Li k’uub’anb’il na’leb’ ut li jek’inb’il aatin

Sa’ jun li jaljookil ru aatin, li Jesus ki’aatinak chirixeb’ li “neke’rab’i li aatin,” a’ut “ink’a’ neke’uuchin” naq li aatin a’an wan chi “nat’b’il” xb’aan li “k’oxlak chirix li k’a’aq re ru wan sa’ li ruchich’och’, ut li nab’alaq’ink wi’ li b’ihomal” (Mateo 13:22). Moqon chik, li Jesus kixq’us laj Pedro xb’aan naq lix k’a’uxl “moko re ta li Dios, reheb’ b’an li winq,” ut kixye, “k’a’ put ru tixra junaq winq naq taareechani chixjunil li ruchich’och’, ut taasachq li raam chiru?” (Mateo 16:23, 26). Sa’ li raatin sa’ roso’jik lix yu’am, kixye reheb’ lix apostol, “Wi ta rehex li ruchich’och’, texxra raj li ruchich’och’ jo’ naq naxra li re. A’b’anan moko rehex ta li ruchich’och’, jo’kan naq xik’ nekexril li ruchich’och’ ” (Jwan 15:19; chi’ilmanq ajwi’ Jwan 17:14, 16).

Chi jo’kan ajwi’, lix tz’iib’ahomeb’ lix najteril apostol li Jesus chi kok’ aj xsa’ neke’aatinak chirix “li ruchich’och’ ” jo’ reetalil li k’a’ru natz’eqtaanank re li k’utb’il sa’ li evangelio. “Meek’am eere rik’in li ruchich’och’ a’in” (Romanos 12:2), chan li apostol aj Pablo. “Xb’aan naq li xnimal xk’a’uxl li ruchich’och’ a’an sachalil na’leb’ chiru li Dios” (1 Korintios 3:19). Ut, “Chek’e reetal,” chan, “maa’ani chira’lenq eere rik’in b’alaq’il na’leb’ ... yal xyehomeb’ li winq, ruchich’och’il na’leb’ ut maawa’ li naraj li Kristo” (Kolosenses 2:8). Li apostol aj Santiago kixk’ut naq “li wank sa’ usilal rik’in li ruchich’och’, a’an wank sa’ raaxiik’ rik’in li Dios ... ani naraj wank sa’ usilal rik’in li ruchich’och’, tixk’e rib’ sa’ raaxiik’ rik’in li Dios” (Santiago 4:4).

Lix Hu laj Mormon chi kok’ aj xsa’ naroksi li eetalil a’in chirix li ch’a’ajkilaak xb’aan “li ruchich’och’.” Laj Nefi kixye naq te’oso’q sa’ roso’jik li ani “waklesinb’ileb’ re naq te’rahe’q sa’ rilob’aal li ruchich’och’, ut eb’ li neke’sik’ok re ... li k’a’aq re ru re li ruchich’och’ ” (1 Nefi 22:23; chi’ilmanq ajwi’ 2 Nefi 9:30). Laj Alma kixjiteb’ li ani “xnimob’resihom rib’ ... rik’in li jo’maajo’il k’a’aq re ru re li ruchich’och’ ” (Alma 31:27). Lix matk’ laj Lehi naxk’ut naq eb’ li neke’xsik’ xtaaqenkil li b’arb’ookil ch’iich’, li raatin li Dios, te’xk’ul li rahob’tesiik sa’ li ruchich’och’. Eb’ li wankeb’ sa’ li “kab’l nim ut paapo xsa’ ” li ilb’il xb’aan laj Lehi “yookeb’ chireetz’unkileb’ ut chixk’utb’aleb’ chi ru’uj ruq’ ” (1 Nefi 8:26–27, 33). Naq kich’olob’aman xyaalal li matk’ a’in chiru laj Nefi, a’an kixtzol naq li eetz’unk ut li tawasink a’in nachal chaq rik’ineb’ “li jar ch’uut chi tenamit re li ruchich’och’, ... li ruchich’och’ ut lix nimal xna’leb’; ... lix q’etq’etil li ruchich’och’ ” (1 Nefi 11:34–36).

