Toj chi uub’ej li b’eenik!
Li b’eek li tooxk’am wi’chik rik’in li qaChoxahil Yuwa’, a’an li b’eek q’axal aajel ru sa’ li qayu’am.
170 chihab’ chaq anajwan, laj Brigham Young ki’ilok chiru li li ru taq’a re Lago Salado xb’een sut ut kixye, “A’an a’in li tz’aqal na’ajej!”1 A’an kixnaw ru li na’ajej xb’aan naq li Qaawa’ ak kixk’utb’esi chaq chiru.
Sa’ 1869, numenaq 70,000 chi aj Santil Paab’anel ke’b’eek toj aran. Us ta jalan jalanq li raatinob’aaleb’, lix wanjikeb’, ut lix tenamiteb’, ke’xwotz xnawomeb’ xch’ool chirix li Yuwa’b’ej, li K’ajolb’ej, ut li Santil Musiq’ej, lix k’ojob’ankil wi’chik lix evangelio li Jesukristo, ut jun rajom xch’ooleb’ chixkab’lankil li Sion—jun na’ajej re tuqtuukilal, sahil ch’oolejil, ut chaq’alil ru re xkawresinkil xb’ehil li Xkab’ Xk’ulunik li Kolonel.
Sa’ xyanqeb’ li xb’eenil Santil Paab’anel li ke’wulak chaq Utah wan li xJane Manning James—lix rab’in jun ach’ab’anb’il preex, jun ak’ komon sa’ li Iglees k’ojob’anb’il wi’chik, ut jun chaab’il tzolom li kixkuy ninqi ch’a’ajkilal. Li Hermana James kikana jo’ aj Santil Paab’anel tiik chi paab’ank toj sa’ xkamik sa’ 1908.
A’an kixtz’iib’a: “Nawaj kanaak arin, re naq inpaab’aal chirix lix evangelio li Jesukristo, jo’ k’utb’il xb’aan Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan, taakanaaq chi kaw rib’ anajwan, ut wi naru, q’axal wi’chik kawaq rib’ chiru lix kawilal sa’ li kutan kikub’e wi’ inha’. Nintoj lin lajetqil ut li mayej re kuyuk sa’, ninpaab’ li aatin re chaab’il na’leb’, ut moko najt q’ojyin ta ninyokla chi wark ut eq’la chaq na’aj wu, ninyal inq’e us ta inmajelal chi wank jo’ chaab’il eetalil chiru chixjunil.”2
Li Hermana James, jo’ chanchan naab’aleb’ chik aj Santil Paab’anel, moko ka’aj ta wi’ kixkab’la li Sion rik’in xkik’el, xtiqob’, ut xyaaleb’ ru, kixsik’ aj b’an wi’ li rosob’tesihom li Qaawa’ rik’in xyu’aminkileb’ li xb’eenil na’leb’ re li evangelio rik’in chixjunil naru chiru naq toj kikuyuk toj sa’ roso’jik rik’in xpaab’aal chirix li Jesukristo—li chaab’il aj k’irtesinel choq’ reheb’ chixjunil li neke’xsik’ chi yaal.
Moko tz’aqaleb’ ta re ru li xb’eenil Santil Paab’anel, a’ut ke’xxaqab’ jun k’ojleb’aal b’ar wi’ yooko chixyo’ob’tesinkileb’ qajunkab’al ut jun tenamit li naxra ut naxk’uulaheb’ sumwank. A’an a’in nak’utman xyaalal sa’eb’ li noticias chiru li ruchich’och’ xb’aan lix k’eek’ookilal qach’ool chiru li Jesukristo ut li qak’anjel moko tojb’il ta re xtenq’ankileb’ li ani wankeb’ nach’ jo’ ajwi’ najt.3
Awa’b’ej Eyring, ma ninru ajwi’ chixb’antioxinkil reheb’ li k’iila mil chi aj anjel sa’ q’ani kamiis li yookeb’ chi k’anjelak sa’ Texas, Mexico, ut xkomon chik li na’ajej.
