2012
Tuí, Vilitakí, Fiefiá: Ko ha Pōpoaki ki he Mātuʻa Tāutahá
Mē 2012


Tuí, Vilitakí, Fiefiá: Ko ha Pōpoaki ki he Mātuʻa Tāutahá

ʻOkú ke feinga ke ʻohake hoʻo fānaú ʻi he angatonu mo e moʻoni, neongo ʻokú ke ʻiloʻi lelei he ʻikai ke ke lava ʻo liliu ʻa e kuohilí, ka te ke lava ke fakatoka ʻa e kahaʻú.

ʻĪmisi
ʻEletā David S. Baxter

Ko ʻeku pōpoakí maʻá e ngaahi mātuʻa tāutaha ʻi he Siasí, ʻa ia ko e tokolahi ʻo kinautolú ko e ngaahi faʻē tāutaha—ʻa kimoutolu ko e houʻeiki fafine faivelenga, ʻoku mou ʻohake hoʻomou fānaú pea tokangaʻi homou ʻapí ʻi he ngaahi tūkunga kehekehe ʻo e moʻuí. Mahalo ko ha uitou koe pe ʻosi mali ka kuo vete. Mahalo ʻokú ke fefaʻuhi mo e faingataʻa ʻo e hoko toko taha ko ha mātuʻa tauhi fānaú, tupu mei ha talangataʻa ki he fono ʻo e angamaʻá ka ʻokú ke moʻui he taimí ni ʻo fakatatau mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí pea liliu hoʻo moʻuí ʻo toe lelei angé. ʻE tāpuekina koe ʻi hoʻo fakaʻehiʻehi mei he faʻahinga feohi te ne toʻo atu ai hoʻo angamaʻá mo hoʻo hoko ko ha ākonga anga māʻoniʻoní. Ko ha fehalaaki ia ʻe fiu feingaʻi ke fakaleleiʻi.

Mahalo ne ʻi ai ha ngaahi taimi naʻá ke fehuʻi ai pe ko e hā ʻoku hoko ai ʻeni kiate aú? ka ʻoku tau tupulaki ʻo aʻusia ha tuʻunga faka-ʻOtuá ko e tupu mei he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí pea ʻoku faʻu hotau ʻulungāangá ʻi he mamahi ʻoku taulōfuʻú, lolotonga ʻetau fononga, he moʻuí ʻoku fakaʻapaʻapaʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻetau tauʻatāina ke filí. Pea hangē ko e fakamatala ʻa ʻEletā Niila A. Mekisuelé, ʻoku ʻikai ke mahino kakato kiate kitautolu ʻa e ʻuhinga mo e tūkunga ʻo e meʻa ʻoku hokó “he ʻoku ʻikai ke tau maʻu kotoa e ngaahi moʻoní.”1

ʻOkú ke hoko pē koe ko ha tokotaha lelei neongo pe ko e hā ho tūkungá pea mo e ʻuhinga ʻo e ngaahi meʻa ʻoku hoko kiate koé. ʻOkú ke fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí he ʻaho kotoa pē, ʻi hoʻo fakahoko toko taha e ngāue naʻe fakataumuʻa mai ke fai ʻe ha mātuʻa ʻe toko uá. ʻOkú ke hoko ko ha tamai pea mo ha faʻē. ʻOkú ke tokangaʻi homou ʻapí, ho fāmilí, pea ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai maʻu ha paʻanga feʻunga ke feau e ngaahi fie maʻú, pea ʻoku fakaofo hoʻo kei maʻu ha founga ke tokoni ai ʻi he Siasí ʻi ha ngaahi founga mahuʻinga. ʻOkú ke lehilehiʻi hake hoʻo fānaú. ʻOkú ke tangi pea mou lotu fakataha mo ke lotua kinautolu. ʻOkú ke fakaʻamu ke nau maʻu ʻa e lelei tahá ka ʻokú ke hohaʻa he pō kotoa pē telia naʻa ʻoku ʻikai feʻunga ho lelei tahá.