Jalam-uuch

Xjalam-uuch li Awa’b’ej ThomasS. Monson

K’a’ru xyaalalil li aatin ut li taqlahom a’in sa’eb’ li loq’laj hu naq maawa’aqo “re li ruchich’och’,” ut li taqlahom sa’eb’ li kutan a’in naq “taqakanab’ chiqix li ruchich’och’?” (Tz. ut S. 53:2). Li Awa’b’ej Thomas S. Monson kixch’olob’ xyaalal li aatin a’in: “Tento taqab’aanu weent sa’ jun li ruchich’och’ li xnajtob’resi rib’ rik’in li k’a’ru re li musiq’ej. Aajel ru naq taqatz’eqtaana chixjunil li ink’a’ naxk’am rib’ rik’in li qachaq’rab’, re naq ink’a’ taqakanab’ chi sachk chiqu li k’a’ru q’axal ajb’il qab’aan: li junelik yu’am sa’ lix awa’b’ejihom li Dios.”¹

Li Dios kixyo’ob’tesi li ruchich’och’ a’in jo’ chanru lix k’uub’anb’il na’leb’, re xk’eeb’al jun na’ajej choq’ reheb’ li musiq’ejil ralal xk’ajol re te’xnumsi li yu’am a’in, jo’ jun tasal aajel ru re te’xk’ul li loq’alil li naraj a’an choq’ reheb’ chixjunil li ralal xk’ajol. Us ta wankeb’ jalan jalanq li awa’b’ejihom ut li loq’alil, li naraj li qaChoxahil Yuwa’ choq’ reheb’ li ralal xk’ajol, a’an li “junelik yu’am sa’ lix awa’b’ejihom li Dios,” jo’ naxye li Awa’b’ej Monson, malaj li taqenaqil loq’al jo’ junkab’al. A’in nim wi’chik ru chiru li kolb’a-ib’. Li Awa’b’ej Russell M. Nelson xye qe naq “Sa’ lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios, li kolb’a-ib’ nak’ule’ qajunes, [a’b’an] li taqenaqil loq’al, nak’ule’ jo’ junkab’al.”²

Lix evangelio li Jesukristo li k’ojob’anb’il wi’chik, ut li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al, li tinye resil moqon, a’aneb’ tzol’leb’ aajeleb’ ru re xkawresinkil qib’ sa’ li yu’am a’in choq’ re li taqenaqil loq’al. Us ta tento toowanq b’ar wankeb’ wi’ xchaq’rab’il li tenamit chirix li sumlaak ut jalaneb’ chik li na’leb’ k’eeb’il qe sa’ jun li ruchich’och’ li yoo chi kub’eek xtiikilal, eb’ li neke’sik’ok re li taqenaqil loq’al tento te’xsik’ ru li na’leb’ chirix li junkab’al jo’ k’utb’il xb’aan li Qaawa’, us ta ink’a’ naxk’am rib’ rik’in lix na’leb’ li ruchich’och’.

Sa’ li yu’am a’in, ink’a’ najultiko’ qe li k’a’ru xk’ulman naq maji’ nokoyo’la, ut anajwan naqak’ul li tawasiik. Nokoniman ut nokowinqilo’ sa’ musiq’ej a’ yaal jo’ naqasik’ ru rajlal sut xpaab’ankileb’ lix taqlahom li Dios. Sa’ xyanqeb’ a’an wankeb’ li sumwank ut eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel, jo’ ajwi’ lix jalb’al qak’a’uxl wi ink’a’ us li xqasik’. Chi junpak’al chik, wi maak’a’ qapaab’aal chirix lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios ut ink’a’ naqapaab’, malaj wi ink’a’ naqab’aanu li teneb’anb’il, ink’a’ naqak’ul li nimank ut winqilo’k a’an. Lix Hu laj Mormon naxye, “Li yu’am a’in a’an xq’ehil re naq te’xkawresi rib’ li winq chixk’ulb’al li Dios” (Alma 34:32).

Eb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan li neke’xtaw ru lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios choq’ re li kolb’a-ib’, wan k’a’ru nawb’il xb’aaneb’ li naxtenq’aheb’ chirilb’al k’a’ut naq wankeb’ lix taqlahom li Dios, chanru naq ink’a’ neke’xjal rib’ lix k’ojob’anb’il k’anjel, ut lix aajelil ru lix k’anjel laj Kolol qe, li Jesukristo. Lix tojb’al rix li maak xb’aan li Kolonel nokoxkol chiru li kamk, ut rik’in xjalb’al li qak’a’uxl, nokoxkol ajwi’ chiru li maak. Rik’in xnawb’al li na’leb’ a’in, eb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan jalan wi’ li rajomeb’ ut lix b’aanuhomeb’, ut osob’tesinb’ileb’ rik’in li metz’ew chixkuyb’al li ch’a’ajkilal ut li rahilal re li yu’am a’in.

