Li musiq’ejil ramok
Maakanab’ li yu’am arin chixramb’al ru lix saqenkil li choxa.
Sa’ li 21 xb’e li agosto sa’ li chihab’ a’in, xk’ulman wiib’ li na’leb’ li xe’k’eeman reetal toj yalaq b’ar sa’ li ruchich’och’. Li xb’een, a’an li ninq’e re naq xket 90 chihab’ li qaprofeet, li Awa’b’ej Thomas S. Monson. Sa’ li kutan a’an, wan lin k’anjel sa’ xna’aj li Pacifico ut jwal xinsaho’ naq xwil naq eb’ laj Santil Paab’anel sa’ Australia, Vanuatu, Nueva Zelanda, ut Polinesia Francés xe’xnaw li kutan a’an ut xe’saho xch’ool chixninq’ehinkil. Xweek’a jun usilal choq’ we naq xinru chi tz’aqonk sa’ xrahomeb’ choq’ re li xnimal ru winq a’in. K’a’jo’ nawakliik inch’ool chirilb’al xlaq’ab’ankileb’ aj Santil Paab’anel rik’in lix profeet.
Li Awa’b’ej Monson, naq ak xk’oxlaheb’ li te’raj xk’eeb’al xmaatan, xch’olob’ chan raj ru li maatan jwal tz’aqal re ru: “Taw ani li yoo chi nume’k sa’ li ch’a’aj, malaj li wan sa’ junataal, ut k’e xtenq’ankil. Ka’ajwi’ a’an ninpatz’.”1 Nakatqara ut nakatqaxaqab’, at Awa’b’ej Monson.
Xtiwb’al rib’ li saq’e
Li xkab’ na’leb’ li xk’ulman ajwi’ sa’ li kutan a’an ut li xk’eeman reetal xb’aaneb’ k’iila millon yalaq b’ar, a’an xtiwb’al rib’ li saq’e. A’an a’in xb’een sut naq nak’utun a’in chiru chixjunil li Estados Unidos toj chalen 99 chihab’ chaq.2 Ma aawilom xtiwb’al rib’ li saq’e? Maare naru tinch’olob’ k’a’ru a’an.
Na’ux xtiwb’al rib’ li saq’e naq li po naxch’ik rib’ sa’ xyanq li ruchich’och’ ut li saq’e, ut naxram ru naab’al lix saqenkil li saq’e.3 Naq naru nak’ulman a’in, a’an jun sachb’a-ch’oolej choq’ we. Wi taak’oxla li saq’e jo’ xnimal junaq xllaant li b’aqlaq ch’iich’, lix nimal li po chixk’ataq, a’an yal jun ch’ina xpekul li poks.
K’a’ut naq tz’aqal xyo’leb’aal li qasaqenkil ut li qayu’am taaruuq taarame’q ru xb’aan li k’a’ru jwal ka’ch’in wi’chik chiru?
Us ta li saq’e naxq’ax xnimal li po 400 sut, lix yanq rik’in li ruchich’och’ naxq’ax lix yanq li po ut li ruchich’och’ 400 sut ajwi’.4 Jo’kan naq nak’utun sa’ ruchich’och’ naq junaqik xnimaleb’ li saq’e ut li po. Naq wankeb’ chi tzol tz’aqal, li po anchal naxchup chixjunil li saq’e. Eb’ lin komon li xe’wan b’ar wi’ nak’utun a’in chi tz’aqal xe’xye naq li saqen xjala rik’in q’ojyin, xe’k’utun li chahim, ut li tz’iik xe’xkanab’ b’ichank. Xchal li ke, xb’aan naq lix tiwb’al rib’ li saq’e naxkub’si chi us lix tiqwal li kutan, junaq 11 centígrados.5
Xe’xye naq xe’sach xch’ool chi us, ut xchal ajwi’ xk’a’uxl, xb’aan naq neke’xnaw naq lix tiwb’al rib’ li saq’e naru narahob’tesin b’ayaq. A’b’anan, xe’ril rib’ chi us re naq ink’a’ te’xmutz’ob’resi li rilob’aal. Xe’xkol li ru xb’aan naq xe’xk’e li lem li yiib’anb’il ru choq’ re li xramb’al xkawilal li saq’e.
