Ngaahi Uiuiʻi Fakafaifekaú
Vahe 6: Fekumi ki he Ngaahi ʻUlungaanga Faka-Kalaisí


“Vahe 6: Fekumi ki he Ngaahi ʻUlungaanga Faka-Kalaisí,” Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki hono Vahevahe ʻo e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí (2023)

“Vahe 6,” Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí

ʻĪmisi
Calling of the Fishermen (Christ Calling Peter and Andrew) [Ko Hono Ui ʻo e Kau Toutaí (Ko e Ui ʻe Kalaisi ʻa Pita mo ʻAniteluú)], tā fakatātā ʻa Harry Anderson

Vahe 6

Fekumi ki he Ngaahi ʻUlungaanga Faka-Kalaisí

Fakakaukau‘i ‘Eni

  • ʻE tokoniʻi fēfē au ʻe heʻeku fekumi ki he ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí ke u fakahoko ʻeku taumuʻa ko ha faifekaú?

  • Te u lava fēfē ke fakatou fekumi mo maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí?

  • Ko e hā ʻa e ʻulungaanga pe ngaahi ʻulungaanga ʻoku totonu ke u tokanga taha ki ai he taimi ní?

Talateú

ʻI he kamataʻanga ʻo ʻEne ngāue ʻi he matelié, naʻe hāʻele atu ʻa Sīsū ʻi he matātahi ʻo e Tahi Kālelí ʻo ui ai ha ongo tangata toutai, ko Pita mo ʻAnitelū. Naʻá Ne folofola ange, “Muimui ʻiate au pea te u ngaohi ʻa kimoua ko e toutai tangata” (Mātiu 4:19; vakai foki, Maʻake 1:17).

Kuo ui foki koe ʻe he ʻEikí ki Heʻene ngāué, pea ʻokú Ne fakaafeʻi foki koe ke ke muimui ʻiate Ia. “Ko e hā ʻa e anga ʻoku taau mo kimoutolú? Ko ʻEne fehuʻí ia. “Ko e moʻoni ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ke mou hangē pē ko aú” (3 Nīfai 27:27).

ʻOku nofo taha ha ngaahi vahe ʻe niʻihi ʻi he Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí ki he meʻa ʻoku fiemaʻu ke ke fai ko ha faifekaú, hangē ko e founga ke ako aí, founga ke faiako aí, mo e founga ke fokotuʻu ai ha ngaahi taumuʻá. Pea ʻoku mahuʻinga tatau pē ʻa e meʻa ʻokú ke faí mo ho ʻulungāngá mo e tuʻunga te ke aʻusiá. Ko e meʻa ia ʻoku nofotaha ki ai ʻa e vahe ko ʻení.

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he folofolá ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi ʻoku mahuʻinga ke ke fekumi ki ai ko e faifekaú pea ʻi hoʻo moʻuí kotoa. Ko e ʻulungaanga faka-Kalaisí ko ha faʻahinga afa ʻi he natula mo e ʻulungaanga ʻo e Fakamoʻuí. ‘Oku fakamatalaʻi ʻe he vahe ko ʻení ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻulungaanga ko iá. Ako ʻeni mo e ngaahi potufolofola fekauʻaki mo kinautolú. Kumi mo ha ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi kehe ʻi hoʻo ako ʻa e ngaahi potufolofola kehé.

Ako Fakafoʻituituí

Ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 4. Ko e hā ha ngaahi ʻulungaanga ʻoku fakamahino ʻe he ʻEikí ʻoku mahuʻinga ki he kau faifekaú? ʻOku tokoni fēfē atu kiate koe ʻa e fekumi ki he ngaahi ʻulungaanga ko ʻení ʻi hono fakahoko hoʻo taumuʻa fakafaifekaú?

“Kumi ki he Sīsū ko ʻEní”

Naʻe naʻinaʻi ʻa e palōfita ko Molonaí: “ʻOku ou fie naʻinaʻi kiate kimoutolu ke mou fekumi ki he Sīsū ko ia ʻa ia kuo tohi ki ai ʻa e kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló” (ʻEta 12:41). Ko ha founga mahuʻinga ʻe taha ke kumi ai kia Sīsuú ke feinga faivelenga ke ako kiate Ia mo hoko ʻo tatau ange mo Ia. Ko hoʻo ngāue fakafaifekaú ko ha taimi lelei taha ia ke tokanga taha ai ki he meʻa ko ʻení.

ʻI hoʻo feinga ko ia ke tatau ange mo Kalaisí, te ke fakahoko lelei ange ai hoʻo taumuʻa ko e faifekaú. Te ke maʻu ha fiefia, nonga, mo tupulaki fakalaumālie ʻi he hoko Hono ngaahi ʻulungāngá ko e konga ʻo hoʻo tōʻongá. Te ke fokotuʻu foki ai ha fakavaʻe ke hoko atu ʻa e muimui kiate Iá ʻi he kotoa ʻo hoʻo moʻuí.

Ngaahi Meʻafoaki Mei he ʻOtuá

Ko e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí ko ha ngaahi meʻafoaki kinautolu mei he ʻOtuá. Pea hangē ko e ngaahi meʻa leleí kotoa, ko e ngaahi meʻafoakí ni ʻoku hoko mai ia ʻi he “ʻaloʻofa ʻa e ʻOtua ko e Tamaí mo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí foki, pea mo e Laumālie Māʻoniʻoní” (ʻEta 12:41).

Tokanga taha kia Kalaisi ʻi hoʻo feinga ke fakamaʻalaʻala Hono ngaahi ʻulungāngá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 6:36). Ko e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení ʻoku ʻikai ko ha ngaahi meʻa pē ʻi ha lisi vakaiʻi. ʻOku ʻikai ko ha ngaahi founga ngāue kuó ke faʻu ʻi ha polokalama fakalakalaka fakafoʻituitui. ʻOku ʻikai maʻu pē kinautolu ʻi he loto-lahi fakafoʻituituí. Ka, te ke lava ʻo maʻu kinautolu ʻi haʻo feinga ke hoko ko ha ākonga līʻoa ange ʻa Sīsū Kalaisi.

Lotu ki he ʻOtuá ke Ne tāpuakiʻi koe ʻaki ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení. Fakamoʻoniʻi ʻi he loto-fakatōkilalo ho ngaahi vaivaí mo hoʻo fiemaʻu Hono mālohí ʻi hoʻo moʻuí. ʻI hoʻo fai iá, te Ne “liliu ʻa e ngaahi meʻa vaivaí ko e mālohi kiate [koe]” (ʻEta 12:27).

Ko ha Founga Māmālie

Ko e tatau ange ko ia mo e Fakamoʻuí ko ha ngāue māmālie ia mo lōloa ʻi he moʻuí. Fakaleleiʻi ʻo fili pē taha ʻi he taimi, mo ha loto-holi ke fakahōifua ki he ʻOtuá.

Faʻa kātakiʻi koe. ʻOku ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ko e liliú mo e tupulakí ʻoku fiemaʻu ki ai ha taimi. ʻOku hōifua ʻi heʻetau ngaahi loto-holi fakamātoató pea te Ne tāpuakiʻi koe ʻi he feinga kotoa pē ʻokú ke fakahokó.

ʻI hoʻo feinga ko ia ke hoko ʻo tatau ange mo Kalaisí, ko hoʻo ngaahi holí, fakakaukaú, mo e tōʻongá ʻe liliu. Tuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí mo e mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻe fakaleleiʻi ho natulá (vakai, Mōsaia 3:19).

ʻĪmisi
Parley P. Pratt

ʻE hanga ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻo fakatupulaki mo fakalahi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tau lavá. ʻOkú ne “fakatupu ʻa e angamaʻá, manavaʻofá, angaleleí, angavaivaí, angamaluú mo e angaʻofá. … Ko hono fakanounoú, ʻoku hoko ia, ʻo hangē ko e kuo hilí, ko e uho ki he huí, fiefia ki he lotó, maama ki he matá, fasi ki he telingá, pea mo e moʻui ki he tangatá kakato” (Parley P. Pratt, Key to the Science of Theology [1855], 98–99).