Junelik naru nak’ulman naq lix b’aanuhomeb’ li neke’xsik’ xtaaqenkil lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios ink’a’ tawb’ileb’ ru, malaj wech’b’il xb’aaneb’ lix komon malaj eb’ li ramiiw li ink’a’ neke’paab’ank re li na’leb’ a’an. Junelik nawan li jachok-ib’ a’in. Li junjunq tasal tenamit li naxsik’ xtaaqenkil lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios wan li ch’a’ajkilal naxk’ul. Najter, li profeet aj Isaias kixk’e xkawilaleb’ laj Israelita, a’aneb’ “li neke’nawok re li tiikilal, ... li kintz’iib’a wi’ lin chaq’rab’ sa’ xch’ooleb’.” A’an kixye reheb’, “meexuwa li ch’iilaak xb’aaneb’ li winq, chi moko chexuwa li hob’ok neke’xb’aanu” (Isaias 51:7; chi’ilmanq ajwi’ 2 Nefi 8:7). Maak’a’ naxye k’a’ut naq wan li raaxiik’ rik’ineb’ li ink’a’ neke’xtaw ru malaj ink’a’ neke’xpaab’ lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios; eb’ li neke’xtaw ru junelik taqlanb’ileb’ chixsik’b’al ru lix b’e li Qaawa’, ut ink’a’ lix b’e li ruchich’och’.

Li k’uub’anb’il na’leb’ re li evangelio li tento te’xtaaqe li junkab’al re xkawresinkil rib’ choq’ re li junelik yu’am ut li taqenaqil loq’al, wan chi tz’iib’anb’il sa’ li aatin jek’inb’il xb’aan li Iglees sa’ 1995, “Li Junkab’al: Jun Jek’inb’il Aatin choq’ re li Ruchich’och’.”³ Li jek’inb’il aatin a’in ink’a’ naxk’am rib’ rik’in junjunq lix chaq’rab’il tenamit, li na’leb’, ut li aatin yeeb’il sa’ li ruchich’och’ li wanko wi’. Sa’ li kutan a’in, li k’a’ru b’aanunb’il li mas nak’utun naq ink’a’ naxk’am rib’ rik’in, a’an li laq’ab’ank-ib’ chi maak’a’ li sumlaak, li sumlaak rik’in rech winqilal malaj rech ixqilal, ut xk’irisinkileb’ li kok’al sa’eb’ li sumalil a’in. Eb’ li ink’a’ neke’paab’ank re ut ink’a’ neke’sik’ok re li taqenaqil loq’al, ut eb’ li q’unb’esinb’ileb’ xch’ool xb’aan li ruchich’och’il na’leb’, neke’xk’oxla li jek’inb’il aatin a’in chirix li junkab’al jo’ yal jun li yeeb’il na’leb’ li tento raj taajalmanq. A’b’anan eb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan neke’xnaw naq li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al naxch’olob’ xyaalal chanru naq tento te’wanq li junkab’al re tooruuq chi chaab’ilo’k sa’ li junelik q’e kutan.

Ak xqak’e reetal chanru naq sa’ junpaat xkana chi k’ulub’anb’il xb’aaneb’ li tenamit li laq’ab’ank-ib’ chi maak’a’ li sumlaak, ut li sumlaak rik’in rech winqilal ut rech ixqilal. Rik’in li aatin yeeb’il chirix, li tzole’k sa’ tzoleb’aal chirix, ut junjunq lix chaq’rab’il li tenamit chirix li trab’aaj, wan naq ch’a’ajkilanb’ileb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan. Tento sa’ qab’een xnawb’al chanru xtaaqenkil lix chaq’rab’ li evangelio sa’ li qayu’am ut sa’ li k’a’ru naqak’ut naq yooko ajwi’ chixraab’aleb’ li qas qiitz’in.⁴ Sa’ xb’aanunkil a’in, wan naq nokoxuwak us ta ink’a’ aajel ru naq taqaxuwa “li hob’ok neke’xb’aanu li winq,” li yeeb’il resil xb’aan laj Isaias.

