2010–2019
“Ke Ne ʻIate Kinautolu mo Fakamālohia ‘a Kinautolu”
ʻEpeleli 2018


“Ke Ne ʻIate Kinautolu mo Fakamālohia ‘a Kinautolu”

ʻOku mau lotua he ʻahó ni ke mavahe atu e tangata mo e fefine taki taha mei he konifelenisi lahi ko ʻení ʻoku nau ongoʻi ha loto tukupā lahi ange ke fetauhiʻaki ʻi he ʻofa.

ʻOku ou fakaongo atu e lea ʻa Ralph Waldo Emerson, ʻi heʻene pehē ko e ngaahi momeniti fakangalongataʻa taha ʻo e moʻuí, ʻa e ngaahi momeniti ko ia ʻoku tau ongoʻi ai e fasitanunu mai e fakahaá.1 Palesiteni Nalesoni, ʻoku ʻikai ke u ʻiloʻi pe ko e foʻi “fasitanunu” ʻe fiha te mau matatali he uike ní. ʻOku ʻi ai hamau niʻihi ʻoku mafu vaivai. Ka ʻi heʻeku fakakaukau atu ki aí, te ke toe lava pē foki ʻo faitoʻo mo ia. He palōfita lelei ē!

ʻI he laumālie ʻo e ngaahi fanongonongo mo e fakamoʻoni naʻe fai ʻe Palesiteni Nalesoni ʻanepō mo e pongipongi ní, ʻoku ou fakamoʻoni ai ko e ngaahi liliu ko ʻení ko ha ngaahi sīpinga ia ʻo e fakahā kuó ne tataki ʻa e Siasí ni talu mei he kamataʻangá. Ko ha toe fakamoʻoni kinautolu ʻoku hanga ʻe he ʻEikí ʻo fakavaveʻi ʻEne ngāué ʻi hono taimí.2

Ko kimoutolu ko ia ʻoku vēkeveke ke ʻilo ki he fakaikiiki ʻo e ngaahi meʻá ni, kātaki ka mou meaʻi ko ʻene ʻosi pē fakatahaʻanga konifelenisi ko ʻení, ʻe kamata leva hono tuku atu ha ʻū tohi, ka he ʻikai hokohoko peheni, ʻo kamata ʻaki ha tohi mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí ki he mēmipa kotoa pē ʻo e Siasí ʻoku ʻi ai haʻane tuʻasila ʻīmeili. ʻE ʻoatu fakataha ia mo ha fakamatala peesi ʻe fitu ʻo ha ngaahi fehuʻi mo hono tali, maʻá e kau taki kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi houalotú. Fakaʻosí, ʻoku pulusi atu e nāunau ko iá he vave tahá, ʻi he ministering.lds.org. “Kole, pea ʻe foaki ia kiate kimoutolu, kumi pea te [mou] ʻilo.”3

Te u hoko atu ki he ngāue fakaʻofoʻofa ko ia ne vahe mai ʻe Palesiteni Russell M. Nelson kiate au mo Sisitā Jean B. Bingham. ʻE kāinga, ʻi he mahino e tupulaki ʻa e ngāue ʻa e ngaahi kōlomú mo e ngaahi houalotú ʻi hono faʻungá, ʻoku muiaki atu ai ʻoku totonu ke tau matuʻotuʻa fakatāutaha foki mo kitautolu ——pea tau mavahe fakafoʻituitui hake mei ha faʻahinga founga ngāue tukupau ne tau angamaheni ki ai ka naʻe ʻikai ke tau ongoʻi loto, ʻo tau hiki ki he ngāue ongoʻi ʻofa mo fakaākonga naʻe hā mei he Fakamoʻuí ʻi he fakaʻosinga ʻo ʻEne ngāue fakafaifekau ʻi he māmaní. ʻI Heʻene mateuteu ke mavahe mei Hono kau muimui ne teʻeki lahi ʻenau ʻiló pea ngali puputuʻú, naʻe ʻikai ke Ne lisi ha ngaahi sitepu lahi ʻo e meʻa fakataki ke nau faí pe ʻoange kiate kinautolu ha ngaahi fuʻu lipooti ke fakafonu pea hiki hano tatau ʻe tolu.ʻIkai, naʻá Ne fakamatala fakanounouʻi ʻenau ngāué ʻi ha fekau mahuʻinga pē ʻe taha ʻo pehē, “Ke mou feʻofaʻaki kiate kimoutolu, ʻo hangē ko ʻeku ʻofa kiate kimoutolú. …  ʻI he meʻá ni ʻe ʻilo ai ʻe he kakai kotoa pē ko ʻeku kau ākonga ʻa kimoutolu, ʻo kapau te mou feʻofaʻaki kiate kimoutolu.”4

