Pangayo uban sa Hugot nga Pagtuo
Kini ang kapitulo 1 sa bag-ong upat ka volume sa gisugilon nga kasaysayan sa Simbahan nga giulohan og Mga Santos: Ang Istorya sa Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw. Ang libro mahimong i-imprinta sa 14 ka pinulongan sa seksyon sa Church History sa Gospel Library nga app, ug sa mgasantos.lds.org. Ang nagsunod nga pipila ka kapitulo imantala sa umaabut nga mga isyu hangtud ang volume 1 ma-release sa katapusan niining tuiga. Kadtong mga kapitulo maanaa sa 47 ka pinulongan sa Gospel Library nga app ug sa mgasantos.lds.org.
Niadtong 1815, ang isla nga Sumbawa sa Indonesia yutang tabunon ug berde kaayo nga may mga pag-ulan. Ang mga pamilya nangandam alang sa umaabut nga ting-init, sama sa ilang naandan sa matag tuig sulod na sa daghang mga henerasyon, mag-ugmad sa kahumayan ubos sa bulkan nga gitawag og Tambora.
Pagka-Abril 5, human sa daghang dekada nga walay imik, ang bukid mikalit sa pagdahunog, mibugwak og abo ug kalayo. Gatusan ka kilometro ang gilay-on, nadunggan sa mga saksi ang tingog nga daw buto sa kanyon. Ginagmay nga mga pag-ulbo mipadayon sa misunod nga mga adlaw. Dayon, sa gabii sa Abril 10, ang tibuok bukid mibuto. Tulo ka tag-as nga mga kalayo misulbong sa kalangitan, nagmugna og usa ka grabeng pagbuto. Likido nga kalayo midagayday sa kilid sa bukid, nga mitabon sa barangay sa tiilan niini. Mga alimpulos mitadlas sa dapit, miugkat sa mga kahoy ug mihampas sa mga kabalayan.1
Ang kaguliyang nagpadayon nianang tibuok gabii ug hangtud sa sunod adlaw. Mitabon ang abo sa pipila ka mga milya sa yuta ug dagat, nga may gibag-on nga duha ka piye [feet] sa ubang dapit. Ang kaudtuhon naingon sa tungang gabii. Mga dagkong balud mihampak sa kabaybayunan, midaut sa mga tanum ug misanap sa kabaranggayan. Sulod sa pipila ka semana, miulan og mga abo, bato, ug kalayo sa Tambora.2
Sa paglabay sa pipila ka mga bulan, ang mga epekto sa pagbuto mikatap sa tibuok kalibutan. Ang talagsaong mga pagsalop sa adlaw mipahingangha sa mga katawhan sa tibuok kalibutan. Apan ang madasigong mga kolor mitabon sa makadaot nga mga epekto sa abo sa bulkan samtang milibut kini sa kalibutan. Sa misunod nga tuig, ang kahimtang sa panahon dili na matag-an ug hilabihan nga makadaot.3
Ang pag-ulbo mipaubos sa temperatura sa India, ug liboan ang nangamatay sa cholera, milaglag og mga pamilya. Sa mabungahong mga walog sa China, ang mga snowstorm sa ting-init mipuli sa kasagarang kalma nga klima ug ang makabaha nga mga ulan midaot sa mga tanom. Sa Europe, nagkanihit ang suplay sa pagkaon, nga miresulta sa kagutom ug kalisang.4
Bisan asa, ang katawhan nagtinguha nga makasabut sa mga pag-antus ug kamatayon nga resulta sa katingalahang kahimtang sa panahon. Ang mga pag-ampo ug mga kanta sa balaang mga tawo madungog sa Hindu nga mga templo sa India. Ang mga magbabalak sa Tsina nanlimbasug nga makakaplag og tubag sa ilang mga pangutana bahin sa kasakit ug kamatayon. Sa France ug Britain, ang katawhan nangluhod, nahadlok nga ang teribling mga kalamidad nga gipanagna sa Biblia miabut na kanila. Sa North America, ang mga ministro misangyaw nga nagsilot ang Dios sa masinupakong mga Kristiyanos, ug gibalik-balik nila ang mga pagpasidaan sa pag-ugmad og relihiyusong mga pagbati.
