At Qaawa’, ma chak’e chi tehe’k xnaq’ li wu
Tento taqileb’ li qas qiitz’in rik’in xnaq’ ru laj Kolol qe.
El Rey León, a’an jun li kaxmu chirix li chaqi ch’och’ aran Africa. Naq li rey kaqkojl nakam naq yoo chixyalb’al xkolb’al rix li ralal, li alalb’ej kaqkojl namine’ ru chi elk chaq naq jun maa’us aj jolominel naxsachb’esi li tuqtuukilal wan wi’ li chaqi ch’och’. Li saaj kaqkojl naxk’ul wi’chik li awa’b’ejihom b’antiox re jun aj k’ehol xna’leb’. Natehe’ li xnaq’ ru re xtawb’al ru naq chixjunil li k’a’ru yo’yo wan jun lix k’uub’anb’il numik sa’ li yu’am. Naq naxchap wi’chik xna’aj choq’ rey, li saaj kaqkojl naxtaaqe li na’leb’ k’eeb’il re, “chat-iloq chi mas najt wi’chik chiru li nakat-ilok wi’ anajwan.”1
Naq naqatzol chi ok choq’ aj eechaninel re chixjunil li wan re li Yuwa’b’ej, li evangelio naxk’ut chiqu naq too’iloq chi najt chiru li noko’ilok wi’ anajwan. Re ilok chi najt chiru li noko’ilok wi’ anajwan, tento taqileb’ li qas qiitz’in rik’in xnaq’ ru laj Kolol qe. Lix wankil li evangelio jwal nim, k’iila paay ruheb’ li kristiaan wankeb’ chirub’el. Ink’a’ naru naqataw ru chixjunil li k’a’ru xnumsihomeb’ li kristiaan sa’ li ruchich’och’ a’in, sa’ li jar ch’uut chi iglees, malaj sa’eb’ ajwi’ li qajunkab’al, xb’aan naq yal jo’q’ehaq nokoru chirilb’al chixjunil lix sutameb’ ut aniheb’ a’an. Tento too’iloq chi najt chiru li nak’oxlaman malaj nayeeman chirix anihaq ut tento taqanimob’resi qilob’aal re naq ink’a’ noko’ilok ka’ajwi’ rik’in li qanawom ut li qak’ulum qajunes qib’.
Li xnaq’ wu laa’in kitehe’ re “ilok chi mas najt chiru li naru nin’ilok wi’ ” naq yookin chi k’anjelak jo’ awa’b’ej re mision. Jun li saaj elder kiwulak rik’in wix sa’ li ru. Naq kinraatina, a’an kixye chi ra xch’ool, “Nawaj q’ajk sa’ wochoch.” Laa’in kink’oxla, “Us, naru naqayiib’ a’in.” Kink’e xna’leb’ ut kinye re naq taak’anjelaq chi kaw ut taatijoq chirix lix na’leb’ chiru jun xamaan toja’ naq a’an tinixb’oq. Jun xamaan chik chirix a’an, sa’ tz’aqal xhoonalil ajwi’, a’an kinixb’oq. Toj kiraj xik sa’ rochoch. Kinye wi’chik re naq taatijoq, taak’anjelaq chi kaw, ut tinixb’oq sa’ li jun xamaan chik. Chirix a’an, koo’aatinak wi’chik, ut ink’a’ kijala lix k’a’uxl. A’an toj kiraj xik sa’ rochoch.
Laa’in ink’a’ kiwaj xkanab’ankil naq taaq’ajq sa’ rochoch. Kin’ok chixk’utb’al chiru lix santilal lix b’oqb’al jo’ misioneer. Kinye re naq tixsachb’esi sa’ xch’ool ani a’an ut taa’ok chi k’anjelak.”2 A’an maak’a’ kiraj re li na’leb’ kink’e re, ut lix k’a’uxl ink’a’ kijala. Chirix a’an kink’e reetal naq maare moko ninnaw ta chixjunil chirix lix yu’am. Jo’kan ut naq kiweek’a naq tinpatz’ re: “Elder, k’a’ru li ch’a’aj choq’ aawe?” Li kixye we kixk’ob’ li waam: “Awa’b’ej, ink’a’ ninnaw ilok ru hu.”
