Pagdumala sa mga Panalapi sa Banay

Una, ako buot mohimo og usa ka sukaranan ug mopahimutang og usa ka talan-awon diin kining ekonomikanhon nga mga baruganan kinahanglan gayud nga gamiton.

Usa ka adlaw usa nako ka apo nga lalaki miingon kanako: “Ako nagtan-aw kanimo ug uban nga malampuson nga mga tawo, ug ako mihukom na sa akong hunahuna nga ako buot nga magmalampuson sa akong kinabuhi. Ako buot nga mointerbyu og daghang malampuson nga mga tawo kutob sa akong mahimo aron pagtino kon unsa ang nakahimo kanila nga malampuson. Busa sa paghinumdom sa imong kasinatian, Lolo, unsa sa imong gituhoan ang labing mahinungdanon nga elemento sa kalampusan”?

Ako misulti kaniya nga ang Ginoo mihatag sa labing mahinungdanon nga pormula nga akong nahibaloan: “Apan maoy unaha ninyo pagpangita ang gingharian ug ang pagkamatarung gikan sa Dios, ug unya kining tanang mga butanga igadugang ra kaninyo” (Mateo 6:33).

Ang pipila nakiglalis nga pipila ka mga tawo milambo sa panalapi kinsa wala mangita sa gingharian pag-una. Kini tinuod. Apan ang Ginoo wala lamang magsaad kanato sa materyal nga bahandi kon kita mangita pag-una sa gingharian. Gikan sa akong kaugalingong kasinatian ako nasayud nga kini dili mao ang panghitabo. Sa mga pulong ni Henrik Ibsen: “Ang salapi mahimong tabon sa daghan nga mga butang, apan dili ang unod. Kini makahatag kaninyo og pagkaon, apan dili ang kagana; medisina, apan dili ang kahimsog; mga kaila, apan dili mga higala; mga sulugoon, apan dili matinud-anon; mga adlaw sa hingpit nga kalipay, apan dili kalinaw o kalipay” (sa The Forbes Scrapbook of Thoughts on the Business of Life [1968], 88).

Ang materyal nga mga panalangin kabahin sa ebanghelyo kon kini nakab-ot sa husto nga paagi ug sa matarung nga katuyoan. Ako nahinumdom sa usa ka kasinatian ni Hugh B. Brown. Isip usa ka batan-on nga sundalo sa Unang Gubat sa Kalibutan, siya nagduaw sa usa ka edaran na nga higala sa ospital. Kini nga higala usa ka milyonaryo sa pipila ka mga higayon kinsa, sa pangidaron nga kawaloan, naghigda nga hapit na mamatay. Ni ang iyang gibulagan nga asawa o bisan ang iyang lima ka mga anak wala magtagad sa pagduaw kaniya. Samtang si Presidente Brown naghunahuna sa mga butang sa iyang higala nga “nawala nga dili mapalit sa salapi ug nakamatikod sa iyang malisud nga kahimtang ug sa kalawom sa iyang pagkaalaut,” siya nangutana sa iyang mga higala kon sa unsa nga paagi siya muosab sa dagan sa iyang kinabuhi kon siya magpakabuhi pagusab.

Ang tigulang nga buotan nga tawo, kinsa namatay paglabay sa pipila ka mga adlaw, miingon: “ `Samtang ako naghunahuna pagbalik ibabaw sa kinabuhi ang labing mahinungdanon ug bililhon nga katigayunan nga tingali unta akong naangkon apan diin akong nawala diha sa pagpalakaw sa pagtigum sa akong mga milyon, mao ang yano nga hugot nga pagtuo nga diha sa akong inahan sa Dios ug sa pagkaimortal sa kalag.

“ ‘…Ikaw nangutana kanako kon unsa ang labing bililhon nga butang sa kinabuhi. Ako dili makatubag kanimo sa labaw pa ka maayong mga pulong kaysa gigamit sa magbabalak.’ “Siya mihangyo ni President Brown sa pagkuha og usa ka gamay nga libro diha sa iyang gamay nga sudlanan diin iyang gibasa ang usa ka balak nga giulohan og “Ako usa ka Langyaw.”

