2010–2019
Ke Kakato Ai Hoʻomou Fiefiá
ʻOkatopa 2017


Ke Kakato Ai Hoʻomou Fiefiá

Ko Sīsū Kalaisi ʻa e tupuʻanga ʻo e fakamoʻuí, nongá, mo e fakalakalaka taʻengata kotoa pē.

Siʻoku kāinga, ko ha meʻa fakafiefia ke tau fakataha heni. Pea ʻoku ou fie talanoa atu ai kiate kimoutolu he pongipongí ni—ki hono maʻu ha fiefia kakató.

Naʻe hā ʻi ha ʻuluʻi ongoongo ʻo pehē, “Uesia ʻe he ngaahi akatamakí ʻa e fonuá [mo e] māmaní.”1 Mei he ngaahi afaá mo e tāfeá ki he laʻalaʻaá mo e hongé, mei he vela lalahí mo e mofuiké ki he fetauʻakí mo e mahaki fakamamahí, ne hangē “[ʻoku] maveuveu ʻa e māmaní kotoa.”2

Kuo laui miliona e ngaahi ʻapi kuo molé,pea uesia ʻenau moʻuí ʻe he ngaahi faingataʻá ni. Kuo hoko foki mo ha moveuveu mei he fekeʻikeʻi ʻi he fāmilí mo e tukui koló, pehē ki he fefaʻuhi fakaeloto mo e manavaheé, veiveiuá, mo e ngaahi ʻamanaki-tō-noá. ʻE ala faingataʻa ke tau ongo e fiefia ne akoʻi ʻe Līhai ko e taumuʻa ʻo e moʻuí.3 Kuo tā tuʻo lahi ʻetau fehuʻi, “[Te u maʻu ʻi fē ʻa e melinó? Pe ko e fiemālié] … ?”4 ʻOku tau fifili, te u ʻilo fēfē nai ʻa e fiefiá neongo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻui fakamatelié?”

Mahalo naʻa ngali fuʻu faingofua ʻa e talí, ka ko e talu mei he kuonga ʻo ʻAlamá mo hono fakamoʻoniʻi ʻene moʻoní. ʻOku maʻu e fiefia ʻoku tuʻuloá ʻi hono tukutaha ʻo e tokangá ʻi hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, mo hono moʻuiʻaki ʻo e ongoongoleleí ʻo hangē ko ia kuó Ne fakahā mo akoʻi maí. Ko e lahi ange ʻo ʻetau ako, tui, mo muimuikia Sīsū Kalaisí, ko e mahino ange ia kiate kitautolu, ko Ia ʻa e tupuʻanga ʻo e fakamoʻuí, melinó, mo e fakalakalaka taʻengata kotoa pē.ʻOkú Ne fakaafeʻi kitautolu ke tau haʻu kiate Ia,5 ko ha fakaafe naʻe pehē ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi “ko e fakaafe mahuʻinga taha ʻe lava ke tali ʻe ha taha.”6

Ako kau kia Sīsū Kalaisi

Te tau haʻu fēfē kiate Ia? Naʻe poupouʻi kitautolu ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni mo ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻi ʻEpeleli, ke tau ako ʻa e “Ko e Kalaisi Moʻuí,”7 ko ha konga ʻo ʻetau ako kau ki he Fakamoʻuí. Kuo tali ʻe he tokolahi e tukupaá ni pea kuo tāpuekina ai kinautolu. ʻIkai ke fuoloa mei heni, naʻe ʻoange ʻe haku kaungāmeʻa mamae ha tatau ʻo e fakamatalá ni, mo ha ʻū tā ʻo e ongoongoleleí, ke fakamatalaʻi ʻaki e kupuʻi lea takitaha. Naʻá ne poupouʻi ʻene fānaú ke nau tokoni ʻo fakamahinoʻi ia ki hono makapuná pea ke nau ako maʻuloto ia. Hili ha ngaahi taimi mei ai, naʻe vahevahe ʻe hoku kaungāmeʻá ha vitiō ʻo hono mokopuna taʻu tolú ʻi heʻene lau maʻuloto ʻene tataú ʻi he loto vēkeveke mo e fiefia. Ne u fakatokangaʻi, kapau ʻoku lavaʻi ia ʻe he taʻu onó, te u lavaʻi foki mo ia!

