2010–2019
Teuteu ʻa e Halá
ʻEpeleli 2017


Teuteu ʻa e Halá

Neongo ʻoku kehekehe hona misioná mo e mafaí, ka ʻoku fetākinima fakataha ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻi he ngāue ʻo e fakamoʻuí.

Naʻá ku kamata ngāue ʻi hoku taʻu 30 ki ha kulupu fakatau fakamovetevete ʻi Falanisē. Naʻe ui au ʻi ha ʻaho ʻe taha ʻe he palesiteni ʻo e kautahá, ko ha tangata siasi kehe, ki hono ʻōfisí. Naʻe fakaʻohovaleʻi au ʻe heʻene fehuʻí: “Ne u toki ʻilo ko e taulaʻeiki koe ʻi homou siasí. ʻOku moʻoni ia?”

Ne u tali ange, “ʻIo, ʻoku moʻoni. ʻOku ou maʻu e lakanga fakataulaʻeikí.”

Ne u lava ke tala naʻe toʻoa hono lotó heʻeku talí, peá ne toe ʻeke mai, “Ka naʻá ke ako ʻi ha akoʻanga tohitapu?”

Naʻá ku tali ange, “ʻIo, mei hoku taʻu 14 ki he 18, pea ne u ako e ngaahi lēsoni fakalotú he meimei ʻaho kotoa pē!” Naʻá ne mei tō mei hono seá.

Naʻá ku ʻohovale lahi ʻi he ʻosi ha ngaahi uike mei ai, kuó ne toe ui au ki hono ʻōfisí ke foaki mai ha tuʻunga fakatalēkita pule ʻi he taha ʻo e ngaahi kautaha ʻa e kulupú. Naʻá ku ʻohovale peá u fakahoko ange ʻeku hohaʻa he naʻá ku fuʻu kei siʻi mo teʻeki maʻu ha taukei feʻunga ke maʻu ha fatongia mahuʻinga pehē. Naʻe malimali angaʻofa pē mo ne pehē mai, “Mahalo pē ʻoku moʻoni, ka ʻoku ʻikai mahuʻinga ia. ʻOku ou ʻiloʻi hoʻomou ngaahi tefitoʻi moʻoní, pea ʻoku ou ʻiloʻi e meʻa kuó ke ʻosi ako ʻi homou siasí. ʻOku ou fie maʻu koe!”

Naʻá ne moʻoni fekauʻaki mo e meʻa ne u ʻosi ako he Siasí. Naʻe faingataʻa ʻa e ngaahi taʻu hoko mai aí, pea ʻoku ʻikai ke u ʻilo pe naʻá ku mei lavameʻa ka naʻe taʻe-ʻoua e taukei naʻá ku maʻu mei heʻeku ngāue ʻi he Siasí talu mei heʻeku kei talavoú.

Naʻá ku monūʻia ke tupu hake ʻi ha kiʻi kolo siʻisiʻi ʻo e Siasí. Koeʻuhí ko ʻemau tokosiʻí, naʻe lahi hono ui e toʻu tupú ke nau kau longomoʻui atu ʻi he ngaahi tafaʻaki kotoa ʻo e kiʻi koló. Naʻá ku fuʻu femoʻuekina pea naʻá ku saiʻia ʻi heʻeku ongoʻi ʻaongá. Naʻá ku ngāue ʻi he Sāpaté he tēpile sākalamēnití, tokoni ʻi heʻeku kōlomu lakanga fakataulaʻeikí, mo ngāue ʻi ha ngaahi uiuiʻi kehekehe. Ne u faʻa ʻalu mo ʻeku tangataʻeikí he lolotonga ʻo e uiké, fakataha mo ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki lalahi, ʻo faiako fakaʻapi ki he kāingalotú, fakafiemālieʻi ʻa e mahakí mo e faingataʻaʻiá, mo tokoniʻi ʻa e paeá. Naʻe ʻikai fakakaukau ha taha ia naʻá ku fuʻu kei siʻi ke tokoni pe taki. Naʻe ngali lelei mo fakanatula e meʻa kotoa pē kiate au.