“Kadto mao ang pagpamatuod sa usa ka tawo nga hapit na mamatay kinsa natawo sa Simbahan apan naanod palayo gikan niini. Mao kadto ang masulubon nga hilak sa usa ka nag-inusara nga tawo kinsa makahimo sa bisan unsa nga butang nga mapalit sa salapi, apan nawad-an sa labing mahinungdanon nga mga butang sa kinabuhi aron sa pagtigum niining mga butang sa kalibutan” (Continuing the Quest [1961], 32–35; mga italik gidugang).

Diha sa Basahon ni Mormon, ang propeta Jacob mihatag kanato og pipila ka mahinungdanon nga tambag niini nga butang:

“Apan sa dili pa kamo mangita sa mga katigayonan, pangita kamo sa gingharian sa Dios.

“Ug human kamo makadawat og usa ka paglaum diha ni Kristo kamo makadawat og mga katigayunan, kon kamo mangita kanila; ug kamo mangita kanila sa katuyoan sa pagbuhat og maayo—sa pagsaput sa hubo, ug sa pagpakaon sa gigutom ug sa paghatag og kagawasan sa mga bihag, ug sa paghatag sa kahupayan sa masakiton ug sa may mga kasakit” (Jacob 2:18–19; mga italik gidugang).

Ang katukoran ug panan-awon kaniadto mao kini: Kita kinahanglan gayud nga mangita sa gingharian, motrabaho ug moplano ug mogasto sa maalamon nga paagi, magplano alang sa umaabot, ug mogamit kon unsa nga bahandi gipanalangin kanato aron sa pagtabang sa pagtukod sa gingharian. Kon giyahan pinaagi niining mahangturon nga panan-awon ug pinaagi sa pagtukod dinhi niining lig-on nga tukuran, kita makapadayon uban sa pagsalig sa atong matag adlaw nga mga tahas ug sa mga buhat sa atong kinabuhi, nga kinahanglan gayud nga planohon sa mainampingon nga paagi ug sa makugihon nga paagi padayonon.

Sulod niini nga dugukan ako buot mopasabut sa lima ka mga baruganan sa makanunayon nga ekonomiya.

Pagkamakanunayon #1: Bayad sa usa ka matinuoron nga ikapulo. Ako sa kasagaran matingala kon kita makaamgo ba nga ang pagbayad sa ikapulo wala magpasabut sa paghatag og mga gasa ngadto sa Ginoo ug sa Simbahan. Ang pagbayad sa ikapulo mao ang pagpalingkawas sa utang ngadto sa Ginoo. Ang Ginoo mao ang kapanguhaan sa tanan natong mga panalangin, lakip sa kinabuihi mismo.

Ang pagbayad sa ikapulo usa ka sugo, usa ka sugo uban sa saad. Kon kita mosunod niini nga sugo, kita gisaaran nga kita “muoswag sa yuta.” Kini nga kauswagan naglangkob og labaw pa kay sa materyal nga mga kaayohan—kini mahimong maglakip sa pagtagamtan sa maayo nga panglawas ug kalagsik sa panghunahuna. Kini naglakip sa panaghiusa sa banay ug espirituhanon nga paglambo. Ako naglaum kaninyo nga karon wala magbayad sa inyong hinpit nga ikapulo mangita sa hugot nga pagtuo ug kalig-on sa pagbuhat sa ingon. Samtang kamo mohingpit niini nga obligasyon sa inyong Magbubuhat, kamo makakaplag sa dako, mahinungdanon nga kalipay, ang mao nailhan lamang niadtong kinsa matinudanon ngadto niini nga sugo.

