Biblioteca
Ma naqakanab’ chiru? Us li k’a’ru ch’a’aj.


Ma naqakanab’ chiru? Us li k’a’ru ch’a’aj

Maak’a’ naxye chanru li ch’a’ajkilal, naru naq us li k’a’ru ch’a’aj choq’ reheb’ li te’xtiikisi rib’ chi uub’ej chixpaab’ankil ut chixkanab’ankil rib’ chiru li Qaawa’ ut lix k’uub’anb’il na’leb’.

Naq maji’ nintikib’ li waatin, jo’ jun li nokoreetali chiqajunil li toch’b’ilo xb’aan li nimla kaq-sut-iq’ ut li nimla hiiik toje’ xe’k’ulman, nink’e xb’antioxinkileb’ chi anchal inch’ool chixjunileb’ li yookeb’ chi tenq’ank sa’ a’in, li neke’xk’e qe li tenq’ ut li yo’onihom.

Sa’ li octubre re 2006, xink’e lin xb’een esil sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’. Xweek’a’ naq jun esil aajel ru choq’ re chixjunil Iglees a’an naq “Li Qaawa’ naab’al naxkanab’ qe!”

Relik chi yaal, a’an naab’al naxkanab’ qe. A’an kixk’e qe lix evangelio li Jesukristo, ut sa’ li k’ojlajik a’in, lix tz’aqalil re ru. A’an naxkanab’ qe lix wankilal lix tijonelil rik’in ajwi’ lix laaweb’ re taa’oksimanq chi chaab’il. Rik’in li wankilal a’an, naru too’osob’tesinq, took’anjelaq chiru qas qiitz’in, taqak’uleb’ li k’ojob’anb’il k’anjel, ut taqak’uub’eb’ sumwank. A’an naxkanab’ qe lix Iglees k’ojob’anb’il wi’chik, jo’ ajwi’ eb’ li santil ochoch. A’an naxkanab’ lix wankilal li tz’ape’k sa’ junajil rik’ineb’ lix moos—re b’ak’ok sa’ ruchich’och’ re naq b’ak’b’ilaq sa’ choxa! A’an ajwi’ naxkanab’ qe naq toowanq jo’ na’b’ej malaj yuwa’b’ej, jo’ aj k’utunel, ut jo’ aj ilol reheb’ li ralal xk’ajol.

Chirix k’anjelak jo’ jolomil aj b’eresinel chiru k’illa chihab’ anajwan sa’ naab’aleb’ chi na’ajej chiru li ruchich’och’, ninye rik’in xnimal innawom: Naab’al li naxkanab’ qe.

Anajwan ut, li patz’om sa’ li ch’utub’aj-ib’ a’in, a’an “Ma naqakanab’ qib’ chiru a’an?”

Ma naqakanab’ qib’ chiru a’an?

Li Awa’b’ej Thomas S. Monson naxjultika chi kok’ aj xsa’ qe naq “k’ojk’ooq aach’ool rik’in li Dios chi junelik, ut maawa’ rik’in laa k’a’uxl laa na’leb’.

“Sa’ chixjunil li k’a’ru taab’aanu wanq sa’ aach’ool li Qaawa’ Dios, ut a’an tixtiikob’resi laa b’e.

“Maaye aawib’ naq k’a’jo aana’leb’ ” (Proverbios 3:5–7).

Ma naqapaab’ naq us choq’ qe lix chaq’rab’? Naq eb’ lix jolominel, us ta moko tz’aqaleb’ ta re ru, toohe’xb’eresi chi us? Naq tz’aqaleb’ yaal lix yeechi’ihom? Ma naqapaab’ naq li qaChoxahil Yuwa’ ut li Jesukristo neke’xnaw qu ut neke’raj qatenq’ankil? Us ta sa’ xyi li yale’k-ix, ut xq’ehil li ch’a’ajkilal, ma toj naqakanab’ qib’ chiru?

Rik’in rilb’al chi ixb’ej sa’ inyu’am, xintzol junjunq reheb’ li tzol’leb’ q’axal chaab’ileb’ sa’eb’ li hoonal jwal wi’chik ch’a’ajeb’—sa’ insaajilal, sa’ li mision, sa’ xtikib’ankil jun ak’ trab’aaj, sa’ xk’eeb’al inch’ool chixnimob’resinkileb’ inb’oqb’al, sa’ xk’iresinkil jun nimla junkab’al, malaj sa’ xyalb’al inq’e chixtenq’ankil wib’. Ch’olch’o ru naq us li k’a’ru ch’a’aj!

