Jun chaab’il k’ojleb’aal choq’ reheb’ li kutan chalel
Sa’eb’ li chihab’ chalel, chiqakanab’ naq li k’anjel taab’aanumanq re li Santil Ochoch re Lago Salado tooxmusiq’a ut tixwaklesi qach’ool.
Resilal li santil ochoch re Lago Salado
Qak’oxlahaq jun ewu jwal tiq sa’ li 24 xb’e li po julio, 1847, maare wiib’ oor re ewu. Chirix b’eek chiru 111 kutan rochb’een 148 li komon re li Iglees li xkoheb’ chi uub’ej sa’ lix xikikeb’ sa’ rokeb’aal li saq’e, laj Brigham Young, awa’b’ej re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol, chi yaj ut q’un xtib’el, ki’ok sa’ li ru taq’a Lago Salado.
Wiib’ kutan chik chirix a’an, naq toj yoo chi usaak chiru xyajel, laj Brigham Young kixk’ameb’ xb’e junjunq xkomoneb’ li Kab’laju chi Apostol, ut xkoheb’ chirilb’al li na’ajej. Laj William Clayton kixtz’iib’a resil, “Xoob’eek maare jun kiloom sa’ xnim li saq’e, ut xoowulak sa’ jun ch’och’ li helho chi chaab’il, kub’enaq b’ayaq sa’ xjayal li rokeb’aal saq’e.”1
Naq yoo chirilb’al li na’ajej rochb’eeneb’ li komon, laj Brigham Young kixaqli, kixch’ik lix xuq’ sa’ li ch’och’, ut kixye, “Arin xaqxooq lix santil ochoch li qaDios.” Jun reheb’ li rochb’een, a’an li Elder Wilford Woodruff, ut a’an kixye naq li aatin a’in “ki’ok jo’ raq’ kaaq” sa’ li raam, ut kixlap jun ruq’ che’ sa’ li ch’och’ re xk’utb’al li na’ajej ki’ok wi’ lix xuq’ li Awa’b’ej Young. Ke’eetaliman ka’k’aal acre choq’ re li santil ochoch, ut kikana chi k’uub’anb’il naq li tenamit taak’ojob’amanq “chi kaaxukuutil sa’ xnim li saq’e ut &sa’ xtz’e, sa’ rokeb’aal li saq’e & ut sa’ releb’aal, ut taawanq li santil ochoch tz’aqal sa’ xyi.2
Sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 1851, eb’ li komon re li Iglees ke’xk’ulub’a sa’ junajil xkab’lankil jun santil ochoch “choq’ re lix k’ab’a’ li Qaawa’.”3 Wiib’ chihab’ chik chirix a’an, sa’ li 14 xb’e li po febrero sa’ 1853, ki’osob’tesiik li ch’och’ xb’aan laj Heber C. Kimball chi wankeb’ aran k’iila mil chi aj santil paab’anel, ut kitikla li b’ekok re xk’eeb’al xk’ojob’ankil li santil ochoch. Ka’ch’in chik chirix a’an, sa’ li 6 xb’e li po abril, eb’ li ninqi xukil pek ke’k’ojob’aman ut ke’osob’tesiman sa’ jun nimla k’anjel sa’ li ke’wan wi’ laj k’amol eetalil ut xk’ihaleb’ laj wajb’, ut eb’ laj b’eresinel re li Iglees ke’xk’ameb’ xb’e li komon toj sa’ xna’aj li santil ochoch, b’ar wi’ ki’ux li aatinak ut li tijok sa’ xkaahichaleb’ li xukil pek.4
Sa’ li k’anjel naq kitikib’aman li kab’lak, li Awa’b’ej Young kixjultika naq kiril jun k’utb’esinb’il matk’ naq kixaqli xb’een wa sa’ li ch’och’ naq yookeb’ chirilb’al li ru taq’a, ut kixye, “Kinnaw sa’ li kutan a’an, jo’ ninnaw anajwan, naq a’in li ch’och’ li tento taakab’lamanq wi’ jun santil ochoch—kiwan chi k’utk’u chiwu.”5