Pagkamakanunayon #2: Pagpakabuhi sa ubos kay sa imo nga kinitaan. Ako nakakaplag nga walay paagi nga ikaw gayud mokita og labaw pa kay sa imo nga magasto. Ako nadani nga dili ang gidaghanon sa salapi nga kitaon sa usa ka tawo ang makahatag og kalinaw sa hunahuna ingon sa pagkontrol sa iyang salapi. Ang salapi mahimong usa ka masulundon nga sulugoon apan usa ka mabangis nga tigpabuhat. Kadtong kinsa mitukod sa ilang sumbanan sa pagpuyo aron adunay gamay nga sobra, nagkontrol sa ilang mga kahimtang. Kadtong kinsa mogasto labaw og gamay kay sa ilang kinitaan mao ang gikontrol sa ilang mga kahimtang. Sila naulipon. Si President Heber J. Grant sa makausa miingon: “Kon adunay usa ka butang nga makahatag og kalinaw ug katagbawan ngadto sa tawhanon nga kasingkasing, ug ngadto sa banay, kini mao ang pagpuyo subay sa atong kinitaan. Ug kon adunay bisag unsa nga usa ka butang nga makakagot ug makapawala sa kadasig ug makapaluya, mao ang pagpangutang ug obligasyon nga dili matuman” (Gospel Standard, comp. G. Homer Durham [1941], 111).

Ang yawe sa paggasto ubos kay sa atong kinitaan yano—kini mao ang gitawag og desiplina. Bisan kon sayo sa kinabuhi o ulahi, kita kinahanglan gayud sa katapusan makat-on sa pagdisiplina sa atong mga kaugalingon, sa atong mga kagana, ug sa atong ekonomikanhon nga mga tinguha. Unsa siya ka bulahan kinsa nakakat-on sa paggasto ubos kay sa iyang mga kinitaan ug maghipos sa wala paabuta nga mga panahon sa panginahanglan.

Pagkamakanunayon #3: Pagkat-on sa pag-ila tali sa mga panginahanglan ug mga tinguha. Ang mga kagana sa kunsumidor hinimo sa tawo. Ang atong sistema sa gawasnon nga pagkompetensya sa kalihokan sa pangita naghatag og walay kinutuban nga mga butang ug mga pangalagad aron sa pagpalihok sa atong tinguha sa pag-angkon sa labaw pa nga kahayahay ug mga kapritso. Ako nagpakabana lamang mahitungod sa atong mga katawhan nga naggamit sa maalamon nga paghukom diha sa ilang mga pagpamalit. Kita kinahanglan nga makat-on nga ang sakripisyo usa ka mahinungdanon nga kabahin sa atong mahangturon nga pagdisiplina.

Dinhi ug sa daghang laing mga nasud, daghang mga ginikanan ug mga anak nga natawo sukad sa Ikaduhang Gubat sa Kalibutan nga nakaila lamang sa mauswagon nga mga kahimtang. Daghan ang naanad sa dihadiha nga pagpasalamat. Dihay igo nga mga kahigayunan sa trabaho alang sa tanan kinsa adunay kasarang sa pagtrabaho. Ang mga kapritso kaniadto alang sa kadaghanan gihunahuna nga mga panginahanglan sa karon.

Kini gihimong sanglitanan sa batan-on nga managtiayon kinsa gipaabot sa pagsangkap sa ilang mga pinuy-anan ug mohatag sa ilang mga kaugalingon sa mga kapritso samtang sila magsugod sa ilang kaminyoon, diin naangkon sa ilang mga ginikanan human lamang sa daghang mga katuigan sa pakigbisog ug sakripisyo. Sa pagtinguha sa hilabihan kadaghan sa dihadiha dayon, ang batan-ong mga managtiayon mahimong modangop sa sayon nga mga plano sa pautang, sa ingon mahulog ang ilang mga kaugalingon ngadto sa utang. Kini mahimong makapugong kanila gikan sa pag-angkon sa mga kapanguhaan sa panalapi nga gikinahanglan sa pagbuhat ingon sa mga sugyot sa Simbahan diha sa butang sa pagpundo sa pagkaon ug uban nga mga programa sa kasiguroan.

Ang hilabihan nga pagpatuyang ug dili maayo nga pagdumala sa panalapi magbutang og bug-at nga palas-anon sa mga relasyon sa kaminyoon. Ang kadaghanan sa mga problema sa kaminyoon, nagsugod gikan sa ekonomikanhon nga mga tinubdan—sa pagkakulang sa kinitaan aron sa pagbuhi sa banay o dili maayo nga pagdumala sa kinitaan.