ʻI heʻemau feinga ke tau toe ofi ange ki he founga fisifisimuʻa ko ia ʻo e ongoongoleleí, ʻe kau he tafaʻaki ʻo e ngāue fakaetauhi ko ia ne toki fanongonongo ki he lakanga fakataulaʻeikí mo e Fineʻofá, ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení mo ha ngaahi meʻa kehe, ʻa ia kuo ʻosi kamata fakahoko ia ʻe he Fineʻofá pea kuo ola lelei.5

  • He ʻikai ke tau toe ngāue ʻaki e ongo foʻi lea ko e faiako fakaʻapí mo e faiako ʻaʻahí.Ko hono ʻuhinga lahí, he ko e konga lahi ʻo ʻetau ngāue fakaetauhí ʻe fai ia ʻi ha ngaahi feituʻu kehe mei ʻapi, pea koeʻuhí he ʻikai ke toki lau pē ʻetau fetuʻutakí mei hono akoʻi ha lēsoni kuo teuteu, neongo ʻe lava ke vahevahe ha lēsoni ʻo ka fuʻu fie maʻu.Ko e tefitoʻi taumuʻa ʻo e fakakaukau ko ʻeni ki he ngāue fakaetauhí, ʻe hangē ia ko e tala ne fai ki he kakai ʻi he kuonga ʻo ʻAlamaá, ke “tokangaʻi honau kakaí, ʻo fafanga ʻa kinautolu ʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní.”6

  • Te tau kei hokohoko pē ʻa e ʻaʻahi ki he ngaahi ʻapí ʻo ka malava, ka ʻe hanga ʻe he ngaahi tūkunga fakalotofonua hangē ko e fuʻu tokolahí, vā-mamaʻó, tuʻunga malu fakatāutahá, mo ha ngaahi tūkunga faingataʻa kehe, ʻo taʻofi ai e aʻahi ki he ʻapi takitaha he māhina kotoa pē. Hangē ko e faleʻi naʻe fai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí he ngaahi taʻu lahi kuohilí, fai ʻa e lelei taha te ke lavá.7 Ke tānaki atu ki ha faʻahinga taimi tēpile pē ʻokú ke fokotuʻu ke fakahoko ai e ʻaʻahí, ʻe lava ke fakalahi atu ki he tohi māhina ko iá ha fetuʻutaki telefoni, faitohi, text, ʻīmeili, talanoa vitiō, ngaahi fetalanoaʻaki he ngaahi fakatahaʻanga ʻa e Siasí, ngaahi ngāue tokoni, ʻekitivitī fakasōsiale, mo ha ngaahi faingamālie kehe ʻe maʻu ʻi he māmani ʻo e mītia fakasōsialé.Ka neongo ia, ʻoku totonu ke u fakamamafaʻi atu ʻoku ʻikai ke kau he ngaahi founga lahi ko ʻení, ʻa e founga maʻulalo ko ʻeni ne u sio ne fakapipiki ʻi ha meʻalele. Naʻe pehē, “Kapau te u hooni atu pea mahino kuo ʻosi fai atu e faiako fakaʻapí.” Kātaki, fakamolemole kau tangata (he ʻoku ʻikai foki teitei fai pehē ʻa e houʻeiki fafiné ia—ka ko ʻeku leá ki he houʻeiki tangata ʻo e Siasí), ko e meʻa ʻoku mau fakaʻamu ki ai he ngaahi liliu ko ʻení, ke toe fakalahilahi ange ʻa e tokoní mo e tokangá, kae ʻikai fakasiʻisiʻi.

