2019
Yerutu Tsema a Wɔdze Som no Mpon
Kwakwar 2019


Mfonyin
ministering

Erosom ho Fapem, Kwakwar 2019

Yerutu Tsema a Wɔdze Som no Mpon

Erosom nye erepegya. Yebotum epegya binom ber a yɛbɔ mbɔdzen tse dza worudua mu no ase na yɛakyerɛ dɛ yɛwɔ pɛ dɛ yɛnye hɔn botwa.

Osiandɛ hɛn Ɔsor Egya pɛ dɛ yɛbɛyɛ tse dɛ Ɔno ntsi, taferbanyinmbɔmu a yehyia no wɔ abrabɔ yi mu no botum abɛyɛ adzesũa akwan horow sɛ yɛtwer No na yetsim wɔ anamɔn kwan no do a. Naaso, yeritsim wɔ anamɔn kwan no do no botum ayɛ dzen tsitsir ara sɛ yenya atsenkã dɛ hɛn nko na yegyina nsɔhwɛ no eyim a.

Mbom nnyɛ hɛn nko na ɔwɔ dɛ yɛsɔw. Agyenkwa no nyaa tsema a odzi mu, Osianee baa ndzɛmba nyinara ase ama Oeehu mbrɛ obesi aboa hɛn wɔ hɛn yaw na mberɛyɛ mu (hwɛ Alma 7:11–12; Nkyerɛkyerɛ na Ahyɛmudzi 122:8). N’enyi da kwan dɛ hɛn mu kor biara bedzi Ne fasusu do na ɔakyerɛ tsema dɛmara. Asɔrba biara edzi ahyɛmu dɛ “[yɛ]nye hɔn a hɔn werɛ ahow dzi hɔn yaw; nyew, na [yɛa]kyekye hɔn a wohia awerɛkyekyer no hɔn werɛ’’ (Mosiah 18:9). Hɛnara hɛn haw nyina ekyir no, wɔakyerɛkyerɛ hɛn wɔ kyerɛwsɛm nyina mu dɛ yɛndwen binom ho na “yɛma abaw a ɔsensɛnee do, na [yɛmiamia] anankroma a egura no mu’’ na “[ye]nsiesie akwan tsenenee mma [hɛn] anan, amma dza ɔtow apakye no oeennhuan ndwonku’’ (Hebrewfo 12:12–13; san so hwɛ Isaiah 35:3–4; Nkyerɛkyerɛ na Ahyɛmudzi 81:5–6).

Ber a yesuo binom hɔn nsa mu, yɛma wɔtwer hɛn, na yɛnye hɔn nantsew no, yɛboa hɔn ma wotsim wɔ anamɔn kwan no do yie ma Agyenkwa no nnsakyer hɔn nko—erosom no botae ahorow ne tsitsir mu kor—mbom Ɔsa hɔn yarba so (hwɛ Nkyerɛkyerɛ na Ahyɛmudzi 112:13).

Ebɛnadze nye Tsema?

Tsema nye eretse obi ne nkã-tse, n’adwendwen, na ne gyinabew ase dɛ mbrɛ hɔnara wohu no kyɛn mbrɛ hɛn yehu no.1

Yerenya tsema hia wɔ hɛn dwumadzi mu dɛ yɛbɔsom binom na yɛahyɛ hɛn botae mã dɛ nuambanyin na nkyerɛbaa a yɛsom. Ɔma hɛn kwan ma yekegyina nyimpa no ne gyinabew mu.

Yɛretse Obi ne Gyinabew bi Ase dɛ Mbrɛ Ɔno Hu no

Wɔkãa Latter-day Saintnyi banyin bi a ɔfɛr adze na ɔno nko taa tsena chapel ngua a ɔwɔ ekyir do no ho asɛm. Ber a mpofirmu ara elderfo hɔn quorumba bi fiir mu no, bishop no maa ebusua no asɔfodzi nhyira horow dze kyekyee elder no n’ebusuafo no hɔn werɛ. Relief Society nkyerɛbaa dze edziban kɛmaa hɔn. Adɔfo na fipamfo kɛseraa ebusua no na wɔkãa dɛ, “Sɛ biribi wɔ hɔ a wobotum ayɛ dze aboa a, wɔma yenhu.’’