Usa ka batan-on nga amahan miduol sa iyang obispo aron magpatambag bahin sa panalapi ug misulti sa tanang naandan nga sugilanon: “Obispo, Ako nabansay pag-ayo isip usa ka enhinyero, ug mikita og maayo nga sueldo. Ingon og ang tanan sa tulunghaan ako gitudloan kon unsaon sa pagpangita og salapi, apan walay usa nga nagtudlo kanako kon unsaon sa pagdumala sa salapi.”

Samtang kita nagtuo nga maayo alang sa usa ka estudyante sa pagkuha og mga klase sa edukasyon alang sa kunsumidor, ang unang pagbansay nagagad sa mga ginikanan. Ang mga ginikanan dili mahimong motugyan niining mahinungdanon nga pagbansay sa pamasin o pagbalhin sa kapangakohan sa kinatibuk-an ngadto sa atong pangpubliko nga mga tulunghaan ug mga unibersidad.

Ang usa ka mahinungdanon nga bahin niining pagbansay mao ang pasabut sa utang. Kadaghanan kanato adunay duha ka mga matang sa panalapi nga utang–kunsumidor nga utang ug pamuhonan o negosyo nga utang. Ang kunsumidor nga utang nagpasabut sa pagpalit pinaagi sa kredit niadtong mga butang ang atong gigamit o gikunsumo sa matag adlaw nga pagpuyo. Mga panig-ingnan mahimong maglakip sa datadata nga pagpalit sa mga senina, mga ginamiton sa sulod sa balay (appliances), kasangkapan, ubp. Ang kunsumidor nga utang makuha pinaagi sa pagprinda sa atong umaabut nga mga kinitaan. Kini makuyaw kaayo. Kon kita matangtang sa trabaho, mabalda, o makasugat og malisud nga kalit nga mga hitabo, kita makaangkon og mga kalisud sa pagbayad sa atong mga obligasyon. Ang pagpalit sa datadata maoy labing mahal nga paagi sa pagpalit. Sa bili sa mga butang nga atong gipalit gidugangan og bugat nga tubo ug mga bayad sa paghatud.

Ako nakaamgo nga batan-ong mga banay usahay moingon nga gikinahanglan nga mopalit pinaagi sa utang. Apan kami mopahimangno kaninyo sa dili pagpalit labaw pa kay sa tinuod nga gikinahanglan ug sa pagbayad sa inyong mga utang sa dali kutob sa mahimo. Kon ang salapi lisud, paglikay sa kapin nga palas-anon sa dugang mga bayad sa tubo.

Ang utang sa pamuhonan kinahanglan nga masiguro sa hingpit aron dili masamok ang kasiguroan sa banay. Ayaw pagpamuhonan diha sa pamasin nga mga panimpalad. Ang espiritu sa pamasin mahimong makadaot. Daghang mga katigayunan nga nawala pinaagi sa dili makontrol nga kagana sa pagtigum og labaw pa ug labaw pa. Atong kat-unan ang kasub-anan sa nangagi ug maglikay sa pagpa-ulipon sa atong panahon, kusog, ug kinatibuk-ang kahimsog ngadto sa usa ka hinangol nga mga kagana sa pag-angkon og nagtubo nga materyal nga mga butang.

Si Presidente Spencer W. Kimball mihatag niining makapaaghat sa hunahuna nga tambag:

“Ang Ginoo mipanalangin kanato isip usa ka mga katawhan uban sa kahamugaway nga dili hitupngan sa milabay nga mga panahon. Ang mga kapanguhaan nga gibutang ubos sa atong gahum maayo ug gikinahanglan sa atong trabaho dinhi sa yuta. Apan ako nahadlok nga daghan kanato ang nagpatuyang uban sa mga panon ug mga hayopan ug mga hektarya ug mga kamarin ug bahandi ug nagsugod sa pagsimba niini isip bakak nga mga dios, ug sila adunay gahum ibabaw kanato. Aduna bay labaw pa niining maayo nga mga butang kay sa atong hugot nga pagtuo nga makabarug? Daghang mga katawhan naggugol sa hapit tanan nilang panahon sa pagtrabaho diha pagpataas sa kaugalingon nga naglakip sa daghang salapi, mga tampo sa puhonan (stocks), mga kalig-unan (bonds), mga pamuhonan, kabtangan, mga kredit kard, mga kasangkapan, mga sakyanan, ug ang sama sa pasalig sa tawhanon nga kasiguroan sa tanan, kini gilauman, usa ka taas ug malipayon nga kinabuhi. Nakalimtan mao ang kamatuoran nga ang atong buluhaton mao ang paggamit niining mga kapanguhaan sa atong mga banay ug mga korum sa pagtukod sa gingharian sa Dios” (“the False God We Worship,” Ensign, Hunyo 1976, 4).