Neongo ʻeku fakapāpākū ke ʻoua ʻe fuʻu ongo fakatāutahá, ka ne u tupu hake ʻi ha ʻapi ko ha mātuʻa tauhi fānau pē ʻe toko taha. Ko e konga lahi taha ʻeku kei siʻí mo e ngaahi taʻu ʻeku tupu haké, naʻe ʻohake pē kimautolu ʻe heʻeku fineʻeikí ʻi ha ngaahi tūkunga masivesiva. Naʻe tuhani fakapotopoto e paʻangá. Naʻá ne fehangahangai mo ha ongoʻi tuenoa moʻoni, pea fuʻu fie maʻu he taimi ʻe niʻihi ha poupou mo hano takaua. Neongo kotoa e ngaahi meʻá ni, ka naʻe kei pukepuke pē heʻeku faʻeé hono ngeiá peá ne maʻu ha vilitaki mo loto lahi ʻo hangē ko ʻene ngaahi kui mei Sikotilaní.

ʻOku ʻi ai e houngaʻia, he naʻe tāpuekina lahi e konga kimui ʻo ʻene moʻuí ʻo laka ange ia he ngaahi taʻu naʻá ne hoko ai ko ha faʻē tāutahá. Naʻá ne mali mo ha toko taha papi ului foʻou, ko ha tangata uitou; naʻá na sila ʻi he Temipale Lonitoni ʻIngilaní peá na ngāue ouau ai. Naʻá na nofo fakataha ʻi ha meimei taʻu ʻe uofulu mā nima—ʻo fiefia, nonga, mo fiemālie ʻo aʻu ki he taimi ne na mālōlō aí.

ʻOku tokolahi ha kakai fefine lelei ʻo kimoutolu ʻi he Siasí ʻi māmani ʻoku fehangahangai mo e tūkunga tatau ka ʻoku mou lava ke matuʻuaki ʻa e meʻá ni mei he taʻu ki he taʻu.

ʻI hoʻo kamata mai he ngaahi taʻu kuohilí, naʻe ʻikai ko e meʻa ʻeni ia naʻá ke ʻamanaki pe palani, lotua pe fakakaukau ki aí. ʻOku hoko ha ngaahi faingataʻa mo ha ngaahi liliu taʻeʻamanekina ʻi hoʻo fononga he moʻuí he ko e ʻātunga ia e moʻuí ʻi ha māmani hinga neongo naʻe fakataumuʻa ke hoko ko ha feituʻu ʻo e siviʻiʻanga mo e ʻahiʻahiʻanga.

Ka ʻi he taimi tatau, ʻokú ke feinga ke ʻohake hoʻo fānaú ʻi he angatonu mo e moʻoni, neongo ʻokú ke ʻiloʻi lelei he ʻikai ke ke lava ʻo liliu ʻa e kuohilí, ka te ke lava ke fakatoka ʻa e kahaʻú. Te ke maʻu ha ngaahi tāpuaki ʻi hoʻo fonongá ko ha totongi huhuʻi, neongo ʻoku ʻikai ke faʻa hā mahino he taimi ko iá.

ʻOku ʻikai totonu ke fai ha tuʻatamaki ki he kahaʻú, tuʻunga ʻi he tokoni ʻa e ʻOtuá. ʻE tupu hake hoʻo fānaú ʻo ui koe ko e monūʻia, pea ko ʻenau ngaahi lavameʻa kotoa pē ko ha fakalāngilangiʻi ia ʻoʻou.

