2010–2019
Teuteu ke Feʻiloaki mo e ʻOtuá
ʻEpeleli 2018


Teuteu ke Feʻiloaki mo e ʻOtuá

ʻE hanga ʻe he tulifua ki he ngaahi fatongia fakalangí ʻi he māʻoniʻoni, uouongataha, mo e tuʻunga tataú, ʻo teuteuʻi kitautolu ke feʻiloaki mo e ʻOtuá.

Naʻe pehē ʻe ʻIlisa R. Sinou, ʻi haʻane lea kau ki hono fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní (ʻa ia naʻe ʻalu ki ai), “ʻE lava pē ke fakamatalaʻi ʻa e ngaahi ouau ʻo e fakatapui ko iá, ka he ʻikai ke lava ʻe ha lea fakamatelie ʻo fakamatalaʻi ʻa e ngaahi fakahā fakalangi ʻo e ʻaho fakangalongataʻa ko iá. Naʻe hā ʻa e kau ʻāngeló ki ha niʻihi, pea ongoʻi ʻe he tokotaha kotoa pē naʻe ʻi aí hono nofoʻia fakalangi ʻo e fakatahá, pea naʻe fakafonu ʻa e loto kotoa pē ʻaki ʻa e fiefia taʻe faʻalaua pea mohu nāunauʻia.”1

Naʻe mahuʻinga ʻa e ngaahi fakahā fakalangi naʻe hoko ʻi he Temipale Ketilaní ki he taumuʻa ʻo hono toe fakafoki mai ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ke fakahoko e fakamoʻui mo e hakeakiʻi ʻo e fānau ʻetau Tamai Hēvaní.2 ʻI heʻetau teuteu ke feʻiloaki mo e ʻOtuá, ʻe lava ke tau ʻilo hotau ngaahi fatongia fakalangí ʻaki ʻetau toe vakaiʻi e ngaahi kī toputapu naʻe toe fakafoki mai ʻi he Temipale Ketilaní.

ʻI he lotu fakatapuí, naʻe tautapa ai ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he loto-fakatōkilalo ki he ʻEikí “ke tali ʻa e falé ni … ʻa ia naʻá ke fekau ke mau langá.”3

Hili ha uike ʻe taha mei ai, ʻi he Sāpate Toetuʻú, naʻe hā mai ʻa e ʻEikí ʻi ha meʻa-hā-mai maʻongoʻonga mo tali Hono temipalé. Naʻe hoko ʻeni ʻi he ʻaho 3 ʻo ʻEpeleli 1836, fakafuofua ko ha taʻu ia ʻe 182 mei he Sāpate Toetuʻu ko ʻení. Ko e faʻahitaʻu Laka Atú foki ia—ko ha taimi naʻe hāhāmolofia ke femahiliaki ai ʻa e Toetuʻú mo e Laka Atú. Hili ʻa e meʻa-hā-maí, naʻe hā mai ha kau palōfita ʻe toko tolu mei he kuonga muʻá ko Mōsese, ʻIlaiase, mo ʻIlaisiā, ʻo foaki ange ʻa e ngaahi kī naʻe fie maʻu ke fakahoko ʻaki e taumuʻa ʻa e ʻEikí maʻa Hono Siasi kuo toe fakafoki maí ʻi he kuonga ko ʻení. Kuo ʻiloa e taumuʻa ko iá ko hono tānaki fakataha ʻo ʻIsilelí, silaʻi kinautolu ko ha ngaahi fāmilí, pea mo hono teuteu ʻo e māmaní ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e ʻEikí.4

Naʻe hoko e hā ange ʻa ʻIlaisiā mo Mōsesé ko ha “‘fāitatau moʻoni’ ia ʻo e ‘tukufakaholo faka-Siu, ʻa ia ʻoku pehē ʻe aʻu fakataha mai ʻa Mōsese mo ʻIlaisiā ʻi he ‘fakaʻosinga ʻo e taimí.’”5 ʻI heʻetau tokāteliné, ʻoku fakakakato ʻe he hā mai ko ʻení hono toe fakafoki mai ʻo ha ngaahi kī tukupau kuo “foaki … ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí pea ko hono fai fakaʻosí ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá.”6

Naʻe taʻe pau e tuʻuʻanga mo e lahi ʻo e Temipale Ketilaní. Ka ʻi hono mahuʻinga ki he faʻahinga ʻo e tangatá, ko ha lelei taʻengata ia. Naʻe fakafoki mai ʻe he kau palōfita ʻo e kuonga muʻá e ngaahi kī ki he ngaahi ouau fakamoʻui taʻengata ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Naʻe hoko ʻeni ko ha meʻa fakafiefia taʻe hano tatau ki he kāingalotu faivelengá.

ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi kī ko ʻení ʻa e “mālohi mei ʻolungá”7 ki he ngaahi fatongia fakalangi ʻoku nau faʻa ʻomi e tefitoʻi taumuʻa ʻo e Siasí.8 ʻI he ʻaho Toetuʻu fakaʻofoʻofa ko iá ʻi he Temipale Ketilaní, naʻe toe fakafoki mai ai ha ngaahi kī ʻe tolu:

ʻUluakí, naʻe hā mai ʻa Mōsese ʻo foaki mai e ngaahi kī ki hono tānaki mai ʻo ʻIsilelí mei he tuliki ʻe fā ʻo e māmaní, ʻa ia ko e ngāue fakafaifekaú ia.9

Uá, naʻe hā mai ʻa ʻIlaiase ʻo tuku mai ʻa e kuonga fakakōsipeli ʻo ʻĒpalahamé, ʻa ia ʻoku kau ai hono toe fakafoki mai ʻo e fuakava faka-ʻĒpalahamé.10 Kuo akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ko e taumuʻa ʻo e ngaahi kī ʻo e fuakavá ke teuteu e kāingalotú ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Naʻá ne pehē, “ʻOku tau ʻilo ko hai kitautolu pea [ʻoku tau ʻilo] e meʻa ʻoku ʻamanaki mai e ʻOtuá meiate kitautolú.”11

Tolú, naʻe hā mai ʻa ʻIlaisiā ʻo foaki mai e ngaahi kī ʻo e mālohi faisilá ʻi he kuonga ko ʻení, ʻa ia ko e ngāue hisitōlia fakafāmilí ia mo e ngaahi ouau fakatemipale ʻokú ne fakaʻatā ʻa e fakamoʻuí maʻá e kakai moʻuí mo e pekiá.12

Fakatatau mo e fakahinohino ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá, ʻoku ʻi ai ha ngaahi fakataha alēlea pule ʻe tolu ʻi he hetikuota ʻo e Siasí ʻoku nau tokangaʻi e ngaahi fatongia fakalangi ko ʻení ʻo makatuʻunga ʻi he ngaahi kī naʻe fakafoki mai ʻi he Temipale Ketilaní. ʻOku kau ai ʻa e Fakataha Alēlea Pule ki he Ngāue Fakafaifekaú, Fakataha Alēlea Pule ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí mo e Fāmilí, pea mo e Fakataha Alēlea Pule ʻo e Temipalé mo e Hisitōlia Fakafāmilí.

ʻOku Tau ʻi Fē he ʻAhó ni ʻi Hono Fakahoko e Ngaahi Fatongia Fakalangi Ko ʻEní?

ʻUluakí, fakatatau ki hono fakafoki mai ʻe Mōsese ʻa e ngaahi kī ki hono tānaki fakataha ʻo ʻIsilelí, ʻoku meimei ko ha kau faifekau ʻe toko 70,000 he ʻahó ni ʻoku nau mafola ʻi he funga ʻo e māmaní ʻo malangaʻi ʻEne ongoongoleleí ke tānaki ʻEne kakai kuo filí. Ko e kamataʻanga ʻeni hono fakakakato e ngāue lahi mo fakaofo naʻe kikiteʻi ʻe Nīfai ʻi he lotolotonga ʻo e kakai Senitailé mo e fale ʻo ʻIsilelí fakatouʻosi. Naʻe mamata ʻa Nīfai ki hotau kuongá ki ha taimi ʻe mafola ai e Kāingalotu ʻa e ʻOtuá ʻi he funga ʻo e māmaní, ka te nau tokosiʻi koeʻuhí ko e faiangahalá.Ka neongo ia, naʻá ne kikiteʻi ʻe “fakamahafu ʻa kinautolu ʻaki ʻa e māʻoniʻoní pea mo e mālohi ʻo e ʻOtuá ʻi he fuʻu nāunau lahi.”13 ʻI heʻetau vakai ki he hisitōlia nounou ʻo e Siasi kuo toe fakafoki maí, kuo fakaofo moʻoni e ola ʻo e ngāue fakafaifekaú.ʻOku tau mātā hono fakahoko e vīsone ʻa Nīfaí. Neongo ʻoku tau tokosiʻi pē, ka ʻe hokohoko atu ʻetau feingá mo ʻetau tokoni kiate kinautolu te nau tali e pōpoaki ʻa e Fakamoʻuí.