Pinaagi sa pagpamatuod, mahimo ba nga akong idugang kini ngadto sa pamahayag ni Presidente Kimball. Wala akoy nasayran sa kahimtang diin ang kalipay ug kalinaw sa hunahuna milambo uban sa paghakot sa kabtangan lapas sa makatarunganon nga mga tinguha ug mga pagkinahanglan sa banay.

Pagkamakanunayon #4: Pagpalambo ug pagpuyo subay sa badyet. Akong usa ka higala adunay anak nga babaye kinsa milangyaw uban sa usa ka programa sa BYU sa pagtuon sa alang sa usa ka semistri. Sa kanunay siya misulat sa pinuy-anan alang sa dugang pa nga salapi. Ang iyang kabalaka nakapatawag kaniya sa iyang anak sa telepono ug nangutana kaniya mahitungod sa panginahanglan sa dugang nga mga pundo. Sa usa ka punto ssa panagsultihanay ang anak nga babaye mipasabut, “Apan Papa, ako makasulti kanimo asa ang matag sentabos nga imong gipadala kanako nagasto.”

Siya mitubag, “Ikaw mao ra og wala makakuha sa punto. Ako gusto sa usa ka badyet—usa ka plano alang sa paggasto—dili usa ka inadlaw nga talaan kon diin ang salapi magasto.”

Tingali ang mga ginikanan kinahanglan nga mahimong sama sa amahan sa nagtungha sa koliheyo nga batang lalaki kinsa mitelegrama sa pinuyanan, “Walay sapi, walay lingaw, imong anak nga lalaki.” Ang iyang amahan mitubag sa pagtelegrama, “Unsa ka subo, kaayo, imong papa,”

Kini ang akong namatikdan sa pag-interbyu sa daghang mga tawo sa miaging mga katuigan nga daghan kaayo sa mga katawhan walay badyet sa pagtrabaho ug wala makadisiplina sa ilang mga kaugalingon sa pagsunod niini nga probisyon. Daghang mga tawo naghunahuna sa badyet nga nagkawat kanila sa ilang kagawasan. Sa laing bahin malampusong mga tawo nakakat-on nga ang badyet nakaposible sa tinuod nga ekonomikanhong kagawasan.

Ang pagbadyet ug pagdumala sa panalapi dili kinahanglan nga hilabihan ka lisud o makahurot sa panahon. Ang sugilanon giasoy kabahin sa usa ka milangyaw nga amahan kinsa naghupot og mga lista sa bayranan diha sa kahon sa sapatos, sa iyang listahan sa dawatonon diha sa kalinyasan, ug ang iyang kwarta diha sa kaha sa salapi.

“Dili nako masabtan unsaon nimo sa pagdumala sa imong negosyo niining paagiha,” miingon ang iyang anak nga lalaki. “Giunsa nimo pagkahibalo kon pila ang imong ganansya?”

“Anak,” mitubag ang negosyante nga lalaki, “sa dihang ako nanaog sa barko, ako adunay usa lamang ka karsones nga akong gisul-ob. Karon ang imong igsoong babaye usa ka magtutudlo sa arte, ang imong igsoong lalaki usa ka doktor, ug ikaw usa ka accountant. Ako adunay sakyanan, panimalay, ug usa ka maayo nga negosyo. Ang tanang butang nabayran na. Busa idugang ang tanan kuhaan sa mga karsones, ug anaa ang akong ganansya.”

