Te Onimaki Tiaki te Kamanennanti, ma man te Rinerine
Iroun Unimwaane Neil L. Andersen
Man te Kooram n Abotoro n te Tengaun ma Uoman
Onimakinan Iesu Kristo bon te bwai n tangira ae e roko ngkai ti rineia ni kakoaua ao ngkai ti ukeuke n taua ni kamatoaa.
E a kaman kinai korakoran ao kabwakan aia onimaki aomata ake irarikin te Uea. E taku nakon temanna, ma te aki nanokokoraki, “E ababaki am onimaki.”1 E taku ma te nanokawaki nakon are temanna, “Ngkami aika a karako ami onimaki.”2 E titirakiniia tabeman, “A nga ami onimaki?”3 Ao Iesu e taku nakoia ake a iria, “I tuai n nora te onimaki ae ai abakin aei [irouia Iteraera].”4
I titirakinai i bon i rou, “E kanga te Tia Kamaiu n noora au onimaki?” Ao n te tairiki aei ao I titirakiniko, “E kanga te Tia Kamaiu n noora am onimaki?”
Onimakinan te Uea Iesu Kristo bon tiaki te bwai ae bebete, ma ni beibeti n te ang. E aki manennanti n roko te onimaki ke n tiku bwa ara bwai. Ai aron, ae e taekinaki ni koroboki aika tabu, “bon te aki nanokokoraki nakon baika a kantaningaki …, are kakoauani baika a aki noraki.”5 Te Onimaki te bwai ae oota, ao te oota anne e ootanako.6 Te Onimaki inanon Iesu Kristo bon te bwai n tangira ae e roko mai karawa7 ngkana ti itiaki raoi ma n toua mwina ao ni kawakinna raoi. E kona ni korakora ke ni mamara am onimaki. Te Onimaki bon boton te mwaaka, ae e kakawaki tiaki tii n te maiu aei, ma i nanon waakin maiura i tinanikun te roki.8 N ana akoi Kristo, ao ti na kamaiuaki n ara onimaki nArana.9 Mwaitin am onimaki n taai aika a na roko bon tiaki man reken am tai, ma man te rinerine.
Ana onimaki te Kairake mai Brazil
I kaitibo ma Aroldo Cavalcante n te namwakaina ae e nako i Brazil. E bwabetitoaki ngke 21 ana ririki, te moan aomata n ana utu ni kaina te Ekaretia. E rikirake ni korakora ana onimaki teuaei ngaia are e a kakatauraoia nakon te mwakuri ni mitinare. Te kananokawaki, bwa tinan Aroldo e kuneaki aorakina ae te kaentia. Teniua te namwakaina imwiina, ti tabeua boong imwain matena, e taetae nakon Aroldo n tabeaiangana ae moan te korakora: Akea ana utu ae e na buokia. Aroldo e na taraa n ae e na tabeakiniia mwanena aika uarereke riki ao tarina ae uarereke naba. E nanokawaki ma e karaoa ana berita aei nakon tinana imwain matena.
E mwakuri n te bangke n te ngaina, ao n te bong e nakon te kura ae e rietata. E teimatoa ni kawakin ana berita ni bwabetito, ma ai akea ana kantaninga nakon karaoan ana mwakuri ni mitinare. Te wewete nakoina bon tararuan ana utu.
Namwakaina i mwina ngke e tabe Aroldo ni katauraoa ana taetae nakon ana toa te Uea, ao e wareki ana taeka Tamuera nakon te Uea ae Tauro ni boaia: “N ongotaeka,” e wareware, “e raoiroi riki [nakon] te karea.”10 E butimwaea aei Aroldo ma te kuba ao te ingainga bwa e riai n ongotaeka nakon ana wewete te burabeti ibukin karaoan te mwakuri ni Mitinare. E aki muutiakin kaangaanga ake i mwaina ma e waaki ni karaoa te mwakuri ae e raoiroi ibukin korakoran ana onimaki.