Ako Folofolá

Ko e hā ʻoku akoʻi ʻe he ngaahi potufolofola ko ʻení kau ki he muimui ʻi he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí?

Ko e hā te ke lava ʻo ako mei he ngaahi potufolofolá fekauʻaki mo e fekumi ki he ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí?

ʻĪmisi
Arise and Walk [Tuʻu Hake Pea Lue], tā fakatātā ʻa Simon Dewey

Tui kia Sīsū Kalaisí

Ke fakaiku ʻa e tuí ki he fakamoʻuí, kuo pau ke ke fakatefito ia ʻia Sīsū Kalaisí (vakai, Ngāue 4:10–12; Mōsaia 3:17; Molonai 7:24–26). Ko e taimi ʻokú ke tui ai kia Kalaisí, ʻokú ke tui ko e ʻAlo Ia ʻo e ʻOtuá, ko e ʻAlo Tofu Pē ʻe Taha naʻe Fakatupu ʻo e ʻOtuá. ʻOkú ke falala ko e taimi ʻokú ke fakatomala aí, ʻe fakamolemoleʻi hoʻo ngaahi angahalá, ʻi Heʻene feilaulau fakaleleí pea mo fakamāʻoniʻoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní (vakai, 3 Nīfai 27:16, 20).

Ko e tuí ʻoku ʻikai ko e maʻu ha ʻilo haohaoa. Ka, ko ha fakapapauʻi ia mei he Laumālié ʻo ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke ke mamata ki ai ka ʻoku moʻoni. (Vakai, ʻAlamā 32:21.)

ʻOku tau fakahaaʻi ʻetau tuí ʻi heʻetau tōʻongá. ʻOku kau ʻi he ngaahi tōʻonga ko ʻení ʻa e muimui ki he ngaahi akonaki mo e sīpinga ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku kau ai ʻa e tokoniʻi ʻo e kakai kehé mo tokoniʻi ke nau fili ke muimui ʻia Kalaisí. ʻOkú ke toe fakahaaʻi foki hoʻo tuí ʻi hoʻo faivelengá, fakatomalá, mo e ʻofá.

Ko e tuí ko ha tefitoʻi moʻoni ia ʻo e mālohí. ʻI hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí, ʻe tāpuekina koe ʻaki Hono mālohí ʻa ia ʻoku fakafeʻunga mo ho tūkungá. Te ke lava ʻo aʻusia ha ngaahi mana ʻo fakatatau mo e finangalo ʻo e ʻEikí. (Vakai, Sēkope 4:4–7; Molonai 7:33; 10:7.)

ʻOku tupulaki hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí ʻi he fakaʻau ke ke toe maheni lelei ange mo Ia pea mo ʻEne ngaahi akonakí. ʻE tupulaki ia ʻi hoʻo fakatotolo ʻi he folofolá, lotu fakamātoató, mo talangofua ki he ngaahi fekaú. ʻOku fakavaivaiʻi ʻe he veiveiuá mo e faiangahalá ʻa e tuí.

ʻĪmisi
ʻEletā Neil L. Andersen

“Ko e tuí ʻoku ʻikai ko ha ongo pē; ko ha fili ia. ʻOku tau tanumaki mo maluʻi ʻetau tuí ʻaki ʻa e lotú, talangofuá, mo e ngaahi fuakavá. ʻOku hoko ʻetau fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí mo ʻEne ngāue ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní ko ha sioʻata mālohi ʻoku tau siofi ai ʻa e meʻa kehe kotoa pē. Pea, ʻi heʻetau ʻi he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí, … ʻoku tau maʻu ʻa e ivi ke fili ʻa e meʻa ʻoku totonú” (Neil L. Andersen, ”Itʻs True, Isnʻt It? Then What Else Matters?Liahona, May 2007, 74).

Ako Folofolá

Ko e hā ʻa e tui?

ʻOkú ke maʻu fēfē ʻa e tuí, pea ko e hā te ke lava ʻo fakahoko ʻi he tuí?

Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku fakafou mai ʻi he tuí?

ʻĪmisi
Risen Hope [ʻAmanaki ʻOku Ake Mai], tā fakatātā ʻa Joseph Brickey

ʻAmanakí

Ko e ʻamanakí ʻoku ʻikai ko e fakaʻānaua ʻataʻatā pē. Ka, ko ha falala tuʻuloa ia, kuo fakavaʻe ʻi hoʻo tui kia Kalaisí, ʻe fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻEne ngaahi palōmesi kiate koé (vakai, Molonai 7:42). Ko e ‘amanaki ia ki “he ngaahi me’a lelei ke hoko” ʻo fou ‘ia Kalaisi, (Hepelū 9:11).

Ko hoʻo maʻuʻanga tokoni taupotu tahá ko Sīsū Kalaisi. Ne fehuʻi ʻe he palōfita ko Molomoná: “Pea ko e hā ʻa e meʻa ke mou ʻamanaki lelei ki aí?” Peá ne toki pehē, “Te mou maʻu ʻa e ʻamanaki leleí ʻi he fakalelei ʻa Kalaisí mo e mālohi ʻo ʻene toetuʻú, ke fokotuʻu hake ki he moʻui taʻengatá, pea ʻe fai ʻeni koeʻuhí ko hoʻomou tui kiate ia ʻo fakatatau mo e talaʻofá” (Molonai 7:41; vakai, veesi 40–43).

Ko e taimi ʻoku fakatefito ai hoʻo ʻamanaki leleí ʻia Kalaisí, ʻoku fakapapauʻi atu ʻe fengāueʻaki fakataha ʻa e meʻa kotoa pē koeʻuhí ko hoʻomou leleí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:24). ʻE tokoni atu ʻa e fakapapau ko ʻení ke ke vilitaki atu ʻi he tuí ʻi he taimi ʻokú ke fehangahangai ai mo e ngaahi faingataʻá. ʻE lava foki ke tokoni atu ke ke tupulaki ʻi he ngaahi faingataʻá mo fakatupulaki ha vilitaki mo ha ivi fakalaumālie. ʻOku ʻomai ʻe he ʻamanaki lelei ʻia Kalaisí ha taula ki ho laumālié (vakai, ʻEta 12:4).

ʻOku ʻoatu ʻe he ʻamanaki leleí ʻa e falala ʻe faitokonia ʻe he ʻOtuá hoʻo faivelengá, mo e angatonú (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:17).

Ko ha founga ʻe taha, ke fakatupulaki hoʻo ʻamanaki leleí ʻi he fakatomala. Ko e hoko ko ia ʻo maʻa mo fakamolemoleʻi ʻi he feilaulau fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻokú ne ʻomai mo toe fakatupu ʻa e ʻamanaki leleí (vakai, ʻAlamā 22:16).

Naʻe naʻinaʻi ʻa Nīfai, “Vivili atu ki muʻa ʻi he tui mālohi kia Kalaisi, pea maʻu ʻa e ʻamanaki ʻoku mālohi haohaoa, mo ha ʻofa ki he ʻOtuá mo e kakai fulipē” (2 Nīfai 31:20). ʻI hoʻo moʻui ʻaki ko ia ʻa e ongoongoleleí, te ke tupulaki ʻi hoʻo malava ko ia ke “mohu ʻamanaki leleí” (Loma 15:13).