Eb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan neke’xpaab’ naq li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al, li kik’utb’esiman numenaq jun may chihab’ chaq ut ak jaltesinb’il ru sa’ k’iila aatinob’aal, a’an li raatin li Dios chirixeb’ li yaalil na’leb’ re li evangelio li toohe’xtenq’a chixnumsinkil li k’a’ru nach’a’ajkilank re li junkab’al sa’eb’ li kutan a’in. Wiib’eb’ li ch’a’ajkilal a’in, a’aneb’ li sumlaak rik’in rech winqilal ut rech ixqilal, ut li laq’ab’ank-ib’ chi maak’a’ li sumlaak. Waqxaqlaju chihab’ chirix naq kik’eeman li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al, li taqenaqil raqleb’aal aatin re Estados Unidos kixkanab’ chi uxmank li sumlaak rik’in rech winqilal malaj rech ixqilal, ut chi jo’kan kixjal xchaq’rab’il li sumlaak li wanjenaq chiru k’iila mil chihab’, li na’ux wi’ ka’ajwi’ sa’ xyanq jun winq rik’in jun ixq. Chi mas timil wi’chik yoo chi k’iik rajlankileb’ li kok’al li neke’yo’la chi ink’a’ sumsu lix na’ rik’in lix yuwa’: 5% sa’ 1960,⁵ 32% sa’ 1995⁶, ut anajwan 40%.⁷

Li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al natikla rik’in xch’olob’ankil “naq lix sumlajik li winq rik’in li ixq k’ojob’anb’il xb’aan li Dios, ut naq li junkab’al q’axal aajel ru sa’ lix k’uub’anb’il na’leb’ laj Yo’ob’tesinel choq’ reheb’ lix k’ulumeb’ li ralal xk’ajol sa’ li junelik q’e kutan.” Naxye ajwi’ naq “li winqilal ut ixqilal a’an aajel ruhil eetalil chirix aniho ut k’a’ut naq wan li junjunq, naq maji’ nokoyo’la, sa’ li yu’am a’in, ut sa’ li junelik q’e kutan.” Chirix a’an naxch’olob’ naq “li Dios kixtaqla naq li loq’laj wankilal re yo’ob’tesink alalb’ej ka’ajwi’ taa’oksimanq b’ar wan wi’ jun winq ut jun ixq, sumsuukeb’ sa’ li chaq’rab’ jo’ b’eelomej ut ixaqilb’ej.”

Li jek’inb’il aatin naxch’olob’ naq toj teneb’anb’il sa’ xb’eeneb’ li b’eelomej ut ixaqilb’ej naq te’k’ihanq ut te’xnujob’resi li ruchich’och’, ut naq tento sa’ xb’eeneb’ “naq te’xra rib’ ut te’xtenq’a rib’ chirib’ileb’ rib’, jo’ ajwi’ eb’ lix kok’al”: “Eb’ li kok’al xk’ulub’eb’ naq te’yo’laaq rub’el xb’ak’leb’ li sumlaak, ut te’k’irisiiq xb’aan jun li na’b’ej ut jun li yuwa’b’ej li neke’paab’ank re xchaq’rab’il li sumlaak rik’in tz’aqal tiikilal.” Naxye rik’in kawilal naq ink’a’ taa’uxq xrahob’tesinkil lix sum aatin malaj li ralal xk’ajol junaq, ut naxye naq “li sahil ch’oolejil sa’ li junkab’al, k’a’jo’ wi’chik naq taatawmanq naq k’ojob’anb’il sa’ xb’een li na’leb’ k’utb’il xb’aan li Qaawa’ Jesukristo.” Ut sa’ roso’jik, naxk’e xb’oqb’aleb’ laj awa’b’ejinel naq “te’xxaqab’ xwankil li jar paay chi na’leb’ li tuqub’anb’il re xk’uulankil ut xkawresinkil li junkab’al jo’ li ch’utam li wan choq’ roqechal li tenamit.”

Sa’ 1995 jun awa’b’ej sa’ xb’een li Iglees ut kaalaju chik apostol re li Qaawa’ ke’xk’utb’esi li xnimal ru aatin a’in. Rik’in naq laa’in jun reheb’ li wuqub’ chi apostol a’an li toj yo’yookeb’, naweek’a naq tento raj tinwotz k’a’ut naq kik’eeman li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al, re te’xnaw chixjunileb’ li te’iloq re.