Naaso ekyir no a banyin yi a ɔfɛr adze kɛseraa ebusua no, ɔbɔɔ abowano adɔmba no na ber a kunafo no gyee do no, ɔkãa no tsiabaa dɛ, “maba dɛ merebesiesie hom nsopaatsee.’’ Dɔnhwer kakra ekyir no, nna oesiesie ebusua no nsopaatsee nyina na ɔahyerɛɛn ho ayɛ no krado ama eyida no. Kwesida a odzi do no, elder a oewu n’ebusuafo no tsenaa banyin a ɔfɛr adze no nkyɛn wɔ ngua a ɔwɔ ekyir no do.

Iyi nye banyin a otumii maa hɔn nsa kãa ehiadze bi. Ne tsema-kwankyerɛ som no hyiraa ɔno na ebusua no.

Mibesi Dɛn Botum Etu me Tsema Mpon?

Binom no ɔyɛ dɛ wɔdze akyɛdze a wotum dze nya tsema no ehyira hɔn. Na hɔn a wɔper no, nsɛmpa wɔ hɔ ma hɔn. Mfe 30 a oetwa mu no, nhwehwɛmufo pii ayɛ tsema ho adzesũa. Ber a hɔn mu dodow enya nkyerɛase ahorow wɔ asɛm no ho no, hɔn mu dodow gye to mu dɛ tsema yɛ adze bi a wobotum esũa.2

Yebotum abɔ mpaa dze enya tsema akyɛdze no. Ama yeetu mpon no, ɔsan so yɛ mfaso dɛ yebenya ntseasee yie wɔ mbrɛ tsema si yɛ edwuma ho. Wɔagye nsusui horow a odzi do no ato mu dɛ ɔyɛ tsema ne fapem su.3 Ber a iyinom kɔdo a hɛn adwen nnda do dɛ worisisi no, hɛn adwen reba do no ma hɛn kwan ma yehu akwan horow a yɛdze botu mpon.

1.Tse Ase.

Tsema hia dɛ ibɛtse obi ne gyinabew ase. Yɛretse hɔn tsebea ahorow ase yie no, nna ɔyɛ mberɛw dɛ yɛtse ase yie wɔ mbrɛ wosi nya nkã-tse ho na dza yebotum ayɛ dze aboa.

Yɛreyɛ aso pɛnn, yeribisa nsɛmbisa, na yɛnye hɔn nye binom refa apam no yɛ nyɛe a ohia a yɛdze tse hɔn gyinabew ase. Sũa adwenkyerɛ yinom asɛm ho yie wɔ Erosom ho Fapem nkyerɛwee dadaw mu:

  • “Ndzɛmba Enum a Etsiefo Pa Yɛ” Liahona, Obiradzi 2018, 6.

  • “Fa Hɔn Ehiadze ho Apam,” Liahona, Fankwa 2018, 6.

  • “Eregye Mboa Dze Aboa Binom—dɛ mbrɛ Ohia,’’ Liahona,Ɔbɛsɛ 2018, 6.

Ber a yɛhwehwɛ dɛ yɛbɛtse ase no, otwar dɛ yenya adagyer dze tse hɔn gyinabew ase kyɛn dɛ yɛbɛyɛ ngyinado a ogyina obi a onyaa suahu a ɔsɛ ne dze do. Annyɛ dɛm a, yɛbɔfom dɛ yɛbɛtse ase na yegya hɔn nkã-tse dɛ wɔanntse hɔn ase.