Li jaljookil ru aatin
Jo’ chanru naq li ch’ina po naru tixram ru li nimajwal saq’e ut tixchup lix saqenkil ut lix tiqwal, jun li musiq’ejil ramok naru taa’uxq wi taqakanab’ li ch’ina jot’leb’—jo’eb’ li wankeb’ sa’ li qayu’am wulaj wulaj—chi nach’ok qik’in toj reetal naq neke’xram ru lix nimajwalil, lix sahil, ut lix tiqwal lix saqenkil li Jesukristo ut lix evangelio.
Li Elder Neal A. Maxwell kixch’olob’ li jaljookil ru aatin a’in naq kixye: “Li k’a’ru jwal ka’ch’in jo’ ru’uj ruq’ jun li winq, naq nach’ wan chiru li rilob’aal, naru tixmutz’ob’resi ru chiru li nimla saq’e. A’ut toj wan aran li saq’e. Li winq naxmutz’ob’resi rib’. Naq naqanach’ob’resi k’a’aq chik re ru, ut naqak’e xna’aj xb’eenil, naqatz’ap rilb’al li choxa.”6
Chi yaal, maajun sa’ qayanq taaraj xtz’apb’al rilb’al li choxa malaj xb’aanunkil jun li musiq’ejil ramok sa’ qayu’am. Inyehaq wiib’ oxib’ li na’leb’ li te’ruuq tooxtenq’a chixkub’sinkil li musiq’ejil ramok re naq ink’a’ toohe’xrahob’tesi chi junajwa.
Li musiq’ejil lem: chawil jo’ ilb’il sa’ li evangelio
Ma jultik aawe naq xinye resil li lem li xe’roksi re xkolb’al ruheb’ li ani yookeb’ chirilb’al li saq’e, re naq ink’a’ te’mutz’ob’resiiq? Rilb’al jun li musiq’ejil ramok sa’ li lem re li Musiq’ej nokoxtenq’a chirilb’al jo’ chanru naq ilb’il sa’ li evangelio, ut chi jo’kan nokoxkol chiru li musiq’ejil mutz’il.
Qak’oxlahaq wiib’ oxib’ reetalil a’an. Naq wan raatineb’ li profeet sa’ qach’ool ut li Santil Musiq’ej naxk’e qana’leb’, naru taqil saqen sa’ choxa li ramb’il ru rik’in li “lem re li evangelio,” ut ink’a’ toorahob’tesiiq xb’aan.
Chan ru taqak’e chiqu lix lem li evangelio? Tinye wiib’ oxib’ reetalil a’an: Li qalem re li evangelio neke’xk’ut chiqu naq li Qaawa’ naraj naq taqak’ul li loq’laj wa’ak rajlal xamaan, ut a’an naraj naq taqatzol li loq’laj hu ut naq tootijoq wulaj wulaj. Neke’xk’ut ajwi’ chiqu naq laj Satanas tooraale re naq ink’a’ taqab’aanu. Naqanaw naq a’an naraj risinkil xtaql qach’ool xb’aan xjalb’ehinkil qab’e ut qab’oqb’al sa’ maak. Sa’ xkutankil ajwi’ laj Job tana’, wan li musiq’ejil ramok ke’xk’ul junjunqeb’, yeeb’il resil chi jo’ka’in: “Chi kutan neke’ok sa’ aak’ab’, tuqtu wa’leb’ yal neke’xmaayu lix b’eheb’ kama’ wi’ wankeb’ sa’ q’ojyin.”7
Ex was wiitz’in, naq nin’aatinak chirix xk’eeb’al li lem re li evangelio, chenawaq naq ink’a’ yookin chixyeeb’al naq ink’a’ raj taqak’e reetal chi moko taqaye resil li ch’a’ajkilal naqanumsi, malaj naq toob’eeq chi maak’a’ qana’leb’ chirix li maa’usilal li wan chiqu. Ink’a’ ninye naq taqak’e li mutz’leb’—jalan b’an tz’aqal li ninye. Yookin chixyeeb’al naq taqileb’ li ch’a’ajkilal sa’ lix lem li evangelio. Li Elder Dallin H. Oaks xye naq li “tz’aqal li ilok a’an rilb’al chixjunileb’ li na’leb’ sa’ komonil chi us.”8 Li ilok sa’ li evangelio naxnimob’resi li qilom toj sa’ li junelik q’e kutan.