Kik’utb’esiik chiruheb’ laj b’eresinel sa’ xb’een li Iglees naq taa’ajmanq ru jun jek’inb’il aatin chirix li junkab’al numenaq 23 chihab’ chaq anajwan. Wankeb’ li xe’sach xch’ool rik’in, xb’aan naq xe’xk’oxla naq li tzol’leb’ a’an chirix li sumlaak ut li junkab’al ak tawb’ileb’ ru ut maak’a’ rajb’al xyeeb’al wi’chik.⁸ A’b’anan laa’o kiqeek’a naq jo’kan naraj li Dios, ut koo’ok chi k’anjelak. Eb’ li komon sa’ lix Molameb’ li Kab’laju chiru ka’ch’in chik ma jun chihab’ ke’xk’oxlaheb’ li na’leb’ ut ke’aatinak chirix. Ke’k’uub’aman li aatin, ke’k’oxlaman, ut ke’tuqub’aman. Rik’in tijok, koowan chixtz’aamankil chiru li Dios naq tooxtenq’a rik’in lix Musiq’ chixnawb’al k’a’ru tento taqaye, ut chanru taayeemanq. Sa’ komonil xootzolok “chi junjunqil li raqal, chi junjunqil li na’leb’,” jo’ yeechi’inb’il xb’aan li Qaawa’ (Tz. ut S. 98:12).

Jalam-uuch

Xjalam-uuch li Awa’b’ej GordonB. Hinckley

Naq yoo chi uxmank li k’utb’esink a’in, kik’ojob’aman li tz’iib’ahom chiru li Xb’eenil Awa’b’ejil, a’aneb’ li neke’jolomink re ut neke’xpuktesi li tzol’leb’ ut li k’a’ru k’utb’il sa’ li Iglees. Chirix naq li Awa’b’ejil ke’xjal junjunq chik li na’leb’, li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al kik’ute’ xb’aan li Awa’b’ej sa’ xb’een li Iglees, laj Gordon B. Hinckley. Sa’ lix ch’utameb’ li ixq sa’ li 23 xb’e li po septiembre, 1995, a’an kixk’am chi kutankil li jek’inb’il aatin rik’in li aatin a’in: “Rik’in xnaab’alil lix na’leb’eb’ li winq li k’utb’il jo’ yaal, rik’in xk’ihal li b’alaq’ chirix li chaq’rab’ ut li chaab’ilal, rik’in xnimal li aaleek li naq’unb’esink ch’oolej chixk’ulb’al chi timil timil lix tz’ajnil li ruchich’och’, xqeek’a naq tento texqatij ut nekexqatij chi rub’elaj.”⁹

Laa’in ninch’olob’ xyaalal naq li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al a’an jun aatin chirix li yaal li junelik taawanq, ut a’an rajom xch’ool li Qaawa’ choq’ reheb’ li ralal xk’ajol li neke’xsik’ li junelik yu’am. Wanjenaq choq’ roqechal li k’a’ru nak’utman ut nab’aanuman sa’ li Iglees chiru wiib’ xka’k’aal chihab’, ut toj taawanq chi jo’kan sa’ li kutan chalel. Chi jo’kan chek’oxla li aatin a’an, chek’ut, cheyu’ami, ut rik’in a’an tex’osob’tesiiq naq teetiikisi eerib’ sa’ xjayal li junelik yu’am.

Ka’k’aal chihab’ chaq anajwan, li Awa’b’ej Ezra Taft Benson kixye naq “li junjunq tasal tenamit wan xyalb’al rix li naxk’ul, ut k’a’ru naru nakana wi’ chi xaqxo re taakanaaq chi k’ulub’anb’il.”¹⁰ Laa’in nink’oxla naq chanru naqak’oxla ut naqoksi li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al a’an jun yalok-ix choq’ re li tasal tenamit a’in. Nintz’aama sa’ lin tij naq chixjunileb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan te’kanaaq chi xaqxo chiru li yalok-ix a’in.

Ninchoy li waatin rik’in li na’leb’ kixye li Awa’b’ej Gordon B. Hinckley wiib’ chihab’ chirix naq kik’utb’esiman li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al. A’an kixye: “Nawil naq chaq’al ru li chalel, us ta yoo chi jalmank li ruchich’och’. Wi laa’o chapchooko chi kaw chiru li qachaq’rab’, wi nokokab’lak sa’ xb’een li k’a’ru xqeechani, wi nokob’eeq rik’in ab’ink chiru li Qaawa’, wi yal naqayu’ami li evangelio, too’osob’tesiiq chi q’axal xnimal ru ut chi q’axal xchaq’al ru. Too’ile’q jo’ jun jalanil tenamit li xtaw xlaawil jun li jalanil sahil ch’oolejil.”¹¹

Laa’in ninch’olob’ naq yaal ut nim xwankil li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al, li k’utb’esinb’il xb’aan li Qaawa’ Jesukristo chiruheb’ lix apostol re taa’uxq lix taqenaqil loq’alileb’ li ralal xk’ajol li Dios (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 131:1–4), sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo, amen.