Lajeeb’ chihab’ chik chirix a’an, laj Brigham Young kixye li profeetil aatin a’in sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ re octubre 1863: “Nawaj rilb’al li santil ochoch chi kab’lanb’il re naq taaruuq taawanq chi xaqxo chiru li jun mil chihab’. Moko ka’aj ta wi’ a’in li santil ochoch taqakab’la; te’wanq b’an k’iila cient li te’kab’laaq ut te’q’axtesiiq re li Qaawa’. Taanawmanq ru li santil ochoch a’in jo’ li xb’een kab’lanb’il sa’ xyanqeb’ li tzuul xb’aaneb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan. … Nawaj naq li santil ochoch a’an … taawanq choq’ reetalil lix paab’aleb’, lix xaqxookilaleb’, ut lix sak’ahileb’ laj santil paab’anel re li Dios sa’ xyanqeb’ li tzuul.”6
Naq nawil li ch’ina esilal a’in, nasach inch’ool rik’in laj Brigham Young jo’ aj ilol na’leb’—xb’een wa, naq kirelaji naq a’ yaal jo’ naru rik’ineb’ li k’anjeleb’aal li ke’wan sa’ li kutan a’an, taakab’lamanq li santil ochoch re Lago Salado re naq taaruuq chi kanaak chi xaqxo chiru li Jun Mil Chihab’, ut xkab’, naq kixye jo’ profeet naq te’wanq santil ochoch sa’ chixjunil li ruchich’och’, ut naq te’wanq chi jar cient.
Rak’ob’resinkil li Santil Ochoch re Lago Salado
Jo’ laj Brigham Young, li qaprofeet sa’eb’ li kutan a’in naril li santil ochoch re Lago Salado, ut chixjunileb’ chik li santil ochoch, chi k’eek’o xch’ool. Chiru xnumikeb’ li chihab’, wan naq li Xb’eenil Awa’b’ejil neke’xch’olob’ chiru li jolomil obispil naq te’xk’e reetal naq kawaq lix k’ojleb’aal li santil ochoch re Lago Salado. Naq laa’in xink’anjelak sa’ li jolomil obispil, chi taqlanb’il xb’aan li Xb’eenil Awa’b’ejil, laa’o kiqab’aanu jun tz’ilok-ix chirix li santil ochoch re Lago Salado, ut ke’qil li ak’ k’anjeleb’aal re naq eb’ li kab’l te’ruuq chixkuyb’al naq taa’eek’anq li ch’och’.
A’in xcha’al li esil xqak’e re li Xb’eenil Awa’b’ejil sa’ li kutan a’an: “Sa’ xk’uub’ankil ut xkab’lankil li santil ochoch re Lago Salado, ki’oksiman li k’uub’anb’il eetalil, eb’ laj kab’lanel, ut li k’anjeleb’aal q’axal chaab’il li neke’tawman sa’eb’ li kutan a’an. Chalen chaq naq ki’osob’tesiik sa’ 1893, li santil ochoch wanjenaq chi xaqxo ut nak’anjelak jo’ jun saqen re paab’aal ut yo’onink chiruheb’ li tenamit. K’a’jo’ naq xk’eeman reetal sa’ xk’anjelankil, xtusb’al, ut xk’uulankil li santil ochoch re naq takanaaq chi chaab’il. Li pek sa’ xtz’akil li santil ochoch, ut li che’ li wan chi sa’, chaab’il naq neke’wan. Rik’in xtz’ilb’al li rix, xk’eeman reetal naq sa’ li na’ajej sik’b’il ru xb’aan laj Brigham Young choq’ re li santil ochoch, jwal chaab’il li ch’och’ ut tz’aqal xkawil.”7
Sa’ xraqik li esil, xyeeman naq na’ajman ru li tuqub’ank ut li ak’ob’resink re taawanq chi us li santil ochoch, jo’ ajwi’ li ch’och’ li wankeb’ sa’ xsutam, eb’ li k’anjeleb’aal li wankeb’ chi sa’, ut li kub’sib’aal ha’. Ut kiyeeman ajwi’ naq te’ajmanq ru ak’ k’anjeleb’aal re xkuyb’al li hiik, sa’ chaq xk’ojleb’aal li santil ochoch toj sa’ lix b’een.