Naʻe tokoni e ngaahi ngāue naʻá ku fai he lolotonga e ngaahi taʻu ko iá, ke langaki ʻeku fakamoʻoní mo fokotuʻu maʻu ʻeku moʻuí he ongoongoleleí. Naʻá ku feohi mo ha kau tangata lelei mo ʻofa naʻe tukupā ke ngāueʻaki honau lakanga fakataulaʻeikí ke tāpuekina e moʻui ʻa e niʻihi kehé. Naʻá ku fakaʻamu ke hoko ʻo hangē ko kinautolú. ʻOku ou fakatokangaʻi he taimí ni ne hoko ʻeku ngāue fakataha mo kinautolú, ke u hoko ai ko ha taki ʻi he Siasí pea ʻi māmani foki.

ʻOku ʻi ai hatau kau talavou tokolahi ʻoku ʻi heni pe fanongo mai ki he fakatahaʻangá ni he pooni, ʻoku nau maʻu e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné. Pea ʻi heʻeku vakai atu ki he haʻofangá, ʻoku ou fakatokangaʻi hamou tokolahi ʻoku tangutu ofi ki ha kau tangata matuʻotuʻa, mahalo ko hoʻomou tangataʻeikí, pe kui tangatá, pe taʻoketé, pe ko homou kau taki lakanga fakataulaʻeikí—ʻoku nau maʻu kotoa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí. ʻOku nau ʻofa ʻiate kimoutolu, pe ko e konga lahi ʻo ʻenau ʻi heni he pōní, ko e omi mo kimoutolu.

ʻOku ʻomai ʻe he haʻofanga ko ʻeni ʻo e ngaahi toʻu tangatá, ha mahino fakaofo ʻo e uouangataha mo e feohi fakatokoua ʻoku fai ʻi he vahaʻa ʻo e ongo lakanga fakataulaʻeiki ʻo e ʻOtuá. Neongo ʻoku kehekehe hona misioná mo e mafaí, ka ʻoku fetākinima fakataha ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻi he ngāue ʻo e fakamoʻuí. ʻOkú na fetākinima mo fengāueʻaki ʻo fetokoniʻaki.

ʻOku maʻu e sīpinga haohaoa ʻo e fekauʻaki vāofi ʻa e ongo lakanga fakataulaʻeikí ni, ʻi he feohi ʻa Sīsū mo Sione Papitaisó. ʻE lava nai ha taha ʻo fakakaukau kia Sione Papitaiso taʻekau ai ʻa Sīsū? Naʻe mei fēfē nai e misiona ʻo e Fakamoʻuí taʻekau ai e ngāue teuteu ne fai ʻe Sioné?

Naʻe ʻoange kia Sione Papitaiso e taha ʻo e ngaahi misiona fakaʻeiʻeiki taha kuo faifaiange pea hokó: “ke teuteu ʻa e hāʻeleʻanga ʻo e ʻEikí,”1 ke papitaiso ʻaki Ia e vaí, pea mo teuteu ha kakai ke tali Ia. Naʻe ʻiloʻi kotoa ʻe he “tangata angatonu … mo … māʻoniʻoni,” ko ʻeni2 ne ʻosi fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeiki siʻi angé, hono mahuʻinga mo e ngaahi fakangatangata hono misioná mo hono mafaí.