Us li k’a’ru ch’a’aj

Li k’a’ru ch’a’aj nokoxkawob’resi, nokoxtuulanob’resi, ut naxq’e qahoonal chixk’utb’al li qaseeb’al. Eb’ li qaraarookil aj tehol b’e ke’ok chixnawb’al ru li Dios naq numtajenaq lix ch’a’ajkilaleb’. K’a’ut naq wiib’ ch’ol ke’ajman ru choq’ re laj Nefi ut li ras riitz’in re xk’ulb’aleb’ li perel ch’iich’ bronce ut ka’ajwi’ oxib’ raqal re xq’unb’esinkil xch’ool laj Ismael ut lix junkab’al chi xik chirixeb’ sa’ li chaqi ch’och’? (chi’ilmanq 1 Nefi 34; 7:3–5). Nink’oxla naq li Qaawa’ kiraj xkawob’resinkil laj Nefi rik’in naq tento xyalb’al xq’e chixk’ulb’aleb’ li perel ch’iich’.

Ink’a’ raj taasachq qach’ool rik’in naq nachal li k’a’ru ch’a’aj sa’ li qayu’am. Jun reheb’ li xb’eenil sumwank naqakuub’ rik’in li Qaawa’ a’an naq taqayu’ami li chaq’rab’ chirix li mayej. Li mayejak naraj naxye xk’eeb’al k’a’ruhaq li atawaal ru. Rik’in xnumik li hoonal, naqak’e reetal naq kub’enaq xtz’aq li tento taqatoj re xk’ulb’aleb’ li osob’tesink li te’chalq chirix. Chi rub’el xb’eresinkil laj Jose Smith kiyeeman naq “jun li ch’uut chi paab’aal li ink’a’ naxteneb’ xmayejankil chixjunil, maak’a’ xwankil re xk’eeb’al chi uxmank li paab’aal li na’ajman ru re li yu’am ut li kolb’a-ib’.”1

Eb’ lix komon li roxichal li Dios neke’xnaw ru chi us li k’a’ru ch’a’aj. Li Dios li Yuwa’b’ej kixmayeja li Ralal Junaj Chirib’il chiru re tixk’ul li rahilal jwal xuwajel re lix tojb’al rix li maak, jo’ ajwi’ li kamk sa’ xb’een li krus. Eb’ li loq’laj hu neke’xye naq li Jesukristo kixtzol “paab’aank rik’in li rahilal kixk’ul” (Hebreos 5:8). A’an kixq’axtesi rib’ chixk’ulb’al xrahil lix tojb’al rix li maak. Tento naq najt li royb’enihom li Santil Musiq’ej re naq taaruuq chiqamusiq’ankil, chiqatijb’al, ut chixk’amb’al qab’e, us ta wan naq ink’a’ naqak’e reetal a’an, ink’a’ naqataw ru li naxye, malaj nasach a’an sa’ qach’ool.

Jun xraqal li k’uub’anb’il na’leb’

Li k’a’ru ch’a’aj a’an jun xraqal li k’uub’anb’il na’leb’ re li evangelio. Jun reheb’ li rajb’al li yu’amej a’an naq taayale’q qix (chi’ilmanq Abraham 3:25). Moko k’iheb’ ta li neke’numta xrahilal wi’chik chiru lix tenamit laj Alma. Ke’eelelik chiru li maa’us rey aj Noe, a’ut ke’ok choq’ loq’b’il moos chiruheb’ laj Lamanita! Rik’in li yale’k-ix a’an, li Qaawa’ kixk’ut chiruheb’ naq a’an naxq’useb’ lix tenamit ut naxyal rix “lix kuyumeb’ ut lix paab’aaleb’ ” (Mosiah 23:21).

Chiruheb’ li xuwajel kutan sa’ li tz’alam sa’ Liberty, li Qaawa’ kixk’ut chiru laj Jose Smith naq “[tixkuy] chi us” (Tz. ut S. 121:8) ut kixyeechi’i naq wi tixb’aanu jo’kan, “chixjunil li k’a’aq re ru a’in tixk’e aana’leb’, ut taawanq choq’ re aachaab’ilal” (Tz. ut S. 122:7).