ʻĪmisi
Ko Leini, kuó ne maʻuloto e “Ko e Kalaisi Moʻuí”

ʻI heʻeku ako ki he moʻui mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí ʻi he tokanga lahi mo tukupā ange ke ako maʻuloto e “Ko e Kalaisi Moʻuí,” naʻe tupulaki ai ʻeku houngaʻia mo e ʻofa ki hotau Fakamoʻuí. ʻOku ʻi he sētesi takitaha ʻo e tohi fakalaumālie ko iá, ha akonaki pea ʻokú ne fakalahi ʻeku mahino ki Hono ngaahi fatongia fakalangí mo e misiona he māmaní. ʻOku fakapapauʻi mai ʻi he ngaahi meʻa naʻá ku ako mo ongoʻi ʻi he vahaʻa taimi ʻo ʻeku ako mo fakakaukauloto ki aí, ko Sīsū moʻoni “ʻa e maama, mo e moʻui, pea mo e ʻamanaki leleiʻanga ʻo e māmaní.”8 ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe he folofola ʻo e kuonga muʻá mo e ngaahi lea kuo tohi pe leaʻaki ʻe he kau palōfita ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní ke fakahīkihikiʻi Iá, “ko Hono ʻalungá, ko e hala ia ʻoku fakatau ki he fiefia ʻi he moʻui ko ʻení pea mo e moʻui taʻengata ʻi he maama ka hoko maí.”9

Tui kia Sīsū Kalaisi

ʻI hoʻomou ako ki he moʻui ʻa Kalaisí mo e ngaahi akonakí ʻi he ngaahi founga kehekehé, ʻe tupulaki ai hoʻomou tui kiate Iá. Te ke ʻiloʻi ʻokú Ne ʻofeina fakatāutaha kimoutolu pea mahino kimoutolu kiate Ia. ʻI he ngaahi taʻu ʻe 33 ʻo ʻEne moʻui fakamatelié, naʻá Ne fepaki mo e fakasītuʻaʻí, fakatangaʻí, fiekaia fakatuʻasinó, fieinuá, mo e ongosiá;10 tuēnoá; leakoviʻí mo e ngaohikovia fakaesinó; pea fakaʻosí, ko ha mate fakamamahi ʻi he nima ʻo e kau tangata angahalá.11 ʻI he Ngoue ʻo Ketisemaní pea ʻi he kolosi ʻo Kalevalé, naʻá Ne ongoʻi kotoa {29}ʻetaungaahi mamahí, faingataʻá, ʻahiʻahí, mahamahakí, mo e faingataʻaʻiá.12

Ko Ia ʻa e tupuʻanga ʻo e fakamoʻuí, tatau ai pē pe ko e hā e faingataʻa kuo tau fouá. ʻOku lava ke fakahaohaoaʻi kinautolu ʻe he Huhuʻi ʻo e māmaní neongo kuo nau aʻusia ha faʻahinga ngaohikovia, mole fakamamahi, mahaki tauhi pe faingataʻaʻia fakaesino, tukuakiʻi loi, fakatanga fakamamahí, pe maumau fakalaumālie mei he angahalá pe taʻefemahinoʻakí. Ka he ʻikai te Ne hū mai taʻe fakaafeʻi. Kuo pau ke tau haʻu kiate Ia pea fakaʻatā Ia ke fakahoko ʻEne ngaahi maná.