E kakawakin mwanen Brazil cruzeiro are e kona. Ngke 23 ana ririki, ao e a roko te wewete nakoina ibukin te mwakuri ni mitinare. E tuanga tarina te mwaiti ae e na butia ni katoa namwakaina man ana akaunti ibukin te utu. E bon aki tau naba ana mwane Aroldo ibukin mwanenakin mwanangana ni mitinare ao boon maiuia tarina ma mwanena, ma man te onimaki e bon rin naba n te MTC. Teuana te wiiki imwiina ao e a karekea ana moan kakabwaia man aika a mwaiti. Te bangke are e kamwakura Unimwaane Cavalcante e a kataboroa te mwane nakoina ngkai e nang aki mwakuri. Te kakai aei, ao tabeua riki, e karekea te mwaiti ni mwane ae e kainnanoia ibukin ana mition ao ibukiia ana utu ngkana e a kitaniia.
Uabwi te ririki imwiina, te Tari Cavalcante e a riki bwa te Beretitenti n te Titeiki i Recife Brazil Boa Viagem. E ururing rikaaki, man taekin kanoan boong akekei, “Ngke I kataia ni maiuakina te etieti, I namakina ana tangira ao ana kairiri au Tia Kamaiu. E rangi ni buoka rikiraken au onimaki, ni kaitarai kaangaanga aika a mwaiti.”11 E aki manennanti n reke ana onimaki Aroldo, ma man ana rinerine.
A rawata mwaane ao aine n aaro ni Kiritian aika a nene onimakinan te Uea Iesu Kristo irouia, ao ma te karinerine ao ti karineia.
E Aikoa Tei i Nuuka
Ma taari, ti a tia n anganaki ae mwaiti riki; te nakoanibonga mai iroun te Atua, te mwaaka are e kaokia te Atua nako aon te aba irouia anera. Te bwai aei e karaoiko bwa ko na kaokoro. Ko a kona n tei i bon iroum ni kaitarai kaangaanga. E na rikirake am onimaki tiaki n te manennanti, ma man am rinerine.
A na kanga aron maiura aika ti maiuakin ni kona ni karakai ke ni kakerikaaki ara onimaki. Te tataro, te ongotaeka, te kokoaua, itiakin iango ma mwakuri, te aki bangaomata a karikirakei ara onimaki. N akean aikai, ao e na mauna ara onimaki. Bukin tera e taetae te Tia Kamakiu nakon Betero, “I tataro ibukim, ba e na aki toki am onimaki”?12 Ibukina bwa iai te kairiribai are e na kairiira nakon kamaunakin ara onimaki! Ko riai ni kabanea am kona ni kawakina am onimaki.
Titiraki Aika Koaua
Kaekaan titiraki aika a koaua e rangi ni kakawaki ibukin karikirakean te onimaki, ao ti kabonganai wanawanara ao ara namakin. E taku te Uea, “N na bon tuangko n am iango ao inanom.”13 A aki kona n roko kaekaan titiraki ni kabane n te tai ae e waekoa, ma a bon kona ni karekeaki rinanon te kamatebwai mwaaka ao n ukoukoran kaekaia mai iroun te Atua. Kabonganaan ara iango ni kakeai nanora a bon aki karekei kaeka aika a raonaki n te tamnei. “Akea temanna ae atai bwain nanon te Atua, ma tii [rinanon] Tamnein te Atua.”14 Ao e na buokiira, E berita nakoira Iesu “te tia Buobuoki temanna” ao n Atongnga “bwa Tamnein te onimaki.”15
E aki kairoroa te kaeka nakon titiraki te onimaki. Riki, te onimaki e ukoukora te koaua ao te ninikoria ni waaki nako, e ngae ngke ti kakoaua n tabetai, “Bon akea te bwai ae I ataia, ma iai teutana ataakin ae N na reita kawain te abotoro.”16
Karinan te nanokokoraki iroun temanna, ae aanaki ni kaeka mai irouia taan aki onimaki, e na bon kamemerea ana onimaki temanna iroun Iesu Kristo ao Kaokan bwaai.17 “Ao te aomata ae bon te aro n aomata e aki kaki i nanona bwaai ake ana bwai Tamnein te Atua: bwa e taku bwa te nanobaba.”18