Sa tanang dapit, ang katawhan mihugop sa mga simbahan ug sa mga revival miting, nagtinguha nga masayud kon unsaon nila pagkalingkawas gikan sa umaabut nga kalaglagan.5
Ang pag-ulbo sa Tambora miapekto sa kahimtang sa panahon sa North America hangtud sa misunod nga tuig. Ang tingpamulak gisundan sa mga pag-ulan og snow ug sa katugnaw nga makadaot sa mga tanom, ug ang 1816 nailhan nga tuig nga walay ting-init.6 Sa Vermont, sa amihanang-sidlakan nga bahin sa Estados Unidos, ang batoong mga bungtod nakapasagmuyo sa usa ka mag-uuma nga ginganlan og Joseph Smith Sr. sulod sa daghang katuigan. Apan nianang panahuna, samtang siya ug ang iyang asawa, si Lucy Mack Smith, nagtan-aw sa ilang mga tanom nga nalawos tungod sa walay hunong nga katugnaw, nasayud sila nga nag-atubang sila og pinansyal nga kalisdanan ug walay kasiguroang kaugmaon kon magpabilin sila sa ilang gipuy-an.
Sa edad nga kwarenta y singko, si Joseph Sr. dili na batan-on, ug ang ideya nga magsugod og usab sa bag-ong dapit makahadlok. Nasayud siya nga ang iyang kinamagulangang mga anak, ang dise-otso anyos nga si Alvin ug dise-sayis anyos nga si Hyrum, makatabang kaniya sa paghawan sa yuta, pagtukod og balay, ug pagtanom ug pag-ani sa mga abut. Ang iyang trese anyos nga anak , si Sophronia, sakto na sa pangidaron nga makatabang na kang Lucy sa buluhaton sa balay ug sa uma. Ang iyang mas batang mga anak, si Samuel nga otso anyos ug si William nga singko anyos, mas makatabang na, ug si Katherine nga tres anyos ug ang bag-ong natawo nga si Don Carlos sa umaabut mahimo na nga makatampo.
Apan ang tunga-tunga niyang anak, ang diyes anyos nga si Joseph Jr., lahi og sitwasyon. Upat ka tuig ang milabay, si Joseph Jr. gioperahan aron matangtang ang impeksyon sa iyang bitiis. Sukad niadto maglakaw siya gamit ang sungkod. Bisan tuod ang iyang bitiis misugod na sa pagkalig-on, si Joseph Jr. magtakiang sa kasakit, ug wala masayud si Joseph Sr. kon modako ba siya nga baskog sama ni Alvin ug Hyrum.7
Kining visitors’ center sa Sharon, Vermont, nagtimaan sa luna diin natawo si Joseph Smith niadtong Disyembre 23, 1805. Ang batong obelisk sa background may gitas-ong 38 ka pye ug tunga (11.7 m) gikan sa punoan, usa ka pye alang sa matag tuig sa iyang kinabuhi.
Litrato pinaagi ni Brad Walker Stevens
Sigurado nga makasalig sila sa usag usa, ang pamilyang Smith nakadesisyon nga mobiya sa ilang panimalay sa Vermont aron mobalhin sa mas maayong dapit.8 Sama sa uban diha sa ilang lugar, si Joseph Sr. nakadesisyon nga mobiyahe ngadto sa estado sa New York, diin naglaum siya nga makakita og maayo nga umahan nga madata-datahan. Iya dayong paapason si Lucy ug ang mga bata, ug ang pamilya magsugod na usab og bag-ong pinuy-anan.