ʻI ha ʻaho fakaʻofoʻofa he faʻahitaʻu failaú, ne u tuku fakaava ai e matapaá ke u maʻu ha ʻea foʻou. Naʻe puna mai ha kiʻi manupuna peá u fakatokangaʻi ʻoku ʻikai ko e feituʻu ʻeni naʻe fie ʻi aí. Naʻe puna vivili holo ʻi he lokí, ʻo toutou puna ki ha matapā sioʻatá ko ʻene feinga ke hola ki tuʻa. Naʻá ku feinga ke tataki lelei ia ki he matapaá, ka naʻe fuʻu ilifia peá ne puna mamaʻo meiate au. Ne faifai pea helaʻia ʻo ne tuʻu ʻi he funga puipui ʻi he matapaá. Ne u toʻo ha taufale peá u hili māmālie atu e muiʻi taufalé ki he meʻa ne tokoto ilifia ai e kiʻi manupuná. ʻI heʻeku puke ʻa e taufalé ʻo fakaofi ki hono vaʻé, naʻe tuʻu hake leva ki ai e kiʻi manupuná. Naʻá ku lue māmālie ʻaupito ki he matapaá mo pukepuke maʻu ʻa e taufale ki he maʻu taha ne u lavá. ʻI he momeniti ne ma aʻu ai ki he matapaá, naʻe puna fakavave atu leva ʻa e kiʻi manupuná.

ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku tau manavasiʻi ke falala ki ha taha, ko e tupu mei he ʻikai mahino kiate kitautolu e ʻofa kānokato ʻa e ʻOtuá mo ʻEne finangalo ke tokoniʻi kitautolú. Ka ʻi heʻetau ako ki he palani ʻa e Tamai Hēvaní mo e misiona ʻa Sīsū Kalaisí, ʻoku mahino ai ko ʻEna kaveingá pē ʻetau fiefiá mo e fakalakalaka taʻengatá.13 ʻOkú Na fiefia ke tokoniʻi kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau kole, kumi, mo tukituki aí.14 ʻI heʻetau ngāueʻaki ʻa e tuí mo tali loto-fakatōkilalo ʻEna ngaahi talí, ʻoku tau tauʻatāina ai mei he ngaahi fakangatangata ʻo ʻetau fetaʻemahinoʻakí mo e fakamahamahaló, pea lava ke fakahā mai e hala ke tau laka atu aí.

Ko Sīsū Kalaisi foki ʻa e tupuʻanga ʻo e melinó. ʻOkú Ne fakaafe mai ke tau “falala ki [Hono] mālohí”15 mo talaʻofa mai ʻa e “melino … ʻoku lahi hake ʻaupito ʻi he faʻa ʻiloá,”16 ko ha ongo ʻoku maʻu ʻi he “folofola [ʻaki ʻe Hono Laumālié] ʻa e fiemālie ki homau laumālié,”17 neongo ʻa e ngaahi faingataʻa ʻokú ne ʻākilotoa kitautolú. ʻI heʻetau falala ki he mālohi ʻo e ʻAlo pē ʻe Taha ʻo e ʻOtuá naʻe Fakatupú ke Ne fakanonga hotau loto ʻoku uhú, ʻe hoko mai ʻa e melinó, ʻo tatau pē pe ko ha faingataʻa fakatāutaha, fakafāmili, pe fakakolo.

ʻĪmisi
Snježana Podvinski, a member in Croatia

Ko Sūsana Povingisikií, ko ha taha ia ʻo ha kiʻi kāingalotu tokosiʻi ʻi Kalovaki, Koloēsia, naʻe falala ki he Fakamoʻuí ʻi he taimi naʻe mālōlō ai hono husepānití mo ʻene ongomātuʻá fakatouʻosi ʻi loto ʻi he māhina ʻe ono. Neongo e hukitonu ʻiate ia e faingataʻá, ka naʻe ʻi ai ʻene fakamoʻoni ʻoku taʻengata ʻa e fāmilí, pea naʻá ne fakaʻaongaʻi ʻene paʻanga kotoa ne fakahuú ke fononga ki he temipalé, ʻo ne sila ai ki hono husepānití mo e ongomātuʻá. Naʻá ne vahevahe mai ko e konga fakafiefia taha ʻo ʻene moʻuí, ʻa e ngaahi ʻaho ko ia naʻá ne ʻi he temipalé ai. Koeʻuhi ko ʻene fakamoʻoni pau kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí, kuó ne ongoʻi ai e nonga mo aʻusia e fakaakeaké, pea kuo hoko ia ko ha mālohinga kiate kinautolu ʻoku feohi mo iá.