Te katooto, titiraki ake a kaineti ma te Burabeti Iotebwa Timiti a bon aki boou. A bon bane ni bakarerea te burabeti ibukin aia tiribure ngke e moan waakinaki te mwakuri aei. Nakoia taan onimaki, ake rabakauia man te kauabwi ma teuana n tienture, a mimiakin mwakuri ma koroboki ibukin te Burabeti Iotewa Timiti e kaan 200 te ririki n nako, kariaia bwa N na tibwa te reirei aei: Ibukin ngkai, tai tiriburea te Tari Iotebwa Timiti! N te bong ae e na roko, ko na karekei aika a raka iaon 100 te tai rongorongo man ukeuke ake a ikotaki ni boong aikai, ao e na roko man ataakin iroura Tamara are i Karawa.19 Iangoi maiun ni kabane Iotebwa Timiti—bungiakina ni kainnano ao ana reirei ae uarereke, e raira ana Boki Moomon n te tai ae kee iaan 90 te bong.20 Tebwina tengaa mwaane ao aine aika a kokoaua, a kamoamoa reken Kaokan bwaai. Ngke 38 ana ririki, Iotebwa e kabaea ana koaua ma raraana. I kakoaua bwa Iotewa Timiti bon ana Burabeti te Atua. Kakoaua aio ao raraoma riki, ni bwaai tabeua!
Bwaintangira Ake a Karikirakea Ara Onimaki
Iai ara B’aibara ao Ana Booki Moomon, ae a kakoaua bwa Iesu bon te Kristo, bon Natin te Atua. I taua i nanon baiu ana moan Boki Moomon n te taetae ni Buranti, ae e rairaki ma ni boretiaki iroun John Taylor, ngke e waakina ana mwakuri i Buranti n te ririki 1852. Tabeua ke bon ni kabane ana Boki Moomon ngkai ai tebubua tebwina taetae aika a kakaokoro ni kabuta te aonaaba. E anga te kakoaua n tamnei ao n rabwata ibukin te oi ni koaua ibukin Kaokan bwaai. Nningai am kabanea n tai ni wareka Ana Boki Moomon mai moana ni karokoa tokina? Warekia riki. E na karikirakea am onimaki.21
Ana bwai n tangira naba te Atua teuana ae e kakorakorai ara onimaki bon ana kairiri te Moan Beretitentii n te Kooram n te Tengaun ma Uoman. N te bong aei ao ti kamatoaia teniman te Tengaun ma Uoman aika a boou, ao I a butimwaaia Unimwaane Rasband, Unimwaane Stevenson, ao Unimwaane Renlund nakon te kamronron ni Kooram n te Tengaun ma Uoman ae tabu. E taku Bauro:
“E [weteia] abotoro; ao … burabeti; …
“Ibukin karaoiroaia ake a itiaki … :
“Ba rokora ni … kabaneira … n te onimaki, ao … ibukin atakin Natin te Atua … :
“… N aki manga … katiotioaki ao ni kama’eieiaki, n te angi nako ae te reirei nako, ni… mamanaki [irouia aomata] ma ni kairaki n te nanowanawana nakon te kamaneaki are te burebureaki.”22
Ana kairiiri te Moan Beretitentii ao te Tengaun ma Uoman a buoka katanakin ara onimaki.
E ngae ngke e uarereke moan waakin am onimaki, ma n am rinerine aika raraoi a uota mwiokoan te Atua, ao ni karikirakea am onimaki. E boni ngae ngke e kaangaanga te maiu n rabwata a kaaitarako, ana katikitiki te riaboro ae e mwamwakuri rinanon te roo ni uaiakina kamaunaan am onimaki, waaki nako. Ma ngkana ko teimatoa ni karaoi rinerine aika a raraoi, n onimakina te Atua, ao n Iriira Natina, te Uea e na karikirakea ootam ao rabakaum, ao e na rau am onimaki ao n aki mwainging. Beretitenti Thomas S. E taku Monson: “Tai maaku. … E oota taai aika a na roko n ai aron ami onimaki.”23
Porter, Zane, ao Max Openshaw
Aia onimaki ataeinimwane n te Ekaretia aei e rangi ni kamimi!