2.Susu

Hɛn mbɔdzembɔ mu dɛ yɛnye hɔn a wodze yaw bedzi hɔn yaw na yɛakyekye hɔn a wohia awerɛkyekyer no hɔn werɛ no, yebotum abɔ mpaa enya Sunsum Krɔnkrɔn no ma wɔaboa hɛn ma yɛatse dza obi tum tse ase na mbrɛ yebesi botum aboa.4

Yenya tse obi ne tsenabea horow ase a, hɛn mu kor biara—sɛ ofi hɛn mu ba ara anaa ɔnntse dɛm a—yebotum edua nsusui dwumadzi mu ehu dza yɛbɔdwen anaa nkã-tse a yebenya wɔ gyinabew no mu. Yɛretse dɛm adwendwen na nkã-tse ase, a Sunsum Krɔnkrɔn n’akyɛdze ka ho no, botum aboa akyerɛ kwan a yɛbɛma hɛn mbuae wɔ hɔn gyinabew no ho.

Sɛ yɛba bɛtse obi ne tsebea horow ase na yesusu nkã-tse a wotum nya a, ohia dɛ yennkobua hɔn atsɛn a ɔmmfata (hwɛ Matthew 7:1). Yɛrekãsa tsia mbrɛ obi sii kɔr gyinabew mu no botum egya hɛn ma yɛdze yaw a ofii gyinabew no mu no ato nkyɛn.

3.Ma Mbuae.

Mbrɛ yesi ma mbuae no hia osiandɛ dɛm na ɔkyerɛ hɛn tsema. Akwan horow pii wɔ hɔ a yebotum akyerɛ hɛn ntseasee sɛ yɛbɛkã anaa yɛmmfa hɛn ano nnkã. Ohia dɛ yɛbɛkaa dɛ ɔnnyɛ hɛn botae dɛ yebesiesie asɛnhia no. Ɔtaa dɛ hɛn botae ne tsiabaa nye dɛ yebepegya na yɛbɛhyɛ dzen ber a yɛrema woehu dɛ wɔnnyɛ ankonam. Ibotum akã iyi dze akyerɛ dɛ, “ɔyɛ me enyigye dɛ ikãa kyerɛ me’’ anaa “Kosɛ, kosɛ. Ɔbɛyɛ yaw.’’

Gyinabew biara mu no otwar dɛ hɛn mbuae no yɛ nokwar. Sɛ ɔfata a, ereda ɔwoara wo mbrɛwyɛ horow na ahotɔ a nnyi edzi ma binom ehu no botum dze nkabɔmu a ɔsom bo atahye.

Nsato dɛ Wɔbɛyɛ Biribi

Sɛ ihwɛ hɔn a isom no hɔn tsenabea horow a, susu dɛ ewɔ hɔn gyinabew mu na dza ibohu dɛ sɛ nkyɛ ewɔ hɔn gyinabew mu a ɔbɛyɛ mboa dodow dze ama hɔn. Bɔ mpaa tse mbrɛ wosi tse ase na kɔdo yɛ dɛmara. Ebia wo mbuae rennyɛ kyinkyinɛnn, naaso ɔbɛyɛ mfaso.

Nsɛnsin

  1. Hwɛ W. Ickes, Empathic Accuracy (1997); and M. L. Hoffman, Empathy and Moral Development: Implications for Caring and Justice (2000).

  2. Hwɛ, mfatoho, Emily Teding van Berkhout na John M. Malouff, “The Efficacy of Empathy Training: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials,” Journal of Counseling Psychology (2016), 63(1), 32–41.

  3. Hwɛ, mfatoho, Brené Brown, I Thought It Was Just Me (But It Isn’t) (2008); Theresa Wiseman, “A Concept Analysis of Empathy,” Journal of Advanced Nursing (1996), 23, 1162–67; and Ed Neukrug and others, “Creative and Novel Approaches to Empathy: a Neo-Rogerian Perspective,” Journal of Mental Health Counseling, 35(1) (Sanda 2013), 29–42.

  4. Hwɛ Henry B. Eyring, “The Comforter,” Liahona, Esusow Aketseaba 2015, 17–21.