2010–2019
“ʻOku ʻi ai Haʻaku Ngāue Ke Ke Fai”
ʻOkatopa 2017


“ʻOku ʻi ai Haʻaku Ngāue Ke Ke Fai”

ʻOku ʻi ai e fatongia mahuʻinga ʻo e tokotaha kotoa pē ʻo kitautolu ki hono fakatupulaki e ngāue ʻa e ʻOtuá.

Naʻe fakahā ʻe he ʻOtuá kia Mōsese, “ʻOku ʻi ai haʻaku ngāue ke ke fai” (Mōsese 1:6). Kuó ke fifili nai ha taimi pe ʻoku ʻi ai ha ngāue ʻa e Tamai Hēvaní maʻau? ʻOku ʻi ai nai ha ngaahi meʻa mahuʻinga kuó Ne teuteuʻi ai koe—pea fakatefito pē kiate koe—ke ke ikunaʻi? ʻOku ou fakamoʻoni ko e tali ki aí ko e ʻio!

ʻĪmisi
Girish Ghimire

Fakakaukau kia Kulisi Kimia, ʻa ia naʻe fāʻeleʻi pea tupu hake ʻi he fonua ko Neipoló. Naʻá ne ako ʻi Siaina ʻi hono taʻu hongofulu tupú, ʻo fakafeʻiloaki ai ia ʻe hano kaungāako ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.Naʻe faifai pea haʻu ʻa Kulisi ki he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí ke ngāueʻi hono mataʻitohí, pea naʻe fetaulaki ai mo hono uaifí. Naʻá na nofo ʻi he Teleʻa Sōlekí peá na pusiakiʻi mo ha fānau ʻe toko ua mei Nepolo.

Naʻe hili ha ngaahi taʻu lahi mei ai, ʻi he taimi naʻe tokolahi hake ʻi he toko 1,500 e kau kumi hūfanga mei Nepolo ne hiki foʻou mai ki ʻIutaá,1 naʻe ueʻi ai ʻa Kulisi ke ne tokoni. Koeʻuhí ko ʻene pōtoʻi ʻi he lea fakafonuá mo ʻene mahino ki he ʻulungaanga fakafonuá, naʻe ngāue ai ʻa Kulisi ko ha fakatonulea, faiako mo ha fai fakahinohino. Hili ʻenau hiki foʻou maí, naʻe fakahaaʻi ʻe he kau kumi hūfanga Nepoló ʻa ʻenau fie ʻilo ki he ongoongoleleí. Naʻe fokotuʻu ha kolo maʻá e kau Nepoló, pea naʻe hoko ai ʻa Kulisi ko ha palesiteni fakakolo.Naʻá ne kau foki ʻi hono liliu ʻa e Tohi ʻa Molomoná ki he lea faka-Nepoló.

ʻĪmisi
Girish Ghimire with Nepali Book of Mormon

ʻOkú ke lava ʻo sio ki he founga naʻe teuteuʻi mo ngāue ʻaki ai ʻe he Tamai Hēvaní ʻa Kulisí?

ʻOku ʻi ai ha Ngāue ʻa e ʻOtuá maʻa e Tokotaha Kotoa Pē

ʻE kāinga, ʻoku ʻi ai ha ngāue mahuʻinga ʻa e ʻOtuá maʻá e tokotaha kotoa pē. Naʻe lea ʻaki ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ki he kakai fefiné ha ngaahi moʻoni ʻoku ʻaonga ki he tokotaha kotoa pē: “Naʻe foaki kiate kitautolu ki muʻa pea tau toki omi ki [he māmaní] ha ngāue pau. … Neongo ʻoku ʻikai ke tau manatuʻi hono fakaikiikí he taimí ni, ka ʻoku ʻikai ke ne fetongi ai e moʻoni nāunauʻia ʻo e meʻa ne tau aleapau ke fakahokó.”2 Ko ha moʻoni fakaʻeiʻeiki ia! ʻOku ʻi ai ha ngaahi meʻa pau mo mahuʻinga ʻa e Tamai Hēvaní maʻataua ke ikunaʻi (vakai, ʻEfesō 2:10).

