Xaqlinqex chi sa’ ut k’ehomaq eech’ool chi tz’aqal

Junjunqeb’ chihab’ chaq anajwan, li qach’ina imam x’aalinak b’ar wi’ wankin, k’a’jo’ xsahil xch’ool naq xye, “Yuwa’chin, xinch’ik oxib’ sut li b’olotz sa’ li b’atz’unk anajwan!”

Xinsume rik’in xsahil inch’ool, “K’a’jo’ xchaab’ilal, at Sarah!”

Toja’ naq lix na’ kinril chi se’se’ ru ut xye, “Li eetalil xkana wiib’ chiru jun.”

Moko wan ta inch’ool chixpatz’b’al ani x’el chi uub’ej!

Li jolomil ch’utub’aj-ib’, a’an jun hoonal re xtz’ilb’al rix qach’ool, xk’ulb’al li k’utb’esinb’il na’leb’, ut wan naq re xjalb’al qab’e.

Wan jun compania naxto’oni li b’eleb’al ch’iich’ rik’in jun li ulul ch’iich’ GPS (naxnaw b’ar wankat) ut lix k’ab’a’ a’an “Maajo’q’e naxsach rib’.” Naq ak xaye re b’ar xik aawe ut laa’at nakajal laa b’e, li xyaab’ kuxej li yoo chab’eresinkil ink’a’ naxye: “At mem!” Naxye b’an, rik’in jun sahil xyaab’ kuxej, “Yookin chixjalb’al li b’e—naq nakatru, chasutq’isi awib’ sa’ li b’e yookat wi’ chi xik.”

Sa’ lix hu laj Esekiel naqil li sachb’a-ch’oolejil yeechi’ihom:

“A’b’an laj maak, wi naxkanab’ chixjunil li maak kixb’aanu chaq, ut tixpaab’ chixjunileb’ li kʼuubʼanbʼil aatin ut tixb’aanu li chaab’ilal na’leb’ ut tiik ruhil na’leb’, relik chi yaal naq taawanq xyu’am; ut ink’a’ taakamq.

“Maajun reheb’ li maak xb’aanuhom chaq taajultikamanq chik.”¹

K’a’jo’ xchaab’ilal li yeechi’ihom a’an, a’ut naraj xb’aanunkil chixjunil chirix wiib’ chi k’anjel re xk’ulb’al lix yeechi’ihom li rox. Xkanab’ankil chixjunil; xpaab’ankil chixjunil; toja’ ut naq kuyb’il chixjunil li maak. A’an naraj naq “k’eek’o qach’ool chi tz’aqal!”

Miqab’aanu jo’ kixb’aanu jun winq, jo’ yeeb’il resil sa’ jun esilal hu, li kixtaqla jun li b’oolx nujenaq rik’in tumin ut jun li hu chi maak’a’ xk’ab’a re li ch’uut li naxk’ul li tojleb’ re li tenamit, sa’ wi’ kixye, “At ch’uut re k’uluk tojleb’: Sa’ li b’oolx a’in teetaw li tumin choq’ re ink’as maji’ tojb’il. Jun chik inyehom: Wi toj maji’ nahilan li reek’ob’aal inch’ool chirix a’in, tintaqla lix tz’aqob’.”²

Kama’an ink’a’ nab’aanuman! Ink’a’ naqaram li tojok re rilb’al k’a’ruhaq li tojleb’ q’axal ka’ch’in re toj tooruuq chi eelelik. Li Qaawa’ naxpatz’ li aamej ut li k’a’uxlej k’eek’o xch’ool.³ Chixjunil li aamej! Naq nakub’e qaha’, nokosub’e’ rub’el ha’ chi tz’aqal jo’ jun reetalil li qayeechi’ihom chixtaqenkil li Kolonel chi anchal qach’ool, moko yal ta meer ajwi’. Naq q’axtesinb’il qib’ chi tz’aqal ut “k’eek’o qach’ool chi tz’aqal,” tixk’e chi chiq’mank li choxa choq’ re qachaab’ilal.⁴ Naq wanko chi lulu malaj ka’ajwi’ b’ayaq naqaq’axtesi qib’, neke’sach chiqu junjunqeb’ li xninqal ru osob’tesink re li choxa.⁵