Li Awa’b’ej Thomas S. Monson kixtz’aama, “Chiqasik’ ru li us li ch’a’aj chiru li ink’a’ us li moko ch’a’aj ta.”2 Chirixeb’ li qasantil ochoch, a’an kixye naq “maajun mayej jwal nim ta raj, maajun xtz’aq jwal aal ta raj, maajun yalok-q’e jwal ch’a’aj ta raj re xk’ulb’aleb’ li osob’tesink [re li templo].”3

Sa’ ruchich’och’, li k’a’ru ch’a’aj a’an tz’aqal natawman sa’ chixjunil. Ch’a’aj chiru jun ch’ina kaxlan chi elk sa’ li mol xb’aan xkawilal li rix. A’ut wi anihaq naxyal chixtenq’ankil, li ch’ina kaxlan ink’a’ naxk’ul li metz’ew ajb’il ru re wank xyu’am. Chanchan ajwi’ a’an, lix yalom jun peepem chi elk sa’ lix capullo naxkawob’resi choq’ re lix yu’am.

Rik’ineb’ li eetalil a’in, naqil naq junelik wan li k’a’ru ch’a’aj. Wan li qach’a’ajkilal chiqajunjunqal. Li k’a’ru najalok, a’an li k’a’ru naqab’aanu naq wan k’a’ruhaq ch’a’aj.

Sa’ lix Hu laj Mormon, ke’wan li tenamit li ke’xk’ul “nimla rahob’tesiik” ut “naab’al li ch’a’ajkilal” (Helaman 3:34). K’a’ru ke’xb’aanu? “Keʼkuyuk saʼ ut keʼtijok chi kokʼ aj xsaʼ, ut kʼaʼjoʼ wiʼchik keʼkawu xmetzʼew saʼ xtuulanilebʼ, ut kʼaʼjoʼ wiʼchik keʼkana chi inkʼaʼ nekeʼeekʼan saʼ xpaabʼankil li Kristo, toj reetal naq kinujak raamebʼ rikʼin sahil chʼoolejil ut kʼojobʼaak chʼoolej” (Helaman 3:35). Jun chik reetalil a’in kik’ulman chirix k’iila chihab’ re pleet. “Rikʼin naq qʼaxal nim xnajtil li pleet keʼwan wiʼ laj Nefita ut laj Lamanita naabʼal keʼkana chi kawujenaq, xbʼaan naq qʼaxal nim xnajtil li pleet; ut naabʼal li keʼqʼunoʼ raamebʼ xbʼaanebʼ xchʼaʼajkilal, joʼkan naq keʼxtuulanobʼresi ribʼ chiru li Dios” (Alma 62:41).

Li junjunq qe naxsik’ k’a’ru tixb’aanu naq wan li k’a’ru ch’a’aj.

Chawil aawib’ rik’in li k’a’ru moko ch’a’aj ta

Naq maji’ kinb’oqe’ sa’ li k’anjel a’in, laa’in aj consultor financiero sa’ Houston, Texas. Lix k’ihal intrab’aaj wan choq’ reheb’ li ani q’axal b’ihomeb’ li ke’wan lix negocio. Haye’ chixjunileb’ ke’xyo’ob’tesi lix chaab’il negocio rik’in k’anjelak chi kaw us ta maak’a’ ke’wan reheb’ sa’ xtiklajik. Kiraho’ inch’ool chirab’inkil naq ke’raj xk’eeb’al chi uxmank naq maak’a’eb’ xch’a’ajkilal li ralal xk’ajol. Ink’a’ ke’raj naq te’xk’ul rahilal li ralal xk’ajol jo’ naq ke’xk’ul a’an. Sa’ jalan chik aatin, te’risi chiruheb’ li ralal xk’ajol tz’aqal li k’a’ru kixtenq’aheb’ chi elk chi uub’ej.

Chixjunpak’alil a’an, naqanaw ru junkab’al li jalan li ke’xsik’ xb’aanunkil. Eb’ li na’b’ej yuwa’b’ej ke’xk’ul xna’leb’ rik’in li kiyehe’ re laj J. C. Penney xb’aan lix yuwa’ naq waqxaqib’ chihab’ x yu’am, a’an naq xjunes rib’ tento tixtaw xtumin. Ke’roksi chi jalb’il b’ayaq li na’leb’ a’in: naq lix kok’al te’xtz’aqob’resi li tzolok sa’ secundaria, xjuneseb’ rib’ tento te’xtaw xtumin—choq’ re xkomon li tzolok (jo’ li universidad) ut choq’ re li taak’anjelaq reheb’ (li tenq’ank-ib’ chi yaal) (chi’ilmanq Tz. ut S. 83:4). Chaab’il li ke’xb’aanu li junjunq reheb’ li kok’al. Chixjunileb’ ke’tzolok sa’ li universidad, ut junjunq reheb’ ke’xb’aanu ajwi’ li tzolok jo’ posgrado—ut xjuneseb’ rib’ ke’xb’aanu. Ch’a’aj ut a’an, a’ut ke’xb’aanu. Ke’xb’aanu a’an rik’in k’anjelak chi kaw ut rik’in paab’aal.

