2022
Ko e Afi Fakahaohaoa ʻo e Faingataʻá
Māʻasi 2022


“Ko e Afi Fakahaohaoa ʻo e Faingataʻá,” Liahona, Māʻasi 2022.

Ko e Afi Fakahaohaoa ʻo e Faingataʻá

ʻOku ou lotua ke tau takitaha ʻunu ʻo ofi ki heʻetau Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi hotau ngaahi faingataʻaʻia fakatāutahá.

ʻĪmisi
maka fakamanatu ʻo ha fefine ʻoku sio ki ʻolunga

Ngaahi taá mei he Getty Images

ʻOku ʻikai totonu ke tau ofo ʻi he faingataʻa ʻo e moʻuí. Tatau ai pē pe ko e tupu mei heʻetau ngaahi angahalá mo e fehalaākí pe ko ha meʻa kehe, ko e faingataʻá ko ha foʻi moʻoni ia ʻo e moʻui fakamatelié. ʻOku fakakaukau ha kakai ʻe niʻihi ʻoku totonu ke fakahaofi kinautolu mei ha faʻahinga faingataʻa pē kapau te nau tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ka ʻi he “afi kakaha ʻo e faingataʻaʻiá” (ʻĪsaia 48:10; 1 Nīfai 20:10) kuo fili ai ʻakitautolú. Naʻa mo e Fakamoʻuí naʻe ʻikai fakaʻatā Ia:

“Neongo ko e ʻAló Ia, ka naʻe akonekina Ia ke talangofua ʻe he ngaahi meʻa naʻá Ne kātakiʻí;

“Pea kuo fakahaohaoa ia, peá ne hoko ko e tupuʻanga ʻo e moʻui taʻengatá kiate kinautolu kotoa pē ʻoku talangofua kiate iá” (Hepelū 5:8–9).

He ko kitautolu ko ia ʻoku moʻui haʻisiá, ʻoku faʻa hoko ʻa e faingataʻá ko ha konga mahuʻinga ʻo hotau “fakahaohaoá.” Ko e meʻa ia ʻokú ne ʻai ʻa e moʻuí ke mahulu hake ʻi ha kiʻi sivi filifili peé. ʻOku ʻikai tokanga pē ʻa e ʻOtuá ki he meʻa ʻoku tau faí pe ʻikai ke tau faí ka ki he tuʻunga foki te tau aʻusiá.1 Kapau ʻoku tau loto ki ai, te Ne akoʻi kitautolu ke tau ngāue ʻo hangē ko Iá kae ʻikai ke toki ngāue pē ʻi ha hoko ha ngaahi meʻa kehe (vakai, 2 Nīfai 2:14–16). Kuo pau ke tau ako ke māʻoniʻoni ʻi he tūkunga kotoa pē, pe hangē ko e lea ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongí (1801–77) naʻa mo e “ʻi he fakapoʻulí.”2

ʻOku ou tui naʻe ongo kiate kitautolu ʻa e pole ʻo e ikunaʻi mo e tupulaki mei he faingataʻá ʻi he taimi naʻe fakahā mai ai ʻe he ʻOtuá ʻEne palani ʻo e huhuʻí ʻi he maama fakalaumālié. ʻOku totonu ke tau fehangahangai mo e faingataʻa ko iá he taimí ni ʻi heʻetau ʻiloʻi ʻe poupouʻi kitautolu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní. Ka ʻoku mahuʻinga ke tau tafoki kiate Ia. Ka ne taʻeʻoua e ʻOtuá, ʻe fakahehema e ngaahi aʻusia kovi ʻo e faingataʻaʻiá mo e ʻahiʻahí ki he mamahi, siva ʻo e ʻamanakí, pea aʻu pē ki he ʻitá.

ʻĪmisi
maka fakamanatu ʻo ha fofonga molumalu

ʻI ha tokoni fakalangi, ʻoku fetongi leva ʻe he fakafiemālié ʻa e mamahí, fetongi ʻe he nongá ʻa e moveuveú, pea fetongi ʻe he ʻamanaki leleí ʻa e faingataʻaʻiá. ʻE liliu ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻahiʻahí ke hoko ko ha tāpuaki pea, ʻi he ngaahi lea ʻa ʻĪsaiá, ʻe “ʻoatu kiate kinautolu ʻa e hoihoifuá ko e fetongi ʻo e efuefú”(ʻĪsaia 61:3). ʻOku ʻikai ko ʻEne talaʻofá ke fakahaofi kitautolu mei he fekeʻikeʻí ka ke tauhi mo fakafiemālieʻi kitautolu ʻi hotau ngaahi faingataʻaʻiá pea fakatapui kinautolu ke hoko ko ha tāpuaki kiate kitautolu (vakai 2 Nīfai 2:2; 4:19–26; Sēkope 3:1).