Fakatauange pē he ʻikai te ke teitei ongoʻi ʻoku maʻulalo ho tuʻunga ʻi he Siasí mei he kāingalotu kehé, pea siʻi ange hoʻomou totonu ke maʻu e ngaahi tāpuaki mei he ʻEikí, ʻi he niʻihi kehé. ʻOku ʻikai ha tangataʻi pe fefineʻi fonua maʻulalo ange ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

ʻOku mau fakatauange ko e taimi te ke maʻu ai e ngaahi fakatahaʻanga ʻa e Siasí peá ke mamata ki ha ngaahi fāmili ʻoku ngali fiefia mo kakató, pe te ke fanongo ki ha lea ʻa ha taha ʻo kau ki he fāmili fiefia mo leleí, te ke kei ongoʻi fiefia pē ʻi hoʻo kau ki ha Siasi ʻoku fakamamafaʻi ai e fāmilí mo akoʻi ai hono fatongia tefito ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní ki he fiefia ʻa ʻEne fānaú; pea ʻi he lotolotonga ʻo ha māmani faingataʻa ʻoku fakautuutu ai e angaʻulí, ʻoku tau maʻu e tokāteliné, mafaí, ngaahi ouaú, mo e fuakava ʻokú ne ʻomi e ʻamanaki lelei taha ki he māmaní, kau ai e fiefia hoʻo fānaú ʻi he kahaʻú pea mo e ngaahi fāmili te nau maʻú.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻi ha fakataha lahi ʻa e Fineʻofá ʻi Sepitema 2006 ha meʻa naʻe vahevahe ange ʻe ha faʻe tāutaha ne ʻosi vete mo hono malí, ka ne ʻi ai haʻane fānau ne kamata he taʻu 7 ki he 16. Naʻá ne kolosi atu he halá ke ʻave ha meʻa ki hono kaungāʻapí. Naʻá ne pehē:

“ʻI heʻeku tafoki ke lue ki ʻapí, ne u vakai atu ki he ulo mai homau falé. Naʻe lava ke u ongona e vanavanaiki e leʻo ʻo e fānaú ʻi heʻeku mavahe mei aí. Naʻa nau pehē mai: ‘ʻE fineʻeiki, ko e hā ʻetau kai efiafí?’ ‘Te ke lava ʻo ʻave au ki he laipelí?’ ‘Kuo pau ke ʻomai haʻaku saati he pooni.’ Ne u ongoʻi helaʻia mo ongosia ʻi he ʻeku sio atu ki he falé ʻoku ulo mai e maama he loki taki taha. Ne u fakakaukau atu ki he fānau kotoa ʻoku tatali mai ai ke u foki ange ke fakatōliʻa ʻenau ngaahi fie maʻú. Naʻe toe mafasia ʻeku kavengá he meʻa ne u lava ke fuesiá.

“ʻOku ou manatuʻi ʻeku tangi pē mo hanga hake ki he langí ʻo pehē ange, ‘ʻE Tamai, he ʻikai ke u lava ia he pooni. ʻOku ou fuʻu ongosia. He ʻikai ke u lava ʻo matatali ia. He ʻikai lava ke u ʻalu ki ʻapi ʻo tokangaʻi toko taha pē ʻa e fānau kotoa aí. ʻE lava nai ke u ʻalu atu ki he ʻAfioná ʻo kiʻi nofo pē mo Koe ʻi ha pō pē ʻe taha? …’

“Naʻe ʻikai ke u ongoʻi lelei ʻa e tali ne fai maí, ka ne u ongoʻi ia ʻi hoku ʻatamaí. Naʻe pehē mai e talí: ‘ʻIkai, ʻe hoku ʻofefine, he ʻikai te ke haʻu kiate au he taimí ni. … Ka te u lava ʻo ʻalu atu kiate koe.’”2

ʻE tuofāfine, ʻoku ou fakamālō atu ʻi he meʻa kotoa pē ʻoku mou fai ke ʻohake ai homou fāmilí mo paotoloaki ha ʻapi ʻoku maʻu ai e angaʻofá, melinó mo e faingamālié.

Neongo ʻokú ke faʻa ongoʻi liʻekina, ka ko hono moʻoní ʻoku ʻikai pē ke ke teitei tuenoa. ʻI hoʻo laka atu ki muʻa ʻi he faʻa kātakí pea mo e tuí, ʻe ʻaofia koe ʻe he ʻEikí; pea ʻe ʻomi ʻe he langí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻokú ke fie maʻú.