Naab’al chihab’ chaq anajwan, kink’ameb’ li saaj winq chi b’eek ut wark sa’ li yamyookil ch’och’ Eb’ li saaj ke’war chixk’atq jun li nimla xam li ke’xyiib’, ut laa’in, jo’ jun chaab’il aj k’amol b’e, kinwar sa’ lin b’eleb’aal ch’iich’. Sa’ eq’la naq kinwakli ut kiwil b’ar k’ojk’ookeb’ wi’ li saaj, kiwil jun reheb’, laj Pablo tinye re, li nak’utun naq ink’a’ kixnumsi jun chaab’il q’ojyin. Kinpatz’ re chanru kiwar, ut kixsume, “Moko mas chaab’il ta.”

Naq kinpatz’ re k’a’ut, kixye, “K’a’jo’ xkehil li xinnumsi; li xam kixchup rib’.”

Kinsume, “Kama’an nak’ulman. Ma ink’a’ tab’i tz’aqal xtiqwal laa b’oolx xatwar wi’?”

Maak’a’ kixye.

Toja’ naq jun chik li saaj kixch’olob’ chi kaw xyaab’ xkux, “Ink’a’ kiroksi lix b’oolx re wark.”

Chi sachso inch’ool kinpatz’, “K’a’ut naq ink’a’, Pablo?”

Maak’a’ xsumenkil—toj reetal naq kixsume rik’in xxutaan: “Tinye xyaalal, xink’oxla naq wi ink’a’ tinwisi li b’oolx sa’ lix na’aj, maak’a’aq incha’ajkilal re xk’uulankil wi’chik sa’ lix na’aj.”

Yaal li esil a’an: kixkuy li nimla ke chiru naab’al hoonal xb’aan naq ink’a’ kiraj xsachb’al oob’ k’asal chi k’anjelak. Maare taqak’oxla, “K’a’ paay chi memil na’leb’ a’an! Ani tab’i’ taab’aanunq re a’an?” Relik chi yaal, laa’o naqab’aanu chi kok’ aj xsa’ ut xuwajel wi’chik ru li naqab’aanu wi’. Relik chi yaal, naqaye chi junajwa naq ink’a’ naqaj risinkil li qamusiq’ejil b’oolx re wark naq ink’a’ naqakanab’ qahoonal re tijok, tzolok, ut xyu’aminkil li evangelio chi anchal qach’ool ut chi yaal wulaj wulaj; moko yaal ta taachupq li xam, maak’a’ ajwi’ qakolb’al ut tookeho’q sa’ musiq’ej.

Naq ink’a’ k’eek’o qach’ool chirixeb’ li qasumwank, teneb’anb’ileb’ sa’ qab’een li q’ajkamunkil. Li Qaawa’ kixk’e qana’leb’ naq “teek’e reetal cherix, re tex’ab’inq chi yalb’il eeq’e chiru li aatin re li junelik yu’am.”⁶ Ut jo’kan ajwi’ kixye, “Lin kik’el ink’a’ tixch’ajob’resiheb’ wi ink’a’ nikine’rab’i.”⁷

Relik chi yaal, li wank chi b’ayaq ajwi’ k’eek’o qach’ool, a’an ch’a’aj wi’chik chiru naq “k’eek’o qach’ool chi tz’aqal.” Naq yal b’ayaq ajwi’ k’eek’o qach’ool malaj ink’a’ k’eek’o, nak’ulman, jo’ nayeeman sa’ li kaxlan mu Guerra de las Galaxias, “jun ch’a’ajkilal sa’ li kawilal.” Xikenaqo chi junpak’al chik rik’in li rajom li Dios, jo’kan naq li qawanjik junpak’al chik wan rik’in chanru wan li sahil ch’oolejil.⁸ Laj Isaias kixye:

“Eb’ laj maak chanchaneb’ lix kaw oq li palaw, kama’eb’ li palaw li ink’a’ nakanaak chi ch’anch’o ut nareek’asi li sulul ut li tz’ajn.