  • ʻI he founga foʻou ange ko ʻeni ʻo e ngāue fakaetauhi ʻoku fakatefito ʻi he ongoongoleleí, ʻoku ou ongoʻi ʻoku kamata ke mou hohaʻa pe ko e hā ʻe ʻai ʻi he lipōtí.Kae ʻoua te mou hohaʻa, he ʻoku ʻikai ha lipooti ia—ʻa e kalasi lipooti ne toki ʻai hake pē he ʻaho 31 ʻo e māhiná ʻo talaange, “ ko e mālō pē kuo lava atu ia.” ʻOku tau toe matuʻotuʻa ange foki heni. Ko e lipooti pē ʻe fie maʻú ʻa e lahi ʻo e ngaahi ʻinitaviu naʻe fai ʻe he kau takí mo e ngaahi hoa ngāue fakaetauhi ʻi he uōtí he kuata ko iá.Ngaahi kaungāmeʻa, ʻoku ngali ongo maʻamaʻa, ka ʻoku mahuʻinga fau e ngaahi ʻinitaviu ko iá. Ka ʻikai maʻu e fakamatala ko iá, he ʻikai ha founga ke ʻilo ai ʻe he pīsopé ʻa e fakamatala ʻokú ne fie maʻu fekauʻaki mo e tūkunga fakalaumālie mo fakatuʻasino ʻo hono kakaí. Manatuʻi: ʻOku hanga ʻe he kau tangata ngāue fakaetauhí ʻo fakafofongaʻi e kau pīsopelikí mo e kau palesitenisī ʻo e kōlomu kaumātuʻá; kae ʻikai ke nau fetongi kinautolu. Ko e ngaahi kī ʻoku maʻu ʻe he pīsopé mo e palesiteni fakakōlomú, ʻoku mahulu hake ia ʻi he polokalama ngāue fakaetauhi ko ʻení.

  • Koeʻuhí ʻe kehe ʻa e lipooti ko ʻení mei ha faʻahinga meʻa kuó ke fakahū he kuohilí, tuku muʻa ke u fakamamafaʻi atu ʻoku ʻikai fie maʻu ke ʻilo ʻe kimautolu ia ʻi he hetikuota ʻo e Siasí ʻa e founga pe feituʻu pe taimi ʻokú ke fetuʻutaki ai mo homou kakaí; ko e meʻa pē ʻoku mau tokanga ki aí ke ke fakahoko ia pea ke ke faitāpuekina kinautolu ʻi he founga kotoa pē te ke lavá.

ʻE kāinga, kuo tau maʻu ha faingamālie fakalangi heni ke fakahaaʻi ai ʻe he Siasí fakalūkufua ʻa e “lotu māʻoniʻoni mo taʻe hano mele ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá”8—“e fefuaʻaki [ʻetau] ngaahi kavengá koeʻuhí ke nau maʻamaʻa” pea “fakafiemālieʻi ʻa kinautolu ʻoku ʻaonga ki ai ʻa e fakafiemālié,”9 pea tokoni fakaetauhi ki he kau uitoú mo e tamai maté, ki he malí mo e tāutahá, mālohí mo e mafasiá, faingataʻaʻiá mo e moʻui leleí, fiefiá mo e lotomamahí—ko hono fakanounoú, ko kitautolu kotoa pē, ʻa e tokotaha kotoa, ʻoku tau fie maʻu ke tau ongoʻi kotoa e nima fietokoni fakakaungāmeʻa ʻa ha taha pea mo fanongoa hono fakahaaʻi taʻe ueʻia ʻo e tuí. Ka ʻoku ou fakatokanga atu, he ʻikai hanga ʻe he hingoa foʻoú, founga foʻoú, mo hono fakasiʻisiʻi ʻo e lipōtí, ʻo ʻai ke fakalakalaka ange ʻetau ngāue tokoní, kae ʻoua kuo tau lau ʻeni ko ha fakaafe ke fetauhiʻaki ʻi ha founga mālohi, foʻou mo toputapu ange, ʻo hangē ko e lea ne toki fai ʻe Palesiteni Nalesoní.ʻI heʻetau hiki hake hotau mata fakalaumālié ki hono moʻui fakaemāmani lahi ange ʻaki e fono ʻo e ʻofá, ʻoku tau fakalangilangiʻi ai e ngaahi toʻu tangata kuo nau ngāue ʻi he founga ko iá ʻi ha ngaahi taʻu lahi.Tuku ke u ʻoatu ha sīpinga kimuí ni mai ʻo e ngāue līʻoa ko ʻení, mo e ʻamanaki ʻe mahino ki ha kakai tokolahi ange ʻa e fekau ʻa e ʻEikí ke “ʻiate kinautolu mo fakamālohia”10hotau kāingá.