Naq taak’e li lem re li evangelio, taanimanq ut taajayaliiq laa wilom naq yookat chixtz’ilb’al rix k’a’ru li nakawaj, k’a’ru laa ch’a’ajkilal, k’a’ru li nakat-aleek wi’, ut k’a’ru ajwi’ laa maak. Taaruuq taawil li saqen jwal nim wi’chik li ink’a’ raj xawil.
Moko ka’ajwi’ ta li maa’usilal li naru tixk’e jun li musiq’ejil ramok sa’ li qayu’am. K’iila sut, a’an ajwi’ li k’a’ru chaab’il naqak’e wi’ qach’ool li nanach’ok qik’in toj reetal naxtz’ap lix saqenkil li evangelio ut naxk’am chaq li q’ojyin. Sa’ xyanqeb’ a’in, naru taawanq li tzolok sa’ tzoleb’aal, li b’ihomo’k, li awa’b’ejil ut li wankilal, mala jut li qamaatan ajwi’.
Li Awa’b’ej Dieter F. Uchtdorf kixk’ut naq “yalaq k’a’ru chaab’il li b’aanunb’il chi numtajenaq naru taa’ok choq’ majelal. … Wan jun li na’ajej b’ar wi’ li chaab’ilo’k na’ok jo’ aalo’k, ut li chaab’il ajom sa’ qach’ool na’ok jo’ nimla iiq’ sa’ qab’een.”9
Inch’olob’aq chi jwal ch’olch’o wi’chik wiib’ oxib’ li eetalil li toohe’xtenq’a re naq ink’a’ too’ok sa’ musiq’ejil ramok.
Li aatinak sa’ internet
Junjunqeb’ po chaq anajwan, xin’aatinaq sa’ li ch’utub’aj-ib’ reheb’ li ixq sa’ BYU. 10 Xinch’olob’ chanru naq li computadora ut li celular neke’xtenq’a li “na’leb’ chirix jun aj Kolonel [chi jek’imank] chiru li junjunq chi tenamit, junkab’al, aatinob’aal, ut teepal.”11 Wan li sitio web jo’ li LDS.org ut li Mormon.org; wankeb’ li aplicacion jo’ Biblioteca del Evangelio ut li Canal Mormón; ut wan li Iglees sa’ Facebook, Instagram, Twitter, ut Pinterest. Sa’eb’ a’in xe’yo’la k’iila cient chi millon li “me gusta,” ut li “compartir,” li “retwittear,” ut li “pin,” ut jwal chaab’ileb’ choq’ re xwotzb’al li evangelio rik’in li qajunkab’al, li qamiiw, ut li qech kristiaanil.
Us ta wankeb’ xchaab’ilal chixjunileb’ li k’anjeleb’aal a’in, wan li k’a’ru xuwajel rochb’eeneb’, ut wi neke’nach’o’k chi us, naru toohe’xk’e sa’ jun li musiq’ejil ramok, ut maare te’xram ru lix saqenkil li evangelio.
Roksinkil li internet ut li b’atz’ul sa’ celular naru tixsach naab’al li qahoonal ut taarisi li aatinak chi tz’aqal yaal sa’ qayu’am. Naq maak’a’ li aatinak chi tz’aqal yaal, neke’raho’ li sumal, neke’sach li musiq’ejil k’anjel, ut ink’a’ natzolman chi us chanru raatinankileb’ jalan, ut jwal nasachman wi’chik a’in sa’ xyanqeb’ li saaj.
Wiib’eb’ chik li k’a’ru xuwajel taqak’ul sa’ internet, a’aneb’ li chaab’ilal yaal yoob’anb’il, ut xkub’sinkil qib’ chiruheb’ jalan.
Naab’aleb’ (maare lix k’iihaleb’) lix jalam-uucheb’ li qamiiw sa’ internet junes neke’xk’ut li sahil wank—ut k’iila sut ink’a’ naxk’ut tz’aqal li yaal. Chiqajunilo qilom xjalam-uuch li chaab’il ochoch, li b’eek sa’ chaab’il tenamit, li se’ek chiru camera, li wa jwal sa, ut li tib’elej jwal b’aanunb’il chi chaab’il.
Wahi’ jun li jalam-uuch li naru taawil sa’ xweent jun laa wamiiw sa’ internet. A’b’anan, ink’a’ naxchap xjalam-uuch chixjunil li yoo chi uxk chi tz’aqal yaal sa’ li yu’am.
