2022
Haʻisia ki he Fakamoʻuí ʻi he Ngaahi Fuakavá
Fēpueli 2022


“Haʻisia ki he Fakamoʻuí ʻi he Ngaahi Fuakavá,” Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, Fēpueli 2022.

Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au

Sēnesi 17; 22; ʻĒpalahame 2

Haʻisia ki he Fakamoʻuí ʻi he Ngaahi Fuakavá

ʻĪmisi
David A. Bednar

ʻOku hoko ʻetau fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava toputapú ke haʻi ai kitautolu ki he Fakamoʻuí.

ʻĪmisi
ʻīmisí

ʻI he ʻuluaki pōpoaki ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ko e Palesiteni ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, naʻá ne fakamamafaʻi ai ʻa hono mahuʻinga ʻo e ngaahi fuakava toputapu ʻo e ongoongoleleí. Naʻá ne pehē:

“ʻOku ou fie lea atu ki he mēmipa kotoa pē ʻo e Siasí, nofo maʻu ʻi he hala ʻo e fuakavá. ʻE hanga ʻe hoʻo tukupā ke muimui ki he Fakamoʻuí ʻaki hono fakahoko ha ngaahi fuakava mo Ia pea tauhi e ngaahi fuakava ko iá, ʻo fakaava e matapā ki he tāpuaki fakalaumālie mo e faingamālie kotoa pē ʻe lava ke maʻu ʻe he kakai tangata, fefine, mo e fānau he feituʻu kotoa pē.”1

ʻOku fakaafeʻi kitautolu kotoa ʻe he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ke tau “kau ʻi heʻene fakamoʻuí, pea mo e mālohi ʻo ʻene huhuʻí.”2 ʻE lava ke hoko e ngaahi talaʻofa, ngaahi tāpuaki, mo e mālohi ʻo e ngaahi fuakava toputapu ʻoku tau fakahoko mo Iá ke liliu ai hotau lotó, ʻomi ha fakahinohino mo ha maluʻi fakalaumālie, pea malava ai ke tau maʻu ha fiefia ʻoku tuʻuloá.

Ko e Hā ʻa e Ngaahi Fuakava?

Ko e fuakavá ko ha aleapau ia ʻi he vā ʻo e ʻOtuá mo ʻEne fānaú. ʻOku mahuʻinga ke manatuʻi ʻokú Ne fokotuʻu ʻa e ngaahi makatuʻunga ʻo e ngaahi fuakava kotoa pē ʻi he ongoongoleleí; ʻoku ʻikai ke ta fai ia ʻe kitaua. ʻOku tau fakaʻaongaʻi ʻetau tauʻatāina ke fili ki he totonú ke ako, tali, mo tauhi e ngaahi fuakava kuo fokotuʻu ʻe he ʻOtuá.

Ko e tokolahi ʻiate kimoutolu kuo mou ʻosi fai ha ngaahi fuakava ʻi he taimi ne mou papitaiso aí. Pea ʻi hoʻomou fakalakalaka ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, te mou fai ha ngaahi fuakava lahi ange. Ko e ngaahi fuakava toputapu tahá, ʻoku toki maʻu pē ia ʻi loto ʻi ha temipale māʻoniʻoni—ʻa e fale ʻo e ʻEikí.

ʻOku fakamamafaʻi ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe fā ko ʻení ha niʻihi ʻo e ngaahi talaʻofa mo e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei hono fakahoko ʻi he moʻui taau mo tauhi faivelenga e ngaahi fuakava mo e ʻOtuá.

ʻĪmisi
fāmili ʻi he temipalé

ʻOku Tokoni ʻa e Ngaahi Fuakavá ke Tau ʻIloʻi Moʻoni Ko Hai Kitautolu

Kuo fakahoko ʻe he ʻOtuá ha ngaahi fuakava mo ʻEne fānau faivelengá talu pē mei he kamataʻanga ʻo e māmaní. Hangē ko ʻení, ko ʻĒpalahamé ko ha palōfita maʻongoʻonga ia naʻá ne fakaʻamua e moʻui māʻoniʻoní mo talangofua ki he ngaahi fekau kotoa ʻa e ʻOtuá—kau ai ʻa e fekau ke feilaulauʻi hono foha mahuʻinga ko ʻAisaké. Koeʻuhí ko e talangofua taʻeueʻia ʻa ʻĒpalahamé, naʻe fai ai ʻe he ʻOtuá ha fuakava mo ia pea talaʻofa ange ʻa e ngaahi tāpuaki nāunauʻia ʻo ha hako maʻongoʻonga pea ʻe tāpuekina e ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní ʻi hono “hakó.”3

ʻOku tāpuekina ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa pē ʻe he hako ʻo ʻĒpalahamé koeʻuhí he ʻoku maʻu ʻe hono “hakó” ʻa e fatongia ke vahevahe ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí mo fakaafeʻi ʻa e kakai kotoa pē ke nau maʻu ʻi he mafai totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí mo e hakeakiʻí.4 Naʻe toe fakafoʻou ʻe he ʻEikí kimui ange ʻa e fuakava ko ʻení mo e foha ʻo ʻĒpalahame ko ʻAisaké, mo hono mokopuna ko Sēkopé, pea mo kitautolu ʻoku moʻui mo ngāue ʻi he kuonga fakaʻosi ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá.

ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e ngaahi talaʻofa mo e ngaahi tāpuaki ko ʻení mo koé? Tatau ai pē pe ko e hako totonu pe ohi koe, ʻokú ke hoko ai ko e ʻea-hoko totonu ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá kia ʻĒpalahamé. Kuo pau ke mou tāpuekina e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá ʻaki hoʻomou fakamoʻoni ki he tuʻunga faka-ʻOtua ʻo Sīsū Kalaisí, fakahā ʻa e pōpoaki ʻo ʻEne ongoongolelei kuo fakafoki maí, mo fakaafeʻi ʻa e kakai kotoa pē ke nau maʻu ʻa e ngaahi fuakava toputapú mo e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine kitautolu ʻo e ʻOtuá pea mo e “hako” ʻo ʻĒpalahame. Naʻe tomuʻa fakanofo kitautolu ‘i he maama fakalaumālié ke tau haʻu ki māmani ʻo tokoni ke fakahoko ‘a e fuakava mo e ngaahi talaʻofa naʻe fai ‘e he ‘Otuá kia ‘Ēpalahamé. Ko hotau tuʻungá ia pea ko e ‘uhinga ia ‘oku tau ‘i heni ai—ʻi he ‘ahó ni pea ‘i he taimi kotoa pē.

ʻOku Hoko e Ngaahi Fuakavá ke Tau Ofi Ange Ai ki he Fakamoʻuí

He ʻikai malava ʻa e ngaahi talaʻofa mo e ngaahi tāpuaki ʻo e fuakavá ka ne taʻeʻoua hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí. ʻOkú Ne fakaafeʻi kitautolu ke tau sio kiate Ia,5 haʻu kiate Ia,6 ako ʻiate Ia,7 pea haʻi kitautolu kiate Ia8 ʻo fakafou ʻi he ngaahi fuakava mo e ngaahi ouau ʻo ʻEne ongoongolelei kuo fakafoki maí.

Ko e ngaahi fuakavá mo e ngaahi ouaú ko e ngaahi konga ia ʻoku tau malava ai ke langa ʻetau moʻuí ʻi he “maka ʻo hotau Huhuʻí”9 mo ʻEne Fakaleleí. Koeʻuhí ko hono tauhi faivelenga e ngaahi fuakava toputapú ʻokú ne haʻi maʻu kitautolu ki he Fakamoʻuí, ʻokú Ne hoko ko e maʻuʻanga fakahinohino mo e mālohi fakalaumālie taupotu taha ʻi heʻetau moʻuí.

Toʻo ʻEne Haʻamongá Kiate Kimoutolu

Naʻe folofola ʻa e Fakamoʻuí: “Haʻu kiate au ʻa kimoutolu kotoa pē ʻoku feinga mo mafasiá, pea te u foaki ʻa e fiemālié kiate kimoutolu.

“Toʻo ʻeku haʻamongá kiate kimoutolu, pea mou ako ʻiate au; he ʻoku ou angavaivai mo angamalū: pea te mou ʻilo ai ʻa e fiemālié ki homou laumālié.

“He ʻoku faingofua pē ʻeku haʻamongá, pea ʻoku maʻamaʻa ʻeku kavengá.”10

Ko e haʻamongá ko ha potuʻi ʻakau ʻoku faʻa ngāue ʻaki ke haʻi fakataha ki ai ha ongo pulu pe ha ongo monumanu kehe ke na lava ʻo toho fakataha ha kavenga. ʻOku hoko ʻa e haʻamongá ke ne fokotuʻu fakataha ʻa e ongo monumanú ke na ngāue fakataha ke fakakakato ha ngāue.

ʻOku hanga ʻe heʻetau fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava toputapú ʻo haʻi kitautolu ko ha haʻamonga pea haʻi fakataha kitautolu mo e ʻEikí. ʻOku ʻuhinga ʻeni ʻoku tau falala kiate Ia pea fuesia fakataha ʻetau kavengá mo Ia lolotonga e fononga ʻo e moʻuí. He ʻikai lava ke fakafehoanaki ʻetau ngaahi ngāue lelei tahá mo Haʻaná. Ka ʻi he taimi ʻoku haʻi ai kitautolu ki he Fakamoʻuí, te tau lava ʻo maʻu ʻa e mālohi faifakamaʻa, lavameʻa, mo makehe ʻo ʻEne Fakaleleí ʻi heʻetau moʻuí.

ʻOku ʻIkai Te Ke Teitei Tuēnoa

Ko ha talaʻofa mo ha tāpuaki maʻongoʻonga ʻe taha ʻo hono haʻi kitautolu ki he Fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi he ngaahi fuakavá ko e ʻikai ko ia ke tau teitei tuenoá. ʻE lava ke tau vilitaki atu ʻi he loto-fiefia ʻi heʻetau moʻuí ʻaki ha tokoni fakalangi. ʻI he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí mo ʻetau ngaahi fuakavá, ʻoku tau maʻu ai ʻa e mālohi ke fakahoko pea mo aʻusia ʻa e meʻa he ʻikai ke tau lava ʻo faí pea fakafalala ʻataʻatā pē ki hotau ivi malava fakangatangata ʻi he moʻui fakamatelié.

ʻOku tāpuekina taʻe-hano-tatau kitautolu ʻi heʻetau haʻisia ki he ʻEikí ʻo fakafou ʻi he ngaahi fuakava toputapú. Pea ʻoku ou fakamoʻoni ʻoku moʻoni ʻa e folofola ko ʻeni ʻa e ʻEikí, “Ko ia, fai atu ʻa [hoʻomou] fonongá pea tuku ke fiefia ʻa [homou] lotó; he vakai, pea ʻilo ange, ʻoku ou ʻiate [kimoutolu] ʻo aʻu ki he ngataʻangá.”11