Uá, naʻe hā mai ʻa ʻIlaiase ʻo tuku mai ʻa e kuonga fakakosipeli ʻo ʻĒpalahamé, mo fakahā mai ʻe tāpuekina ʻiate kitautolu mo hotau hakó ʻa e ngaahi toʻu tangata kotoa pē ʻe muiaki maí.ʻI he konifelenisi ko ʻení, kuo ʻoatu ai ha ngaahi fakahinohino maʻongoʻonga ke tokoni ki hono fakahaohaoaʻi ʻo e Kāingalotú mo teuteuʻi kinautolu ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá.14 ʻE hanga ʻe he fanongonongo naʻe fai he fakataha lakanga fakataulaʻeikí ʻo fekauʻaki mo e ongo kōlomu kaumātuʻá mo e taulaʻeiki lahí, ʻo toe fakaivia ange e mālohi mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻE hanga ʻe hono liliu he taimí ni ʻo e faiako fakaʻapí mo e faiako ʻaʻahí kae fetongi ʻaki e “ngāue fakaetauhí,” ʻa ia kuo akoʻi lelei atu he fakatahaʻangá ni, ʻo teuteuʻi ʻa e Kāingalotú ke feʻiloaki mo e ʻOtuá.

Tolú, naʻe foakimai ʻe ʻIlaisiā e ngaahi kī faisila ʻo e kuonga ko ʻení. ʻOku fakaofo fau ʻa e tupulaki ʻi he ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí kiate kitautolu he kuongá ni. ʻE hokohoko atu e tupulaki ke toe vave ange ia ʻo aʻu ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e Fakamoʻuí kae ʻoua ke “ʻosiʻosingamālie ʻa e māmaní kotoa ʻi heʻene hāʻele maí.”15

ʻI he ngaahi taʻu siʻi kuohilí kuo tupulaki faufaua ai e ngāue hisitōlia fakafāmilí ʻi hono faitokonia mei langi ʻe he tekinolosiá. ʻE fakavalevale ke tau fakafiefiemālie ʻi he fatongia fakalangi ko ʻeni kuo vahe maí, ʻo tau pehē ʻe tokangaʻi ia ʻe hatau kāinga moʻui mateaki. Tuku muʻa ke u vahevahe atu e ngaahi lea ʻa Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmitá: “ʻOku ʻikai hao ha taha mei he tufakanga mahuʻingá ni. ʻOku fie maʻu ia ke fai ʻe he ʻaposetoló kae pehē ki he kaumātuʻa [pe fefine] loto fakatōkilalo tahá.He ʻikai hanga ʻe he tuʻunga pe ongoongoa pe ngāue fuoloa ia he Siasí … ʻo ʻoange ai ki ha taha ha totonu ke ne liʻaki ai e fakamoʻui ʻo ha pekia.”16

Kuo tau maʻu ʻeni ha ngaahi temipale ʻi he funga ʻo e māmaní pea mo e paʻanga tokoni ki he pataloní, ke faitokonia ai ʻa kinautolu ʻoku fie maʻu tokoni ka ʻoku nau fuʻu mamaʻo mei he temipalé.

ʻE lelei ke tau siviʻi fakafoʻituitui e tuʻunga ʻoku ʻi ai ʻetau ngāue fakafaifekaú, ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí, mo ʻetau teuteu ke feʻiloaki mo e ʻOtuá.