ʻOku ʻikai tuku mavahe ʻa e ngaahi ngāue fakalangi ko ʻení maʻa ha niʻihi tukupau pē ʻoku faingamālié, ka ʻoku maʻatautolu kotoa ia—ʻo tatau ai pē pe ko ha tangata pe fefine kitautolu, hotau matakalí, fonuá, tuʻunga vāhengá, tuʻunga ʻi he sosaietí pe fatongia ʻi he Siasí. ʻOku ʻi ai e fatongia mahuʻinga ʻo e tokotaha kotoa pē ʻo kitautolu ki hono fakatupulaki e ngāue ʻa e ʻOtuá (vakai, Mōsese 1:39).

ʻOku fehuʻia ʻe hatau niʻihi pe ʻe lava nai ke meʻangāue ʻaki ʻe he Tamai Hēvaní kitautolu ke tau fai ha ngaahi tokoni mahuʻinga. Kae manatuʻi, kuó Ne fakaʻaongaʻi maʻu pē ʻa e kakai angamahení ke nau fakahoko ha ngaahi meʻa ʻoku makehe (vakai, 1 Kolinitō 1:27–28; T&F 35:13; 124:1). “ʻOku [tau] hoko ai ko ha niʻihi ke fili” pea “ʻoku ʻiate [kitautolu] ʻa e mālohi” ke “fakahoko ʻa e māʻoniʻoni lahi” (T&F 58:27–28).3

Palesiteni Russell M. Nelson

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni: “ʻOku lahi ange e taumuʻa ʻa e ʻEikí maʻaú, ʻi he meʻa kuó ke fakakaukauʻi maʻaú! Kuo fakatatali koe ke toki ʻomi ʻi he taimi pea mo e feituʻu ko ʻení. …

ʻOku finangalo ʻa e ʻEikí ke ke liliu ʻa e māmaní. ʻI he taimi te ke tali mo muimui ai ki Hono finangaló, te ke ikunaʻi ai ʻa e ngaahi meʻa ne taʻemalavá!”4

ʻE mahino fēfē leva kiate kitautolu mo tau fakahoko ʻa e ngāue ʻoku finangalo ʻa e ʻOtuá maʻatautolú? Tuku ke u vahevahe atu ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe fā ʻe ala tokoni.

Tokanga ki he Niʻihi Kehé

ʻUluakí, tokanga ki he niʻihi kehé. Te tau lava ʻo muimui kia Kalaisi, “ʻa ia naʻe faʻa feʻaluʻaki ʻo faileleí” (Ngāue 10:38; vakai foki, 2 Nīfai 26:24).

Hili ʻeku foki mei he ngāue fakafaifekau taimi kakató, naʻe ʻikai ke u toe fai ʻa e ʻū meʻa ne u faʻa fai fakaʻahó. Naʻe mahino naʻe fie maʻu ke u tauhi ʻeku ngaahi fuakavá, ʻalu ʻo ako, faʻu ha fāmili pea kumi ha maʻuʻanga moʻui. Ka naʻá ku fifili pe naʻe ʻi ai nai ha toe meʻa makehe naʻe finangalo ʻa e ʻEikí ke u fai.Hili ha ngaahi māhina ʻo ʻeku fakalaulaulotó, ne u lau ʻa e veesi ko ʻení: “Kapau te ke holi ki ai, te ke hoko ko e fouʻanga ʻo hono fai ʻo ha ngāue lelei lahi ʻi he toʻu tangatá ni” (T&F 11:8). Naʻe tokoni ʻa e Laumālié ke mahino kiate au ko e taumuʻa mahuʻinga ʻo e ngaahih ngāue fakalangí, ke tāpuekina e niʻihi kehé mo fai ha “ngāue lelei lahi.”

Te tau lava ʻo aʻu ki ha taimi ʻi heʻetau moʻuí ʻe fie maʻu ai ke tau fai ha ngaahi fili mahuʻinga—hangē ko e akó, ngāue ke faí, pe feituʻu ke nofo aí—ʻi he ʻuhinga ko ia ke tokoni ki he niʻihi kehé.

Naʻe ʻi ai ha fāmili ne nau hiki ki ha kolo foʻou.Naʻe ʻikai ke nau kumi ha ʻapi naʻe ʻi he feituʻu ʻo e kau tuʻumālié, ka naʻe ueʻi kinautolu ke nau nofo ʻi ha feituʻu naʻe ʻi ha tuʻunga feʻunga peé. ʻI he ngaahi taʻu kuo maliu atú, kuo meʻangāue ʻaki kinautolu ʻe he ʻEikí ke nau tokoniʻi ha tokolahi mo langaki hake honau uōtí mo e siteikí.