Cham ru li week’ahom naq wi naqasach li k’a’ru nokoxlaq’ab’ rik’ineb’ li ke’xpa ru li be choq’ qe, jo’eb’ li qaxe’toonil aj pahol b’e, taqasach ajwi’ jun xnimal ru b’ihomal. Junxil xin’aatinak chirix “Li paab’aal sa’ li junjunq chi yokb’,” ut toj tinb’aanu sa’eb’ li kutan chalel xb’aan naq ninnaw naq li tasal tenamit yoo chi k’iik tento te’wanq xpaab’aaleb’ jo’ chanchan lix paab’aaleb’ li xb’eenil laj Santil Paab’anel chirix li Jesukristo ut lix evangelio k’ojob’anb’il wi’chik.4
Eb’ lin xe’toonil aj pahol b’e ke’wan sa’ xyanqeb’ laj pahol b’e tiikeb’ chi paab’ank li ke’xkeloheb’ li b’eleb’aal re uq’ej, ke’xtiikisiheb’ li nimla b’eleb’aal, ut ke’b’eek toj sa’ Utah. Eb’ a’an, jo’ chanchan li Hermana Jane Manning James, ke’wan chi cham lix paab’aaleb’ sa’ li junjunq yokb’ naq ke’b’eek.
Eb’ lix tz’iib’ahom nujenaqeb’ rik’in xch’olob’ankil li ch’a’ajkilal, li tz’okaak, ut li yajel jo’ ajwi’ lix nawomeb’ xch’ool chirix li Dios ut lix evangelio li Jesukristo k’ojob’anb’il wi’chik.
Ke’wan yal junjunqeb’ lix k’a’aq re ru re li ruchich’och’, a’b’an ke’saho’ rik’in xnaab’alil li osob’tesink re li komonil ke’xtaw sa’ lix Iglees li Jesukristo. Naq ke’ru, ke’xwaklesi xch’ooleb’ li rahob’tesinb’ileb’ ut ke’rosob’tesiheb’ li yaj rik’in k’anjelak li jun chiru li jun chik ut rik’in lix tijonelil li Dios.
Eb’ li komon ixq sa’ Cache Valley, Utah, ke’k’anjelak chiruheb’ laj Santil Paab’anel sa’ xmusiq’ li Komonil re Tenq’ank re “k’anjelak sa’ komonil re xtenq’ankileb’ li ani wankeb’ sa’ aajel ru.”5 Lin xikin’ixa’an, li xMargaret McNeil Ballard xk’ab’a’, kik’anjelak chixk’atq lix b’eelom, laj Henry, naq kiwan choq’ obiisp sa’ li xkab’ teep re Logan chiru 40 chihab’. Li xMargaret kik’anjelak jo’ awa’b’ej re li Komonil re Tenq’ank chiru 30 reheb’ li chihab’ a’an. A’an kixk’uleb’ li neb’a’, li yaj, ut li xmalka’an ut li maak’a’eb’ xna’ xyuwa’ sa’ rochoch, ut a’an kixtiqib’eb’ ajwi’ li kamenaq sa’ lix saqi t’ikr re li santil ochoch.
Us ta naq us ut aajel ru naq naqjultiko’ qe lix b’eenikeb’ laj Mormon aj pahol b’e sa’ li siglo 19, tento taajultiko’q ajwi’ qe naq “li b’eenik chiru li yu’amej toj yoo chi uub’ej!” choq’ re li junjunq qe naq naqak’ut li “qapaab’aal sa’ li junjunq chi yokb’.”
Eb’ li ak’ komon ink’a’ chik neke’xch’utub’ rib’ sa’eb’ li tenamit aj pahol b’e sa’ xjayal li roqeb’aal saq’e re li Estados Unidos. Neke’xch’utub’ b’an rib’ sa’eb’ li ch’uut sa’ tz’aqal xna’ajeb’, b’ar wi’ eb’ laj Santil Paab’anel neke’xloq’oni li qaChoxahil Yuwa’ sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo. Rik’in numenaq 30,000 chi ch’uut chiru li ruchich’och’, chixjunileb’ ch’utub’anb’ileb’ sa’ jun Sion xjuneseb’ rib’. Jo’ tz’iib’anb’il sa’eb’ li loq’laj hu, “Xb’aan naq a’in Sion—li saqeb’ ru xch’ool.”6
Naq nokob’eek chiru xb’ehil li qayu’wam, yalb’il qix re taa’ilmanq ma “[taqak’e qach’ool] chixb’aanunkil chixjunil li k’a’aq re ru li b’arwan [li Qaawa’ kooxtaqla] wi’.”7
Naab’al sa’ qayanq wankeb’ sa’ jun chaab’il b’eenik re xtawb’al li yaal—li nak’amok sa’ li tz’aqob’resink-ib’ ut li saqenob’resiik sa’ musiq’ej. Wankeb’ ajwi’ junjunqeb’ sa’ qayanq li wankeb’ sa’ jun b’e li nak’amok sa’ li rahil ch’oolejil, li maak, li rahob’tesiik, ut xmaak’a’il li yo’onihom.