Lix k’ojleb’aal li santil ochoch
Maare ak nekenaw naq laj Brigham Young k’a’jo’ naq kitz’aqon sa’ xb’eresinkil xk’eeb’al xk’ojleb’aal li santil ochoch sa’ xtiklajik, ut li k’ojleb’aal xk’anjelak chi us chalen chaq naq kichoyman li ochoch 127 chihab’ chaq. Re rak’ob’resinkil li santil ochoch re xkuyb’al li hiik, te’oksimanq li ak’ k’anjeleb’aal re taakanaaq chi xaqxo, xkomon li maajun wa k’oxlanb’il sa’ li kutan kikab’laman wi’. Eb’ li k’anjeleb’aal a’in a’aneb’ li q’axal chaab’il li wan anajwan re xkolb’aleb’ li kab’l chiru li hiik.
Li k’anjeleb’aal a’in li toj ak’, natikla sa’ xk’ojleb’aal li santil ochoch, ut naxkol rix re naq ink’a’ taarahob’tesiiq xb’aan jun li hiik. Naxk’e xkawilal li santil ochoch re taakanaaq chi xaqxo, us ta taa’eek’anq li ch’och’ ut li k’a’aq re ru wan sa’ xsutam sa’ jun nimla hiik.
Li Xb’eenil Awa’b’ejil xe’xye resil sa’ li chihab’ xnume’ naq taa’oksimanq li k’anjeleb’aal a’in sa’ li santil ochoch. Chi b’eresinb’il xb’aan li jolomil obispil, kitikla li k’anjel junjunq po chaq, sa’ enero re 2020. K’oxlanb’il naq taachoymanq sa’ kaahib’ chihab’ chik.
Xkolb’al rix lix k’ojleb’aal aayu’am
Naq nink’oxlaheb’ li kaahib’ chihab’ a’in sa’ xyu’am li xnimal ru ut xchaq’al ru santil ochoch a’in re Lago Salado, nink’oxlaheb’ li chihab’ a’an jo’ jun ak’ob’resink ut moko jo’ ta jun tz’ape’k! Chi jo’kan ajwi’, naru naqapatz’ qib’, “Chan ru naq li nimla ak’ob’resink a’in taa’uxmanq re li santil ochoch re Lago Salado nokoxmusiq’a, re naq laa’o ajwi’ taqak’ul sa’ musiq’ej li ak’ob’resiik, li kab’laak, li yo’laak, li k’irtesiik, li k’ojob’aak wi’chik?”
Wi naqatz’il rix qach’ool, maare taqataw naq laa’o ut li qajunkab’al us raj naq taqab’aanu b’ayaq li k’anjel re k’uulank ut re ak’ob’resink, maare xkawresinkil qib’ choq’ re jun nimla hiik. Naru taqatikib’ a’an rik’in xpatz’b’al:
“Chan ru wan ink’ojleb’aal laa’in?”
“K’a’ruheb’ li xninqal ru pimul pek li wankeb’ choq’ xxuk ink’ojleb’aal, sa’ xb’eeneb’ li xaqxo wi’ lix nawom inch’ool?
“K’a’ru li nak’anjelak choq’ xk’ojleb’aal inmusiq’ ut inch’ool, li tinixtenq’a laa’in ut lin junkab’al chi kanaak chi xaqxo ut chi ink’a’ noko’eek’an, us ta taa’eek’anq li ch’och’ ut te’wanq li ninqi hiik li ch’olch’o naq te’wanq sa’ li qayu’am?”