Ang maalamon nga mga magtatambag sa panalapi nagtudlo nga adunay upat ka nagkalainlain nga mga elemento sa bisan unsa nga maayong pagbadyet. Ang pagsangkap kinahanglan nga himoon pag-una alang sa sukaranan nga mga panginahanglan sa pagpalakaw ingon sa pagkaon, sinina, ubp.; ikaduha, alang sa kaangayan sa panimalay, ikatulo, alang panginahanglan sa kalit nga panghitabo ingon sa mga pagtipig, pagsiguro sa panglawas, ug pagsiguro sa kinabuhi; ug, ikaupat, alang sa maalamon nga pamuhonan ug usa ka programa sa pagtipig alang sa umaabut.

Mahimo bang mokomentaryo ako sa niining duha ka mga elemento. Walay kasiguroan sama sa wala paabuta sa atong mga kinabuhi. Uban sa nagtubo nga mga bili sa tambal, kasiguroan sa kahimsog mao lamang ang paagi nga sa kasagaran masulbad sa mga banay ang malisud nga aksidente, pagkasakit, o mga bayranan sa pagpanganak, ilabi na niadtong alang sa wala sa panahon nga mga pagpanganak. Ang kasiguroan sa kinabuhi makasangkap sa pagpadayon sa kinitaan kon ang naghatag sa wala damha mamatay. Matag banay kinahanglan nga mohimo og tagana alang sa tukma nga kasiguroan sa panglawas ug kinabuhi .

Human kining mga sukaranan matubag, kita kinahanglan pinaagi sa madaginuton nga pagdumala sa kanunay magtigum makahimo og mga pundo alang sa puhunan. Kini mao ang akong namatikdan nga ang pipila ka mga tawo nga nahimong malampuson sa mga pamuhonan kinsa wala mouna sa pagpalambo og kinaiya sa kanunay nga pagtigum. Kini nagkinahanglan og disiplina ug mapihigon nga paghukom. Adunay daghang mga paagi sa pagpamuhonan. Ang akong tambag lamang mao ang pagpili sa maalamon nga paagi sa imong mga magtatambag sa pagpamuhonan. Siguroha nga sila takus sa imong pagsalig pinaagi sa paghimo og usa ka malampuson nga talaan sa pagpamuhonan.

Pagkamakanunayon #5: Pagmatinuoron sa imong tanan nga mga kalihokan sa panalapi. Ang sumbanan sa kaligdong dili gayud mawala sa uso. Kini magamit sa tanang atong buhaton. Isip mga pangulo ug mga sakop sa Simbahan, kita kinghanglan nga mao ang pundok sa kaligdong.

Mga kaigsoonan, pinaagi niining lima ka mga baruganan, ako naningkamot sa paglatid kon unsa ang kinaiya isip tinuod nga sumbanan sa pagdumala sa panalapi ug kapanguhaan.

Ako naglaum nga matag usa kanato mahimong makakuha og kaayohan gikan sa ilang kagamitan. Ako mosaksi nga kini tinuod ug nga kini nga Simbahan ug ang buhat nga atong gihimo tinuod.

Gikan sa pagpakigpulong ni Presidente Tanner didto sa kinatibukang sesyon sa kaayohan sa Oktubre 1979 nga kinatibuk-ang komperensya sa Simbahan (tan-awa sa Conference Report, Okt. 1979, 117-21; o Ensign, Nob. 1979, 80–82).

Imahe

budget

Badyet gikan sa petsa ngadto sa petsa

Kinitaan	Giplano	Tinuod
Suhol o sueldo human sa buhis
Uban nga kinitaan
Tanang kinitaan
Mga Galastohan	Giplano	Tinuod
Ikapulo
Uban nga mga amot sa Simbahan
Dugay nga tagal nga mga pagtigum
Pagdaginot alang sa kalit nga mga hitabo
Pagkaon
Utang o abang
Mga kagamitan
Transportation
Mga bayad sa utang
Kasiguroan (Insurance)
Mga galastohan sa tambal
Sinina
Uban pa
Uban pa
Uban pa
Tanang mga galastohan