“Maak’a’ li tuqtuukilal choq’ reheb’ laj maak, chan lin Dios.”⁹

A’b’anan, maak’a’ naraj xyeeb’al b’ar wanko malaj b’ar xoowan chaq, moko najt ta wanko chiru li Kolonel, li kixye: “Jo’kan ut, ani naxjal xk’a’uxl ut nachal wik’in chanchan jun ch’ina al, a’an tink’ul, xb’aan naq re xkomon a’an li rawa’b’ejihom li Dios. K’ehomaq reetal, choq’ re xkomon a’an kinq’axtesi inyu’am, ut kink’ul wi’chik.”¹⁰

Naq rajlal naqajal qak’a’uxl ut naqakanab’ qib’ chiru li Qaawa’, naqataw qametz’ew ut naqak’ul wi’chik li tuulanil ch’oolej ut li paab’aal re jun ch’ina al,¹¹ nimob’resinb’il rik’in li chaab’il na’leb’ li nachal rik’in li qanumsihom sa’ qayu’am. Laj Job kixye, “Li tiik xch’ool tixk’am lix b’e, ut li saq ru li ruq’ taatamq lix kawilal.”¹² Laj Tennyson kixtz’iib’a, “Lin metz’ew chanchan li metz’ew reheb’ lajeeb’, xb’aan naq saq ru li waam.”¹³ Li Qaawa’ kixk’e jun na’leb’, “Xaqlinqex sa’eb’ li na’ajej sant, ut mex’eek’asiik.”¹⁴

Li qalal laj Justin kikam naq b’elelaju chihab’ xyu’am chirix xpleetinkil jun yajel chiru chixjunil lix yu’am. B’ayaq chik ma kikam, ki’aatinak sa’ jun ch’utam re li loq’laj wa’ak. Kixwotz jun esil li kixtoch’ xch’ool a’an chirix jun yuwa’b’ej ut li ch’ina ralal naq ke’ok sa’ jun na’ajej nak’ayiman wi’ li b’atz’uul ut wan jun li b’oolx nujenaq rik’in iq’ chanchan rilom jun winq. Li ch’ina al kixket li b’oolx chanchan rilom li winq li naxxulub’ rib’ ut sa’ junpat naxaqli wi’chik chirix naq nakete’. Li yuwa’b’ej kixpatz’ re li ralal k’a’ut naq li winq naxaqli wi’chik. Li ch’ina al kixk’oxla chiru junp’aataq toja’ naq kixye, “Ink’a’ ninnaw. Nink’oxla naq maare xaqxo chi sa’.” Re naq “k’eek’o qach’ool chi tz’aqal,” na’ajman ru naq “xaqxooko chi sa’,” “maak’a naxye k’a’ ta wi’ taachalq.”¹⁵

Nokoxaqli chi sa’ naq noko’oyb’enink rik’in kuyuk chiru li Qaawa’ re taarisiheb’ malaj tixk’e qe qametz’ew re xkuyb’aleb’ li tiq’leb’ sa’ li qajunxaqalil.¹⁶ Eb’ li tiq’leb’ a’an naru naq a’anaq li yajel, li ch’a’ajkilal sa’ li junxaqalil, li yajel sa’ li jolom, lix kamik junaq raarookil komon, ut naab’al chik k’a’aq re ru.