Li ch’a’ajkilal li neke’chal jo’ hiik sa’ qab’een naru neke’chal chi maak’a’ sa’ qach’ool ut naru naq kaweb’—maare te’wanq qapatz’om malaj xkab’il rix qach’ool, maare li rahilal malaj ch’a’ajkilal, maare taqanumsi junaq ch’a’ajkilal rik’ineb’ aj k’amol b’e, malaj komon, malaj tzol’leb’, malaj na’leb’ re li Iglees. Li na’leb’ jwal us re xkolb’al qix, a’an li qamusiq’ejil k’ojleb’aal.
K’a’ruheb’ li musiq’ejil xukil pek li k’ojk’o wi’ li qayu’am malaj xyu’am li qajunkab’al? Maare a’aneb’ li kok’ na’leb’ li saqen ruheb’ ut loq’eb’ sa’ xyu’aminkil li evangelio—li tijok sa’ junkab’al; xtzolb’aleb’ li loq’laj hu; wulak sa’ li santil ochoch; lix Hu laj Mormon; ut xtzolb’al li evangelio rik’in Kim, Taaqehin ut li q’ojyin re junkab’al. Jalaneb’ chik li k’anjeleb’aal re xk’eeb’al xkawilal lee musiq’ejil k’ojleb’aal, a’aneb’ lix Raqalil li Paab’aal, li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al, ut “Li Yo’yookil Kristo.”
Choq’ we laa’in, eb’ li na’leb’ sa’ li tz’ilok-ix re xhuhil li santil ochoch naru nak’anjelak re xk’eeb’al xkawilal li qamusiq’ejil k’ojleb’aal—ut mas wi’chik li kaahib’ patz’om sa’ xtiklajik. Neke’wil jo’ musiq’ejil pek sa’ qaxuk.
Ak naqanaweb’ ru li patz’om a’in, xb’aan naq li Awa’b’ej Russsell M. Nelson xyaab’asi chixjunqjunqaleb’ sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ xnume’.
-
Ma wan aapaab’aal ut xnawom aach’ool chirix li Dios, li Junelik Yuwa’b’ej, li Jesukristo li Ralal, ut li Santil Musiq’ej?
Jalam-uuchLi roxichal li Dios -
Ma wan xnawom aach’ool chirix lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo, ut chirix lix k’anjel a’an jo’ aj Kolol aawe ut aj Tojol aawix?
Jalam-uuchLix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo -
Ma wan xnawom aach’ool chirix naq k’ojob’anb’il wi’chik lix evangelio li Jesukristo?
Jalam-uuchLix kʼojlajik wiʼchik li evangelio -
Ma nakaxaqab’ xwankil li Awa’b’ej re lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan jo’ li profeet, aj ilol na’leb’, ut aj k’utb’esinel, ut jo’ li jun chi winq sa’ ruchich’och’ li k’eeb’il xwankil re xk’anjelankil chixjunileb’ lix laawil li tijonelil?8
Jalam-uuchEbʼ li profeet
Ma nekeril chan ru naru nekek’oxlaheb’ li patz’om a’in jo’ jun k’anjeleb’aal re xkab’lankil ut re xk’eeb’al xkawilal lee k’ojleb’aal? Laj Pablo kixye reheb’ laj Efesio naq li iglees “kab’lanb’il sa’ xb’een rub’elankileb’ li apostol ut eb’ li profeet, ut li Kristo a’an li xnimal ru pek sa’ li kab’l; rik’in li Kristo chixjunil li kab’l, xchapom rib’ chi kaw, nataqe’ xteram, re naq a’anaq santil ochoch q’axtesinb’il re li Qaawa’.”9
Jun reheb’ li sahilal q’axal nim sa’ inyu’am a’an xnawb’aleb’ ru li komon re li Iglees sa’ chixjunil li ruchich’och’, li neke’xk’ut rik’in xyu’ameb’ li paab’aal chirix li Jesukristo ut lix evangelio. Eb’ a’an xe’xk’e kawil k’ojleb’aal choq’ reheb’, li naxkanab’eb’ chixnumsinkileb’ li hiik rik’in xchaab’ilal li na’leb’, us ta wan li ch’a’ajkilal ut li rahilal.