Xk’oxlankil li qawanjik jo’ kub’enaq chiru xwanjikeb’ jalan, li yiib’anb’il ru ut b’aanunb’il chi us, yal sa’ internet, naru tooxkanab’ chireek’ankil xrahil qach’ool, li kaqalink, ut chixk’oxlankil naq yooko chi palto’k.
Jun li ixq li naxk’ut naab’aleb’ lix jalam-uuch kixye, maare sa’ b’ayaq li se’ek, “K’a’ru aj-e naq taasaho’q sa’ qach’ool wi ink’a’ taqak’ut xjalam-uuch sa’ internet?”12
Jo’ ak xye lix Hermana Bonnie L. Oscarson chiru li eq’la a’in, li usaak sa’ li yu’am a’in ink’a’ nachal jo’ k’ihal sut naqak’ul jun li “me gusta” chi moko jo’ k’ihaleb’ li qamiiw sa’ internet. Nachal b’an jo’ chanru noko’ok sa’ komonil rik’ineb’ jalan ut chanru naqak’e xsaqenkil xyu’ameb’.
Us raj naq tooruuq chi wank sa’ tz’aqal yaal, naq toose’eq chi yaal, ut naq ink’a’ chik taqeek’a xrahil qach’ool naq taqil li jalam-uuch li neke’xk’ut li chaab’ilal yal yoob’anb’il, ut li nokohe’xk’e chixkub’sinkil qib’ chiruheb’ jalan.
Lix kub’sinkil qib’ chiruheb’ jalan ink’a’ yal na’ux sa’ qakutankil laa’o a’b’an sa’ najter kutan ajwi’. Li Apostol aj Pablo kixye reheb’ li tenamit naq “sa’ xb’isb’aleb’ rib’ chirib’ileb’ rib’ ut sa’ xjuntaq’eetankileb’ rib’ rik’in lix na’leb’eb’ xjuneseb’ rib’, maak’a’eb’ xna’leb’.”13
Rik’in naq wan k’iila paay roksinkil li internet chi chaab’il, chiqoksi chiqatzolb’al qib’, chiqamusiq’ankil qib’, ut chixwaklesinkil qach’ool, jo’ ajwi’ chixtenq’ankileb’ jalan chi chaab’ilo’k—ut ink’a’ raj taqak’ut qib’ chi yal b’aanunb’il. Chiqak’ut ut chiqach’olob’ ajwi’ chanru roksinkil sa’ tiikilal chiruheb’ li saaj li yookeb’ chi k’iik ut chiqaye resil li k’a’ru xuwajel sa’ roksinkil chi ink’a’ us. Rilb’al li aatinak sa’ internet chiru lix lem li evangelio naru tooxtenq’a re naq ink’a’ taa’ok jo’ jun musiq’ejil ramok.
Li q’etq’etil
Anajwan, chiqaye resil li najter tichk’ob’aal, a’an li q’etq’etil. Chi junpak’al li q’etq’etil wan li tuulanil, li naxye naq “wan qach’ool chixk’eeb’al qib’ rub’el li rajom li Qaawa’.”14 Naq q’etq’eto, naqak’ul li qaloq’al ut ink’a’ naqak’e xloq’aleb’ jalan, chi moko li Qaawa’. Li q’etq’etil naraj wech’ok-ib’; naraj xk’ulb’al naab’al ut xk’oxlankil naq chaab’ilo wi’chik. Nokoxk’e sa’ josq’il ut sa’ xik’ ilok; Nokoxk’e naq ink’a’ naqakuyeb’ xmaak jalan. A’b’anan, li q’etq’etil naru nasub’e’q sa’ jun xna’leb’ li Kristo, a’an li tuulanil.
Li komonil rik’ineb’ jalan, rik’in ajwi’ li qajunkab’al, ut mas wi’chik rik’ineb’ a’an li qakomon—rik’in ajwi’ li b’eelomej ut li ixaqilb’ej—nayo’la sa’ tuulanil ut naraqe’ sa’ q’etq’etil.