ʻOku Hanga ʻe he Anga-māʻoniʻoní, Uouongatahá, mo e Tuʻunga Tatau ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí, ʻo Kātoi e Ngaahi Tufakanga Toputapu ko ʻEní

ʻI he tafaʻaki ʻo e anga-māʻoniʻoní, ko e moʻuí ni ko e kuonga ia ke tau teuteu ai ke feʻiloaki mo e ʻOtuá.17 ʻOku ʻomi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ha ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi nunuʻa fakamamahi ʻo e taimi ʻoku ʻikai tauhi ai ʻe ha tokotaha fakafoʻituitui pe falukunga kakai e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.18

ʻI he vahaʻa taimi ʻo ʻeku moʻuí, kuo ngaʻunu e ngaahi meʻa ʻoku tokanga mo hohaʻa ki ai e māmaní mei ha tuʻunga fakalilifu ʻe taha ki ha tuʻunga ʻe taha—mei he tulifua ki he ngaahi meʻa maumautaimi mo muná ki he angaʻuli mamafá.ʻOku lelei hono ʻiloʻi pea taʻofi e ngaahi hia angaʻuli ʻoku fai fakamālohí.19 ʻOku fepaki e ngaahi tōʻonga angaʻuli fai fakamālohi peheé mo e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá pea mo e lao ʻo e sosaietí. ʻOku fakafepakiʻi foki ʻe kinautolu ʻoku mahino kiate ki ai e palani ʻa e ʻOtuá, ʻa e angaʻuli ʻoku fai felotoí, he ko e angahala foki ia.ʻOku fakatokanga mai ʻetau fanongonongo ki māmani ʻi he fāmilí, “ko e niʻihi fakafoʻituitui ko ia ʻoku nau maumauʻi ʻa e ngaahi fuakava ʻo e angamaʻá, ʻa kinautolu ʻoku nau ngaohikoviʻi ʻa e malí pe fānaú [pe ko ha taha kehe] … te nau tuʻu ʻi ha ʻaho ʻo fai ha fakamatala ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.”20

ʻI heʻetau vakavakai holó, ʻoku tau mamata ai ki he fakaʻulia ʻo e faiangahalá mo e maʻunimaá ʻi he tafaʻaki kotoa pē. Kapau ʻoku tau fuʻu hohaʻa fakafoʻituitui ki he fakamaau taupotu taha ʻe fai hotau Fakamoʻuí, ʻoku totonu ke tau feinga ke fakatomala. ʻOku ou manavasiʻi he kuo tokolahi ha kakai ʻoku ʻikai ke nau kei ongoʻi haʻisia ki he ʻOtuá pea ʻikai ke nau tafoki ke maʻu ha fakahinohino mei he folofolá pe kau palōfitá. Kapau te tau fakakaukau ʻi heʻetau hoko ko e sosaietí ki he ngaahi nunuʻa ʻo e angahalá, ʻe fai hano fakafepakiʻi tokolahi mo fakahāhā ʻa e ponokalafí pea mo hono ngaohikovia ʻo e kakai fefiné.21 Hangē ko e akonaki ʻa ʻAlamā ki hono foha ko Kolianitoní ʻi he Tohi ʻa Molomoná, “Kuo teʻeki ai hoko ʻa e faiangahalá ko e fiefia.”22

Naʻe folofola e Fakamoʻuí ʻo fekauʻaki mo e uouongatahá ʻo pehē, “kapau ʻoku ʻikai te mou taha, ʻoku ʻikai ʻaʻaku ʻa kimoutolu.”23 ʻOku tau ʻilo ko e fakakikihí ko e meʻa ia ʻa e tēvoló.24

ʻI hotau kuongá ni, ʻoku lahi hono tukunoaʻi ʻo e ngaahi folofola mahuʻinga fekauʻaki mo e uouongatahá, pea tō e fakamamafa ʻa e tokolahi ki he fakafaʻahingá,25 ʻo faʻa fakatefito ʻi he ongoongoá, tuʻunga tangata pe fefiné, matakalí, pea mo e koloaʻiá. ʻI he ngaahi fonua lahi pe meimei ko e tokolahi tahá, ʻoku vaetuʻua ai e kakaí ʻe he anga ʻo e moʻuí. ʻI he Siasi ʻo e ʻEikí, ko e tōʻonga moʻui pē ʻoku tau tauhi ki ai mo akoʻí, ʻa e tōʻonga moʻui ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Ko e uouongataha ʻoku tau fekumi ki aí, ke tau faaitaha mo e Fakamoʻuí mo ʻEne ngaahi akonakí.26