Sa pagbiya ni Joseph Sr. padulong sa New York, giubanan siya ni Alvin ug Hyrum padulong sa dalan aron manamilit kaniya. Gihigugma kaayo ni Joseph Sr. ang iyang asawa ug mga anak, apan wala pa gayud siya makahatag kanila og kaharuhay sa kinabuhi. Ang dimalas ug ang kapakyasan sa pagnegosyo maoy hinungdan nga nagpabilin sa kawad-on ang pamilya ug walay permanenting pinuy-anan. Tingali lahi na sa New York.9
Pagkasunod tingtugnaw, nagtakiang nga milakaw sa snow si Joseph Jr. uban sa iyang inahan ug mga igsoon. Padulong sila sa kasadpan ngadto sa usa ka barangay sa New York nga ginganlan og Palmyra, duol sa dapit nga nakakaplag si Joseph Sr. og maayong luna ug naghulat sa iyang pamilya.
Tungod kay ang iyang bana dili makatabang sa ilang pagbalhin, gibayaran ni Lucy ang usa ka ginganlan og Mr. Howard aron momaneho sa ilang karwahe. Diha sa dalan, wala ampingi ni Mr. Howard ang ilang mga kabtangan ug gisugal ug gihubog-hubog ang kwarta nga ilang gibayad niya. Ug human nga nakigdungan sila og laing pamilya nga nagbiyahe padulong sa kasadpan, gipapahawa ni Mr. Howard si Joseph gikan sa karwahe aron ang mga anak nga babaye sa laing pamilya makalingkod tupad niya samtang nagmaneho siya.
Nasayud nga sakitan kaayo si Joseph kon maglakaw, misulay pagkontra si Alvin ug Hyrum kang Mr. Howard sa pipila ka higayon. Apan sa matag higayon mangatumba sila kay mabunalan sa pu-an sa iyang latigo.10
Kon mas dako pa unta siya, tingali si Joseph mismo mosulay sa pagsukol kang Mr. Howard. Ang iyang sakit nga bitiis nakapugong kaniya sa pagtrabaho ug pagdula, apan ang iyang lig-ong determinasyon nakahulip sa iyang luya nga lawas. Sa wala pa ang doktor magdisdis ug mitangtang sa tipika sa naimpeksyon nga bukog, buot unta nila siyang higtan o hatagan og ilimnong makahubog aron maminosan ang kasakit. Apan si Joseph naghangyo lang nga siya gunitan sa iyang amahan.
Nagmata ug alerto siya sa tibuok panahon, ang iyang nawong nangluspad ug gipaningot. Ang iyang inahan, nga kasagarang lig-on kaayo, hapit mahugno pagkadungog sa iyang mga siyagit. Human niana, tingali gibati sa iyang inahan nga maagwanta na niya ang bisan unsang butang.11
Samtang nagtakiang si Joseph nga naglakaw tupad sa karwahe, iyang nakita nga nagpailub lang ang iyang inahan kang Mr. Howard. Nakabiyahe na sila og sobra sa tres siyentos ka kilometro, ug hangtud nianang puntoha nagpasensya og maayo ang iyang mama sa ngil-ad nga binuhatan sa drayber.
Sa mga siyento saysenta ka kilometro pa gikan sa Palmyra, si Lucy nangandam alang sa lain na usab nga adlaw sa pagbiyahe sa dihang iyang nakita si Alvin nga nagdagan paingon niya. Gipanglabay ni Mr. Howard sa karsada ang ilang mga butang ug bagahe ug hapit na kini mobiya nga dala ang ilang mga kabayo ug karwahe.
Nakit-an siya ni Lucy sulod sa balay ilimnan [bar]. “Sama kasigurado nga dunay Dios sa langit,” mideklarar siya, “kana nga karwahe ug mga kabayo ingon man ang mga butang nga karga niini pulos akoa.”
Mitan-aw siya palibut sa ilimnan. Puno kini sa mga tawo, kasagaran mga biyahedor sama kaniya. “Kining tawhana,” miingon siya, nga nag-abut ang ilang panan-aw, “determinado nga kuhaon gikan nako ang tanang kagamitan nga makapadayon ko sa akong panaw, diin hingpit kong maglisud uban sa akong walo ka gagmayng anak.”
