2010–2019
Taau mo Hotau Ngaahi Tāpuaki Kuo Talaʻofa Maí
ʻOkatopa 2015


Taau mo Hotau Ngaahi Tāpuaki Kuo Talaʻofa Maí

Kuo pau ke hoko ha vīsone ʻo e ngaahi tāpuaki fakaofo ʻetau Tamaí ne talaʻofa maí, ko e meʻa ke tukutaha ai ʻetau tokangá ʻi he ʻaho kotoa pē.

ʻOku mou ʻofa ki he fefine ʻi he vitioó? ʻOku mau ʻiloʻi ko e tokolahi ʻo kimoutolu kuo teʻeki ke mou maʻu faingamālie ke fanau ʻiate koe pē, kuo talu hoʻo tupu mo hono ʻofaʻi, akoʻi mo faitāpuekina ha fānau. Pea, ʻoku ʻofa atu ʻetau Tamai Hēvaní mo kimautolu ko ho ngaahi tokouá, kiate kimoutolu ʻi homou fai iá!

ʻĪmisi
Finemui ʻokú ne fuofua ha kiʻi pēpē valevale

Kuo tau maʻu kotoa nai e faingamālie, kau ai siʻi ngaahi tokoua iiki ange ʻi he Palaimelí mo e Kau Finemuí, ke fua ha pēpē toki fāʻeleʻi peá ne sio hake ki hotau fofongá? Kuo tau ongoʻi nai e ongo toputapu mo māʻoniʻoni ʻokú ne ʻākilotoa e laumālie fakasilesitiale ko ʻeni kuo toki fekauʻi mai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ki hono kiʻi sino toki fakatupu foʻou mo haohaoá? ʻOku tātaaitaha ʻeku aʻusia e ngaahi ongo matuʻaki fakaʻofoʻofa, fakamāfana, mo fakalaumālie peheé.

Ko hotau sinó ko ha ngaahi meʻaʻofa toputapu ia mei heʻetau Tamai Hēvaní. Ko ha ngaahi temipale fakatāutaha ia. ʻI heʻetau tauhi kinautolu ke maʻa mo haohaoá, te tau lava ʻo moʻui taau ke tokoni ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi hono fakatupu ha ngaahi sino maʻa ʻEne fānau fakalaumālie ʻofeiná.

ʻĪmisi
(President Nelson speaks)

ʻI he lea konifelenisi lahi fakaʻosi ʻa Palesiteni Poiti K. Pēká, ʻa ia te mou manatuʻi ko e “pisiketé mo e ʻumá,” naʻá ne fakamoʻoniʻi ai “[ʻoku mahuʻinga] ʻa e fekau ko ia ke fakatokolahi mo fakakakai ʻa e māmaní … pea ko e fiefiaʻanga ia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Te tau lava ʻo ofi ange ki heʻetau Tamai Hēvaní pea aʻusia ha fiefia kakato, pea mo e tuʻunga fakaʻotuá, ʻo kapau te tau fakaʻaongaʻi māʻoniʻoni ʻa e mālohi [fakatupu] ko ʻení. Ko e mālohi ʻo e fakatupú ʻoku ʻikai ko ha konga noaʻia pē ia ʻo e palaní; ko e palaní [ia].”

Naʻá ne hoko atu ʻo pehē:

“ʻOku fie maʻu ʻe he ʻofa moʻoní ʻa e fakatatali ko ia kae ʻoua leva ke fai e malí, kae toki vahevahe ʻa e ongoʻi ʻofa ko ia ʻokú ne fakaava mai e ngaahi mālohi toputapu [ko iá] … [ʻi he] fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tūkunga kotoa pē ʻe lava ke ikunaʻi ai kita ʻe he holi fakaesinó. …

“… ʻOku fakafalala ʻetau fiefia ʻi he moʻui fakamatelié mo e hakeakiʻí, ki he founga ʻetau tali e ngaahi holi fakaesino taʻetūkua mo mālohi ko ʻení.”1