Nokoxaqli chi sa’ naq naqataqsi li uq’ej li nalukta. Nokoxaqli chi sa’ naq naqakol li yaal chiru jun maa’us aj ruchich’och’ maak’a’ xpaab’aal li timil timil ink’a’ chik sa naril li saqen, li naxye li ink’a’ us re li us ut us re li ink’a’ us¹⁷ ut “[naxk’e] maak sa’ xb’een li tiikeb’ xch’ool xb’aan xtiikilaleb’ xch’ool.”¹⁸

Naru naq tooxaqliiq chi sa’ us ta wankeb’ li ch’a’ajkilal b’antiox re jun reek’ob’aal ch’oolej saq ru, lix wankilal li Santil Musiq’ej li naxk’e qametz’ew ut naxk’ojob’ qach’ool, ut jun ilok re li junelik q’e kutan li naxq’ax ru xtawb’al ru li ruchich’och’.¹⁹ Sa’ li qayu’am ma noko’yola chaq arin sa’ ruchich’och’, kiqajap qe xb’aan xsahil qach’ool naq wanq qahoonal chi k’ulunk sa’ li ruchich’och’.²⁰ “K’eek’o chaq qach’ool chi tz’aqal” naq kiqak’ulub’a sa’ qach’ool naq taqakol rik’in xkawil qach’ool li k’uub’anb’il na’leb’ re li qaChoxahil Yuwa’. Anajwan, ak xwulak xkutankil naq tooxaqliiq wi’chik ut taqakol wi’chik lix k’uub’anb’il na’leb’!

Toje’ xkam lin yuwa’ li 97 chihab’ xyu’am. Yalaq jo’q’e naq xpatz’man re chanru naq wan, junelik kixsume chi kama’in, “Wi jun naraj naxye naq ink’a’ us wankin ut lajeeb’ naraj naxye naq sa wankin, wankin sa’ junaq 25!” Us ta naq li raarookil winq a’in ink’a’ chik naru chi xaqliik malaj chi chunlaak, ut k’a’jo’ xch’a’ajkilal chi aatinak, lix sumehom kama’an ajwi’ junelik. Junelik wan chi xaqxo chi sa’.

Naq 90 chihab’ xyu’am lin yuwa’, wanko sa’ jun aeropuerto ut kinpatz’ re ma tinruuq chixsik’b’al junaq li silla de roedas. Kixsume, “Ink’a’, Gary—maare naq tiixaqin.” Toja’ naq kixye ajwi’, “Jo’kan wi’chik, wi ninlub’ chi b’eek, tinruuq raj chi aanilak.” Wi ink’a’ naru naq “k’eek’o qach’ool chi tz’aqal” jo’ chanru yooko chi b’eek anajwan, maare tento naq too’aalinaq; maare tento taqajal li qab’e. Maare taa’ajmanq ru naq taqasutq’isi qib’ sa’ li b’e yooko wi’ chi xik. Maare tento tootzoloq chi k’eek’o chik qach’ool, tijok chi anchal qach’ool, malaj yal taqakanab’ junjunqeb’ li k’a’aq re ru re naq naru taqachap chi us li k’a’ru jwal aajel ru. Maare taa’ajmanq ru naq taqakanab’ li k’a’aq re ru re li ruchich’och’ re naq naru taqachap li junelik q’e kutan. Lin yuwa’ kixtaw ru a’in.

Jalam-uuch

Lix yuwa’ li Elder Sabin’s sa’ li armada

Naq wan chaq sa’ li armada sa’ li Guerra Mundial II, wankeb’ li winq sa’ li kab’l li nim ut paapo xsa’²¹ li yookeb’ chireetz’unkil lix paab’ahom; a’ut wiib’eb’ li rochb’een, laj Dale Maddox ut laj Don Davidson, ke’xk’e reetal li k’a’ru na’uxman ut ink’a’ ke’xb’aanu. Ke’xpatz’ re, “At Sabin, k’a’ut naq jalanat chiruheb’ li jun ch’ol chik. Tiikeb’ ru li na’leb’ nakapaab’ ut ink’a’ nakat-uk’ak, ink’a’ nakatmayib’k, ut ink’a’ nakaye li yib’ aj aatin, a’b’an nak’utun naq ch’anch’ookat ut sa laa ch’ool.”