ʻI he ʻaho Sāpate ko e 14 ʻo Sanuali ne toki ʻosí, ʻi he hili siʻi pē ʻa e 5:00 efiafi, naʻe talanoa ai hoku ongo kaungāmeʻa kei talavou ko Pāleti mo Kilisitina Hemiliní ʻi honau ʻapi ʻi Temipā, ʻAlisona, hili ha ngāue ʻaho kakato ʻa Pāleti ʻi he kau pīsopelikí kae femoʻuekina ʻa Kilisitina hono tokangaʻi ʻena fānau ʻe toko nimá.

Fokifā pē ne tō ʻa Kilisitina ʻo pongia, neongo naʻá ne toki fakaakeake mei haʻane puke he kanisā huhú he taʻu kimuʻá.Naʻe hanga ʻe he telefoni ki he 911 ʻo ʻomi ha timi ngāue fakavavevave pea nau siʻi feinga mālohi ke fakaake ia.ʻI he lotu mo e kole tāumaʻu ʻa Pāletí, naʻá ne fai ha telefoni fakavavevave ʻe ua: ko e taha ki heʻene faʻeé ʻo kole ke tokoni ki he fānaú, pea ko e taha kia ʻEtuini Pota, ko ʻene faiako fakaʻapí.Naʻe anga peheni ʻene telefoni mo e faiako fakaʻapí:

ʻI he sio ʻa ʻEtuini ki he fika telefoní, naʻá ne pehē, “Pāleti, ko e hā e meʻa ʻoku hokó?”

Naʻe meimei kaila atu ʻa Pāleti ʻo pehē ange: “ʻOku ou fie maʻu koe heni—he taimí ni!”

Tuai e kemo, ne tuʻu e kaungā lakanga fakataulaʻeiki ʻo Pāletí hono tafaʻakí, ʻo tokoni ki he fānaú pea fakaʻuli ʻo ʻave ʻa Hemilini ki he falemahakí, ʻo muimui atu pē he meʻalele fakatuʻutāmaki naʻá ne ʻave hono uaifí.Ne ʻikai aʻu ʻo miniti ʻe 40 mei he kuikui ʻa Kilisitiná, kuo pehē ʻe he kau toketaá kuó ne siʻi mālōlō.

ʻI he tangi ʻaloʻimata ʻa Pāletí, ne fāʻofua kiate ia ʻa ʻEtuini ʻo na fetāngihi—ʻi ha taimi fuoloa ʻaupito.Hili iá, naʻe tuku ʻe ʻEtuini ʻa Pāleti ke ne tengihia mo e kau mēmipa kehe ʻo hono fāmilí kuo aʻu atú, ka ne fakaʻuli ki he ʻapi ʻo e pīsopé ke fakahoko ange e meʻa ne toki hokó.Ne fakavavevave leva ʻa e pīsope leleí niki he falemahakí kae fakaʻuli ʻa ʻEtuini ki he ʻapi ʻo e fāmili Hemiliní.Naʻá ne ʻi ai mo hono uaifi ko Sāloté he naʻe fakatovave mai ki ai, ʻo na vaʻinga mo e kiʻi fānau Hemilini faʻē mate ʻe toko nimá, ne taʻu 12 ki he taʻu 3. Ne na fafanga kinautolu, fai ha kiʻi fakaʻaliʻali hiva pea tokoni ke nau teuteu ke mohe.