Siʻi ngaahi tokoua ʻofeina, tatau pē ki he talavou mo e matuʻotuʻa, kuó u ongoʻi tailiili heʻeku teuteu e leá ni. Hangē ko ia ne fakamatalaʻi ʻe ʻAlamā ko e Siʻí, “ʻOku ou fakaʻamu ʻi hono moʻoni taha ʻo hoku lotó … ke mou … ui ki hono huafa toputapú, pea leʻo mo lotu maʻu ai pē, ke ʻoua naʻa ʻahiʻahiʻi ʻa kimoutolu ʻo lahi ange ʻi he meʻa ʻoku mou lava ʻo kātakiʻí, … koeʻuhí ke hiki hake ʻa kimoutolu ʻi he ʻaho fakamuí.”2

Ne fakamoʻoni foki ʻa Molomona kimui ange ki he kuonga ʻo ʻAlamaá, “naʻe malanga [ʻa Kolihola, ko e fili ʻo Kalaisí] … , ʻo tohoakiʻi atu ʻa e loto ʻo e … kakai fefine tokolahi.”3

Ngaahi tokoua, kuo maʻu ʻe Sētane ha ivi takiekina hangē ko Koliholá ʻi hotau kuongá pea ʻoku fakautuutu e ola lelei ʻene feingá. Ko e hā ha niʻihi ʻo ʻene ngaahi meʻangāué? Ko e ngaahi tohi feʻofaʻaki ʻoku fakatupu tohoakí, faiva soap operas he TV, fehokotaki he mītia fakasōsialé ʻa e kakai fefine ʻosi malí mo honau kaumeʻa kimuʻá, mo e ponokālafí. Siʻi ngaahi tokoua, kuo pau ke tau matuʻaki tokanga! He ʻikai ke tau lava ʻo vaʻinga ʻaki e ngaahi ngahau vela ʻa Sētané pea hao mei he velá. ʻOku ʻikai ke u ʻiloʻi ha faʻahinga meʻa ʻe laka ange ʻi he angamaʻá, te ne fakafeʻungaʻi kitautolu ki he takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

ʻOku fekumi ha tokolahi he ʻahó ni ki he fakatōliʻa vavé pea ke ʻiloʻi leva ʻi he ʻInitanetí. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻe faitāpuekina lahi kitautolu ʻo kapau te tau fakaʻaongaʻi ʻetau tuí mo e kātakí pea tau ʻalu ʻo ʻave ʻetau ngaahi hohaʻá ki he Tamai Hēvaní, ko e tupuʻanga ʻo e moʻoni kotoa pē. ʻE lava ke maʻu ha ngaahi tali mo ha fakapapau lahi ʻo fakafou ʻi he fekumi mo ako fakaʻaho ʻo e folofolá pea mo e lotu fakamātoato mo tāumaʻú, ka ʻoku ʻikai ke maʻu he ʻInitanetí ha faʻahinga talaʻofa pehē. Naʻe fakamoʻoni e palōfita ko Sēkopé ʻo pehē: “He ʻoku folofola ʻaki ʻe he Laumālié ʻa e moʻoní, pea ʻoku ʻikai loi. Ko ia, ʻokú ne folofola ki he ngaahi meʻá ʻo hangē ko honau angamoʻoní, pea ki he ngaahi meʻá ʻo hangē ko honau angamoʻoni ʻe ʻi aí.”4

ʻI heʻetau kau ko ia ki hono siofi, lautohi pe aʻusia ha faʻahinga meʻa ʻoku maʻulalo hifo he tuʻunga moʻui ʻetau Tamai Hēvaní, ʻoku hanga ʻe he meʻa ko iá ʻo fakavaivaiʻi kitautolu. Neongo pe ko e hā hotau taʻu motuʻá, kapau ko e meʻa ʻoku tau sio, lau, fanongo ki ai pe fili ke faí ʻoku ʻikai fenāpasi mo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, tamateʻi ia, haehae momoiki ia, lī ia ki tuʻa pea haʻaki e matapaá.