Naʻe ʻi ai ha mataotao fakafaitoʻo naʻe ueʻi ia ke ne fakaʻatā ha ʻaho ʻe taha ʻi he uike kotoa pē ke ne fakahoko ai ha faitoʻo taʻetotongi ki he niʻihi ʻoku ʻikai haʻanau maluʻi moʻui leleí. Koeʻuhí ko e loto-fiemālie ʻa e tangata ko ʻení mo hono uaifí ke na tāpuekina e niʻihi kehé, naʻe tuku ai ʻe he ʻEikí ha founga maʻanaua ke na tokoniʻi ai ha kakai faingataʻaʻia tokolahi lolotonga ko ia ʻena tauhi hona fāmili tokolahí.

ʻIloʻi pea Fakatupulaki e Ngaahi Meʻafoaki Fakalaumālié

Ko hono uá, ʻiloʻi pea fakatupulaki e ngaahi meʻafoaki fakalaumālié. Naʻe ʻomi ʻe he Tamai Hēvaní ʻa e ngaahi meʻafoaki ko ʻení ke tokoniʻi kitautolu ke tau ʻiloʻi, fakahoko pea fiefia ʻi he ngāue kuó Ne ke tau faí.

ʻOku fifili hatau niʻihi ʻo pehē, “ʻOku ʻi ai nai haʻaku faʻahinga meʻafoaki?” Ko e toe tali ki aí ko e ʻio! “ʻOku foaki ha meʻafoaki ki he tangata [mo e fefine] taki taha ʻi he Laumālie ʻo e ʻOtuá … koeʻuhí ke ʻaonga ia ki he kakai kotoa pē” (T&F 46:11–12; tānaki atu e fakamamafá).5 ʻOku lahi ʻa e ngaahi meʻafoaki fakalaumālie ʻoku lekooti ʻi he tohi folofolá (vakai, 1 Kolinitō 12:1–11, 31; Molonai 10:8–18; T&F 46:8–26), ka ʻoku lahi pē mo e ʻū meʻafoaki kehe.6 ʻE lava ke kau ai ʻa e manavaʻofá, fakahaaʻi ʻo e ʻamanaki leleí, fakamaheningofua ki he kakaí, palani leleí, lea mo e tohi mahinongofuá, akoʻi ke mahinó mo e ngāue mālohí.

Te tau ʻilo fēfē ʻetau ʻū meʻafoakí? Te tau lava ʻo vakai ki heʻetau tāpuaki fakapēteliaké, ʻeke ki he niʻihi ʻoku nau ʻiloʻi lelei kitautolú, mo feinga pē ʻiate kitautolu ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku tau poto mo manako aí. Ko e mahuʻinga tahá, ke tau ʻeke ki he ʻOtuá (vakai, Sēmisi 1:5; T&F 112:10). ʻOkú Ne ʻafioʻi ʻetau ʻū meʻafoakí, he ko Ia naʻá Ne foaki maí (vakai T&F 46:26).

ʻI heʻetau ʻiloʻi ko ia hotau meʻafoakí, ʻoku ʻi ai leva hotau ngafa ke fakatupulaki ia (vakai, Mātiu 25:14–30). Naʻa mo Sīsū Kalaisi “naʻe ʻikai te ne maʻu mei he fonú ʻi he kamataʻangá, ka naʻá ne [tupulaki] mei he ʻaloʻofa ki he ʻaloʻofa” (T&F 93:13).

ʻĪmisi
Painting of the Savior by Ben Simonsen

Naʻe ʻi ai ha tangata kei talavou naʻá ne tā ha ʻū fakatātā ke pouaki ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻo e tui fakalotú. Ko e fakatātā ne u saiʻia taha aí ko ha tā ʻo e Fakamoʻuí, ʻa ia ʻoku tautau ʻi homau ʻapí. Naʻe fakatupulaki pea fakaʻaongaʻi ʻe he tokoua ko ʻení ʻa ʻene meʻafoaki tā fakatātaá.Naʻe ngāue ʻa e Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻiate ia ke ueʻi ai ʻa e niʻihi kehé ke fakaleleiʻi honau tuʻunga fakaākongá.