Re xk’utb’al xyaalal a’in, inyehaq resil naq toja’ xin’aatinak sa’ xmuqlajik jun saaj ixaqilb’ej ut na’b’ej ch’ina us ut chaab’il, li nawb’il ru inb’aan. A’an kiwan junxil jo’ chaab’il aj b’atz’unel, ut kiwan sa’ jun ch’uut aj b’olotz’ oq naq kixnaw ru ut kisumla rik’in lix b’eelom, a’an aj dentista. Kiyo’la jun lix ko’, ch’ina us ut seeb’ xna’leb’. Li ixq a’an chiru waqib’ chihab’ yoo chixnumsinkil junjunq paay li cancer. Us ta rajlal yoo chixnumsinkil ch’a’ajkilal re tz’ejwalej ut re ch’oolej, a’an xk’e rib’ sa’ ruq’ lix Choxahil Yuwa’ aj rahonel, ut eb’ li neke’xnaw ru xe’xka’suti chi kok’ aj xsa’ chiru ulul ch’iich’ li aatin li k’aynaq chixyeeb’al: “Li Dios wan sa’eb’ li kok’ na’leb’.”
Jun sut chiru li ulul ch’iich’ a’an kixtz’iib’a naq wan ani xpatz’ re, “Chan ru naq toj wan aapaab’aal rik’in chixjunil li rahilal li wan sa’ aasutam? A’an kixsume chi kaw xch’ool: “Xb’aan naq a’an li paab’aal li nikinixkanab’ chixnumsinkil li q’ojyinal kutan a’in. Naq wan qapaab’aal ink’a’ naraj naxye naq maak’a’ ch’a’aj taqak’ul. Li paab’aal nikinixkanab’ chixnawb’al naq taawanq wi’chik saqen. Ut li saqen a’an q’axal wi’chik taalemtz’unq xb’aan naq ak xinb’eek sa’ q’ojyin. Maak’a’jo’ li q’ojyin xinnumsi chiruheb’ li chihab’ a’in, a’ut k’a’jo’ wi’chik li saqen xinnumsi. Wilomeb’ li sachb’a-ch’oolej. Week’ahomeb’ li anjel. Innawom naq lin Choxahil Yuwa’ yoo chink’amb’al. Ink’a’ raj xink’ul chixjunil a’in wi ta maak’a’ xch’a’ajkil inyu’am. Moko na’no ta k’a’ru toj tink’ul sa’ inyu’am, a’ut inpaab’aal na’no. Wi ninsik’ ru xmaak’a’il li paab’aal, ninsik’ ru li b’eek junes sa’ q’ojyin. Xb’aan naq b’ar maak’a’ li paab’aal, ka’ajwi’ li q’ojyin nakana.”10
Lix nimal lix nawom xch’ool chirix xpaab’ankil li Qaawa’ Jesukristo—rik’in li raatin jo’ ajwi’ lix b’aanuhom—xwaklesi xch’ooleb’ li ras riitz’in. Us ta q’un lix tib’el, kixwaklesiheb’ lix komon re naq kawaqeb’.
Nink’oxlaheb’ li k’iila komon sa’ li Iglees, kaweb’ xch’ool jo’ li ixq a’an, li neke’b’eek wulaj wulaj rik’in paab’aal, ut neke’xyal xq’e chi wank choq’ xkawil tzolom li Jesukristo. Neke’tzolok chirix li Kristo. Neke’xjultika resil li Kristo. Neke’xyal xq’e chi wank jo’ a’an. Maak’a’ naxye ma xaqxo malaj na’eek’an li ch’och’ li wankeb’ wi’, kaw lix k’ojleb’aal ut ink’a’ taa’eek’anq.