ʻĪmisi
Palesiteni Dieter F. Uchtdorf

“ʻI he taimi faingataʻá, ʻe lava ke tau piki maʻu ki he ʻamanaki lelei “ʻe fengāueʻaki fakataha ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē koeʻuhí ko [ʻetau] leleí’ ʻi heʻetau muimui ki he faleʻi ʻa e kau palōfita ʻa e ʻOtuá. ʻI he faʻahinga ʻamanaki lelei ko ʻeni ʻi he ʻOtuá, ʻEne leleí, pea ʻoku fakafoʻou leva ʻe Hono mālohí kitautolu ʻaki ha loto-toʻa ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi pole faingataʻá mo foaki ivi kiate kinautolu ʻoku nau ongoʻi fakamanamanaʻi ʻe he ngaahi holisi tuʻulaki mai ʻo e manavasiʻí, veiveiuá, mo e loto-foʻí” (Dierter F. Uchtdorf, “The Infinite Power of Hope,” Liahona, Nov. 2008, 23).

Ako Folofolá

Ko e hā ʻa e ʻamanaki lelei pea ko e hā e meʻa ʻoku tau ʻamanaki ki aí?

ʻĪmisi
Christ and the Children [Kalaisi mo e Fānau], tā fakatātā ʻa Minerva Teichert

Ko e ʻOfa Faka-Kalaisí pea mo e ʻOfá

Naʻe fehuʻi ʻe ha tangata kia Sīsū, “Ko e fekau fē ʻi he fonó ʻoku lahí?” Naʻe tali ange ʻe Sīsū: “Ke ke ʻofa ki [he ʻEiki] ko ho ʻOtuá ʻaki ho laumālié kotoa, mo hoʻo moʻuí kotoa, mo ho lotó kotoa. Ko e ʻuluaki pea ko e lahi [ʻeni] ʻo e fekaú. Pea ko hono ua ʻoku tatau mo iá, Ke ke ʻofa ki ho kaungāʻapí ʻo hangē pē ko koé“ (Mātiu 22:36–39).

“‘Ko e manavaʻofá ʻa e “ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí” (Molonai 7:47). ʻOku kau ai ʻa e ʻofa taʻengata ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú kātoa.

Naʻe akoʻi ʻe he palōfita ko Molomoná, “Lotu ki he Tamaí ʻaki ʻa e ivi kotoa ʻo e lotó, koeʻuhí ke fakafonu ʻa kimoutolu ʻaki ʻa e ʻofá ni” (Molonai 7:48). ʻI hoʻo lotu ke fakafonu ho lotó ʻaki ʻa e ʻofa faka-Kalaisí, te ke ongoʻi ʻa e ʻofa ʻa e ʻOtuá. ʻE tupulaki hoʻo ʻofa ki he kakaí, pea aʻu ʻo ke ongoʻi ha tokanga moʻoni ki heʻenau fiefia taʻengatá. Te ke lau kinautolu ko e fānau ʻa e ʻOtuá mo malava ke nau hoko ʻo tatau mo Ia, pea te ke ngāue maʻanautolu.

ʻI hoʻo lotua ʻa e meʻafoaki ʻo e manavaʻofá, ʻe siʻi ange haʻo fakahehema ke tokanga ki he ngaahi ongo ʻoku ʻikai saí hangē ko e ʻitá pe meheká. ʻE siʻi ange haʻo fakamāuʻi pe fakaangaʻi ʻa e niʻihi kehé. Te ke maʻu ha holi ke feinga ke mahino kiate koe kinautolu mo e anga ʻo ʻenau fakakaukaú. Te ke faʻa-kātaki lahi ange mo feinga ke tokoni ki he kakaí ʻi he taimi ʻoku nau faingataʻaʻia pe loto-foʻi aí. (Vakai, Molonai 7:45.)

Ko e manavaʻofá, hangē ko e tuí, ʻoku fakaiku ki he ngāue. ʻOkú ke fakamālohia ia, ʻi hoʻo tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé mo foaki mei hoʻo moʻuí.

Ko e manavaʻofá ʻoku pipihi. ʻOku foaki ia ʻe he Tamai Hēvaní “kiate kinautolu kotoa pē ʻoku muimui moʻoni ki hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí; … ka hoko ʻa e taimi te ne hā mai aí, te tau tatau mo ia, … koeʻuhí ke fakahaohaoaʻi ʻa kitautolu ʻo hangē ko ʻene haohaoá” (Molonai 7:48).

Ako Folofolá

Ko e hā ʻa e manavaʻofa?

Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e manavaʻofá?

Ko e hā te ke lava ʻo ako fekauʻaki mo e manavaʻofá mei he ngaahi potufolofola ko ʻení?

ʻĪmisi
Esther (Queen Esther) [ʻĒseta (Kuini ʻĒseta)], tā fakatātā ʻa Minerva Teichert

Angatonu

“ʻOku mau tui ʻoku totonu ke … angamāʻoniʻoni,” (Ngaahi Tefito ʻo e Tuí (1:13). Ko e angamaʻá ko ha sīpinga ia ʻo e fakakaukaú mo e ʻulungāngá ʻoku fakavaʻe ʻi ha ngaahi tuʻunga moʻui maʻa mo māʻolunga. Ko e anganofo ia ki he ʻOtuá mo e niʻihi kehé. Ko ha konga mahuʻinga ʻo e angamaʻá ko e feinga ke maʻa mo haohaoa fakalaumālie mo fakatuʻasino.

ʻOku kamata ʻa e angamaʻá mei hoʻo ngaahi fakakaukaú mo e holí. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí, “Tuku ke ngaohi ke fakaʻofoʻofa maʻu ai pē ʻe he angamaʻá ʻa hoʻo ngaahi fakakaukaú” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:45). Tokanga pē ki he ngaahi fakakaukau māʻoniʻoni mo langaki moʻuí. Toʻo ʻa e ngaahi fakakaukau taʻe-feʻungá mei ho ʻatamaí kae ʻoua ʻe nofo ai.

ʻOku hangē ho ʻatamaí ha funga siteisi ʻi ha fale faivá. Kapau te ke tuku ʻa e ngaahi fakaukau taʻefeʻungá ke nofo ʻi he funga siteisi ʻo ho ʻatamaí, ʻoku ngalingali te ke faiangahala. Kapau te ke fakafonu maʻu pē ho ʻatamaí ʻaki e ngaahi meʻa leleí, ʻoku ngalingali te ke fai ʻa e meʻa ʻoku māʻoniʻoní kae taʻofi ʻa ia ʻoku koví. Fakapotopoto ʻi he meʻa ʻokú ke tuku ke hū mo nofo ʻi he funga siteisi ʻo ho ʻatamaí.

ʻI hoʻo fāifeinga ke moʻui maʻá, ʻe “ʻāsili mālohi ʻa hoʻo falalá ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá,” pea … ʻe hoko ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ko ho takaua maʻu ai pē” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:45–46).

Ako Folofolá

ʻOku ʻuhinga ki he hā ke angamaʻa?

Angatonú

ʻOku maʻu ʻa e angatonú mei he ʻuluaki fekau lahi ke ʻofa ki he ʻOtuá (vakai, Mātiu 22:37). Koeʻuhí ʻokú ke ʻofa ʻi he ʻOtuá, ʻokú ke tauhi moʻoni kiate Ia ʻi he taimi kotoa pē. Hangē ko e ngaahi foha ʻo Hilamaní, te ke “ʻaʻeva angatonu ʻi hono ʻaó” (ʻAlamā 53:21).

Ko e taimi ʻokú ke angatonu aí, ʻoku mahino kiate koe ʻoku ʻi ai ʻa e totonu mo e hala pea ʻoku ʻi ai ʻa e moʻoni kānokato—ko e moʻoni ʻa e ʻOtuá. Te ke fakaʻaongaʻi hoʻo tauʻatāina ke filí ʻo fakatatau ki he moʻoni ʻa e ʻOtuá, peá ke fakatomala vave ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke fai aí. Ko e meʻa ʻokú ke fili ke fakakaukauʻí—mo e meʻa ʻokú ke fai ʻi he taimi ʻokú ke pehē ai ʻoku ʻikai sio atu ha tahá—ko e fuatautau mālohi ia ʻo hoʻo angatonú.