ʻOku tau ongoʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai hatau meʻafoaki mahuʻinga.ʻI ha ʻaho ʻe taha, naʻe tautapa ai ha fefine loto-foʻi ʻo pehē, “ʻEiki, ko e hā ʻeku ngāue fakatāutahá?” Naʻá Ne folofola mai, “Fakatokangaʻi e niʻihi kehé.” Ko ha meʻafoaki fakalaumālie ia! Talu mei he taimi ko iá, kuó ne maʻu ʻa e fiefia ʻi heʻene tokangaʻi e niʻihi ʻoku faʻa moʻungaloá, pea kuo ngāue ʻa e ʻOtuá ʻiate ia ke tāpuekina ai ha tokolahi. Mahalo he ʻikai hoko ha niʻihi ʻo ʻetau ngaahi meʻafoaki fakalaumālié ke tau ʻiloa ai ʻi he māmaní, ka ʻoku nau mahuʻinga ki he ʻOtuá mo ʻEne ngāué.7

Fakaʻaongaʻi Lelei ʻa e Faingataʻá

Ko hono tolú, fakaʻaongaʻi lelei ʻa e faingataʻá. ʻOku tokoni hotau ngaahi faingataʻá ke tau ʻiloʻi mo mateuteu ai ki he ngāue kuo tuku ʻe he Tamai Hēvaní maʻatautolú.Naʻe fakamatala ʻe ʻAlamā, “ʻI he hili ha mamahi lahi, naʻe [ngaohi au] ʻe he ʻEikí … ko ha meʻa ngāue ʻi hono toʻukupú” (Mōsaia 23:10).8 Hangē ko e Fakamoʻuí, ʻa ia naʻe malava Heʻene feilaulau fakaleleí ʻo tokoniʻi kitautolú (vakai, ʻAlamā 7:11–12), ʻe lava ke tau fakaʻaongaʻi ʻa e ʻilo ne tau maʻu mei he ngaahi aʻusia faingataʻá ke hiki hake, fakamālohia mo tāpuekina ai e niʻihi kehé.

Hili hano tuli ha tokotaha māʻolunga he potungāue maʻuʻanga tokoni fakaengāué mei heʻene ngāué, naʻá ne lau hono tāpuaki fakapēteliaké pea naʻe ueʻi ia ke ne fokotuʻu haʻane kautaha ke tokoniʻi ʻa e kau mataotao kehé ke kumi haʻanau ngāue. (Naʻá ne tokoniʻi foki au ke kumi haʻaku ngāue ʻi he taimi ne foki mai ai homau fāmilí mei he ngāue fakafaifekaú.) Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí hono faingataʻá ko ha founga ia ke fakalakalaka ai ʻo ne tāpuekina ʻa e niʻihi kehé, pea taimi tatau naʻe hoko ia ko ha maʻuʻanga moʻui lelei ange kiate ia.

Naʻe aʻusia ʻe ha ongomeʻa mali kei talavou ʻa e tamatoó. ʻI heʻena lotomamahí, naʻá na fakakaukau ai ke fakalāngilangiʻi hona ʻofefiné ʻaki haʻana fai faleʻi mo tokoni ki he ngaahi mātuʻa ʻoku nau aʻusia ha tūkunga tataú. Naʻe ngāue ʻa e ʻEikí ʻi he ongomātuʻa ko ʻení ko ʻena manavaʻofa makehe naʻe tuʻunga ʻi he faingataʻá.

Falala ki he ʻOtuá

Pea ko hono faá, falala ki he ʻOtuá. ʻI he taimi te tau kole ai kiate Ia ʻi he tui mo e loto-moʻoní, te Ne fakahā mai ʻetau ngaahi ngāue fakalangí.9 Ko ʻetau ʻiloʻi pē iá, te Ne tokoniʻi leva kitautolu ke tau fakakakato e ngaahi ngāue ko iá. “ʻOku hā mai ʻa e meʻa kotoa pē ki [Hono] matá” (T&F 38:2; vakai foki, ʻĒpalahame 2:8), pea te Ne fakaava mai e matapaá maʻatautolu ʻi he taimi totonú (vakai, Fakahā 3:8). Naʻá Ne ʻomi Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, koeʻuhí ke tau fakafalala kiate Ia ke tau maʻu ai ʻa e mālohi ʻoku hulu hake ʻi hotau ivi fakanatulá (vakai, Filipai 4:13; ʻAlamā 26:12).

