Ngaahi Folofolá
Talateú


Talateú

Ko e Mataʻitofe Mahuʻingá ko hano filifili ia ʻo ha ngaahi fakamatala mahuʻinga ʻoku kau ki he ngaahi konga mahuʻinga ʻo e tui mo e tokāteline ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Naʻe ʻomi ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá pea naʻe pulusi ia ʻi he ngaahi nusipepa ʻa e Siasí ʻi he taimi ko iá.

Ko e ʻuluaki fakatahatahaʻi ʻo e ngaahi fakamatala ko iá naʻe ui ʻaki ʻa e hingoa ko e Mataʻitofe Mahuʻingá ʻi he 1851 ʻa ia naʻe fai ia ʻe ʻEletā Felengilini D. Lisiate, ko ha mēmipa ʻo e Fakataha Alēlea ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá mo e palesiteni ʻo e Misiona Pilitāniá. Ko hono taumuʻá ke fakafaingamālieʻi hono maʻu ʻo ha niʻihi ʻo e ngaahi fakamatala mahuʻinga naʻe ʻikai lahi hono pulusi ʻo tufakí ʻi he taimi ʻo Siosefa Sāmitá. Ka ʻi he tupulaki ʻa e tokolahi ʻo e Siasí ʻi ʻIulope mo ʻAmeliká, naʻe ʻi ai hano fie maʻu ke fakafaingamālieʻi ʻa e ngaahi meʻá ni ke maʻu ʻe he kakaí. Naʻe fakaʻaongaʻi lahi ʻe he Siasí ʻa e Mataʻitofe Mahuʻingá pea toki hoko ia ki mui ko ha taha ʻo e ngaahi tohi tapu ʻa e Siasí ʻi ha tuʻutuʻuni naʻe fai ʻe he Kau Palesiteni ʻUluakí ʻi he konifelenisi lahi naʻe fai ʻi Sōleki Siti ʻi he ʻaho 10 ʻOkatopa 1880.

ʻOku lahi ha ngaahi liliu kuo fai ki he ngaahi meʻa ʻi he tohí ʻo fakatatau ki he ngaahi fie maʻu ʻa e Siasí. Naʻe ʻi ai ha ngaahi konga ʻo e Tohi ʻa Mōsesé naʻe ʻikai kau ia ʻi hono ʻuluaki pulusí naʻe tānaki mai ia ʻi he 1878. Naʻe ʻi ai ha ngaahi konga ʻe niʻihi ʻo e Mataʻitohi Mahuʻingá naʻe toe pulusi ia ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá naʻe toʻo ia ʻi he 1902. Naʻe vahevahe ia ki he ngaahi vahe mo e ngaahi veesi, fakataha mo e ngaahi fakamoʻoni mo e ngaahi fakamatala iiki ʻi lalo ʻi he pēsí ʻi he 1902. Naʻe ʻuluaki pulusi ia ʻi he ʻotu ʻe ua ʻi he peesi taki taha fakataha mo e fakahinohino ki he ngaahi meʻa ʻi he tohí ʻi he 1921. Naʻe ʻikai toe fai ha ngaahi liliu kehe ʻo aʻu ai ki ʻEpeleli ʻo e 1976, ʻa ia naʻe tānaki mai ai ki ai ha fakahā ʻe ua. Naʻe toʻo ʻi he 1979 ʻa e ongo fakahā ko iá mei he Mataʻitofe Mahuʻingá ʻo fakakau ia ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, ʻo na hoko ai he taimí ni ko e vahe 137 mo e 138. Kuo fai ha ngaahi liliu ki hono pulusi lolotongá ke ngaohi ia ke fepoupouʻaki mo e ngaahi tohi fakamoʻoni fakamatala ʻi muʻá.

ʻOku hā atu ʻi laló ni ha fakamatala nounou ki he ngaahi meʻa ʻoku kau ki he tohí ʻi he lolotonga ní:

  • Ko e ngaahi meʻa naʻe filifili mei he Tohi ʻa Mōsesé. Ko e ngaahi fakamatala naʻe toʻo mei he tohi Sēnesí ʻi hono liliu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e Tohi Tapú, ʻa ia naʻá ne kamata ʻi Sune 1830 (History of the Church, 1:98–101, 131–139).

  • Ko e Tohi ʻa ʻĒpalahamé. Ko ha liliu mei ha ngaahi pepa kiliʻi kaho faka-ʻIsipite ʻa ia naʻe tō ki he nima ʻo Siosefa Sāmitá ʻi he 1835, pea ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi meʻa naʻe tohi ʻe he pēteliake ko ʻĒpalahamé. Naʻe pulusi fakakongokonga ʻa e liliú ʻi he Times and Seasons ʻo kamata ʻi he ʻaho 1 Māʻasi 1842, ʻi Nāvū, ʻi ʻIlinoisi (History of the Church, 4:519–534).

  • Siosefa Sāmita—Mātiu. Ko e ngaahi fakamatala naʻe toʻo mei he fakamoʻoni ʻa Mātiú ʻi he liliu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e Tohi Tapú (vakai ki he, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá 45:60–61 ke maʻu mei ai ʻa e fekau fakalangi ke kamata hono liliu ʻo e Fuakava Foʻoú).

  • Siosefa Sāmita—Hisitōlia. Ko e ngaahi fakamatala naʻe toʻo mei he fakamoʻoni mo e hisitōlia naʻe hiki ʻe Siosefa Sāmita ʻi he 1838 pea naʻe pulusi fakakongokonga ʻi he Times and Seasons ʻi Nāvū, ʻi ʻIlinoisi, ʻo kamata ʻi he ʻaho 15 Māʻasi 1842 (History of the Church, 1:1–44).

  • Ko e Ngaahi Tefito ʻo e Tui ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Ko ha fakamatala naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita ʻa ia naʻe pulusi ʻi he Times and Seasons ʻi he ʻaho 1 Māʻasi 1842, fakataha mo ha hisitōlia nounou ʻo e Siasí ʻa ia naʻe ʻiloa ko e Tohi kia Ueniuefí (History of the Church, 4:535–541).