Neongo he ʻikai fakamālohiʻi mai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa ʻEne tokoní mo e ngaahi tāpuakí kiate kitautolu, ka te Ne ngāue ʻo fakafou ʻi he ʻaloʻofa mo e manavaʻofa ʻa Hono ʻAlo ʻOfaʻangá pea mo e mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ke poupouʻi kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau fekumi ai kiate Iá. ʻOku tau maʻu ha ngaahi sīpinga lahi ʻo e poupou ko iá ʻi hotau ʻātakaí pea ʻi he lekooti fakafolofolá.

Ngaahi Sīpinga mei he Fuakava Motuʻá

ʻOku tau vakai ʻi he Fuakava Motuʻá kia ʻĒpalahame moʻui talangofua heʻene talitali fiemālie pē ʻi ha ngaahi taʻu lahi ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá ke fakahoko kiate iá—ko ha ngaahi fonua ko hano tofiʻa mo ha hako māʻoniʻoni. ʻI he hongé, ngaahi fakamanamana ki heʻene moʻuí, mamahí, mo e ʻahiʻahí, naʻe hokohoko atu e falala mo e tauhi ʻa ʻĒpalahame ki he ʻOtuá pea naʻá Ne poupouʻi ai ia. ʻOku tau fakalāngilangiʻi he taimí ni ʻa ʻĒpalahame ko e “tamai ʻo e kakai angatonú.”3

Naʻe hola e mokopuna tangata ʻo ʻĒpalahame ko Sēkopé mei ʻapi, ʻo nofo toko taha pea ʻikai haʻane toe koloa makehe mei hono valá, ke hao mei he ngaahi fakamanamana fakapō hono tokoua ko ʻĪsoá. ʻI he taʻu ʻe 20 hono hokó, naʻe ngāue ʻa Sēkope ki heʻene faʻētangata ko Lēpaní. Neongo naʻe foaki ʻe Lēpani ha potu maluʻanga maʻa Sēkope pea aʻu pē ki ha toko ua ʻo hono ngaahi ʻofefiné ʻi he nofo-malí, ka naʻá ne anga kākā kia Sēkope, ʻo toutou liliu hono vāhengá mo ʻena ngaahi aleapaú ʻi he taimi kotoa pē naʻe hangē ai ka lavameʻa ʻa Sēkopé (vakai, Sēnesi 31:41).

ʻI he faifai peá na māvahevahé, naʻe pehē ʻe Sēkope ki heʻene tamai ʻi he fonó, “Ka ne ʻikai ʻiate au ʻa e ʻOtua ʻo ʻeku tamaí … pehē kuó ke fekau au ke u ʻalu taʻe haʻaku meʻa” (Sēnesi 31:42). Ka, ʻi he ʻia Sēkope ʻa e ʻOtuá, naʻá ne foki ki ʻapi ʻo liliu mei ha taha kumi hūfanga ki he husepāniti mo e tamai ʻo ha fāmili tokolahi. Naʻá ne maʻu ha kau tamaioʻeiki lelei pea naʻe tāpuekina lahi ia ʻaki e koloa ʻo e taimí—ko ha ngaahi tākanga monumanu mo ha fanga kāmeli (vakai, Sēnesi 32).