Ne talamai kiate au ʻe Pāleti kimui ange, “ʻOku ʻikai ko e konga fakaofo e talanoá ni ko e haʻu ʻa ʻEtuini ʻi heʻeku tā ki aí. He ʻoku ʻi ai maʻu pē ha kakai fietokoni ia ʻi he hoko ha meʻa fakatuʻupakē.ʻIkai, ko e konga fakaofo ʻo e talanoá he ko ia pē ʻa e tokotaha ne u fakakaukau ki aí.Ne ʻi ai pē ha kakai kehe ia.Naʻe ʻi ai ha tuongaʻane mo ha tokoua ʻo Kilisitina ne na nofo ofi mai pē ʻi ha maile nai ʻe tolu.ʻOku ʻi ai haʻamau pīsope lelei ʻaupito.Ka ko hoku vā mo ʻEtuiní ne ʻi ha tuʻunga ia naʻá ku ongoʻi tupukoso hake pē ke u tā ki ai ʻi heʻeku fie maʻu tokoní.ʻOku ʻomi ʻe he Siasí ha founga kuo fokotuʻutuʻu lelei ke tau moʻui lelei ʻaki ai e fekau hono uá—ke ʻofa, tokoni, mo fakatupulaki ha ngaahi vā fetuʻutaki mo hotau kāingá, ʻe tokoni ke tau toe ofi ange ai ki he ʻOtuá.”11

Naʻe fakamatala ʻa ʻEtuini ki he meʻa ko ʻeni ne hokó ʻo pehē, “Ko e meʻa ʻoku mālié,he naʻe lōloa ange e hoko ʻa Pāleti ko e faiako fakaʻapi ki homau fāmilí, ʻi heʻeku [hoko ko ʻenau faiako fakaʻapí].ʻI he vahaʻa taimi ko iá, kuó ne ʻaʻahi mai ai kiate kimautolu ko hamau kaungāmeʻa kae ʻikai ko ha fatongia ke fai.Kuó ne hoko ko ha sīpinga lelei, ko e tumutumu ia ʻo e tuʻunga ʻoku totonu aʻusia ʻe ha taha maʻu lakanga fakataulaʻeiki mālohi mo tokanga.ʻOku ʻikai ke u sio au ki ai mo hoku uaifí mo ʻema fānau tangatá, ʻo pehē ko ha taha ia ke ne toki ʻomi pē ha pōpoaki he fakaʻosinga ʻo e māhiná; ʻoku mau lau ia ko hamau kaungāmeʻa ʻoku nofo ofi mai pē, pea te ne fai ha meʻa pē he māmaní ke tāpuekina kimautolu.ʻOku ou fiefia ke u lava ʻo totongi fakafoki ha konga siʻi ʻo hoku moʻua kiate iá.”12

ʻE kāinga, ʻoku ou kau fakataha mo kimoutolu ʻi he salute ki he faiako fakafeituʻu mo e faiako fakauooti mo e faiako fakaʻapi mo e faiako ʻaʻahi kotoa pē kuo nau ʻofa mo ngāue faivelenga talu ʻetau tupu.Ko ‘emau lotú he ʻahó ni ke mavahe atu e tangata mo e fefine taki taha—pea mo ʻetau kau talavou mo e finemui matuʻotuʻa angé— mei he konifelenisi lahi ko ʻení ʻoku nau tukupā lahi ange ke fetauhiʻaki ʻi he ʻofa, ʻo fai ia tuʻunga pē ʻi he ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí.Neongo ʻetau ongoʻi kotoa pē hotau ngataʻangá mo ʻetau taʻefeʻungá, kae ʻofa ke tau ngāue fetākinima mo e ʻEiki ʻo e ngouevainé,13 ʻo foaki ki he ʻOtua mo ʻetau Tamaí ha nima fietokoni ʻi he fatongia mafatukituki ko hono tali ʻo e ngaahi lotú, fai ʻo ha fakafiemālié, holoholoʻi ʻa e loʻimatá, pea fakamālohia e ngaahi tui ʻoku vaivaí.14 Kapau te tau fai ia, te tau hoko lahi ange ai ki he tuʻunga ʻoku totonu ke aʻusia ʻe he kau ākonga moʻoni ʻa Kalaisí. ʻI he Sāpate Toetuʻú ni, fakatauange ke tau feʻofaʻaki ʻo hangē ko ʻEne ʻofa ʻiate kitautolú,15 ko ʻeku lotú ia ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.