N Tuun 12 n te ririki aei, I karekea au meeri ae I tuangaki iai bwa te bitiobi man te uoote i Utah, buuna, ao natiia aika uoman a mate man te kabuanibwai are e riki nakon te wanikiba. Bitiobi Mark Openshaw e kakiba te wanikiba are e kitana te marae ni wanikiba ae euarereke, ngke e a karina naba ni bua itina ao ni kurati ma te aba. Bitiobi Openshaw, buuna, Amy, ao natiia Tanner ao Ellie a bane ni mate n te kabuanibwai aei. Ma te kakai ae e riki nakon natiia te mwaane, ae Max, nimaua ana ririki e kibarake man ana kain tekateka n te wanikiba, e maiu ma a mwaotorikiriki riina.
I ongo bwa natiia ae Unimwaane Porter Openshaw e karaoa ana mwakuri ni Mitinare i Matiare n te Matiare Mition ao natiia te mwaane ae te 17 ana ririki, Zane, e ira ana kaibibiti te reirei ibukin katein aaba i Tiaman.
I tarebonia Unimwaane Openshaw mai aon te aba ae Kiritimati. E ngae ngke e kubanrou n te rongorongo ae karina ni mateia tinana, tamana, tarina ao mwanena, e waekoa n oki ana tabeaianga Openshaw nakoia tarina uoman ake a uarereke riki.
N tokina ao bon Unimwaane Openshaw ma tarina ae Zane aika a baireia bwa a na kona n ibuobuoki tabeman n aia auti ao Porter e na tiku ni kabanea ana mition. A ataia bwa arei ae a tangiria aia karo.
Ngke I taetae ma Openshaw, I namakina rawawatana ao korakoran ana onimaki naba. “Iai mwiokoau,” e tuangai, “ao I ataia n akea te nanokokoraki bwa N na manga bon nooria riki au utu. … Korakoran kataakira e reke n taai nako iroun … ara Uea, Iesu Kristo. … E teretere raoi ni mwakan bain te Atua n ibuobuoki [nakoiu] ao tariu n rinanoan te kakawenako [aio] ae e rangi n rarawata.”24
Au moan tai ni kaitibo ma Zane n te taunimate. Ngke I tabe n taratarai bwaoki ni mate aika aua aika i matara n te umwantabu I mimi n ana onimaki te ataei ae 17 ana ririki ni maiu ngke e anga ana taeka nakoia aomata. “N te bong aei,” e taku, “ti a botaki ma te nanorinano ma rawawatan nanora, n uringa maiuia tinau, tamau, Tanner ao Ellie. … Ti a tia ni kaai ni kakaraki, ni kaai n tang, ni kaai n ururing, ni kaai n namakina ana kakabwaia te Atua ma inanon baina. …
“Tebongina imwiin ongou rongorongon te kabuanibwai, I kunea te reta mai iroun tinau n au baeki. N ana reta e kangai: ‘Zane, uringnga bwa antai ngkoe ao ko roko mai ia. Ti na tataro ibukim ao n ururingko.’ Bon akea riki kabanean taeka ae ai aron aei mai iroun tinau. I ataia ae tinau, ai uana naba ma Tanner, Ellie, ao tamau a … tataro ibukia [tariu ao] ngai. I ataia bwa … a tataro bwa N na uringa bwa antai Ngai … ibukina bwa Ngai, n ai arom, bon natin te Atua, ao E kanakomaiai nako ikai. I kakoaua [bwa] … e ngae ngke ti namakina te maroa, ma e bon aki kona ni kakeaira te Atua.”25
Raoraou aika tangiraki, e aki moan reke ami onimaki ngke kam bungiaki, ao n toki n te mate. Te Onimaki bon te rinerine. Kakorakora am onimaki, ao maiuakin ana taeka te Tia Kamaiu aika kariaiakaki: “E ababaki am onimaki.” Ngkana ko karaoa aei, I bertia nakoim bwa am onimaki, rinanon ana akoi Iesu Kristo, e na kariaia teim n te bong teuana ma te koraki ake ko tangiria, a rangi n itiaki i matan te Atua, n aran Iesu Kristo, amen.