Chixk’oxlankil li na’leb’ a’in, b’aanu usilal ut patz’ aawib’: B’ar wan li na’ajej taawaj wulak wi’ sa’ roso’jik? B’ar yookeb’ chak’amb’al laa yokb’? Ut ma yoo laa b’eenik chak’amb’al sa’ “xk’ihanik li osob’tesink” li yeechi’inb’ileb’ xb’aan li Qaawa’?8
Li b’eek li tooxk’am wi’chik rik’in li qaChoxahil Yuwa’, a’an li b’eek q’axal aajel ru sa’ li qayu’am, ut yoo li b’eenik a’an rajlal kutan, rajlal xamaan, rajlal po, ut rajlal chihab’ naq yoo chi nimank li qapaab’aal chirix a’an ut lix raarokil alal, Jesukristo.
Tento naq taqil chi us b’ar yooko chi k’ane’k xb’aan li qayokb’ sa’ li qayu’am. Tento naq too’yo’lenq ut taqab’i li raatin li Jesus choq’ reheb’ lix tzolom naq kixsumeheb’ li patz’om a’in: “Ye qe jo’q’e taak’ulmanq a’in ut k’a’ru reetalil laa chalik ut li roso’jik li ruchich’och’?
“Kichaq’ok li Jesus ut kixye reheb’: Chek’ehaq reetal re naq [maajun winq, ut ninye ajwi’ maajun ixq] chib’alaq’inq eere.”9
Anajwan ninye wi’chik li na’leb’ ak yeeb’il xb’aaneb’ aj jolominel re li Iglees.
-
Ex was wiitz’in, chek’uula chi saq ru lix tzol’leb’ li Kristo ut mexb’alaq’iik xb’aaneb’ li neke’xsik’ xjalb’al li tzol’leb’. Lix evangelio li Yuwa’b’ej ut li K’ajolb’ej kik’ojob’aak wi’chik rik’in laj Jose Smith, li profeet choq’ re li roso’jik k’ojlajik a’in.
-
Mex’ab’ink chiruheb’ li ani ink’a’ k’ojob’anb’ileb’ malaj xaqab’anb’ileb’ xwankil sa’ xb’oqb’aleb’ sa’ li Iglees ut li ink’a’ k’ulub’anb’ileb’ sa’ komonil xb’aaneb’ li komon re li Iglees.10
-
Chenaw naq wankeb’ li ch’uut malaj li kristiaan aj b’alaq’ li neke’xye naq wankeb’ lix muqmuukil sumehom reheb’ li patz’om chirix lix tzol’leb’ li evangelio, ut neke’xye naq maak’a’eb’ reheb’ li apostol ut profeet chi moko neke’xtaweb’ ru.
-
Mex’ab’ink chiru li ani neke’xq’unb’esi eech’ool rik’in li na’leb’ li naxyeechi’i naab’al li tumin sa’ junpaat. Eb’ li qakomon ak ke’xsach naab’al li tumin, jo’kan ut, cheril eerib’.
Sa’ junjunqeb’ li na’ajej, wankeb’ naab’al reheb’ li qakomon li yookeb’ chixq’axb’al ru li aajel ru xsik’b’al, ut yookeb’ chixsik’b’al li muqmuukil na’leb’ sa’eb’ li k’anjel li jwal tertookeb’ xtz’aq ut maak’a’eb’ xyaalalil re te’k’irtesiiq malaj te’tenq’aaq.
Jun esil re li Iglees, li kijek’iik jun chihab’ chaq anajwan, naxye: “Naqelaji reheb’ li komon re li Iglees naq che’ril rib’ chirix tz’aqonk sa’ yalaq ch’uut li naxyeechi’i—wi te’xk’ul li tumin—li sachb’a-ch’oolejil k’irtesink malaj li naxye naq naxnaw chanru roksinkil jun wankilal aj k’irtesinel li ink’a’ wan reheb’ laj k’amol re li tijonelil li k’ojob’anb’ileb’ rik’in wankilal.”11
Li Manual re li Iglees naxye: “Eb’ li komon ink’a’ te’tz’aqonq raj sa’ jun k’anjel aj k’irtesinel li maa’us malaj naxq’et lix chaq’rab’ li tenamit. Eb’ aj jolominel sa’ li junjunq na’ajej tento te’xk’e xna’leb’eb’ li komon li yajeb’ chi aatinak rik’in li tz’aqal aj b’anonel li wankeb’ xwankil chi k’anjelak chi jo’kan sa’ xtenamiteb’.”12
Ex was wiitz’in, chiwanq eena’leb’ ut chenaw naq li k’anjel jo’ a’an maare sahaq choq’ re li reek’ob’aal ch’oolej a’ut sa’ roso’jik, moko us ta choq’ re li musiq’ej ut li tib’elej.