ʻOku ʻomi ʻe he tui kia Sīsū Kalaisí ha ngaahi meʻafoaki ʻoku mahulu hake ʻi he fakamoʻuí mo e nongá. Hangē ko ia ne vahevahe mai ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingí: “Kuó u fakafetaʻi ko e ngaahi founga lahi kuo ʻaʻahi mai ai ʻa e ʻEikí mo e Fakafiemālié kiate au, heʻeku fie maʻu ha nongá. ʻOku ʻikai ngata pē e tokanga ʻetau Tamai Hēvaní ki heʻetau fiemālié, ka ʻoku lahi ange ʻene tokanga ki heʻetau fakalakalaká.”18

Koeʻuhi ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e meʻafoaki ʻo e huhuʻí mo e toetuʻú, ʻoku lava ke tau fakatomala, liliu pea fakalakalaka taʻengata. Koeʻuhi ko e mālohi ʻokú Ne ʻomi kiate kitautolu ʻi heʻetau talangofuá, ʻoku lava ai ke tau hoko ʻo lelei ange he meʻa te tau malava ʻiate kitautolu peé. Mahalo he ʻikai mahino kakato kiate kitautolu ʻa e foungá, ka kuo tau ongoʻi kotoa e tupulaki ʻetau tui kia Kalaisí mo e mahino ki hotau tuʻunga mo e taumuʻa fakalangí, pea iku ai ke tau fai ha ngaahi fili ʻoku fenāpasi mo e ʻilo ko iá.

Neongo e feinga ʻa māmani ke holoki hotau mahuʻingá ki he tuʻunga ʻo e “monumanú,”19 ka ʻi heʻetau ʻiloʻi ko e ʻOtuá ʻa ʻetau Tamaí, ʻoku fakapapauʻi ai kiate kitautolu ʻoku ʻi ai hotau mahuʻinga fakalangi mo ha talaʻofa fakaʻeiʻeiki. Neongo ha māmani ʻokú ne tala kiate kitautolu ko e ngataʻangá pē ʻa e moʻuí ni, ka kuo ʻomi ʻe heʻetau ʻiloʻi kuo ngaohi ʻe he ʻAlo pē ʻe Taha ʻa e ʻOtuá naʻe Fakatupú, ke malava ke huhuʻi kitautolu pea tau toetuʻu, ʻo tau maʻu ʻa e ʻamanaki lelei ki he fakalakalaka taʻengatá.

Faʻifaʻitaki kia Sīsū Kalaisi

ʻI heʻetau ako lahi ange fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí, ʻoku tau fakatupulaki ai ha tui lahi ange kiate Ia pea fakanatula pē ʻetau fie muimui ki Heʻene sīpingá. ʻOku hoko hono tauhi ʻEne ngaahi fekaú ko e meʻa ʻoku tau holi lahi taha ki aí. ʻOku vivili hotau lotó ke fakaʻatā e niʻihi kehé mei heʻenau faingataʻaʻiá ʻo hangē ko ia naʻá Ne faí, pea ʻoku tau loto ke nau aʻusia e nonga mo e fiefia kuo tau maʻú.