ʻĪmisi
Ko e Fakamoʻui ʻi Ketisemani

ʻOku ʻikai ha taha ʻiate kitautolu ʻe haohaoa, ka ko e taimi kuo tau faiangahala aí, naʻe fakamanatu mai ʻe Palesiteni Peeka ʻo pehē:

“Ko e talaʻofá ʻeni: ‘Vakai, ko ia ia kuó ne fakatomala mei heʻene ngaahi angahalá, ʻoku fakamolemoleʻi ia, pea ko au ko e ʻEikí, ʻoku ʻikai te u toe manatu ki ai’ (T&F 58:42). …

“… ʻOku ʻikai toe ʻi ai ha mele ʻo e Fakalelei ko ia te ne lava ke fakafoki mai kitautolú. ʻA ia ko hono ʻuhingá, neongo pe ko e hā kuo tau faí, pe ko e ʻalunga ne tau ʻi aí, pe founga naʻe hoko ai ha faʻahinga meʻa, kapau ʻoku tau fakatomala moʻoni, kuó Ne ʻosi talaʻofa te Ne fakaleleiʻi. Pea ʻi Heʻene fai e fakaleleí, ko ʻene ʻosí ia. ʻOku fuʻu tokolahi hatau niʻihi ʻoku ʻoho tavale holo ʻi he ongo halaiá mo e ʻikai ʻilo e founga ke hao aí. Te ke hao kapau te ke tali e Fakalelei ʻa Kalaisí, pea ʻe lava leva ʻa e loto lavea ko iá ʻo liliu ko e hoihoifua, ʻofa pea mo e taʻengata.”5

Makehe mei he fakatomalá, ko e hā ha tokoni pe nāunau kuo ʻomai ke tokoni kiate kitautolu ke tau maʻa mo angamaʻa? ʻOku ʻiloʻi pea hivaʻi ʻe heʻetau fānau Palaimelí ʻa e hiva “Scripture Power [Mālohi ʻo e Folofolá].”6 Fēfē ke tau fakalahi ia ki he “Mālohi ʻo e Lotú,” “Mālohi ʻo e Temipalé,” “Mālohi ʻo e Ngaahi Fuakavá,” “Mālohi ʻo e ʻAho Sāpaté,” “Mālohi ʻo e Palōfitá,” pea mo e “Mālohi ʻo e Angamaʻá”?

ʻOku ʻi ai foki ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga mo e ngaahi talaʻofa ʻo e maluʻí ʻoku fekauʻaki mo hono tui totonu hotau ngaahi kāmeni fakatemipalé. Kuó u ongoʻi ko ha fakataipe ia hono tui e ngaahi pulupulu fakatuʻi kuo ʻomi ʻe heʻeku Tamai Hēvaní kiate aú. ʻE ngaahi tokoua, ʻoku ou fakamoʻoni ko e taimi ko ia ʻoku tau feinga ai ke tui totonu hotau kāmení ʻoku ʻafioʻi ia ʻe heʻetau Tamaí ko e fakaʻilonga ʻetau ʻofa mo e līʻoa kiate Iá. Ko e fakaʻilonga ia ʻo e ngaahi fuakava kuo tau fai mo Iá pea kuó Ne talaʻofa mai, “10 Ko au, ko e ʻEikí, ʻoku ou haʻisia, ʻo ka mou ka fai ʻa e meʻa ʻoku ou leaʻakí; ka ʻo ka ʻikai te mou fai ʻa ia ʻoku ou leaʻakí, ʻoku ʻikai hamou talaʻofa.7

Ne u toki talanoa kimuí ni mai ki ha kaungāmeʻa fuoloa kuó ne vete mali tuʻo ua koeʻuhí ko e maʻunimā mo e taʻe angatonu ʻo hono ngaahi husepānití. Kuó ne faingataʻaʻia lahi mo ʻene fānau ʻe toko tolú. Naʻá ne pehē, “Kuó u feinga mālohi ke moʻui angatonu. Ko e hā kuó u aʻusia ai ha ngaahi faingataʻa lahi pehē? Ko e hā haʻaku faihala? Ko e hā ʻoku finangalo e Tamai Hēvaní ke u faí? ʻOku ou lotu mo lau ʻeku folofolá, tokoni ki heʻeku fānaú pea mo faʻa ʻalu ki he temipalé.”