Ko Siosefa, foha ʻo Sēkopé ʻa e sīpinga lelei ʻo ha taha naʻá ne ikunaʻi maʻu pē ʻa e faingataʻá ʻaki ʻene falala ki he ʻOtuá ʻi he taimi ʻoku ngali ongoʻi ai ʻe he niʻihi kehé ʻokú Ne liʻaki kinautolú. ʻUluakí, naʻe fakatau pōpula ia ʻe hono ngaahi taʻoketé. Pea ʻi he taimi naʻá ne ʻi ha tuʻunga māʻolunga ai ʻi he fale ʻo hono ʻeiki ʻIsipite ko Pōtifá, naʻe tukuakiʻi loi ʻa Siosefa ʻe he uaifi ʻo Pōtifá pea tuku pōpula ai, neongo naʻá ne hola moʻoni mei he angahalá. Ka neongo ia, naʻe kei falala pē ʻa Siosefa ki he ʻOtuá. Naʻa mo e fale fakapōpulá naʻe kei faitāpuekina pē ia, ka naʻe ngalo ia ʻiate kinautolu naʻá ne tokoniʻí neongo ʻenau ngaahi palōmesi angé. (Vakai, Sēnesi 37; 39–41.) ʻI hono fakaʻosingá, hangē ko ia ʻoku tau ʻiló, naʻe fakalāngilangiʻi ʻa Siosefa ʻaki ha tuʻunga māʻolunga mo ha ngaahi founga ke fakahaofi ai e fāmili ʻo ʻene tamaí (mo e kotoa ʻo ʻIsipité) ʻi ha taimi ʻo e hongé.

Kātaki he Loto Fiemālie

ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he ngaahi meʻá ni mo ha ngaahi sīpinga kehe ʻoku faʻa ikunaʻi ʻa e faingataʻá ʻi he fakalau atu ʻa e taimí. ʻOku fie maʻu ke faʻa kātaki mo vilitaki. ʻOku kei tokangaʻi mo tokoniʻi pē kitautolu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻi he vahaʻataimi ʻo ʻetau faifeinga ke kātakí—ʻo ʻikai ke Ne tatali ki he ngataʻangá.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele (1926–2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ʻomi ʻe he taʻau ʻo taimí ha fakalakalaka he taimi pē ko iá. Kae hangē ko e foha maumau koloá, ʻoku tau faʻa fie maʻu ha ʻngaahi ʻaho’ kae lava ke tau aʻusia hotau ngaahi ongoʻanga fakalaumālié. (Luke 15:17.) Ko ha sīpinga lelei ʻa e toe fakataha feʻofoʻofani ʻa Sēkope mo ʻĪsoa ʻi he toafá, hili ha ngaahi taʻu lahi mei heʻena fetuʻotuʻani fakatautehiná. ʻE lava ʻe he angaʻofá ʻo fetongi ʻa e loto fehiʻá. ʻE lava ke ʻomi ʻe he fakalaulaulotó ha toe fakamaama. Ka ʻoku fie maʻu ha taimi lahi ki he fakalaulaulotó mo e vakavakaiʻi fakatāutahá. ʻOku lahi fau ha ngaahi ola fakalaumālie ʻoku fie maʻu fakataha ai ha ngaahi moʻoni fakamoʻui mo ha taimi, ke faʻu ʻa e foʻi aʻusia faifakamoʻuʻí, ʻa ia ko ha fakalelei fisifisimuʻa ʻo ha ngaahi meʻa lahi.4

Naʻe pehē ʻe Palesiteni M. Lāsolo Pālati, Palesiteni Leʻoleʻo ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻa e tatali ki he ʻEikí ke fakafiefiemālie pe taʻe fai ai ha meʻa. ʻOku ʻikai teitei totonu ke ke ongoʻi ʻokú ke ʻi ha loki talitaliʻanga.

Ko e fakatatali ki he ʻEikí ʻokú ne fakahuʻunga ha ngāue. Kuó u ako ʻi ha ngaahi taʻu lahi ʻoku tupulaki ʻetau ʻamanaki lelei ʻia Kalaisí ʻi he taimi ʻoku tau tokoniʻi ai e niʻihi kehé. …

“Ko e tupulaki fakataautahá ʻe lava ke maʻu ʻe ha taha he taimí ni lolotonga ʻene tatali ki he ʻEikí mo ʻEne ngaahi talaʻofá ko ha ʻelemēniti mahuʻinga mo toputapu ʻo ʻEne palani maʻatautolu takitahá.”5

Ko e kātaki he loto fiemālié ko ha founga ia ʻo e tafoki mo e falala ki he ʻOtuá. ʻI he ngaahi veesi kimuʻa ʻi he faleʻi ʻa Sēmisi ke fehuʻi ki he ʻOtuá kapau ʻoku tau masiva ʻi he potó, ʻokú ne lea ʻaki ai ʻeni fekauʻaki mo e faʻa kātakí:

“ʻE hoku kāinga, lau ia kotoa ko e fiefia, ʻi hoʻomou tō ki he ngaahi faingataʻa lahí;

“ʻO ʻilo, ko hono ʻahiʻahiʻi ʻo hoʻomou tuí ʻokú ne fakatupu ʻa e kātakí.