Ko e hā ʻoku mālohi fai ai ʻetau feinga ke ngāue ʻo hangē ko Ia naʻá Ne faí? Koeʻuhi he ko e taimi ʻoku tau ngāueʻaki ai ʻetau tuí, ʻoku fakamoʻoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e moʻoni taʻengatá ni.20 Naʻe fekau ʻe Sīsū ki Heʻene kau ākongá ke nau tauhi ʻEne ngaahi fekaú he naʻá Ne ʻilo, ʻi heʻetau muimui ki Heʻene sīpingá, ʻe kamata ke tau aʻusia ʻa e fiefiá, pea ʻi heʻetau laka atu ʻi Hono halá, te tau aʻusia e fiefia kakató. Naʻá ne pehē, “Kuó u leaʻaki ʻa e ngaahi meʻá ni kiate kimoutolu, koeʻuhi ke u maʻu maʻu ai pē ʻa e fiefiá ʻiate kimoutolu, pea ke kakato ai hoʻomou fiefiá.”21

ʻOku langa nai ʻetau fakamoʻoní ʻi he makatuʻunga mālohi ʻo Sīsū Kalaisí mo ʻEne ongoongoleleí? ʻI he taimi ʻoku hoko mai ai kiate kitautolu ʻa e ngaahi matangi ʻo e moʻuí, ʻoku tau fekumi fakavave nai ki ha tohi fakahinohino pe ha tokoni ʻi he ʻinitanetí? ʻI heʻetau tuku ha taimi ke langa mo fakamālohia ʻetau ʻilo mo e fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí, te tau maʻu ai ha pale fungani ʻi he ngaahi taimi ʻo e faingataʻá mo e ʻahiʻahí. ʻI hono lau fakaʻaho ʻo e folofolá mo fakalaulauloto ki he ngaahi lea ʻo e kau palōfita moʻuí, fakahoko ha lotu fakatāutaha ʻoku mahuʻingamālié, maʻu e sākalamēnití he uike kotoa, mo fai ha ngaahi ngāue tokoni ʻo hangē ko e Fakamoʻuí—ʻoku hoko leva e ngaahi ʻekitivitī faingofuá ni ko ha meʻa ke langa ʻaki ha moʻui ʻoku fakafiefiá.

Ko e hā ʻokú ne ʻomi kiate koe ʻa e fiefiá? Ko hoʻo vakai ki he niʻihi ʻokú ke ʻofa aí he fakaʻosinga ʻo ha ʻaho faingataʻa? Ko e fiemālie ʻi hono fai lelei ha ngāué? Ko e malama e fofonga ʻo ha taha ʻi hoʻo vahevahe ʻenau kavengá? Ko e fakalea ʻo ha himi ʻoku ongo ki ho lotó? Ko e feʻiloaki mo ha kaungāmeʻa mamaé? Toʻo ha kiʻi taimi fakataautaha ke ke fakakaukauloto ai ki ho ngaahi tāpuakí, pea kumi ha ngaahi founga ke vahevahe ai kinautolu. ʻI hoʻo ala atu ke tokoni mo hiki hake ho ngaahi tuongaʻané mo e tokoua ʻi ho ʻātakaí pe ʻi he māmani fonu faingataʻá ni, te ke ongoʻi ha nonga, fakaakeake, mo ha fakalakalaka lahi ange.

Haʻu kiate Ia. ʻOku ou fakamoʻoni, ʻi hoʻo fakatefito ko ia hoʻo moʻuí ʻia Sīsū Kalaisi, te ke maʻu ʻa e fiefiá ʻi ha faʻahinga tūkunga pē te ke ʻi ai. ʻIo, “[Ko Ia tokotaha pē],”22 ʻa e talí. Tuku ha taimi ke tau ʻiloʻi ai ʻa Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi heʻetau ako faivelenga kiate Iá, fakatupulaki ha tui lahi ange kiate Ia, pea feinga ke hoko ʻo hangē ange ko Iá. ʻI heʻetau fai iá, ʻe ueʻi kitautolu ke tau lea fakataha mo Leini, “Fakafetaʻi ki he ʻOtuá ʻi Heʻene meʻaʻofa taʻe mafakatataua mai ʻaki Hono ʻAlo fakalangí.”23 ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.