ʻĪmisi
Daniel in the Lions’ Den [Taniela ʻi he ʻAna ʻo e Fanga Laioné], tā fakatātā ʻa Clark Kelley Price

ʻOku ʻuhinga ʻa e angatonú ʻoku ʻikai ke ke holoki hoʻo ngaahi tuʻunga moʻuí pe ʻulungāngá ke ke lava ʻo toʻoa pe tali koe ʻe he niʻihi kehé. ʻOkú ke fai pē ʻa e meʻa ʻoku totonú naʻa mo e taimi ʻe manukiʻi ai koe ʻe ha niʻihi kehe ʻi hoʻo holi ke tauhi moʻoni ki he ʻOtuá (vakai, 1 Nīfai 8:24–28). Te ke moʻui fakaʻeiʻeiki ʻi he ʻātakai kotoa pē, kau ai ʻa e founga hoʻo fakafōtunga koe ʻi he ʻinitanetí.

Ko e taimi ʻokú ke angatonu aí, ʻokú ke tauhi hoʻo ngaahi fuakava mo e ʻOtuá pea pehē mo e ngaahi tukupā angatonu ki he niʻihi kehé.

ʻOku kau ʻi he angatonú ʻa e faitotonu ki he ʻOtuá, kiate koe, ki ho kau takí, mo e niʻihi kehé. ʻOku ʻikai ke ke loi, kaihaʻa, kākā, pe fakakeheʻi ha meʻa. Ko e taimi ʻokú ke fai ai ha meʻa ʻoku halá, ʻokú ke tali pea fakatomala kae ʻikai feinga ke kumi tonuhia pe kumi ʻuhinga.

Ko e taimi ʻokú ke moʻui angatonu aí, te ke maʻu ha loto-nonga mo fakaʻapaʻapaʻi koe. ʻOku falala atu ʻa e ʻEikí mo e niʻihi kehé.

Ako Folofolá

Naʻe fakahā fēfeeʻi ʻe Sīsū ʻa e angatonú pea ʻi he ngaahi mōmeniti faingataʻa tahá?

Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe ha kau talavou ʻi he kau tau ʻa Hilamaní ʻa e angatonú?

Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe Taniela ʻa e angatonú? Naʻe tāpuakiʻi fēfeeʻi ʻe he ʻOtuá ʻa Taniela ʻi heʻene angatonú?

Ko e hā naʻe ʻofa ai ʻa e ʻEikí ʻi he tokoua ʻo Siosefa Sāmita ko Hailamé?

ʻĪmisi
Add to Faith, Virtue [Tānaki ki he Tuí ʻa e Angatonú], tā fakatātā ʻa Walter Rane

ʻIló

Naʻe faleʻi ʻe he ʻEikí, “Fekumi ki he ʻiló, ʻio, ʻi he ako pea ʻi he tui foki“ (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118). ʻI he lolotonga hoʻo ngāue fakafaifekaú pea ʻi hoʻo moʻuí kotoa, fekumi ki he ʻiló, tautautefito ki he ʻilo fakalaumālié.

Ako ʻa e folofolá ʻi he ʻaho kotoa pē, pea pehē foki ki he lea ʻa e kau palōfita moʻuí. Fekumi ki ha tokoni ʻi ha ngaahi fehuʻi, ngaahi faingataʻa, mo ha ngaahi faingamālie pau, ʻo fakafou ʻi he akó mo e lotú. Kumi ha ngaahi fakamatala fakafolofola te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻi he tali ʻo e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ongoongoleleí.

ʻI hoʻo ako faivelenga mo faʻa lotú, ʻe fakamaamaʻi ho ʻatamaí ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní. Te Ne akoʻi koe mo ʻai ke ke maʻu ha mahino. Te Ne tokoni atu ʻi he fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi akonaki ʻo e folofolá mo e kau palōfita ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní ʻi hoʻo moʻuí. Te ke lava ke pehē, ʻo hangē ko Nīfaí:

“ʻOku fiefia ʻa hoku laumālié ʻi he ngaahi folofolá, pea ʻoku fakalaulauloto ki ai ʻa hoku lotó. … Vakai, ʻoku nēkeneka ʻa hoku lotó ʻi he ngaahi meʻa ʻa e ʻEikí; pea ʻoku fifili maʻu ai pē ʻa hoku lotó ki he ngaahi meʻa kuó u mamata mo fanongo aí“ (2 Nīfai 4:15–16).

Ako Folofolá

ʻE tokoni fēfē atu ʻa e ʻiló ke ke fai ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí?

Te ke lava fēfē ke maʻu ʻa e ʻiló?

ʻĪmisi
tokotaha ʻoku kāpui ʻe he ulo ʻo e laʻaá

Faʻa-kātaki

Ko e faʻa-kātakí ko e malava ia ke falala ki he ʻOtuá ʻi hoʻo fehangahangai mo e toloí, filí, pe faingataʻá. ʻI hoʻo tuí, te ke falala ki he taimi ʻa e ʻOtuá ʻi Heʻene ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa ke fakahokó.

Ko e taimi ʻokú ke faʻa-kātaki aí, te ke vakai ki he moʻuí mei ha tafaʻaki ʻoku taʻengata. He ʻikai ke ke ʻamanaki ki ha ngaahi tāpuaki pe ola vave. Ko hoʻo ngaahi holi māʻoniʻoní ʻe meimei ke fakatokangaʻi ia ʻi he “ʻotu lea ki he ʻotu lea, … ko e siʻi ʻi heni pea siʻi ʻi hena” (2 Nīfai 28:30). ʻE ʻi ai ha ngaahi holi māʻoniʻoni ʻe niʻihi ʻe ʻikai fakatokangaʻi ia kae ʻoua kuo ʻosi ʻa e moʻui ko ʻení.

Ko e faʻa-kātakí ʻoku ʻikai ko e nofonoa pe tali taʻe-fai ha meʻa. Ko e [fakahoko] “fiefia ia ʻo e meʻa kotoa ʻoku lava ʻe ho mālohí” ʻi hoʻo tauhi ki he ʻOtuá (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:17). Te ke tō, fuʻifuʻi, mo fafanga ʻa e tengaʻi ʻakaú, pea ko e ʻOtuá te ne fai ʻa e fakatupulekiná “mei he taimi ki he taimi” (ʻAlamā 32:42; vakai foki, 1 Kolinitō 3:6–8). Te ke ngāue ʻo fetākinima mo e ʻOtuá, ʻo falala ko e taimi kuó ke fai ai hoʻo tafaʻakí, te Ne fakahoko ʻa ʻEne ngāué ʻi Hono taimí pea fakatatau ki he tauʻatāina fakafoʻituitui ke filí.

ʻOku toe ʻuhinga foki ʻa e faʻa-kātakí ko e taimi ʻoku ʻi ai ha meʻa he ʻikai ke lava ʻo liliú, te ke tali ia ʻi he loto-toʻa, angaʻofa, mo e tui.

Fakatupulaki ʻa e faʻa-kātakiʻi ʻa e niʻihi kehé, kau ai ho hoá mo kinautolu ʻokú ke ngāue ki aí. Faʻa-kātakiʻi koe foki. Feinga ki he lelei taha ʻiate koé ka ke manatuʻi te ke tupulaki māmālie.

Pea hangē ko e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi kehé, ko e tupulaki ʻi he faʻa-kātakí ko ha ngāue ʻi he kotoa ʻo e moʻuí. ʻE lava ʻe he faʻa-kātakí ʻo maʻu ha ivi fakamoʻui ki ho laumālié pea mo kinautolu ʻoku mou feohí.