Choq’ reheb’ li qaxe’ qatoon aj tehol b’e, aajel chaq ru li wankilal re xtenq’ankil rib’ xjunes, a’ut aajel ajwi’ ru li wank sa’ komonil. Ke’k’anjelak sa’ komonil ut ke’xtenq’a rib’ chirib’ileb’ rib’ re numtaak sa’ xb’eeneb’ li ch’a’ajkilal re li tib’elej ut li reek’ob’aal ch’oolej sa’ li kutan a’an. Choq’ reheb’ li winq, kiwan li molam re li tijonelil, ut eb’ li ixq tenq’anb’ileb’ xb’aan li Komonil re Tenq’ank. Maak’a’ xjalanil a’an rik’in li qakutan.
Li Komonil re Tenq’ank ut eb’ li molam re li tijonelil neke’xsik’ lix chaab’ilaleb’ li qakomon sa’ musiq’ej ut sa’ tib’elej.
Chexkanaaq sa’ xb’ehil li evangelio rik’in “li paab’aal sa’ li junjunq chi yokb’ ” re naq texruuq chi sutq’iik sa’ xyaalal rik’in li qaChoxahil Yuwa’ ut li Qaawa’ Jesukristo. Li Qaawa’ a’an aj Kolol qe. A’an aj Tojol rix li ruchich’och’. Tento taqoxloq’i lix loq’laj k’ab’a’ chi maajun wa taqamux, xyalb’al qaq’e junelik chixpaab’ankileb’ lix chaq’rab’. Wi taqab’aanu chi jo’kan, a’an toorosob’tesi ut tixk’am qab’e sa’ xyaalal sa’ qachoxahil ochoch.
Ninb’oq chixjunileb’ li neke’rab’i xyaab’ inkux chixk’eeb’al li sahil k’ulunik re ut chixk’ulb’al yalaq ani li yookeb’ chi uub’ej sa’ xb’eenikeb’ anajwan, maak’a’ naxye b’ar wankeb’ sa’ xb’eenikeb’ a’an.
Chijultiko’q eere, maak’a’ jun osob’tesink naru taawotze’q li nimaq chik xwankil chiru li resil li K’ojob’ank wi’chik. Naq k’ulb’il ut yu’aminb’il, naxyeechi’i li sahil ch’oolejil ut li tuqtuukilal chi junelik q’e kutan—a’an ajwi’ li yu’am chi junelik. Chiqoksi li qametz’ew, li qakawilal, ut lix nawom qach’ool re xtenq’ankileb’ li misioneer chixtawb’al, chixtzolb’al, ut chixk’ub’sinkileb’ xha’ li ralal xk’ajol li Dios re naq taawanq reheb’ lix wankil lix tzol’leb’ li evangelio re xk’amb’aleb’ xb’e sa’ xyu’ameb’.
Tento taqak’uleb’ li ralal xk’ajol li Dios rik’in toq’ob’ahom ut taqisi yalaq xik’ ilok, jo’ li racismo, li sexismo, ut li nacionalismo. Chiyehe’q taxaq naq laa’o naqapaab’ naq chi yaal li osob’tesink re li evangelio li Jesukristo k’ojob’anb’il wi’chik wankeb’ choq’ reheb’ chixjunjunqaleb’ li ralal xk’ajol li Dios.
Ninch’olob’ xyaalal naq “toj chi uub’ej li b’eenik,” ut nekexinb’oq chi kanaak sa’ xb’ehil li evangelio naq neketiikisi eerib’ chi uub’ej rik’in xye’b’al eeruq’ re chixjunileb’ li ralal xk’ajol li Dios rik’in rahok ut toq’ob’ahom re naq chi junajinb’ilo naru naqasaqob’resi ru li qach’ool ut naqach’ajob’resi li quq’ re xk’ulb’al li “xk’ihanik li osob’tesink” li neke’oyb’enin reheb’ chixjunil li neke’xra li Qaawa’ chi yaal. A’an a’in nintz’aama sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo, amen.