Miingon si Mr. Howard nga nagasto na niya ang kwarta nga gibayad kaniya sa pagmaneho sa karwahe, ug dili na siya makapadayon.
“Wala na kay pulos nako,” miingon si Lucy. “Ako na mismo ang modumala sa mga kabayo.”
Gibiyaan niya si Mr. Howard sa ilimnan ug misaad nga ihiusa ang iyang mga anak ngadto sa ilang amahan, bisan unsa pay mahitabo.12
Ang dalan sa unahan lapukon ug tugnaw, apan luwas nga nadala ni Lucy ang iyang pamilya ngadto sa Palmyra. Samtang nagtan-aw siya sa mga bata nga migakos sa ilang amahan ug mihalok sa iyang nawong, iyang nabati nga nagantihan ang tanan nilang pag-antus aron lang makaabut didto.
Sa wala madugay ang pamilya miabang og gamay nga balay sa lungsod ug naghisgot kon unsay ilang buhaton aron makakuha og ilang kaugalingong umahan.13 Ang labing nindot nga plano, nga ilang nahukman, mao ang pagtrabaho hangtud nga duna na silay igong kwarta nga ipasiuna og bayad sa yuta diha sa duol nga kakahoyan. Si Joseph Sr. ug ang magulang nga mga anak nga lalaki mikalot og mga atabay, mipikas og mga kahoy para himoong koral, ug nang-ani og dagami aron makakwarta, samtang si Lucy ug ang mga anak nga babaye nanghimo ug namaligya og mga pie, root beer, ug mga panaptong pangdekorasyon aron makasangkap og pagkaon alang sa pamilya.14
Sa nagdako na si Joseph Jr., ang iyang bitiis nagkalig-on ug sayon na siyang makalakaw-lakaw sa Palmyra. Sa lungsod, nakahimamat siya og mga tawo gikan sa lain-laing dapit sa rehiyon, ug daghan kanila ang midangup sa relihiyon aron mahatagan og katagbawan ang espirituhanong mga pangandoy ug masabtan ang mga kalisud sa kinabuhi. Si Joseph ug ang iyang pamilya walay giapilan nga simbahan, apan daghan sa ilang mga silingan nagsimba sa usa sa mga chapel sa Presbyterian, sa meetinghouse sa mga Baptist, sa Quaker hall, o sa campground diin ang mga tigsangyaw nga Methodist mihimo og mga revival miting matag karon ug unya.15
Dihang dose anyos na si Joseph, ang relihiyusong mga debate milukop sa Palmyra. Bisan paman og dili kaayo siya tigbasa, ganahan kaayo siya maghunahuna og maayo bahin sa mga ideya. Naminaw siya sa mga tigsangyaw, naglaum nga dunay dugang makat-unan bahin sa iyang imortal nga kalag, apan ang ilang mga wali kasagaran nakapabalaka kaniya. Gisultihan nila siya nga usa siya ka makasasala sa makasasala nga kalibutan, walay mahimo kon wala ang makaluwas nga grasya ni Jesukristo. Ug samtang mituo si Joseph sa mensahe ug naguol mahitungod sa iyang mga sala, dili siya sigurado unsaon nga makakaplag og kapasayloan.16
Naghunahuna siya nga ang pagsimba makatabang kaniya, apan maglisud siya og pili kon asa mosimba. Walay hunong ang panaglalis sa mga simbahan kon unsaon sa mga tawo nga mahimong gawasnon sa sala. Human makapaminaw sa igong panahon niini nga mga argumento, naguol si Joseph nga makakita sa mga tawo nga nagbasa sa samang Biblia apan lain-lain ang nakab-ot nga konklusyon sa gipasabut niini. Nasayud siya nga ang kamatuoran sa Dios anaa ra—sa usa ka dapit—apan wala lang siya masayud unsaon kini pagpangita.17
Ang iyang mga ginikanan dili usab sigurado. Si Lucy ug Joseph Sr. gikan sa Kristiyano nga mga pamilya ug ang duha nagtuo sa Biblia ug ni Jesukristo. Si Lucy mitambong og mga miting sa simbahan ug kasagaran magdala sa iyang mga anak. Siya nagsigi og pangita sa tinuod nga simbahan ni Jesukristo sukad namatay ang iyang igsoong babaye daghan ang katuigan nang milabay.