ʻI heʻetau vakai ki he tefitoʻi taumuʻa ʻo e Siasí, ʻoku fakatefito kotoa ia ʻi he tuʻunga tatau ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí 27 mo e muimui ʻi he tōʻonga moʻui ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻI he ngāue fakafaifekaú, ko e fie maʻu mahuʻinga taha ki he papitaisó ko e fakavaivai ʻa ha taha ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá pea haʻu ʻi he loto mafesifesi mo e laumālie fakatomala.28 ʻOku teitei kaunga ki ai e tuʻunga fakaakó ia, koloaʻiá, matakalí, pe fonua tupuʻangá.

ʻIkai ngata aí, ʻoku ngaūe ʻa e kau faifekaú ʻi he loto-fakatōkilalo he feituʻu ʻoku uiuiʻi kinautolu ki aí. ʻOku ʻikai fakatefito ʻenau ngāué ʻi ha ngaahi tuʻunga moʻui fakamāmani pe ko e mateuteu ki ha ngāue maʻuʻanga moʻui ʻi he kahaʻú. ʻOku nau ngāue ʻaki honau lotó, iví, ʻatamaí, mo e mālohí kotoa ʻi ha feituʻu pē ʻoku vahe kinautolu ki ai. ʻOku ʻikai ke nau fili pe ko hai te nau hoa mo ia he ngāue fakafaifekaú, pea ʻoku nau feinga fakamātoato ke fakatupulaki ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí,29 he ko e uho ia ʻo e tōʻonga moʻui ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOku ʻomi ʻe he folofolá ha fakahinohino ki hotau ngaahi vā mahuʻinga tahá.Naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ko e ʻuluaki fekaú ke ke “ʻofa ki he ʻEiki ko ho ʻOtuá.” Pea ko hono uá ke “ʻofa ki ho kaungāʻapí ʻo hangē pē ko koé.”30

Naʻe toe folofola ʻa e Fakamoʻuí ko hotau kaungāʻapí ʻa e tokotaha kotoa pē.31 ʻOku fakamahinoʻi mai ʻe he Tohi ʻa Molomoná he ʻikai fai ha lau kakai, fakafaʻahinga, pe fakatuʻutuʻunga.32 Kuo pau ke tau faaitaha mo tuʻunga tatau ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.

ʻOku langa e ngaahi ouau toputapú mo e ngaahi fatongia fakalangí ʻi he faʻunga ko ʻení.ʻOku ou ʻamanaki ʻoku tatau pē hoʻo aʻusia ʻi he temipalé mo haʻakú. ʻI he taimi ʻoku tuku ai ʻeku ngāué ʻi Seni Felenisisikou peá u ʻalu ki he Temipale ʻOkalaní, ʻoku lōmekina ai au ʻe ha ongoʻi ʻofa mo e nonga. Ko ha konga lahi ai ko ʻeku ongoʻi ko ia ʻoku ou ofi ange ki he ʻOtuá mo ʻEne ngaahi taumuʻá. Ko ʻeku tefitoʻi taumuʻá ʻa e ngaahi ouau fakamoʻuí, ka ko e konga lahi ʻo e ngaahi ongo mahuʻinga ko iá ko e haʻu ia mei heʻeku ongoʻi e tuʻunga tataú mo e faaitaha ʻoku makehe ʻi he temipalé. ʻOku teunga hina ʻa e tokotaha kotoa pē. ʻOku ʻikai ʻi ai ha fakaʻilonga ʻo e koloaʻiá, tuʻungá, pe tuʻunga fakaakó; ko ha feohi pē kitautolu ʻa kāinga ʻoku tau fakavaivaiʻi kitautolu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.