Li paab’aal choq’ re xkanab’ankil qib’ chiru a’an

Li patz’om, “Ma naqakanab’ qib’ chiru a’an?” naru taapatz’manq chi chaab’il chik kama’in: “Ma wan qapaab’aal tz’aqal re xkanab’ankil qib’ chiru a’an?”

Ma wan qe li paab’aal re xkanab’ankil qib’ chiru lix yeechi’ihom chirix li lajetqil, naq rik’in 90 por ciento re li qak’iijik ut lix tenq’ li Qaawa’, chaab’ilaq chik wanko chiru naq wan 100 por ciento re li qak’iijik a’ut qajunes wanko?

Ma wan qe xtz’aqalil li paab’aal re xpaab’ankil naq a’an toorula’ani sa’eb’ li qach’a’ajkilal (chi’ilmanq Mosiah 24:14), naq taapleetinq reheb’ li neke’pleetink qe (chi’ilmanq Isaias 49:25; 2 Nefi 6:17), ut naq a’an taarosob’tesi li qach’a’ajkilal choq’ re li qachaab’ilal? (chi’ilmanq 2 Nefi 2:2).

Ma taqak’anjela li paab’aal na’ajman ru re xpaab’ankileb’ lix chaq’rab’ re naq a’an taaruuq toorosob’tesi jo’ chanru li yu’am a’in jo’ ajwi’ chanru li musiq’ej? Ut ma tookuyuq toj sa’ roso’jik rik’in paab’aal re naq a’an taaruuq tooxk’ul sa’ choxa? (chi’ilmanq Mosiah 2:41).

Ex was wiitz’in, naru taawanq qe li paab’aal tz’aqal re xkanab’ankil qib’ chiru a’an! A’an naraj li q’axal chaab’il choq’ qe (chi’ilmanq Moises 1:39). A’an tixsume li qatij (chi’ilmanq Tz. ut S. 112:10). A’an tixb’aanu li naxyeechi’i (chi’ilmanq Tz. ut S. 1:38). A’an wan xwankil re xb’aanunkil li yeechi’ihom a’an (chi’ilmanq Alma 37:16). A’an naxnaw chixjunil! Ut sa’ xb’een chixjunil, a’an naxnaw k’a’ru li q’axal us (chi’ilmanq Isaias 55:8–9).

Jun ruchich’och’ xiwxiw

Ch’a’aj li ruchich’och’ anajwan. Wan xk’ihal li maa’usilal, xpo’jik li junjunq chi tenamit, li terrorismo sa’ chixjunil na’ajej, xt’anik xtuminal li tenamit, xmaak’a’il li trab’aaj, li yajel, li nimla hiik ut iq’, li pleetik, li maa’us aj jolominel, ut xkomon chik. K’a’ru ta b’i’ taqab’aanu? Ma too’eeleliq malaj too’pleetiq? B’arwan li us? Naru naq xiwxiw li junjunq reheb’ a’an. Xuwajel li pleetik choq’ re laj George Washington ut lix teep aj pleet a’ut xuwajel ajwi’ li relik li qaxe’ qatoon aj tehol b’e. Xuwajel lix yalom laj Nelson Mandela choq’ re li ach’ab’aak. Yeeb’il naq re naq taanumtaaq li maa’usilal, yal na’ajman ru naq eb’ li kristiaan chaab’ileb’ xch’ool maak’a’ te’xb’aanu.4

Mexxuwak!

Sa’ yalaq k’a’ru naqab’aanu, miqasik’ k’anjelak sa’ xmusiq’ li xiw. Relik chi yaal, “Moko li xiwak ta xqamaatani chaq rik’in li Dios” (2 Timoteo 1:7). (Ma nekek’e reetal naq li na’leb’ “mexxiwak” yeeb’il naab’al sut sa’eb’ li loq’laj hu?) Li Qaawa’ xk’utum chiwu naq li ka’ch’ino’k sa’ ch’oolej ut li xuwak, a’aneb’ lix k’anjeleb’aal laj tza. Lix sumenkil li Qaawa’ choq’ reheb’ xq’ehil li ch’a’ajkilal, a’an naq tooxik chi uub’ej rik’in paab’aal.