Sa usa ka higayon, human sa grabi nga pagkasakit sa wala pa matawo sa Joseph, nahadlok siya nga mamatay sa dili pa niya mahibaloan ang kamatuoran. Iyang nabantayan ang usa ka ngitngit ug masulub-on nga kal-ang tali niya ug sa Manluluwas, ug siya nakahibalo nga siya dili pa andam sa sunod nga kinabuhi.
Naghigda apan wala makatulog tibuok gabii, siya nag-ampo sa Ginoo, misaad Kaniya nga kon Siya motugot nga mabuhi siya, iyang pangitaon ang simbahan ni Jesukristo. Samtang siya nag-ampo, ang tingog sa Ginoo namulong ngadto kaniya, naniguro kaniya nga kon siya mangita, siya makakaplag. Mibisita siya og daghang mga simbahan sukad niadto, apan wala gihapon niya makaplagi ang sakto nga simbahan. Gani bisan gibati nga ang simbahan sa Manluluwas wala na dinhi sa yuta, padayon siya nga nangita, masaligon nga ang pagsimba mas maayo pa kay sa dili pagsimba.18
Sama sa iyang asawa, si Joseph Sr. gutom sa kamatuoran. Apan iyang gibati nga mas maayo ang dili pagsimba kaysa pagsimba sa sayop nga simbahan. Sa pagsunod sa tambag sa iyang amahan, si Joseph Sr. nagsiksik sa mga kasulatan, kinasingkasing nga nag-ampo, ug nagtuo nga si Jesukristo mianhi sa pagluwas sa kalibutan.19 Gani dili niya matakdo ang unsay iyang gibati nga tinuod og ang mga kalibog ug panagsumpaki nga iyang nakita sa mga simbahan sa iyang palibot. Kausa nagdamgo siya nga ang nagkasumpaki nga mga tigsangyaw nahisama sa mga baka, nagngaab samtang nagkalot sa yuta gamit ang ilang mga sungay, nga nakapasubo kaayo kaniya nga gamay ra kaayo ang ilang nahibaloan mahitungod sa gingharian sa Ginoo.20
Nakita ang walay pagkatagbaw sa iyang mga ginikanan sa mga lokal nga mga simbahan nakapalibog lamang og samot ni Joseph Jr.21 Nameligro ang iyang kalag, apan walay usa nga makahatag kaniya og makatagbaw nga tubag.
Human matigum ang ilang kwarta sa sobra usa ka tuig, ang pamilyang Smith duna nay igong ikabayad sa kwarenta ektarya nga lasang sa Manchester, sa habagatan lang gayud sa Palmyra. Didto, kon dili mangempleyo alang sa uban, manglungag sila sa mga kahoy nga maple aron kolektahon ang tam-is nga duga niini, mananum og mga prutas, ug manghawan og mga luna nga katamnan.22
Kining panimalay nga hinimo sa troso nga nahimutang duol sa Palmyra, New York, usa ka replica sa panimalay nga gitukod sa mga Smith didto human namalhin gikan sa Vermont. Ang Sagradong Kakahoyan anaa sa background.