Naʻe ʻi ai ha tangata naʻá ne loto-hohaʻa ki he ngaahi tuʻutuʻuni fakapuleʻangá, pea naʻe ueʻi ai ia ke ne feinga fili ki ha lakanga fakapuleʻanga.Neongo e faingataʻa ʻa e founga kemipeiní, ka naʻá ne fakahaaʻi ʻene tuí mo tānaki e maʻuʻanga tokoni ke fakahoko ʻaki ʻene feingá. Ko hono ikuʻangá, naʻe ʻikai ke ne ikuna ka naʻá ne ongoʻi naʻe tataki ia ʻe he ʻEikí mo foaki ange ha mālohi ke ne fakahā ʻa e ngaahi palopalema naʻe mahuʻinga ki he koló.

Naʻe fehuʻia ʻe ha faʻē taʻemali ʻokú ne tauhi ha fānau ʻoku nau faingataʻaʻia fakaesino, pe te ne lava nai ʻo feau ʻa e ngaahi fie maʻu hono fāmilí. Neongo naʻe faingataʻa, ka ʻokú ne ongoʻi naʻe fakamālohia ia ʻe he ʻEikí ke ne aʻusia hono misiona mahuʻinga tahá.

Ko ha Lea Fakatokanga

ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá ke tau fakahoko ʻetau ngaahi ngāue fakalangí, ka ʻi he taimi tatau ʻoku feinga ʻa e filí ke tohoakiʻi mo takihalaʻi kitautolu mei ha moʻui ʻoku ʻuhingamālié.

Mahalo ʻoku hoko ʻa e angahalá ko hotau fakatūkiaʻanga lahi tahá ia, ʻokú ne taʻofi ʻetau ongoʻingofua e Laumālie Māʻoniʻoní pea fakangatangata ʻetau maʻu ha mālohi fakalaumālié.Ke fakahoko e ngāue ʻa e Tamai Hēvaní maʻatautolú, kuo pau ke tau feinga ke tau maʻa (vakai, 3 Nīfai 8:1). ʻOku tau moʻui nai ʻi ha founga ʻe lava ai ʻe he ʻOtuá ʻo ngāue ʻiate kitautolu?

ʻOku toe feinga foki ʻa Sētane ke tohoakiʻi kitautolu ʻaki ʻa e ngaahi meʻa taʻeʻaongá. Naʻe fakatokanga ʻe he ʻEikí ki ha takimuʻa ʻo e Siasí ʻi he kuonga muʻá, “Kuo lahi ange ʻa e tokanga ʻa ho ʻatamaí ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní, ʻi he tokanga ki he ngaahi meʻa ʻaʻakú … mo e ngāue fakafaifekau ʻa ia kuo ui koe ki aí” (T&F 30:2). ʻOku tau femouʻekina nai ʻi he ngaahi meʻa fakamāmaní ʻo tau hē ai mei hotau ngaahi fatongia fakalangí?

ʻIkai ngata aí, ʻoku hanga ʻe Sētane ʻo fakalotosiʻi kitautolu ʻaki ʻa e ngaahi ongoʻi taʻefeʻungá.ʻOkú ne ʻai ʻetau ngāué ke hā ngali fuʻu faingataʻa pe fakamanavahē. Ka te tau lava ʻo falala ki he ʻOtuá! ʻOkú Ne ʻofaʻi kitautolu. ʻOkú Ne finangalo ke tau lavameʻa. ʻOkú Ne “ʻalu muʻomuʻa ʻiate [kitautolu]; ʻe ʻiate [kitautolu] ia, ʻe ʻikai te ne fakatukutukuʻi [kitautolu]” (Teutalōnome 31:8vakai foki, Saame 32:8Lea Fakatātā 3:5–6Mātiu 19:26T&F 78:18

ʻE lava ke fakalotoʻi kitautolu ʻe Sētane ke tau tala ʻoku ʻikai mahuʻinga tatau ʻetau ngāué mo e ngāue ʻoku vahe ki he niʻihi kehé.ʻOku mahuʻinga ʻa e ngāue kotoa pē mei he ʻOtuá, pea te tau fiefia ʻi heʻetau “vīkiviki ʻi he meʻa kuo fekau ʻe he ʻEikí kiate [kitautolú]” ( ʻAlamā 29:9).