K’a’ru ch’a’aj?

Li junjunq qe wan tana’ xjalanil lix k’oxlahom chirix k’a’ru ch’a’aj. Wankeb’ li neke’xk’oxla naq ch’a’aj xtojb’al li lajteqil naq moko mas ta li tumin wan. Wan naq eb’ laj jolominel neke’ch’a’ajko’ xyeeb’al reheb’ li neb’a’ naq te’xtoj xlajetqil. Naru naq ch’a’aj li xik chi uub’ej rik’in paab’aal re sumlaak malaj xk’iresinkil jun junkab’al. Ch’a’aj chiruheb’ junjunq naq “taatz’aqloq [reheb’] li k’a’aq re ru xjek’i chaq li Qaawa’ choq’ [reheb’] (Alma 29:3). Naru naq ch’a’aj li saho’k sa’ qach’ool rik’in li qab’oqb’al anajwan (chi’ilmanq Alma 29:6). Q’axal ch’a’aj xk’ulb’al tojb’a-maak naxk’e li Iglees, a’ut choq’ reheb’ junjunq, aran natikla tz’aqal li jalb’a-k’a’uxlej.

Maak’a’ naxye chanru li ch’a’ajkilal, naru naq us li k’a’ru ch’a’aj choq’ reheb’ li te’xtiikisi rib’ chi uub’ej chixpaab’ankil ut chixkanab’ankil rib’ chiru li Qaawa’ ut lix k’uub’anb’il na’leb’.

Xnawom inch’ool

Ex was wiitz’in, ninch’olob’ xyaalal naq eb’ li jolominel a’in li chunchuukeb’ arin b’oqb’ileb’ xb’aan li Dios. Li rajomeb’, a’an k’anjelak chiru li Qaawa’ chi us ut xtenq’ankil qe chixxaqab’ankil li evanglio sa’ li qaam. Nekeb’inra ut ninxaqab’eb’ xwankil.

Ninra laj Kolol qe, li Jesukristo. Sachso ninkana xb’aan naq a’an kixra li Yuwa’b’ej ut kooxra laa’o tz’aqal re ok choq’ aj Kolol qe ut aj Tojol qix, ut chi jo’kan teneb’anbil sa’ xb’een xk’ulb’al li rahilal q’axal ra li kixk’e “chi sikstok xb’aan xrahil, ut chi elk [xkik’el] ruuchil tiqob’, ut chixnumsinkil xrahil li tz’ejwalej jo’ ajwi’ li musiq’ej” (Tz. ut S. 19:18). Us ta jwal xuwajel li k’anjel a’in tz’aqal x’aajelil ru, a’an kixye re li Yuwa’b’ej, “Ink’a’ chi’uxmanq li nawaj laa’in, a’ b’an laa waajom laa’at” (Lukas 22:42). Nasaho’ inch’ool chi tz’aqal rik’in li raatin li anjel: “Maa’ani chik arin: xwakliik chi yo’yo” (Mateo 28:6).

Relik chi yaal, li kixk’ut chiqu a’an “li b’e, li yaal, ut li yu’am” (Jwan 14:6). Ka’ajwi’ rik’in xtaaqenkil a’an naru taqataw “li tuqtuukilal sa’ li ruchich’och’ a’in ut li junelik yu’am sa’ li ruchich’och’ toj chalel” (Tz. ut S. 59:23). Naq yookin chixtaaqenkil lix b’aamuhom ut chixyu’amkileb’ lix k’utum, nintzol injunes qib’ naq yaal li junjunq reheb’ lix “yeechi’ihom q’axaleb’ ninq ut loq’ ” (2 Pedro 1:4)

Li wajom q’axal nim a’an xaqliik chixk’atq laj Mormon jo’ jun tz’aqal xtzolom li Jesukristo (chi’ilmanq 3 Nefi 5:13) ut sa’ junaq kutan rab’inkil sa’ xtz’uumal re, “Us, chaab’il aj k’anjelat ut tiik aach’ool” (Mateo 25:21). Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.

Eb’ li raqalil

  1. Discursos Sobre La Fe (1985), 69.

  2. Thomas S. Monson, “Li sik’ok-u,” Liahona, Mayo 2016, 86.

  3. Thomas S. Monson, “El Santo Templo: Un faro para el mundo,” Liahona, Mayo 2011, 92.

  4. Chi’ilmanq John Stuart Mill, Inaugural Address: Delivered to the University of St. Andrews, Feb. 1, 1867 (1867), 36.