“Kae tuku ʻa e kātakí ke ngāue ki he haohaoá, koeʻuhí ke mou haohaoa mo māʻopoʻopo, ʻo taʻemasiva ʻi ha meʻa.”(Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Sēmisi 1:2 [ʻi he Sēmisi 1:2, footnote a]; Sēmisi 1:3–4).

Fakahaohaoaʻi ʻe he Ngaahi Faingataʻá

ʻĪmisi
maka fakamanatu ʻo Sīsū Kalaisi

Faitaaʻi ʻe Rachael Pancic

ʻI he taimi ʻoku tau maʻu ai e tokoni ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, ʻe fakahaohaoaʻi kitautolu ʻe hotau ngaahi faingataʻaʻiá mo hotau ngaahi mamahí kae ʻikai ikunaʻi kitautolu (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–8). Te tau hoko ko ha kakai fiefia mo māʻoniʻoni ange. ʻI ha fakahā ki he Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he taimi ko iá, Tōmasi B. Maasi, naʻe folofola ʻaki ʻeni ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo ʻEne kau ʻAposetoló: “Pea hili honau ngaahi ʻahiʻahiʻí, pea mo e ngaahi faingataʻa lahí, vakai, ko au, ko e ʻEikí, te u kumi ʻa kinautolu, pea kapau ʻe ʻikai te nau fakafefeka honau lotó, mo fakakekeva ʻa honau kiá kiate au, ʻe fakatafoki ʻa kinautolu, pea te u fakamoʻui ʻa kinautolu” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 112:13).

ʻE lava ke tau pehē ʻi he taimi ʻoku hoko mai ai ʻa e faingataʻá ʻoku tau ʻiloʻi ʻa e “ʻOtua moʻoni pē tahá, mo Sīsū Kalaisi, ʻa ia [kuó Ne] fekaú” (Sione 17:3). ʻI he faingataʻá, ʻoku tau ʻaʻeva ai mo Kinaua ʻi he ʻaho kotoa pē. ʻI heʻetau loto fakatōkilaló, ʻoku tau ako ke sio kiate Kinaua “ʻi he fakakaukau kotoa pē” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 6:36)). Te Na ngāue fakaetauhi maʻatautolu ʻi ha founga ʻo e fanauʻi foʻou fakalaumālié. ʻOku ou tui ʻoku ʻikai mo ha toe founga.

ʻOku ou lotua te tau takitaha ʻunu ʻo ofi ki heʻetau Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi hotau ngaahi faingataʻaʻia fakataautahá. ʻI he taimi tatau, ʻofa ke tau ako ke ngāue fakaetauhi ki he niʻihi kehé ʻi honau faingataʻaʻiá ʻo fakatatau ki he sīpinga ʻa e ʻOtuá. Naʻe fakafou ʻi he “ngaahi mamahi mo e ngaahi faingataʻa pea mo e ngaahi ʻahiʻahi kehekehe kotoa pē naʻe hoko ai e Fakamoʻuí ke Ne “ʻafioʻi ʻo fakatatau ki he kakanó ʻa e founga ke tokoniʻi ai ʻa hono kakaí ʻo fakatatau ki honau ngaahi vaivaí” (ʻAlamā 7:11–12). Ka kiate kitautolú, “ʻi he momeniti ko ia ʻoku ʻikai ke tau aʻusia ai ha faingataʻá, ʻoku totonu ke tau tokoniʻi ha tokotaha kehe—ʻi he manavaʻofa kakato ʻo foaki ha tokoni fakalaumālie.”6

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Dallin H. Oaks, “The Challenge to Become,” Liahona, Jan. 2001, 40–43.

  2. Brigham Young, in James E. Faust, “The Light in Their Eyes,” Liahona, Nov. 2005, 22.

  3. Bible Dictionary, “Abraham.”

  4. Neal A. Maxwell, “Endure It Well,” Ensign, May 1990, 34.

  5. M. Russell Ballard, “ʻAmanaki Lelei ʻia Kalaisí,” Liahona, Mē 2021, 55; fakamamafá ʻi he tatau totonú.

  6. Neal A. Maxwell, “Endure It Well,” 34.