ʻI he taimi ʻe ngāue ai ʻa e ʻOtuá ʻiate kitautolú, ʻe lava ke ʻahiʻahiʻi kitautolu ʻe he filí ke tau polepole ʻi haʻatau ikunaʻi ha faʻahinga meʻa. Ka neongo iá, te tau lava ʻo faʻifaʻitaki ki he loto-fakatōkilalo ʻa e Fakamoʻuí ʻo kalo mei he fakahīkihiki fakatāutahá kae fakalāngilangiʻi ʻa e Tamaí (vakai, Mātiu 5:16Mōsese 4:2 ʻI he taimi naʻe feinga ai ʻe ha taha faiongoongo ke ne fakalāngilangiʻi ʻa Mother Teresa ʻi heʻene līʻoa ʻene moʻuí ke tokoniʻi e masivá, naʻá ne tali ʻo pehē: “Ko e ngāue ia ʻa e [ʻOtuá]. ʻOku ou hangē pē ha … peni vahevahe ʻi hono toʻukupú. … ʻOkú Ne fai ʻa e fakakaukaú. ʻOkú Ne fai ʻa e tohí. ʻOku ʻikai ha kaunga ki ai e peni vahevahé ia. Kuo pau ke toki fakangofua pē ʻa e peni vahevahé kae toki fakaʻaongaʻi.”10

Fakaʻosí

Siʻoku kāinga ʻofeina, ʻoku ou fakaafeʻi ʻa kimoutolu kotoa ke tau “[fakavaivaiʻi ʻa kitautolu] ki he ʻOtuá … ko e meʻangāue ʻi he māʻoniʻoní” (Loma 6:13). ʻOku kau ʻi hono fakavaivaiʻi kitautolú, ʻa ʻetau fakahā kiate Ia ʻoku tau loto ke fakaʻaongaʻi kitautolú, kumia ʻEne fakahinohinó, pea maʻu ʻa Hono mālohí.

Te tau lava maʻu pē ʻo vakai ki he sīpinga haohaoa ʻa Sīsū Kalaisí.ʻI he maama fakalaumālié, naʻe folofola ai ʻa e Tamai Hēvaní, “Ko hai te u fekauʻí?”

Pea tali ange ʻe Sīsū, “Ko au ʻeni, fekauʻi au” ( ʻĒpalahame 3:27; vakai foki, ʻĪsaia 6:8).

Naʻe tali, mateuteu pea fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ʻa Hono fatongia ne tomuʻa fakanofo ia ki ai ko hotau Fakamoʻui mo e Huhuʻí. Naʻá Ne fakahoko ʻa e finangalo ʻo e Tamaí (vakai, Sione 5:30; 6:38; 3 Nīfai 27:13) pea ikunaʻi ʻa ʻEne ngāue fakalangí.

ʻI heʻetau muimui ki he tā sīpinga ʻa Kalaisí mo fakavaivaiʻi kitautolu ki he ʻOtuá, ʻoku ou fakamoʻoni te Ne meʻangāue ʻaki kitautolu ki hono fakatupulaki ʻEne ngāué mo tāpuekina ʻa e niʻihi kehé. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga fakamatalá

  1. Vakai, Refugee Processing Center, “Admissions and Arrivals,” ireports.wrapsnet.org/Interactive-Reporting.

  2. Spencer W. Kimball, “The Role of Righteous Women,” Ensign, Nov. 1979, 102.

  3. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī: “Falala kiate koe. Falala te ke malava ke fai ha ngaahi meʻa maʻongoʻonga. … Ko e fānau koe ʻa e ʻOtuá, ʻoku taʻefakangatangata ʻa e meʻa te ke lavá” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Kōtoni B. Hingikelī [2016], 84).

  4. Russell M. Nelson, Accomplishing the Impossible: What God Does, What We Can Do (2015), 147.

  5. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa:

    “ʻOku ʻafioʻi heʻetau Tamai Hēvaní e taumuʻa totonu ne fakatupu kitautolu ki aí. ʻOkú Ne ʻafioʻi ha ngaahi meʻa fekauʻaki mo kitautolu ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻi ia ʻe kitautolu. ʻOkú Ne ueʻi kitautolu lolotonga ʻo ʻetau moʻuí ke tau fakahoko e taumuʻa hotau fakatupú. …

    “Tau tukupā muʻa, ke muimui ʻi he Fakamoʻuí mo ngāue faivelenga ke tau aʻusia ʻa e tuʻunga naʻe fakataumuʻa ke tau aʻusiá. Tau fakafanongo muʻa mo talangofua ki he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Ka tau fai ia, ʻe fakahā mai ʻe he Tamai Hēvaní kiate kitautolu ha ngaahi meʻa naʻe ʻikai ke tau ʻilo fekauʻaki mo kitautolu. Te Ne huluhulu ʻa e halá ʻi muʻa mo fakaʻā hotau matá ke tau ʻilo hotau ngaahi talēniti taʻeʻiloa ne ʻikai ke tau lavelaveʻiloa ki aí” (“ ʻA e Ngaahi Fakaʻiseʻisá mo e Tukupaá,” Liahona, Nov. 2012, 22, 23).