ʻĪmisi
Palesiteni Dieter F. Uchtdorf

“ʻOku ʻuhinga ʻa e faʻa-kātakí ke faʻa-tatali mo faʻa-kātaki. ʻOku ʻuhinga ki haʻatau vilitaki ʻi hono fai ha meʻa pea fai e meʻa kotoa te tau lavá—ʻa e ngāué, ʻamanaki leleí, mo ngāue ʻaki e tuí; fua e faingataʻá ʻi he loto-toʻa, ʻo aʻu pē ki he tuai ʻene hoko ʻa e ngaahi holi ʻa hotau lotó. ʻOku ʻikai ko e faʻa-kātakí ʻa e kātakí ʻataʻatā pē; ka ko hono kātakiʻi ke leleí!” Dieter F. Uchtdorf, “Fai Atu ai pē ʻi he Faʻa-kātaki,” Liahona, Mē 2010, 57).

Ako Fakafoʻituituí

Ako ʻa e Mōsaia 28:1–9.

  • Ko e hā ʻa e ngaahi fakaʻamu ʻa e ngaahi foha ʻo Mōsaiá?

  • Ko e hā ʻa e faleʻi ʻa e ʻEikí ki he kau faifekau ko iá? (Vakai, ʻAlamā 17:10–11; 26:27.)

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi ola ʻo ʻenau faʻa-kātakí mo e faivelengá? (Vakai, ʻAlamā 26.)

Hiki hoʻo ngaahi talí ʻi hoʻo tohinoa akó.

Ako Folofolá

Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e faʻa-kātakí? ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e faʻa-kātakí mo e tuí?

ʻĪmisi
In Favour with God (Jesus Praying with His Mother) [ʻOfeina Ia ʻe he ʻOtuá (Lotu ʻa Sīsū mo ʻEne Faʻeé)], tā fakatātā ʻa Simon Dewey

Loto-Fakatōkilalo

Ko e loto-fakatōkilaló ko e loto-fiemālie ia ke tukulolo ki he finangalo ʻo e ʻEikí. Ko e loto-fiemālie ia ke foaki kiate Ia ʻa e lāngilangí ʻi he meʻa ʻoku lavaʻí. Ko e hoko ia ʻo akoʻi ngofuá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:32). ʻOku kau ʻi he loto-fakatōkilaló ʻa e fakahoungaʻi ʻo e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá mo e fakamoʻoniʻi hoʻo fiemaʻu maʻu pē ʻa ʻEne tokoní. ʻOkú Ne tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku loto-fakatōkilaló.

Ko e loto-fakatōkilaló ko ha fakaʻilonga ia ʻo e ivi fakalaumālie, kae ʻikai ko e vaivai. Ko e loto-fakatōkilaló ko e konga mahuʻinga ia ʻo e tupulaki fakalaumālié (vakai, ʻEta 12:27).

Ko e taimi ʻokú ke falala ai ʻi he loto-fakatōkilalo ki he ʻEikí, ʻe lava ke ke fakapapauʻi ko ʻEne ngaahi fekaú ke ke lelei ai. ʻOkú ke ʻilo pau te ke lava ʻo fai ha meʻa pē ʻokú Ne fiemaʻu meiate koe kapau ʻokú ke falala kiate Ia. ʻOkú ke toe loto-fiemālie foki ke falala ki Heʻene kau tamaioʻeikí pea muimui ki heʻenau faleʻí. ʻE tokoniʻi koe ʻe he loto-fakatōkilaló ke ke talangofua, ngāue mālohi, mo tokoni.

Ko e fehangahangai ʻo e loto-fakatōkilaló ko e hīkisia. ʻOku ʻuhinga ʻa e hīkisiá ke falala lahi ange pē kiate kita ʻi he ʻOtuá. ʻOku toe ʻuhinga foki ki hono fakamuʻomuʻa ʻo e ngaahi meʻa ʻo e māmaní ʻi he ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá. Ko e hīkisiá ʻoku feʻauʻauhi; ko kinautolu ʻoku hīkisiá ʻoku nau feinga ke maʻu ʻo lahi ange mo fakakaukau ʻoku nau lelei ange ʻi he niʻihi kehé. Ko e hīkisiá ko ha maka tūkiaʻanga lahi.

Ako Folofolá

ʻOku ʻuhinga ki he hā ke loto-fakatōkilalo?

Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻokú ke maʻu ʻi he taimi ʻokú ke loto-fakatōkilalo aí?

Te ke lava fēfē ʻo tala ʻokú ke hīkisia?

ʻĪmisi
ʻAposetolo ko Paulá, ʻokú ne akoʻi ha kakai

Faivelenga

Ko e faivelengá ko ha ngāue hokohoko, mo ʻosikiavelenga. ʻI he ngāue fakafaifekaú, ko e faivelengá ko hano fakahaaʻi ia ʻo hoʻo ʻofa ki he ʻEikí. Ko e taimi ʻokú ke faivelenga aí, ʻokú ke maʻu ʻa e fiefia mo e fiemālie ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí (vakai, ʻAlamā 26:16).

ʻOku kau ʻi he faivelengá ʻa e fakahoko ʻo ha ngaahi meʻa lelei lahi ʻi ho loto pē ʻoʻou kae ʻikai tali ki he kau takí ke nau talaatu ʻa e meʻa ke ke faí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:27–29).

Hoko atu ke fai lelei ʻo aʻu ki he taimi ʻoku faingataʻa ai pe te ke helaʻiá. Ka ke fakatokangaʻi ʻa e fiemaʻu ke palanisí mo ke mālōlō koeʻuhí ke ʻoua te ke “lele ʻo vave ange ʻi he mālohi ʻokú ke maʻú” (Mōsaia 4:27).

Tuku ho lotó mo hoʻo tokangá ki he ʻEikí mo ʻEne ngāué. Fakaʻehiʻehi mei he ngaahi meʻa ʻokú ne fakahehemaʻi koe mei he ngaahi meʻa ʻokú ke fakamahuʻingaʻí. Tukutaha ho taimí mo e iví ki he ngaahi ngāue ʻe lelei taha ʻi homou feituʻú mo ʻaonga taha ki he kakai ʻokú ke akoʻí.

ʻĪmisi
Palesiteni Henry B. Eyring

“Ko e Siasi ʻeni ʻo e ʻEikí. Naʻá Ne ui pea falala mai kiate kitautolu neongo ʻEne afioʻi hotau ngaahi vaivaiʻangá. Naʻá Ne ʻafioʻi e ngaahi ʻahiʻahi te tau fehangahangai mo iá. Ka ʻi heʻetau ngāue faivelengá pea fakafou ʻi Heʻene Fakaleleí, ʻe lava ke tau ʻilo Hono finangaló pea mo e meʻa kuo pau ke tau hoko ki aí ke faitāpuekina ʻa kinautolu ʻoku tau tokoniʻi Maʻaná. ʻI he fuoloa ko ia ʻetau ngāue faivelenga Maʻaná, ʻe liliu ai kitautolu. Te tau lava ʻo tatau lahi ange mo Ia” Henry B. Eyring, “Ngāue ʻi he Faivelenga Kakato,” Liahona, Mē 2010, 62–63).

Ako Folofolá

ʻOku ʻuhinga ki he hā ke faivelenga?

Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku ʻamanaki mai ai ʻa e ʻEikí ke ke faivelengá?

ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e faivelengá mo e tauʻatāina ke filí?

ʻĪmisi
Kau Tau Kei Talavou ʻe Toko Uaafé (Kau Tau ʻe Toko Uaafé), tā fakatātā ʻa Arnold Friberg

Talangofua

Ko hoʻo ngāue ko e faifekaú ko hano fakalahi pē ia ʻo e ngaahi fuakava naʻá ke fai mo e ʻOtuá ʻi he papitaisó pea ʻi he temipalé. Ko e taimi naʻá ke maʻu ai ʻa e ouau ʻo e papitaisó mo e ʻenitaumení, naʻá ke fuakava ai te ke tauhi ʻEne ngaahi fekaú.