Naʻe ʻaukolo mai e kakaí kia Sione ke fanongo kiate ia mo papitaiso ʻiate ia. Naʻe fakahīkihikiʻi mo fakaʻapaʻapaʻi ia ʻi heʻene totonu ko ha tangata ʻa e ʻOtuá. Ka ʻi he taimi ne fotu mai ai ʻa Sīsuú, naʻe tukulolo ʻa Sione ki he tokotaha maʻongoʻonga ange ʻiate iá peá ne pehē, “ʻOku ou papitaiso ʻaki ʻa e vai: ka ʻoku tuʻu ʻiate kimoutolu ʻa e tokotaha, … ʻoku haʻu fakamuimui ʻiate au, ka ʻoku lahi ia ʻiate au, ko e nonoʻo ʻo e topuvaʻe ʻoʻoná ʻoku ʻikai taau mo au ke vete.”3

Naʻe fakamoʻoni loto fakatōkilalo ʻa e mafai ʻo Sioné, ʻe Sīsū Kalaisi ko e ʻAlo pē Taha ne Fakatupu ʻo e Tamaí, ʻa ia naʻá Ne maʻu e lakanga fakataulaʻeiki māʻolunga angé. Naʻe folofola ʻa e Fakamoʻuí kau kiate ia, “ʻOku ʻikai tupu ha tokotaha lahi hake ʻia Sione ko e Papitaisó, ʻiate kinautolu kuo fanauʻi ʻe he fefiné”4

Fakakaukau ki he meʻa ʻe ala hoko ʻi heʻetau ngaahi kōlomu lakanga fakataulaʻeikí kapau naʻe tataki fakalaumālie kinautolu ʻoku nau maʻu e ongo lakanga fakataulaʻeikí ni, ʻe he sīpinga kuo fokotuʻu ʻe Sīsū mo Sione Papitaisó. ʻE hoku ngaahi tokoua kei talavou ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, ko homou fatongiá ke “teuteu ʻa e halá”5 ki he ngāue maʻongoʻonga ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, ʻo hangē ko ia ne fai ʻe Sioné. ʻOku mou fakahoko ʻeni ʻi ha ngaahi founga kehekehe. ʻOku mou fakahoko e ngaahi ouau ʻo e papitaisó pea mo e sākalamēnití. ʻOku mou tokoni ke teuteu ha kakai maʻá e ʻEikí ʻaki hono malangaʻaki e ongoongoleleí, “[ʻaʻahi] ki he fale ʻo e kāingalotú takitaha,”6 pea mo “[leʻohi] ʻa e siasí.”7 ʻOku mou tokoni ki he paeá ʻaki hono tānaki e foaki ʻaukaí, pea ʻoku mou kau ʻi he tokangaʻi ʻo e ngaahi falelotu ʻo e Siasí mo ha ngaahi maʻuʻanga tokoni fakatuʻasino kehe. ʻOku mahuʻinga, fie maʻua, mo toputapu homou fatongiá.

ʻE hoku ngaahi tokoua lalahi, neongo pe ko e ngaahi tamai, kau pīsope, pe kau ʻetivaisa kimoutolu ʻo e Kau Talavoú, pe ko ha kau maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki pē, te mou lava ʻo muimui he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻaki haʻamou tokoni ki homou ngaahi tokoua ʻoku nau maʻu e lakanga fakataulaʻeiki siʻi angé ʻo fakaafeʻi kinautolu ke mou ngāue fakataha. Ko hono moʻoní, ʻoku haʻu e fakaafé ni mei he ʻEikí tonu pē. Naʻá Ne folofola ʻo pehē, “Ko ia, ke ʻave mo kimoutolu ʻa kinautolu kuo fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeiki siʻí, pea fekauʻi atu ʻa kinautolu ki muʻa ʻiate kimoutolu ke fokotuʻu ʻa e ngaahi meʻa ʻe faí, pea ke teuteu ʻa e halá, pea fai ʻa e ngaahi meʻa kuo fokotuʻu ke faí, ʻa ia ʻoku ʻikai te mou lava ʻo fai ʻe kimoutolu peé.”8

ʻI hoʻomou fakaafeʻi homou ngaahi tokoua kei talavoú ke nau “teuteu ʻa e halá,” ʻoku mou tokoni ai ke nau ʻiloʻi mo fakaʻapaʻapaʻi e mafai toputapu ʻoku nau maʻú. ʻI hoʻomou fai iá, ʻoku mou tokoni ai ke nau teuteu hanau hala ʻonautolu pē ke nau maʻu mo fakaʻaongaʻi e lakanga fakataulaʻeiki māʻolunga angé.