  6. Naʻe fakamatala ʻe ʻEletā Bruce R. McConkie: “ʻOku taʻefaʻalaua mo taʻefakangatangata ʻa e kehekehe ʻo e ngaahi meʻafoaki fakalaumālié. Ko e ngaahi meʻafoaki ko ia ʻoku hā ʻi he folofolá, ko e sīpinga pē ia ʻo e ʻaloʻofa lahi faka-ʻOtua mo taʻe fakangatangata kuo foaki mai ʻe ha ʻOtua angaʻofa kiate kinautolu ʻoku ʻofa mo tauhi kiate Iá” (A New Witness for the Articles of Faith [1985], 371).

  7. Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Marvin J. Ashton:

    “Te u lea ki ha konga siʻi pē ‘o e ngaahi meʻafoaki ‘oku ‘ikai mahino maʻu pē pe faʻa fakatokangaʻi ka ‘oku nau mahuʻinga ‘aupito. ‘Oku kau ki ai ‘a hoʻomou meʻa-foakí—‘a ia ko e ngaahi meʻa-foaki ‘oku ‘ikai ke fuʻu mahino, ka ‘oku moʻoni pea mahuʻingá.

    “Tuku ke tau toe vakaiʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻafoaki ʻoku ʻikai hā mahino ko ʻení: ʻa e meʻafoaki ʻo e kolé; ʻa e meʻafoaki ʻo e fakafanongó; ʻa e meʻafoaki ʻo e fanongo pea fakaʻaongaʻi ʻa e kihiʻi leʻo siʻí; ʻa e meʻafoaki ʻo e malava ke tangí; ʻa e meʻafoaki ʻo e fakaʻehiʻehi mei he fekeʻikeʻí; ʻa e meʻafoaki ʻo e lototahá; ʻa e meʻafoaki ʻo e fakaʻehiʻehi mei hono toutou fai ʻo ha meʻa taʻe ʻaongá; ʻa e meʻafoaki ʻo e fekumi ki he meʻa ʻoku māʻoniʻoní; ʻa e meʻafoaki ʻo e ʻikai ke loto fakamāú; ʻa e meʻafoaki ʻo e falala ʻe tataki koe ʻe he ʻOtuá; ʻa e meʻafoaki ʻo e hoko ko ha ākongá; ʻa e meʻafoaki ʻo e tokanga ki he niʻihi kehé; ʻa e meʻafoaki ʻo e malava ʻofakalaulaulotó; ʻa e meʻafoaki ke lotú; ʻa e meʻafoaki ʻo hono fai ʻo ha fakamoʻoni mālohí; ʻa e meʻafoaki ʻo hono maʻu ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní” (“There Are Many Gifts,” Ensign, Nov. 1987, 20).

  8. Naʻe fakahinohino mai foki ʻa Paula, “ʻOku … fakafiemālieʻi ʻa kimautolu [ʻe he ʻOtuá] ʻi heʻemau mamahi kotoa pē, koeʻuhí ke mau faʻa fai ai ke fakafiemālieʻi ʻa kinautolu ʻoku mamahiʻiá, ʻaki ʻa e fakafiemālie ko ia ʻa ia ʻoku fakafiemālieʻi ʻaki ʻa kimautolu ʻe he ʻOtuá” (2 Kolinitō 1:4).

  9. Naʻe pehē ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti: “ʻOku ʻi ai ha palani pau ʻa e ʻOtuá ki hoʻo moʻuí. Te Ne fakahā fakakongokonga atu ʻa e palani ko iá kiate koe ʻi hoʻo fekumi ki ai ʻi he tuí mo e talangofua maʻu peé” (“How to Live Well amid Increasing Evil,” Liahona, May 2004, 102).

  10. Mother Theresa, ʻi he Edward W. Desmond, “Interview with Mother Teresa: A Pencil in the Hand of God,” Time,Dec. 4, 1989, time.com.