Naʻe akoʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní: “ʻOku ou loto ke mou fakakaukau ki he tuʻunga monūʻia mo fakafiefia ʻo kinautolu ʻoku tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. He vakai, ʻoku nau monūʻia ʻi he meʻa kotoa pē, ʻa e meʻa fakamāmaní mo e fakalaumālié fakatouʻosi; pea kapau te nau kātaki ʻi he tui faivelenga ʻo aʻu ki he ngataʻangá ʻe maʻu hake ʻa kinautolu ki he langí koeʻuhí ke nau nofo mo e ʻOtuá ʻi he tuʻunga fiefia ʻoku ʻikai hano ngataʻanga” (Mōsaia 2:41).

Ko e talangofua ki he ngaahi fekaú, ko hano fakahaaʻi ia ʻo e ʻofa ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi (vakai, Sione 14:15). Naʻe folofola ʻa Sīsū, “Kapau ʻoku mou fai ʻeku ngaahi fekaú, te mou nofo ʻi heʻeku ʻofá; ʻo hangē ko ʻeku fai ʻa e ngaahi fekau ʻa ʻeku Tamaí, peá u nofo ʻi heʻene ʻofá” (Sione 15:10).

Muimui ki he ngaahi fakahinohino ʻi he Ngaahi Tuʻunga Moʻui Fakafaifekau maʻá e Kau Ākonga ʻa Sīsū Kalaisí. Muimi foki ki he faleʻi homou palesiteni fakamisioná mo hono uaifí he ʻokú na faleʻi kimoutolu ʻi he māʻoniʻoni.

ʻĪmisi
ʻEletā Dale G. Renlund

“Ko e talangofuá ko e fili ʻatautolu. Naʻe fakamahinoʻi ʻeni ʻe he Fakamoʻuí. Hangē ko hono fakamahino ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Luke 14:28, naʻe fakahinohino ʻe Sīsū, ʻKo ia, tuku ke fakapapauʻi eni ʻi homou ngaahi lotó, te mou fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ou akoʻi mo fekau kiate [kimoutolú].’ ʻOku mahinongofua pehē pē. … ʻI heʻetau fai iá, ʻe faitokonia lahi hotau tuʻunga tuʻumaʻu fakalaumālié. Te tau fakaʻehiʻehi mei hono maumauʻinoa ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoni kuo foaki ʻe he ʻOtuá mo e fai ʻo ha ngaahi fakahehema taʻeʻaonga mo fakatuʻutāmaki ʻi heʻetau moʻuí” (Dale G. Renlund, “Constructing Spiritual Stability” [fakatahalotu ʻa e ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongi, 16 Sepitema 2014], 2, speeches.byu.edu).

Ako Folofolá

Ko e hā te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo e talangofuá ʻi he ngaahi potufolofola ko ʻení?

ʻĪmisi
Christ and the Fishermen (Lovest Thou Me More Than These) [Kalaisi mo e Kau Tangata Toutaí (ʻOkú Ke ʻOfa Lahi Ange ʻIate Au ʻIa Tekinautolú Ni)], tā fakatātā ʻa J. Kirk Richards

Ko ha Sīpinga ke Anga Faka-Kalaisi Lahi Ange

ʻE lava ʻo tokoni atu ʻa e sīpinga ko ʻení ke ke fakatupulaki mo maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻoku fakamatalaʻi ʻi he vahe ko ʻení mo ha ngaahi ʻulungaanga kehe ʻi he folofolá.

  • Fakapapauʻi ʻa e ʻulungaanga ʻokú ke fie kumí.

  • Hiki ha fakamatala ʻo e ʻulungāngá.

  • Lisi mo ako ʻa e ngaahi potufolofola ʻoku nau fakahaaʻi ʻa e ngaahi sīpinga ʻo e ʻulungāngá pe akoʻi fekauʻaki mo iá.

  • Hiki e ngaahi ongo ʻokú ke maʻú pea mo hoʻo ngaahi fakakaukaú.

  • Fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa pea faʻu ha ngaahi palani ke ke fakalakalaka ʻi he ʻulungaanga ko iá.

  • Lotua ke tokoni atu ʻa e ʻOtuá ke ke fakalakalaka mo maʻu ʻa e ʻulungāngá.

  • Toutou vakaiʻi hoʻo fakalakalaká.

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

“ʻOku tāpuakiʻi ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku fie fakalakalaká, ʻoku nau tali ʻa e fiemaʻu ʻo ha ngaahi fekaú mo feinga ke tauhi kinautolú, ʻoku nau mataʻikoloa ʻaki ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí mo feinga ʻi he lelei taha ʻoku nau lavá ke maʻu kinautolú. Kapau te ke humu ʻi he feinga ko iá, ʻoku pehē ʻa e taha kotoa; ʻoku ʻi ai ʻa e Fakamoʻuí ke tokoni ke ke kei hoko atu. … He ʻikai fuoloa kuó ke aʻusia ʻa e lavameʻa ʻokú ke kumí” (Jeffrey R. Holland, “ʻE Fai ʻe he ʻEikí ha Ngaahi Mana ʻIate Kimoutolu ʻApongipongí na,” Liahona, Mē 2016, 126).

Ako Fakafoʻituituí

Fakapapauʻi ha ʻulungaanga mei he vahe ko ʻení pe mei he folofolá. Muimui ʻi he founga naʻe toki fakamatalaʻí ke mahino pea kumi ʻa e ʻulungāngá.

Vakai ki ho pine hingoa fakafaifekaú. ʻOku kehe fēfē ia mei he ngaahi pine ʻoku tui ʻe ha kau ngāue ʻo ha kautaha? Fakatokangaʻi ko e ongo konga mahuʻinga taha aí ko ho hingoá mo e huafa ʻo e Fakamoʻuí.

  • Te ke lava fēfē ʻo fakafofongaʻi lelei ange ʻa e Fakamoʻuí ko ha taha ʻo ʻEne kau ākongá?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke hanga ʻe he kakaí ʻo fakafekauʻaki ho hingoá mo e huafa ʻo e Fakamoʻuí ʻi ha founga ʻoku lelei?

Hiki hoʻo ngaahi fakakaukaú ʻi hoʻo tohinoa akó.

Ako Folofolá

Toe vakaiʻi ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻoku lisi ʻi he ngaahi potufolofola ko ʻení. Lekooti hoʻo ngaahi ongó ʻi hoʻo tohinoa akó.


Ngaahi Fakakaukau ki he Akó mo e Moʻui ʻAkí

Ako Fakafoʻituituí

  • Toutou fakakakato ʻa e “ʻEkitivitī ʻUlungaanga” ʻi he ngataʻanga ʻo e vahe ko ʻení.

  • Fakapapauʻi ha foʻi ʻulungaanga ʻi he vahe ko ʻení. Fehuʻi pē kiate koe:

    • ʻE lava fēfē ke u ako lahi ange ki he ʻulungaanga ko ʻení?

    • ʻE tokoniʻi fēfē ʻa e fekumi ki he ʻulungāngá ni ke u hoko ko ha faifekau lelei ange ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí?

  • Kumi ha ngaahi fakatātā ʻo e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi ʻi he moʻui ʻa e kakai tangata mo e kakai fefine ʻi he folofolá. Hiki hoʻo ngaahi ongó ʻi hoʻo tohinoa akó.

  • Kumi ha ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí ʻi he ngaahi hiva toputapu ʻo e Siasí. ʻI hoʻo kumi ko ia ha ʻulungāngá, ako maʻuloto ʻa e fakalea ʻo e ngaahi himí pe hivá ke maʻu ha ivi mo ha mālohi. Toe lau pe hivaʻi ʻa e fakaleá kiate koe ke maʻu ha tataki fakalaumālie pea mo fakaafeʻi ʻa e ivi tākiekina ʻo e Laumālié.

Ako Fakahoá mo e Vilo Hoá

  • Ako ʻa e ngaahi fakamoʻoni folofola ki he ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí ʻoku ʻi he Gospel Library pe ha ngaahi maʻuʻanga tokoni kehe kuo fakangofua. Aleaʻi ʻa e founga ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e meʻa kuó ke akó. Te mou lava foki ʻo aleaʻi ʻa e meʻa kuó ke ako ʻi hoʻo feinga fakafoʻituitui ke hoko ʻo tatau mo Kalaisí.