Tuku ke u vahevahe atu e talanoa moʻoni ʻo ʻĀlekí, ko ha taulaʻeiki kei talavou naʻe anga fakalongolongo, faʻa fakakaukau, mo poto. Naʻe maʻu atu ʻe he pīsopé ʻa ʻĀleki ʻokú ne tangutu tokotaha ʻi ha Sāpate ʻe taha ʻi ha loki ako, pea naʻe loto mamahi lahi. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he talavoú ni ʻene faingataʻa fau ke haʻu tokotaha ki he lotú taʻekau mai mo ʻene tamaí, he naʻe ʻikai kau ia ki he siasí. Peá ne fakatēloʻimata mo pehē, mahalo naʻa sai ange ke ne mavahe mei he Siasí.

Naʻe fakaʻaongaʻi leva ʻe he pīsopé ʻa e fakataha alēlea fakauōtí ke nau tokoniʻi ʻa ʻĀleki, ko ʻene hohaʻa ki he talavoú ni. Naʻe faingofua ʻene palaní: ke pukepuke ʻa ʻĀleki ke kei mālohi pē mo tokoni ke ne fakatupulaki ha fakamoʻoni ʻi hono lotó ki he ongoongoleleí, ko ia ne fie maʻu ke “ʻākilotoa ʻaki ia ha kakai lelei mo ʻoange ha ngaahi meʻa mahuʻinga ke ne fai.”

Naʻe ngāue vave leva ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí mo e kāingalotu kotoa ʻo e uōtí kia ʻĀleki pea nau fakahaaʻi ange ʻenau ʻofá mo e poupoú. Naʻe fili e kulupulita ʻo e taulaʻeiki lahí, ko ha tangata tui mo ʻofa lahi, ke hoko ko hono hoa faiako fakaʻapi. Ne puke mai leva ia ʻe he kau mēmipa ʻo e kau pīsopelikí ʻo ʻai ko honau kaungā ngāue ofi taha.

Naʻe pehē ʻe he pīsopé: “Naʻa mau fakafemoʻuekinaʻi ʻa ʻĀleki. Naʻe fakanofonofo ʻi he ngaahi malí, mo e meʻa fakaʻeikí, tokoni mai kiate au ʻi he fakatapui ʻo e ngaahi faʻitoká, papitaiso ha kāingalotu foʻou ʻe niʻihi, fakanofo ha kau talavou ki he ngaahi tuʻunga ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, akoʻi ha ngaahi lēsoni ʻa e toʻu tupú, faiako mo e kau faifekaú, fakaava ʻa e falé ki he ngaahi konifelenisí, pea lokaʻi ʻa e falé he ʻosi ʻa e ngaahi konifelenisí he poʻulí. Naʻá ne fai ha ngaahi ngāue tokoni, ma kaungā ʻaʻahi ki ha kāingalotu toulekeleka he ngaahi ʻapi nofoʻangá, fai ha ngaahi lea ʻi he houalotu sākalamēnití, tāpuakiʻi pea tufaki ʻa e sākalamēnití ki he kau mahaki ʻi he falemahakí pe ʻi honau ʻapí, pea hoko ai ko e taha ʻo e niʻihi tokosiʻi kakai te u lava ʻo falala kakato ki ai heʻeku hoko ko e pīsopé.”