Li chaab’il reek’ahom chirix lin yuwa’ ink’a’ naxjuntaq’eta rib’ rik’in li k’a’ru kik’ute’ chiruheb’ chirixeb’ laj Mormon, ut lin yuwa’ kiru chixtzolb’aleb’ ut chixkub’sinkileb’ xha’ li wiib’ chi rochb’een sa’ xb’een li jukub’. Lix na’ xyuwa’ laj Dale ke’josq’o’ ut ke’xtij naq wi tixjunaji rib’ rik’in li Iglees, ink’a’ chik taawanq rik’in lix muky, xMary Olive, a’b’an naq laj Dale kixpatz’ re naq tixnaweb’ ru li misioneer, a’an ajwi’ kikub’e xha’.

Naq raqe’k re li nimla pleet, li Awa’b’ej Heber J. Grant kixb’oqeb’ misioneer, wankeb’ ajwi’ li winq ak sumsuukeb’ chik. Sa’ 1946, laj Dale ut li rixaqil, li xMary Olive, ke’xk’e xch’ool naq laj Dale tento naq taak’anjelaq us ta naq yookeb’ chiroyb’eninkil xb’een li ralal. B’eleb’ xkok’al ke’wan re sa’ roso’jik—oxib’ li telom ut waqib’ li ixq. Li junjunq reheb’ li b’eleb’ xko’o sa’ mision, ut chirix a’an xkoheb’ laj Dale ut li xMary Olive, li ke’k’anjelak oxib’ sut sa’ li mision. Xkoheb’ ajwi’ sa’ mision naab’aleb’ li rimam. Wiib’ reheb’ li ralal, laj John ut laj Matthew Maddox, neke’b’ichan anajwan sa’ li Coro Tabernaculo, kama’an ajwi’ lix hi’ laj Matthew, laj Ryan xk’ab’a’. Wankeb’ anajwan 144 chi komon sa’ li junkab’al Maddox ut neke’xk’ut chi chaab’il naq “k’eek’ookeb’ xch’ool chi tz’aqal.”

Jalam-uuch

Xkomon li junkab’al Maddox sa’ li Coro Tabernaculo

Naq yooko chirilb’aleb’ lix hu lin yuwa’, xqataw jun lix hu li xJennifer Richards, jun reheb’ li oob’ rab’in li jun chik rochb’een sa’ xb’een li jukub’, laj Don Davidson. A’an kixtz’iib’a: “Lix tiikilal aach’ool kixjal qayu’am. Ch’a’aj xtawb’al ru chan put ru wanqo raj wi maak’a’aq raj li Iglees. Naxra li evangelio naq kikam lin yuwa’ ut kixk’e xch’ool chixyu’aminkil toj sa’ roso’jik.”²²

Ch’a’aj xb’isb’al lix toch’om li chaab’ilal naru xb’aanunkil li junjunq chi winq ut ixq naq xaqxookeb’ chi sa’. Lin yuwa’ ut li wiib’ rochb’een ink’a’ ke’raj rab’inkileb’ li wankeb’ sa’ li kab’l li nim ut paapo xsa’ li yookeb’ chixk’utb’aleb’ chi ru’uj ruq’ re li xik’ ilok.²³ Ke’xnaw naq q’axal wi’chik chaab’il xtaaqenkil laj Yo’ob’tesinel chiru xtaaqenkil li k’iila tenamit.

Li apostol aj Pablo maare yoo chaq chi chixch’olob’ankil li qakutan naq kixye re laj Timoteo naq “wankeb’ li ke’xsach xb’e, ke’elk chaq rik’in seraq’ maak’a’ na’ok wi’.”²⁴ Sa’ li ruchich’och’ anajwan, wan naab’al “chi seraq’ maak’a’ na’ok wi’.” A’an a’in li raatinankil rib’ li neke’xb’aanu li ani wankeb’ sa’ li kab’l li nim ut paapo xsa’.²⁵ Chi kok’ aj xsa’, a’an naxk’ut rib’ jo’ li na’leb’ank re xtiikob’resinkil ru li maa’usilal malaj naxk’ut rib’ naq anihaq na’ok li sachb’il b’e ut kaw na’ok chi b’eek. Wan naq nachal rik’ineb’ li ani maji’ neke’xtoj xtz’aq li wank chi “k’eek’o xch’ool chi tz’aqal” ut mas neke’raj xtaaqenkileb’ li ruchich’och’il winq chiru xtaaqenkil li profeet.