Fakataha Alēlea Fakavahé, Ngaahi Konifelenisi Fakasouní, mo e Fakataha Alēlea Fakatakimuʻa ʻo e Misioná

  • Kole ki he kau faifekaú takitaha, ʻi ha ngaahi ʻaho siʻi kimuʻa ʻi he fakataha alēleá pe konifelenisí, ke nau teuteu ha lea miniti ʻe nima ʻi ha ʻulungaanga faka-Kalaisi. ʻOange ha taimi ke vahevahe ai ʻe ha kau faifekau tokosiʻi pē ʻa ʻenau ngaahi leá ʻi he fakatahá.

  • Vahevahe ʻa e kau faifekaú ki ha kulupu ʻe fā pea ʻoange kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení ke fakahoko:

    Kulupu 1: Lau ʻa e 1 Nīfai 17:7–16 pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

    • Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe Nīfai ʻene tuí?

    • Ko e hā ha ʻulungaanga faka-Kalaisi naʻe fai ʻe Nīfai?

    • Ko e hā ʻa e ngaahi talaʻofa naʻe fai ʻe he ʻEikí kia Nīfaí?

    • ʻOku kaunga fēfē ʻa e fakamatala ko ʻení ki he ngāue fakafaifekaú?

    Kulupu 2: Lau ʻa e Maʻake 5:24–34 pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

    • Naʻe fakaʻaongaʻi fēfē ʻe he fefiné ni ʻene tui kia Sīsū Kalaisí?

    • Ko e hā naʻe fakamoʻui aí?

    • Te tau lava fēfē ʻo muimui ki heʻene sīpingá ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú?

    Kulupu 3: Lau ʻa e Sēkope 7:1–15 pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

    • Ko e hā hono ʻuhinga naʻe mālohi feʻunga ai ʻa e tui ʻa Sēkopé ke ne matuʻuaki ʻa e ngaahi tukuakiʻi ʻa Seialemí?

    • Naʻe fakaʻaongaʻi fēfē ʻe Sēkope ʻa e tuí ʻi he taimi naʻá ne talanoa ai mo Seialemí?

    • Naʻe anga faka-Kalaisi fēfē ʻa e ngaahi meʻa naʻe fai ʻe Sēkopé?

    Kulupu 4: Lau ʻa e Siosefa Sāmita—Hisitōliá 1:8–18 pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

    • Ko e hā e ngaahi founga naʻe fakahaaʻi ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí?

    • Naʻe ʻahiʻahiʻi fēfē ʻene tuí?

    • Ko e hā ha ʻulungaanga faka-Kalaisi naʻá ne fai?

    • Te tau lava fēfē ʻo muimui ʻi he sīpinga ʻa Siosefa Sāmitá?

    ʻI he ʻosi pē ngāue ʻa e ngaahi kulupú, fakatahaʻi mai ʻa e kau faifekaú pea kole ange ke nau vahevahe ʻa e meʻa naʻa nau aleaʻí.

Kau Taki Misioná mo e Kau Tokoni Misioná

  • Kole ki he kau faifekaú ke nau lau ha taha ʻo e ngaahi Kosipeli ʻe fā ʻi he Fuakava Foʻoú pe ko e 3 Nīfai 11–28. ʻAi ke nau laineʻi ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí, te nau lava mo kinautolu ʻo fakahokó.

  • Ngāue ʻaki ʻa e fokotuʻu taumuʻá mo e palaní ke akoʻi ʻa e kau faifekaú ʻi he faivelengá. Fakaʻaliʻali ʻa e founga ʻoku hoko ai ʻa e tokanga ki he kakaí, ko hano fakahaaʻi ʻo e ʻofá.

  • ʻI he lolotonga ʻo e ngaahi ʻinitaviú pe pōtalanoá, kole ki he kau faifekaú ke nau fakamatala ki ha ʻulungaanga faka-Kalaisi ʻoku nau feinga ki ai.

ʻEkitivitī ʻUlungāngá

Ko e taumuʻa ʻo e ʻekitivitī ko ʻení ke tokoni ke ʻilo ha ngaahi faingamālie ki ha tupulaki fakalaumālie. Lau takitaha ʻa e fakamatala ʻi laló. Fakakaukauʻi pe ko e hā ʻa e moʻoni ʻo e fakamatala ko iá fekauʻaki mo koé, pea fili ʻa e tali ʻoku tāú. Hiki hoʻo ngaahi talí ʻi hoʻo tohinoa akó.

He ʻikai ke lava ha taha ia ʻo tali “maʻu ai pē” ki he fakamatalá kotoa. Ko e tupulaki fakalaumālié ko ha ngāue ia ʻi he moʻuí kotoa. Ko e taha ia ʻo e ʻuhinga ʻoku fakafiefia ai mo fakafiemālié—koeʻuhí he ʻoku taʻefaʻalaua ʻa e ngaahi faingamālie ke tupulaki ai mo aʻusia ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e tupulakí.

ʻAi ke ke fiemālie ʻi he kamata he tuʻunga ʻokú ke ʻi aí. Fakatukupaaʻi koe ki hono fakahoko ʻo e ngāue fakalaumālie ʻoku fiemaʻu ke ke tupulakí. Kumi ki he tokoni ʻa e ʻOtuá. Ko e taimi ʻoku hoko ai ha tōnounou kiate koé, falala te Ne tokoniʻi koe. ʻI hoʻo lotú, kole ha fakahinohino fekauʻaki mo e ngaahi ʻulungaanga ke ke tokanga ki ai ʻi ha ngaahi taimi kehekehe he lolotonga hoʻo ngāue fakafaifekaú.

Kī ki he Ngaahi Talí

  • 1 = ʻikai ʻaupito

  • 2 = taimi ʻe niʻihi

  • 3 = faʻa fakahoko

  • 4 = meimei maʻu pē

  • 5 = maʻu pē

Tuí

  1. ʻOku ou tui kia Sīsū Kalaisi mo tali Ia ko hoku Fakamoʻui. (2 Nīfai 25:29)

  2. ʻOku ou ongoʻi fakapapau ʻoku ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate au. (1 Nīfai 11:17)

  3. ʻOku feʻunga ʻeku falala ki he Fakamoʻuí ke u tali ai ʻa Hono finangaló mo fai ʻa e meʻa ʻokú Ne kolé. (1 Nīfai 3:7)

  4. ʻOku ou tui ʻoku tuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí mo e mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa e lava ke fakamolemoleʻi au ʻi heʻeku ngaahi angahalá mo fakamāʻoniʻoniʻi ʻi heʻeku fakatomalá. (ʻĪnosi 1:2–8)

  5. ʻOku ou tui ʻoku ongoʻi ʻe he ʻOtuá mo tali ʻeku ngaahi lotú. (Mōsaia 27:14)

  6. ʻOku ou fakakaukau ki he Fakamoʻuí ʻi he lolotonga ʻo e ʻahó mo manatuʻi ʻa e meʻa kuó Ne fai maʻakú. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:77, 79)

  7. ʻOku ou tui ʻe fakahoko ʻe he ʻOtuá ha ngaahi meʻa lelei ʻi heʻeku moʻuí mo e moʻui ʻa e niʻihi kehé ʻi heʻetau līʻoa kitautolu kiate Ia mo Hono ʻAló. (ʻEta 12:12)

  8. ʻOku ou ʻilo ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ko e Tohi ʻa Molomoná ʻoku moʻoni. (Molonai 10:3–5)

  9. ʻOku ou maʻu e tui ke fakahoko ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ʻe Kalaisi ke u faí. (Molonai 7:33)

ʻAmanaki Leleí

  1. Ko e taha ʻo ʻeku ngaahi fakaʻānaua lahi tahá ke u maʻu ʻa e moʻui taʻengatá ʻi he nāunau fakasilesitialé. (Molonai 7:41)