A’aneb’ a’in li neke’xtaw tz’aqal xyaalalil li raatinul li b’ich, “Kawil k’ojleb’aal, ex santil paab’anel” ut “naq chiru li Kristo xesikʼ eekolbʼal”11 Ninb’antioxi chi numtajenaq naq ninb’eek sa’ xyanqeb’ li xe’xk’e jun musiq’ejil k’ojleb’aal re naq te’ruuq chi k’ab’a’iik jo’ aj santil paab’anel, ut li kaweb’ rib’ ut xaqxookeb’ chi us re xnumsinkil li k’iila ch’a’ajkilal re li yu’am a’in.
Ink’a’ ninnaw ma wan aatin re xyeeb’al chan ru x’aajelil ru li kawil k’ojleb’aal a’in sa’ li qayu’am chiqajunqal. Naq toj ka’ch’ineb’ xyu’am, eb’ li kok’al sa’ li Tzoleb’aal reheb’ li Kok’al neke’xtzol b’ichank chirix li yaalil na’leb’ a’in:
Jun winq kixyiib’ rochoch sa’ xb’een li pek,
Ut kichal li hab’sa’ xb’een. …
Xkub’e li hab’ut kichal li b’uut’iha’,
Ut xkana li ochoch chi xaqxo.12
Sa’eb’ li loq’laj hu, k’utb’il ajwi’ li tzol’leb’ a’in. Li Kolonel kixk’ut chiruheb’ li tenamit sa’ li ch’och’ America:
“Ut wi junelik teebʼaanu li kʼaʼaq re ru aʼin osobʼtesinbʼilex, xbʼaan naq kabʼlanbʼilex saʼ xbʼeen insaqoonaq.
“A’b’an ani sa’ eeyanq taab’aanunq re li tiqb’il ru malaj li k’osb’il ru chiru a’in, moko kab’lanb’ileb’ ta sa’ xb’een insaqoonaq; kab’lanb’ileb’ b’an sa’ xb’een jun k’ojleb’aal re samahib’; ut naq nakub’e li hab’, ut nachal li b’uut’iha’, ut na’apun li iq’, ut naxpik’a rib’ chiruheb’, te’t’ane’q.”13
Eb’ li neke’jolomink re li Iglees neke’royb’eni chi anchaleb’ xch’ool naq li k’anjel taab’aanumanq re li santil ochoch re Lago Salado tixtz’aqob’resi ru li rajom li Awa’b’ej Young naq “taaruuq taawanq chi xaqxo chiru li jun mil chihab’.” Sa’eb’ li chihab’ chalel, chiqakanab’ naq li k’anjel taab’aanumanq re li santil ochoch re Lago Salado tooxmusiq’a ut tixwaklesi qach’ool, jo’ komon ut jo’ junkab’al, re naq laa’o ajwi’—sa’ jaljookil ru aatin—kab’lanb’ilaqo re naq “taaruuq toowanq chi xaqxo chiru li jun mil chihab’.”
Taqab’aanu chi jo’kan a’ yaal jo’ naqapaab’ li raatin li apostol aj Pablo naq “yooqo chixtamresinkil jun chaab’il b’ihomal choq’ re li kutan chalel, li taqeechani wi’ li tz’aqal yu’am.”14 Nintz’aama chi anchal inch’ool naq li qamusiq’ejil k’ojleb’aal taawanq chi kaw, naq lix nawom qach’ool chirix lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo, ut lix k’anjel jo’ aj Kolol qe ut aj Tojol qix taawanq choq’ xnimal pek sa’ qaxuk. Ninch’olob’ xyaalal a’an sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo, amen.