Us b’an naq naqanaw b’ar te’wulaq li tiikeb’ chi paab’ank. Naq “k’eek’o qach’ool chi tz’aqal,” wan qe jun nimajwal xk’ojob’ankil qach’ool naq “choq’ reheb’ li neke’xra li Dios, chixjunil sa’ junajil taak’anjelaq chi us choq’ re.”²⁶  Jo’ kixye li Elder Neal A. Maxwell, “Mexxuwak, yal cheb’aanu b’an li us.”²⁷

Lix yuwa’ li wixaqil kiwan choq’ aj k’utunel sa’ li tzoleb’aal BYU ut k’a’jo’ naq kiwulak chiru li b’olotzok re BYU, a’b’an ink’a’ kixkuy rilb’aleb’ li b’atz’unk xb’aan naq natub’ubnak rik’in k’a’ru taak’ulmanq sa’ li b’atz’unk. Toja’ ut naq kik’ulman jun li sachb’a-ch’oolej—ke’xyoob’ li ch’iich’ re xchapb’al li jalam-uuch sa’ televisión, jo’kan naq kiru chixchapb’al li b’atz’unk. Wi laj BYU na’el chi uub’ej, taaril li jalam-uch chi tz’aqal xkawilal xch’ool, ak naxnaw xraqik li b’atz’unk. Wi neke’xnumsi li ch’a’ajkilal, malaj neke’xtoch’ rib’, malaj ink’a’ yookeb’ chi xik chi us naq raqe’k re, moko natub’ub’nak ta xb’aan naq naxnaw naq te’elq chi uub’ej! Naru xyeeb’al naq wan re “li tz’aqal xlemtz’unkil li yo’onink”!²⁸

Kama’an ajwi’ nak’anjelak qe. Naq tiikaqo chi paab’ank, naru naq wanq ajwi’ lix yaalalil naq chixjunil taa’elq chi us choq’ qe sa’ roso’jik. Yaaleb’ ut lix yeechi’ihom li Qaawa’. A’an ink’a’ naraj xyeeb’al naq maak’a’aq li ch’a’ajkilal malaj maak’a’aq xya’al li uhej, a’b’an, jo’ kixye laj Pablo: “Li ink’a’ ilb’il ru, li ink’a’ ki’ab’iik, chi moko kik’oxlaak sa’ xch’ool li winq, a’an li kixkawresi li Dios choq’ reheb’ li neke’rahok re.”²⁹

Ex was wiitz’in, maa’ani ak namaakob’k wulaj. Chiqajal qab’e wi na’ajman ru ut choo’iloq sa’ li chalk re rik’in xnimal ru li yo’onink ut paab’aal. “Chooxaqliiq chi sa’ ” rik’in naq kawaq qach’ool ut “k’eek’o qach’ool chi tz’aqal.” Saqaq taxaq ru qach’ool ut kawaq qach’ool sa’ xkolb’al lix k’uub’anb’il na’leb’ li qaChoxahil Yuwa’ ut lix taqlanb’il k’anjel li Ralal, laj Kolol qe. Ninch’olob’ xyaalal naq yo’yo li qaYuwa’, naq li Jesus a’an li Kristo, ut naq yaal li nimla k’uub’anb’il na’leb’ re sahil ch’oolejil. Nintz’aama naq li osob’tesink q’axaleb’ chaab’il chiwanq eere, ut ninb’aanu a’an sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo, amen.