  2. ʻOku ou falala te u fakahoko ha ngāue fakafaifekau fiefia mo ikuna. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 31:3–5)

  3. ʻOku ou ongoʻi nonga mo fakatuʻamelie ki he kahaʻú. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:23)

  4. ʻOku ou tui ʻe ʻi ai ʻa e ʻaho te u nofo ai mo e ʻOtuá pea hoko ʻo hangē ko Iá. (ʻEta 12:4)

Manavaʻofá mo e ʻOfá

  1. ʻOku ou ongoʻi moʻoni ha fakaʻamu ke maʻu ʻe he niʻihi kehé ha tuʻunga lelei taʻengata mo fiefia. (Mōsaia 28:3)

  2. Ko e taimi ʻoku ou lotu aí, ʻoku ou kole ha manavaʻofa—ʻa e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí. (Molonai 7:47–48)

  3. ʻOku ou feinga ke mahino kiate au ʻa e ngaahi ongo ʻa e niʻihi kehé pea mou ʻiloʻi ʻa e anga ʻo ʻenau fakakaukaú. (Sute 1:22)

  4. ʻOku ou fakamolemoleʻi ʻa e niʻihi kehe kuo nau fakalotolaveaʻi pe fai hala kiate aú. (ʻEfesō 4:32)

  5. ʻOku ou ala atu ʻi he ʻofa ke tokoni kiate kinautolu ʻoku taʻelata, faingataʻaʻia, pe loto-foʻí. (Mōsaia 18:9)

  6. Ka taau, ʻoku ou fakahaaʻi ʻeku ʻofa mo e tokanga ki ha niʻihi kehe ʻaki ʻeku tokoni kiate kinautolu ʻi he lea mo e ngāue. (Luke 7:12–15)

  7. ʻOku ou kumi ha ngaahi faingamālie ke u tokoni ai ki ha niʻihi kehe. (Mōsaia 2:17)

  8. ʻOku ou lea ʻaki ha ngaahi meʻa lelei fekauʻaki mo e niʻihi kehé. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:27)

  9. ʻOku ou angalelei mo faʻa-kātakiʻi ʻa e niʻihi kehé, ʻo aʻu ki he taimi ʻoku faingataʻa ai ke mau ngāue fakatahá. (Molonai 7:45)

  10. ʻOku ou fiefia ʻi he ngaahi lavameʻa ʻa e niʻihi kehé. (ʻAlamā 17:2–4)

Angamaʻa

  1. ʻOku ou maʻa mo loto-maʻa. (Saame 24:3–4)

  2. ʻOku ou holi ke failelei. (Mōsaia 5:2)

  3. ʻOku ou tokanga pē ki he angatonú, ngaahi fakakaukau langaki moʻuí, mo toʻo ki tuʻa mei hoku ʻatamaí ʻa e ngaahi fakakaukau ʻoku taʻefeʻungá. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:45)

  4. ʻOku ou fakatomalaʻi ʻeku ngaahi angahalá mo feinga ke ikunaʻi hoku ngaahi vaivaí. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:26–28; ʻEta 12:27)

  5. ʻOku ou ongoʻi ʻa e ivi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻeku moʻuí. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 11:12–13)

Angatonú

  1. ʻOku ou faipau ki he ʻOtuá ʻi he taimi kotoa pē. (Mōsaia 18:9)

  2. ʻOku ʻikai ke u holoki ʻeku ngaahi tuʻunga moʻuí pe ʻulungāngá ke u lava ʻo toʻoa pe tali au ʻe ha niʻihi kehe. (1 Nīfai 8:24–28)

  3. ʻOku ou faitotonu ki he ʻOtuá, kiate au, hoku kau takí, mo e niʻihi kehé. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 51:9)

  4. ʻOku ou falalaʻanga. (ʻAlamā 53:20)

ʻIló

  1. ʻOku ou ongoʻi falala ki he mahino ʻoku ou maʻu ki he tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. (ʻAlamā 17:2–3)

  2. ʻOku ou ako fakaʻaho ʻa e folofolá. (2 Tīmote 3:16–17)

  3. ʻOku ou feinga ke mahino kiate au ʻa e moʻoní mo maʻu ʻa e tali ki heʻeku ngaahi fehuʻí. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 6:7)

  4. ʻOku ou fekumi ki he ʻiló mo e fakahinohinó ʻo fou ʻi he Laumālié. (1 Nīfai 4:6)

  5. ʻOku ou fakamahuʻingaʻi ʻa e tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. (2 Nīfai 4:15)

Faʻa-kātakí

  1. ʻOku ou tatali ʻi he faʻa-kātaki ke fakahoko ʻa e ngaahi tāpuaki mo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí. (2 Nīfai 10:17)

  2. ʻOku ou lava ʻo tatali ki ha ngaahi meʻa ʻo ʻikai ʻita pe loto-mamahi. (Loma 8:25)

  3. ʻOku ou faʻa-kātaki ʻi he ngaahi faingataʻa ʻo e hoko ko ha faifekaú. (ʻAlamā 17:11)

  4. ʻOku ou faʻa-kātaki ʻi he niʻihi kehé. (Loma 15:1)

  5. ʻOku ou faʻa-kātakiʻi au mo falala ki he ʻEikí ʻi heʻeku ngāue ke ikunaʻi hoku ngaahi vaivaí. (ʻEta 12:27)

  6. ʻOku ou fehangahangai mo e vaivaí ʻi he faʻa-kātaki mo e tui. (ʻAlamā 34:40–41)

Loto-Fakatōkilalo

  1. ʻOku ou angavaivai mo angamalū. (Mātiu 11:29)

  2. ʻOku ou falala ki he ʻOtuá ke maʻu ha tokoni. (ʻAlamā 26:12)

  3. ʻOku ou fakamālō ʻi he ngaahi tāpuaki kuó u maʻu mei he ʻEikí. (ʻAlamā 7:23)

  4. Ko ʻeku ngaahi lotú ʻoku fakamoʻomoʻoni mo fakamātoato. (ʻĪnosi 1:4)

  5. ʻOku ou houngaʻia ʻi he fakahinohino mei hoku kau takí pe kau faiakó. (2 Nīfai 9:28–29)

  6. ʻOku ou feinga ke fakavaivai ki he finangalo ʻo e ʻOtuá. (Mōsaia 24:15)

Faivelengá

  1. ʻOku ou ngāue mālohi, ʻo aʻu ki he taimi ʻoku ʻikai siofi ai au ʻe ha tahá. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:26–27)

  2. ʻOku tuku taha ʻeku tokangá mo e ngāué ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga tahá. (Mātiu 23:23)

  3. ʻOku fai ʻeku lotu fakafoʻituitui ʻo meimei tuʻo ua ʻi he ʻaho. (ʻAlamā 34:17–27)

  4. ʻOku tuku taha ʻeku fakakaukaú ki hoku uiuiʻi ko e faifekaú. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 4:2, 5)

  5. ʻOku ou fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa mo palani maʻu pē. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:119)

  6. ʻOku ou ngāue mālohi kae ʻoua kuo lava ʻa e ngāué. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:4)

  7. ʻOku ou maʻu ha fiefia mo e fiemālie ʻi heʻeku ngāué. (ʻAlamā 36:24–25)

Talangofua

  1. Ko e taimi ʻoku ou lotu aí, ʻoku ou kole ha ivi ke u matuʻuaki ʻa e ʻahiʻahí pea mo fai ʻa e meʻa ʻoku totonú. (3 Nīfai 18:15)

  2. ʻOku ou taau ke maʻu ha lekomeni temipale. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 97:8)

  3. ʻOku ou talangofua loto-fiemālie ki he ngaahi tuʻutuʻuni ʻo e misioná mo muimui ki he faleʻi ʻa hoku kau takí. (Hepelū 13:17)

  4. ʻOku ou feinga ke u moʻui ʻo fakatatau ki he ngaahi fono mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:5)