ʻI heʻeku fakafanongo ki he fefiné ni, ne u fie kalanga, “ʻOkú ke fai ia! ʻOkú ke fai ʻa ia kotoa pē ʻoku finangalo e Tamai Hēvaní mo ʻamanaki te ke faí!”

ʻOku mahino, kuo fakahaaʻi ʻe he tokolahi ʻoku “fuʻu taumamaʻo” e ngaahi tāpuaki ʻetau Tamaí ne talaʻofa maí, tautautefito ʻi he taimi ʻoku fonu ai ʻetau moʻuí ʻi he ngaahi faingataʻá. Ka naʻe akonaki ʻa ʻAmuleki ia “ko e moʻuí ni ko e taimi ia … ke teuteu ai ke feʻiloaki mo e ʻOtuá.”8 ʻOku ʻikai ko ha taimi ia ke maʻu kotoa ai hotau ngaahi tāpuakí. Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Peeka ʻo pehē, “ʻOku ʻikai teitei kau he konga uá ia ʻa e ʻpea naʻa nau nofo fiefia ai pē ʻo taʻengata.’ Ko e kupuʻi lea ia ki he konga hono tolú, ʻi he taimi ʻoku solova ai e ngaahi meʻa fakamisitelí pea fokotuʻutuʻu lelei e meʻa kotoa.”9 Ka neongo ia, kuo pau ke fakatefito fakaʻaho ʻetau tokangá ʻi he vīsone ki he ngaahi tāpuaki fungani kuo talaʻofa mai ʻe he Tamaí—pea ke tau ʻilo foki ki he “lahi ʻo ʻene ngaahi ʻaloʻofa ongongofua kiate kinautolú”10 ʻoku tau aʻusia fakaʻahó.

Ngaahi tokoua, ʻoku ʻikai ke u ʻiloʻi pe ko e hā ʻoku lahi pehē ai hotau ngaahi ʻahiʻahí, ka ʻoku ou ongoʻi ʻoku mahulu hake ʻa e palé, ʻoku taʻengata pea mo laui kuonga, ʻo fakafiefia pea mahulu hake ia heʻetau mahinó, he ko e ʻaho ʻe foaki ai ʻa e palé, te tau fie lea ki heʻetau Tamai ʻaloʻofa mo manavaʻofá ʻo pehē, “Ko e meʻa kotoa pē ʻena naʻe fie maʻú?” ʻOku ou tui kapau te tau manatuʻi mo ʻiloʻi fakaʻaho e lolotonga ʻo e ʻofa ʻetau Tamai Hēvaní mo hotau Fakamoʻuí kiate kitautolú, te tau loto fiemālie ke fai ha faʻahinga meʻa pē ke tau toe foki ai ki Hona ʻaó, ʻo ʻākilotoa ai kitautolu ʻe Heʻena ʻofa taʻengatá. ʻE ngaahi tokoua ʻofeina, ko e hā ka toe lau ai ʻetau mamahi hení, kapau ʻe aʻu ki he ngataʻangá ko e ngaahi ʻahiʻahi ko iá te ne fakafeʻungaʻi kitautolu ki he moʻui taʻengatá mo e hakeakiʻi ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá mo ʻetau mo e Fakamoʻuí?

ʻOku ou fakamoʻoni ko hotau sinó ko ha ngaahi meʻaʻofa toputapu ia mei heʻetau Tamai Hēvaní pea ʻi heʻetau tauhi ke maʻa mo haohaoa ʻetau moʻuí ʻo fakafou ʻi he feilaulau fakalelei ʻa hotau Fakamoʻuí pea tau fokotuʻu maʻu e ngaahi pale kuo talaʻofa mai ʻe heʻetau Tamaí ʻi muʻa ʻi hotau halá ke tau sio maʻu pē ki aí, ʻe ʻi ai e ʻaho te tau maʻu ai “e meʻa kotoa pē ʻoku maʻu ʻe [heʻetau] Tamaí.”11 ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.