ʻE liliu hoʻo fakakaukaú mo e anga hoʻo vakai ki he moʻuí, ʻo ʻikai te ke kei lotomamahi, ka te ke hanga hake ki he ʻOtuá mo e ʻamanaki lelei.

Kuo tokolahi hamou niʻihi kuo mou ʻiloʻi ʻa e foʻi moʻoni maʻongoʻonga mo fakaofo ko ia, ʻe maʻamaʻa ange hoʻo kavengá ʻi he taimi ʻokú ke hiki hake ai e kavenga ʻa e niʻihi kehé. Neongo he ʻikai ke liliu e ngaahi tūkungá, ka kuo liliu hoʻo tōʻonga moʻuí. ʻOkú ke lava ke fehangahangai mo tali lelei ange ho ngaahi faingataʻaʻiá, maʻu ha loto mahino ange, pea houngaʻia ange ʻi he meʻa ʻokú ke maʻú, kae ʻikai holi pē ki he meʻa ʻoku teʻeki ke ke maʻú.

Kuó ke fakatokangaʻi ko e taimi ko ia ʻoku tau feinga ai ke ʻoange ha ʻamanaki lelei kiate kinautolu ʻoku ngali ʻamanaki tōnoá, ʻoku tau maʻu leva ha fiemālie; pea “fonu mahuohua” moʻoni ʻetau ipú (Sāme 23:5).

Te ke lava mo hoʻo fānaú ʻo fiefia ʻi ha ʻaho he ngaahi tāpuaki ko e mʻau ha fāmili ʻoku kakato mo taʻengatá, ʻo kapau te ke moʻui angatonu.

Ki he kāingalotú mo e kau takí, ʻoku ʻi ai nai ha meʻa lahi ange te mou lava ke fai ke poupouʻi ai e ngaahi fāmili ʻo e mātuʻa tāutahá, taʻe te mou fakamaauʻi pe fakamaʻitoʻa kiate kinautolu? Te mou lava nai ke akoʻi e toʻu tupu ʻi he ngaahi fāmilí ni, tautefito ki haʻamou hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga ki he kau talavoú, ʻi he meʻa ʻoku fai mo moʻui ʻaki ʻe he kau tangata leleí? ʻOku mou hoko nai ko ha sīpinga mahuʻinga ke nau faʻifaʻitaki ki ai, ʻi he taimi ʻoku ʻikai ai ha tamai ʻi honau ʻapí?

ʻOku ʻi ai ha ngaahi fāmili ʻe niʻihi, ko e tamaí pē ʻokú ne tauhí. Ngaahi tokoua, ʻoku mau lotua mo fakamālō atu kiate kimoutolu. Ko e pōpoaki foki ʻeni maʻamoutolu.

Ngaahi mātuʻa tāutaha, ʻoku ou fakamoʻoni atu ʻe tāpuekina kimoutolu mei langi, ʻi hoʻomou fai homou lelei tahá lolotonga e faingataʻa lahi taha ʻoku fehangahangai mo e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko e moʻoni ʻoku ʻikai ke ke tuēnoa. Tuku ke hanga ʻe he mālohi angaʻofa ʻa Sīsū Kalaisí ʻo faitāpuekina hoʻo moʻuí he taimí ni pea fakafonu ʻaki koe ʻa e ʻamanaki lelei ʻo e talaʻofa taʻengatá. Ke ke lototoʻa. Tui mo ʻamanaki lelei. Fakakaukau loto vilitaki atu ki he lolotongá pea hanga atu ki he kahaʻú ʻi he loto falala kakato. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga fakamatalá

  1. Neal A. Maxwell, Notwithstanding My Weakness (1981), 68.

  2. ʻI he Gordon B. Hinckley, “I he Toʻukupu ʻo ʻEne ʻOfá,” Liahona, Nōvema 2006, 117.