ʻĪmisi
Alex and his bishop

Naʻe liliu māmālie leva ʻa ʻĀleki. Naʻe tupulaki ʻene tui ki he ʻEikí. Naʻe fakaʻau ʻo ne falala kiate ia pea ki he mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeiki naʻá ne maʻú. Naʻe fakaʻosi ʻaki ʻe he pīsopé ʻa ʻene pehē: “Kuo hoko ʻa ʻĀleki pea ʻe hoko maʻu ai pē ia ko e taha ʻo hoku ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga taha ʻi he taimi ʻo ʻeku hoko ko e pīsopé. Ko ha faingamālie moʻoni ke kaungā ngāue mo ia. ʻOku ou tui moʻoni kuo teʻeki ai ha talavou ʻe ʻalu ki he malaʻe ngāue fakafaifekaú, kuo teuʻi lelei ange ʻe heʻene ngāue he lakanga fakataulaʻeikí.”9

Kau pīsope ʻofeina, naʻe kau ʻi hono fakanofo mo vaheʻi kimoutolu ko e pīsope ʻi homou uōtí, ʻa e uiuiʻi toputapu ke ke hoko ko e palesiteni ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné pea mo e kōlomu ʻo e kau taulaʻeikí. ʻOku ou ʻiloʻi e ngaahi kavenga mafasia ʻoku mou fuesiá, ka ʻoku totonu ke hoko homou fatongia ki he kau talavoú ni, ko e taha ia e ngaahi meʻa mahuʻinga taha ke mou fakamuʻomuʻá. He ʻikai ke mou lava ʻo fakaliʻeliʻaki pe tuku ki he niʻihi kehé ke nau fai homou fatongia ko ʻení.

ʻOku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou fakakaukau ki he kau maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒlone takitaha ʻi homou uōtí. ʻOku ʻikai totonu ke ongoʻi liʻekina pe taʻeʻaonga ha taha ʻiate kinautolu. ʻOku ʻi ai nai siʻa talavou te ke lava mo e kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki kehé ʻo tokoniʻi? Fakaafeʻi ia ke ngāue mo koe. ʻOku fuʻu lahi ʻetau feinga ke fakakataʻi ʻetau kau talavoú mo tuku ke nau mamata peé, ka ʻe lava ke fakatupulaki lelei taha ʻenau tui mo e ʻofa ki he ongoongoleleí, ʻaki haʻanau fakahoko totonu honau lakanga fakataulaʻeikí. Te nau fehokotaki mo e langí mo ʻilo ki honau ivi fakalangí ʻi haʻanau kau longomoʻui maʻu pē ki he ngāue ʻo e fakamoʻuí.

Ko e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ʻoku ʻikai ko ha kulupu fakatoʻu pē ia, pe ko ha polokalama akoʻi pe ʻekitivitī, pe ko ha hingoa ke fakahingoa ʻaki e kau talavou ʻo e Siasí. Ka ko e mālohi ia mo e mafai ke kau ʻi he ngāue maʻongoʻonga ʻo e fakamoʻui e ngaahi laumālié—ʻa e laumālie ʻo kinautolu kau talavou ʻoku nau maʻu iá, kae pehē ki he ngaahi laumālie foki ʻo kinautolu ʻoku tokoniʻí. Tau fokotuʻu muʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ki hono tuʻunga totonú, ko ha feituʻu makehe—ko ha feituʻu ʻo e tokoni, teuteu, mo e lavameʻa ki he kau talavou kotoa ʻo e Siasí.

Ngaahi tokoua ʻofeina ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, ʻoku ou fakaafeʻi kimoutolu ke fakamālohia hoʻomou fehokotakiʻanga mahuʻinga ʻokú ne fakatahaʻi e ongo lakanga fakataulaʻeiki ʻo e ʻOtuá. Fakamālohia homou toʻu tupu Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ke nau teuteu e halá ʻi muʻa ʻiate kimoutolu. Fakahā ange ʻi he loto falala, “ʻOku ou fie maʻu koe.” Kiate kimoutolu kau maʻu lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒlone kei talavou, ʻoku ou fakatauange te mou ongoʻi e leʻo ʻo e ʻEikí ʻi hoʻomou ngāue mo homou ngaahi tokoua matuʻotuʻa angé: “ʻOkú ke monūʻia, he te ke fai ʻa e ngaahi meʻa lalahi. Vakai, naʻe fekauʻi atu koe, ʻio, ʻo hangē ko Sioné, ke teuteu ʻa e hala kimuʻa ʻiate aú.”10 ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.