K’iila chihab’ chaq, jun li ejecutivo sa’ jun nimla k’ay xinraatina chirix lix negocio li yoo chi k’aymank re jalan chik li nimla negocio. A’an ut naab’aleb’ li rech aj trab’aaj yookeb’ chi xuwak chi us naq maare te’sache’q lix trab’aaj. A’an naxnaw naq laa’in ninaweb’ ru laj jolominel sa’ li nimla negocio a’an, jo’kan naq xpatz’ we ma taaruuq tintenq’a chi wulak rik’ineb’, ut ma taaruuq tinye jun li chaab’il aatin chirix, ut maare tink’e ajwi’ xhoonal junaq lix ch’utam. Toja’ naq xraq lix patz’om rik’in xyeeb’al a’in: “Ab’i len: ‘Eb’ li neb’a’ te’oso’q!’”
Xweek’a naq yoo chi yeemank a’in yal choq’ re li se’ek. Xintaw ru. A’ut wan jun li na’leb’ aajel ru li xink’oxla naq maare toj taak’anjelaq choq’ re li wamiiw. Xinchaq’ok: “Chi yaal, moko a’an ta li nayeeman. Jalan b’an tz’aqal li nayeeman. ‘Eb’ li neb’a’ … te’reechani li ruchich’och.’15 A’an li nayeeman.”
Sa’ li k’a’ru ink’ulum sa’ li Iglees jo’ ajwi’ sa’ chixjunil li trab’aaj inb’aanuhom, li ani jwal xnimaleb’ ru, ut li jwal chaab’il neke’k’anjelak, a’aneb’ xkomoneb’ li jwal tuulaneb’ xch’ool.
Li tuulanil ut li q’unalil neke’xchap rib’ sa’ junajil. Chijultikaaq qe naq “maajun k’ulub’anb’il chiru li Dios, ka’ajwi’ li tuulan ut kub’enaq xch’ool.”16
Nintz’aama naq taqayal qaq’e naq ink’a’ too’ok sa’ li musiq’ejil ramok xb’aan naq naqachap li tuulanil.
Xraqb’al
Re xraqb’al li waatin, lix tiwb’al rib’ li saq’e, a’an jun chaq’al ru hoonal sa’ wi’ lix ch’ina-usil, lix tiqwal, ut lix saqenkil li saq’e naru taarame’q ru chi tz’aqal xb’aan li k’a’ru jwal ka’ch’in chiru, toj tixk’am chaq li q’ojyin ut li ke.
Naru taa’uxq ajwi’ a’an sa’ musiq’ejil, naq li k’a’ru yal ka’ch’in raj ut maak’a’ raj xwankil neke’nach’o’k toj reetal naq neke’xram ru lix ch’ina-usil, lix tiqwal, ut lix choxahil saqenkil lix evangelio li Jesukristo, toj tixjal ru rik’in kehil q’ojyin.
Li lem yiib’anb’il ru choq’ re xkolb’al rilob’aal li wankeb’ rub’el xtiwb’al rib’ li saq’e naru tixram li rahob’tesink ut li mutz’ob’resiik.17 Li lem re li evangelio li nayiib’aman rik’in xnawb’al xyaalalil lix na’leb’ ut xk’anjel li evangelio neke’xk’e jun ilok re li evangelio li naru ajwi’ tixk’e li musiq’ejil kolok choq’ re li ani wan rub’el lix tiwb’al rib’ li saq’e.
Wi nakataw yalaq k’a’ru li yoo chixramb’al ru li sahil ch’oolejil ut li saqen re li evangelio sa’ laa yu’am, nakatinb’oq chi ilok rik’in li ilok re li evangelio. Ilon chiru jun lem re li evangelio ut yo’lenqat naq ink’a’ taakanab’ li k’a’ru yal ka’ch’in sa’ laa yu’am chixramb’al ru li nimla na’leb’ re li sahil ch’oolejil li nakawil sa’ li junelik q’e kutan. Sa’ yal wiib’ oxib’ li aatin, maakanab’ li yu’am arin chixramb’al ru lix saqenkil li choxa.
Xnawom inch’ool
Ninch’olob’ xyaalal naq maak’a’ naxye k’a’ru yoo chixramb’al ru li qilom re lix saqenkil li evangelio, toj wan li saqen aran. Lix yo’leb’aal li yaal ut li saqen, a’an lix evangelio li Jesukristo. Ninch’olob’ xyaalal jun li qaYuwa’ sa’ Choxa; li Ralal, li Jesukristo; ut lix k’anjel li Ralal jo’ laj Kolol qe ut laj Tojol qix. Sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo, amen.