Li chaab’il na’leb’ li kink’oxla naq aajel raj ru choq’ re, moko aajel ta ru choq’ re li k’a’ru naraj ru a’an sa’ lix yu’am. Li k’a’ru kiraj ru wik’in, a’an naq tin’iloq chi najt chiru li k’a’ru kink’oxla sa’ junpaat ut tinkanab’ raj li Musiq’ej chintenq’ankil xtawb’al ru li k’a’ru wan sa’ lix k’a’uxl li elder a’an. A’an kiraj ru naq laa’in tinwil raj chi tz’aqal re ru ut tink’e’ raj re junaq li royb’enihom. A’b’an, laa’in kink’anjelak jo’ jun li ch’iich’ aj putz’inel. Li elder a’in kixtzol ilok ru hu ut kiwan chi jwal saq ru choq’ aj tzolom re li Jesukristo. A’an kixte li xnaq’ wu chiru li raatin li Qaawa’: “Li naril li Dios, maawa’ a’ li naril li winq, li winq naril chanru na’ilok junaq, a’b’an li Qaawa’ naril li ch’oolej” (1 Samuel 16:7).
K’a’jo’ xnimal li osob’tesink naq lix Musiq’ li Qaawa’ naxnimob’resi li qilob’aal. Ma jultik eere li profeet aj Eliseo, li ki’aj ru ut kixk’e reetal naq laj pleet re aj Siria kixsuti rix lix tenamit rik’ineb’ lix kawaay ut b’eleb’aal ch’iich’? Lix moos kixuwak ut kixpatz’ re laj Eliseo k’a’ru te’xb’aanu rik’in a’an. Laj Eliseo kixye re naq ink’a’ taawiib’anq xch’ool, rik’in li chaab’il aatin a’in: “Matxuwak, xb’aan naq jwal naab’aleb’ wi’chik li wankeb’ qik’in laa’o chiruheb’ a’an” (2 Reyes 6:16). Li moos ink’a’ kixnaw k’a’ru kiraj xyeeb’al li profeet rik’in a’an. A’an ink’a’ kiru chi ilok chi najt chiru li na’ilok wi’. A’b’anan, laj Eliseo kirileb’ ninqi ch’uut chi anjel, kawresinb’ileb’ re pleetik rochb’een lix tenamit li profeet. Jo’kan ut, laj Eliseo kitijok chiru li Qaawa’ naq tixte xsa’ ru li saaj winq, ut a’an “kiril li tzuul nujenaq chi kawaay re xam; wankeb’ ajwi’ kaarxam chixsutam laj Eliseo” (2 Reyes 6:17).
Chi kok’ aj xsa’ naqanajtob’resi qib’ chiruheb’ li jun ch’ol chik xb’aan li jalanil naqil. Sa naqeek’a wank rik’ineb’ li ani neke’k’oxlak, neke’aatinak, neke’xtiqib’ rib’, ut neke’k’anjelak jo’ laa’o ut ink’a’ sa naqeek’a wank rik’ineb’ li jalaneb’ chiqu laa’o. Relik chi yaal, ma ink’a’ ta b’i’ jalan jalanq qatenamit ut jalan jalanq qaatinob’aal chiqajunil? Ma ink’a’ ta b’i’ naqil li ruchich’och’ chiqajunilo rik’in qilob’aal jwal ka’ch’in ru xb’aan li qak’ulum qajunes qib’? Wankeb’ junjunqeb’ li neke’aatinak rik’in li musiq’ejil xnaq’ uhej, jo’ li profeet aj Eliseo, ut wankeb’ chik neke’ilok ut neke’aatinak rik’in li xsa’ ruheb’, jo’ kinb’aanu laa’in rik’in lin misioneer ink’a’ naxnaw ilok ru hu.
Wanko sa’ jun li ruchich’och’ li naxch’olani’ rib’ rik’in juntaq’eetank-ib’, li tasab’ank, ut li wech’ok-ix. Ruuchil ilok rik’in xsa’ ru li redes sociales, tento b’an naq too’iloq chiqasa’ re xtawb’al li choxahil chaab’ilal li ak wan qe. Eb’ li choxahil chaab’ilal ut ajom a’in moko neke’ru ta chi k’eemank sa’ li Pinterest chi moko puktesimank sa’ Instagram.