ʻI he loki sila toputapú, ʻoku tatau pē ʻa e ouau mali taʻengatá ki he tokotaha kotoa pē. ʻOku ou saiʻia ʻi he tatau pē ʻa e aʻusia ʻoku maʻu ʻe he ongomātuʻa mei he puipuituʻa masiva tahá pea mo e ongomātuʻa mei he puipuituʻa koloaʻia tahá. ʻOku nau tui ha teunga tatau pē mo fakahoko ʻa e ngaahi fuakava tatau pē ʻi he funga ʻōlitá. ʻOku nau maʻu foki mo e ngaahi tāpuaki taʻengata tatau pē ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku fakahoko ʻeni ʻi ha temipale fakaʻofoʻofa naʻe langa ʻaki e vahehongofulu ʻa e Kāingalotú ke hoko ko ha fale toputapu ʻo e ʻEikí.

ʻI hono fakahoko ʻo e ngaahi fatongia fakalangí, ʻo fakatefito ʻi he anga-māʻoniʻoní, uouongatahá, mo e tuʻunga tatau ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí, ʻokú ne ʻomi ha fiefia mo ha nonga fakataautaha ki he māmani ko ʻení mo teuteuʻi kitautolu ki he moʻui taʻengata ʻi he maama ka hokó.33 ʻOku teuteuʻi ai kitautolu ke tau feʻiloaki mo e ʻOtuá.34

ʻOku mau lotua ke mou takitaha talanoa mo hoʻomou pīsopé, neongo pe ko e hā homou ngaahi tūkunga lolotongá, pea mo moʻui taau ke maʻu ha lekomeni temipale.35

ʻOku mau houngaʻia ʻoku tokolahi ange kāingalotu ʻoku teuteu ke ō ki he temipalé. Kuo taʻu lahi e tupulaki faufaua e fika ʻo e kakai lalahi moʻui taau ʻoku maʻu lekomeni temipalé. Kuo tupulaki foki mo e fika ʻo e ngaahi lekomeni fakangatangata maʻá e toʻu tupu moʻui tāú ʻi he taʻu ʻe ua kuo ʻosí. ʻOku mahino mai ʻoku toe mālohi ange he taimí ni e kāingalotu faivelenga ʻo e Siasí.

Ko hono aofangatukú, kātaki ka mou fiemālie ʻi he ʻilo ʻoku maʻu ha tokoni fakalangi, ʻe he kau taki māʻolunga ʻo e Siasí ʻoku nau tokangaʻi e ngaahi taumuʻa fakalangi ʻo e Siasí. ʻOku maʻu e fakahinohino ko ʻení mei he Laumālié pea faʻa maʻu fakahangatonu ʻi he taimi ʻe niʻihi mei he Fakamoʻuí. ʻOku foaki mai e ongo fakahinohino fakalaumālié ni fakatouʻosi. ʻOku ou houngaʻia heʻeku maʻu ha tokoni pehē.Ka ʻoku foaki mai ʻa e fakahinohinó ʻo fakatatau mo e taimi ʻa e ʻEikí, ʻi he ʻotu lea ki he ʻotu lea mo e akonaki ki he akonaki,36ʻi he taimi ʻoku “fili ai ha ʻEiki tokaimaʻanga ke akonakiʻi kitautolu.”37 Ko ʻEne palōfitá pē taha ʻokú ne maʻu ʻa e fakahinohino maʻá e Siasí fakakātoa.

Ne tau maʻu kotoa ʻa e faingamālie ke poupouʻi ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ko hotau palōfita mo e Palesiteni ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻi he konifelenisi ko ʻení. Naʻe maʻu ʻe he Toko Hongofulu Mā Uá, fakakulupu mo fakafoʻituitui, ha aʻusia fakalaumālie mahuʻinga ʻi he taimi ne hilifaki ai homau nimá ki he ʻulu ʻo Palesiteni Nalesoní, kae fakahoko ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi hono fakanofo mo hono vaheʻi ia ko e Palesiteni ʻo e Siasí. ʻOku ou fakamoʻoni naʻe tomuʻa fakanofo ia pea kuo teuteuʻi ia ʻi heʻene moʻuí kotoa ke ne hoko ko e palōfita ʻa e ʻEikí ʻi hotau kuongá.ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.