Litrato pinaagi ni D. Brent Walton
Samtang nag-ugmad siya sa yuta, ang batan-ong si Joseph padayon nga nabalaka mahitungod sa iyang kalag ug sa kaayuhan sa iyang kalag. Ang relihiyusong mga kalihokan sa Palmyra mikalma, apan ang mga magsasangyaw nagpadayon sa pagkompetensya og mga kinabig didto ug sa tibuok rehiyon.23 Adlaw ug gabii, si Joseph motan-aw sa han-ay ug harianong paglabay sa adlaw, bulan, ug mga bitoon sa kalangitan ug midayeg sa katahum sa kalibutan nga puno sa kinabuhi. Gitan-aw usab niya ang mga tawo sa iyang palibut ug natingala sa ilang kalig-on ug kaalam. Ang tanan daw nagpamatuod nga adunay Dios ug nga Siya milalang sa tawo sumala sa Iyang kaugalingong panagway. Apan unsaon man ni Joseph sa pagpakigsulti Kaniya?24
Sa ting-init niadtong 1819, sa dihang trese anyos si Joseph, ang mga tigsangyaw nga Methodist nagkomperensya mga pipila lang ka kilometro gikan sa umahan sa mga Smith ug nanuroy sa mga kabaranggayan aron sa pag-awhag sa mga pamilya sama sa kang Joseph nga makabig. Ang kalampusan niini nga mga tigsangyaw nakapabalaka sa ubang mga ministro sa dapit, ug sa wala madugay mikusog ang pakigkompetinsya nga makakuha og mga kinabig.
Si Joseph mitambong sa mga miting, naminaw sa makatandog sa kalag nga mga pagsangyaw, ug nakasaksi sa mga kinabig nga naninggit sa kalipay. Siya buot nga mosyagit uban kanila, apan kasagaran mobati siya nga siya anaa taliwala sa gubat sa mga pulong ug mga opinyon. “Kinsa sa tanan niini nga mga pundok ang tinuod; o, sila bang tanan mga sayop?” iyang gipangutana iyang kaugalingon. “Kon adunay usa kanila nga tinuod, hain niini, ug sa unsa nga paagi ako masayud niini?” Nasayud siya nga gikinahanglan niya ang grasya ug kalooy ni Kristo, apan tungod sa kadaghan sa tawo ug mga simbahan nga nagkasumpaki mahitungod sa relihiyon, wala siya masayud asa makakaplag niini.25
Ang paglaum nga makakaplag siya sa mga tubag—ug kalinaw sa iyang kalag—daw nag-anam kahanaw. Naghunahuna siya kon unsaon kaha pagkakaplag og kamatuoran taliwala sa ingon nga kasaba.26
Samtang nagtambong og usa ka sermon, nadunggan ni Joseph ang ministro nga mikutlo gikan sa Bag-ong Tugon sa unang kapitulo sa Santiago. “Kon aduna man kaninyoy nakulangan og kaalam,” miingon siya, “papangayoa siya sa Dios nga nagapanghatag ngadto sa tanang mga tawo sa madagayaon gayud ug sa walay pagpamoyboy.”27
Si Joseph mipauli ug mibasa sa maong bersikulo sa Biblia. Dayon nakahinumdom siya nga, “wala pay bisan unsa nga tudling sa kasulatan nga mituhop uban sa labaw nga gahum ngadto sa kasingkasing sa tawo kay sa nahimo niini nga panahon ngari kanako.” “Kini ingon og misulod uban sa makusog nga gahum ngadto sa matag tipik sa akong kasingkasing. Balik-balik akong namalandong niini, sa kasayuran nga kon adunay tawo nga nagkinahanglan og kaalam gikan sa Dios, ako mao.” Gisiksik na niya ang Biblia kaniadto, naghunahuna nga ang tanang tubag makita dinhi. Apan karon ang Biblia nagsulti kaniya nga makadirekta siya ngadto sa Dios alang sa personal nga mga tubag sa iyang mga pangutana.
Human sa Dugayng Pagpamalandong, ni Al Rounds
Si Joseph nakahukom nga mag-ampo. Wala pa siya sukad makaampo nga kusgon ang tingog, apan misalig siya sa saad sa Biblia. “[Pangayo] uban sa pagtuo, sa walay pagduhaduha,” mitudlo kini.28 Dunggon sa Dios ang iyang mga pangutana—bisan kon bakikaw kining paminawon.