Xk’ulub’ankileb’ ut xraab’aleb’ li jun ch’ol chik moko naraj ta naxye naq tento taqak’ulub’a lix na’leb’eb’. Ch’olch’o ru naq li yaal naraj ru li xnimal qatiikilal, a’b’an ink’a’ raj a’anaq jun li ramleb’ re xchaab’ilal li ch’oolej. Xraab’aleb’ li jun ch’ol chik chi yaal, naraj ru naq rajlal yooko chixk’ulub’ankil lix yalb’aleb’ xq’e li kristiaan li ink’a’ naqanaw k’a’ru xnumsihomeb’ sa’ lix yu’am ut k’a’ru lix paaltileb’. Re ilok chi najt chi us chiru li noko’ilok wi’ anajwan, na’ajman ru naq taqajayali qib’ rik’in li Kolonel.
Sa’ li 28 xb’e li po mayo re 2016, laj Beau Richey, aj 16 chihab’, ut li ramiiw laj Austin wankeb’ chaq sa’ lix hacieent lix junkab’al, aran Colorado. Chi saheb’ xch’ool, laj Beau ut laj Austin ke’taqe’ sa’ lix b’eleb’aal ch’iich’ li nanume’ sa’ sulul re xik chi b’eek chiru li kutan. Ink’a’ mas najt ke’b’eek naq ke’xtaw li b’e mas yib’ ru, ut sa’ li hoonal a’an kik’ulman jun li rahilal. Li b’eleb’aal ch’iich’ li kixk’am laj Beau kit’ane’, ut a’an kikana rub’el 400 libras chi ch’iich’. Naq li ramiiw aj Austin kiwulak, kiril laj Beau chixyalb’al xq’e chi kole’k. Rik’in chixjunil lix metz’ew kixyal reek’asinkil li b’eleb’aal ch’iich’ li wan sa’ xb’een li ramiiw, a’b’an moko ki’eek’an ta. Kitijok chirix laj Beau ut chirix a’an, sa’ junpaat xko’o chixsik’b’al li tenq’. Tojo’ re naq ke’wulak laj b’anonel, a’b’an wiib’ oxib’ oor chik chirix a’an, kikam laj Beau.
Ke’wulak lix na’ xyuwa’ chi putz’inb’il li raameb’. Naq wankeb’ sa’ li ch’ina b’anleb’aal rochb’eeneb’ li ramiiw ut rech alal laj Beau, jun laj k’aak’alenel tenamit ki’ok sa’ li b’anleb’aal ut kixk’e lix b’oqleb’ ch’iich’ laj Beau re lix na’. Naq kixk’ul li b’oqleb’ ch’iich’, ki’eek’an. A’an kixte ut kiril lix jultikahom laj Beau. Kiril ru li esil kixtz’iib’a lix saaj yum aj b’eenel re ilok ru hu rajlal kutan. Naxye, “Chijultiko’q aawe xk’eeb’al li Jesukristo choq’ xch’oolil laa yu’am anajwan.”
Li rilob’aal laj Beau sa’ xjayal laj Tojol rix moko naxk’os ta lix may lix kamik chiruheb’ li neke’rahok re. A’b’anan, naxk’e xnimal ru royb’enihomeb’ jo’ ajwi’ xyaalalil lix yu’am laj Beau ut li k’a’ru kixsik’ ru sa’ lix yu’am. Naxkanab’eb’ lix junkab’al ut li ramiiw chi ilok sa’ li sahil ch’oolejil wan sa’ li yu’am chal re ut ink’a’ sa’ li rahil ch’oolejil xb’aan lix kamik sa’ lix saajilal. Nim xwankil li q’unil uxtaan a’an choq’ reheb’ lix na’ xyuwa’ laj Beau naq ke’ru chirilb’al rik’in xnaq’ ru li ralal li k’a’ru jwal aajel ru choq’ re a’an.
Jo’ komon re li Iglees, ak xk’eeman qe li musiq’ejil jultikahom li naxye resil qe jo’q’e yooko chi ilok chi najt chiru li kolb’a-ib’ ka’ajwi’ rik’in sa’ uhej li nakam. Li loq’laj wa’ak a’an li najultikan qe rajlal xamaan naq taqak’e li qilob’aal junelik rik’in li Jesukristo re naq junelik taqajultika a’an re naq junelik taawanq lix musiq’ qik’in (chi’ilmanq Tz. ut S. 20:77). A’b’anan, wan naq ink’a’ naqaj xk’eeb’al reetal li eek’ahom re jultikank a’in. Naq wan li Jesukristo jo’ xch’oolil li qayu’am, a’an tixk’e chi tehe’k xsa’ li qu re ilok chi saqen chi us chiru li naru naqataw ru qajunes.
Kink’ul jun li hu re jun li tiikil komon ixq chirix jun li jultikahom nakolok. A’an kixye we naq sa’ xyalb’al xq’e re xtenq’ankil lix b’eelom chixtawb’al ru li nareek’a a’an, kixtikib’ xtz’iib’ankil sa’ lix b’oqleb’ ch’iich’ li k’a’aq re ru naxye malaj naxb’aanu lix b’eelom re xk’eeb’al xjosq’il. Naq taawulaq li tz’aqal hoonal, kixk’oxla a’an, ak wan chi tz’iib’anb’il chixjunil re naq taaruuq tixk’ut chiru lix b’eelom ut xb’aan a’an, lix b’eelom tixjal xna’leb’. A’b’anan, jun li domingo naq yoo chi tz’aqonk sa’ li loq’laj wa’ak ut ut chixk’ox’ankil lix tojb’al rix li maak kixb’aanu li Kolonel, a’an kixk’e reetal naq xxokb’al resilal li reek’ahom ink’a’ us chirix lix b’eelom, yal naralinasi li Musiq’ej chiru ut maajo’q’e taajaloq re lix b’eelom.
Ki’eek’an li musiq’ejil jultikahom sa’ li raam li kixye re: “Sachb’esi sa’ laa ch’ool; sachb’esi sa’ laa ch’ool chixjunil. Isi li tz’iib’ahom a’an. Maak’a’ aj-e.” Toja’ naq kixtz’iib’a: “Kinb’ay b’ayaq sa’ xpitz’b’al b’ar wi’ nachape’ chixjunil intz’iib’ahom, ut mas wi’chik sa’ xpitz’b’al b’ar wi’ na’isiman chi junajwa. A’b’an naq kinb’aanu, ke’sach sa’ li iq’chixjunileb’ li eek’ahom ink’a’ us. Li waam kinujak rik’in rahok—rahok choq’ re lin b’eelom ut rahok choq’ re li Qaawa’.” Jo’ laj Sawlo sa’ xb’ehil Damasco, li rilob’aal a’an kijala. Lix ramleb’ li rilob’aal kit’ane’.
Chi kok’ aj sa’, laj Kolol qe kixteheb’ xnaq’eb’ ru li mutz’ sa’ tib’elej jo’ ajwi’ xnaq’eb’ ru li ani mutz’ ru sa’ musiq’ej. Xteeb’al xnaq’ li qu chiru li choxahil yaal, sa’ tib’elej jo’ ajwi’ sa’ musiq’ej, a’an tz’aqal nokoxkawresi re took’irtesiiq chiru li qamutz’il sa’ li yu’am a’in. Naq naqak’e qaxik chirab’inkil li musiq’ejil jultikahom, li naxk’ut chiqu li rajb’al ru xjalb’al li qab’e malaj ilok sa’ li junelik q’e kutan, yooko chixk’ulb’al lix yeechi’ihom li loq’laj wa’ak naq taawanq lix Musiq’ qik’in. Jo’kan kixk’ul laj Jose Smith ut laj Oliver Cowdery sa’ li Santil Ochoch re Kirtland naq eb’ li yaalil na’leb’ aajeleb’ ru ke’k’ute’ chiruheb’ xb’aan li Jesukristo, li kixyeechi’i naq li “tz’apleb’ t’ikr” re li yu’am a’in “[taa’isimanq] chaq chiru [lix k’a’uxleb’], ut [taateeliiq] li rilob’aal [lix nawomeb’]” (Tz. ut S. 110:1).
Ninjultika xyaalal naq rik’in lix wankil li Jesukristo, naru noko’ilok sa’ musiq’ej chi najt chi us chiru li noko’ilok wi’ anajwan. Naq naqajultika junelik li Kristo ut naq wan lix Musiq’ qik’in, li rilob’aal li qanawom taateehe’q. Jo’kan ut, lix yaalalil li choxahil ak wan qe chiqajunjunqal taa’ok sa’ xchamal li qaam. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.