2000–2009
Pea Kapau ʻe ʻIkai …
ʻEpeleli 2004


Pea Kapau ʻe ʻIkai …

ʻOku fakahoko ʻe he tangatá ha ngaahi meʻa fakaofo ʻi heʻenau falala ki he ʻEikí mo tauhi ʻEne ngaahi fekaú—mo ʻenau fakaʻaongaʻi e tuí neongo ʻoku ʻikai ke nau ʻilo e founga ʻoku oʻi ai kinautolu ʻe he ʻEikí.

ʻI heʻeku kei talavoú, ne u foki ki ʻapi mei ha feʻauhi pasiketipolo he kalasi valú, kuó u loto mamahi mo puputuʻu. Naʻá ku pehē ange leva ki heʻeku faʻeé, “ʻOku ʻikai ke u ʻilo pe ko e hā e ʻuhinga ne mau foʻi aí—naʻá ku maʻu ha tui te mau mālohi!”

Kuó u ʻiloʻi ʻeni he taimí ni naʻe ʻikai ke u ʻilo he taimi ko iá pe ko e hā ʻa e tui.

Ko e tuí ʻoku ʻikai ko ha fakaʻamú pē, ʻoku ʻikai ko ha fakatetuʻa pe ko ha fakaʻamua loto pē. Ko e tui moʻoní ʻa e tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí—ʻa e loto-falala mo e falala kia Sīsū Kalaisi ʻokú ne tataki ha taha ke muimui ʻiate Iá.1

ʻI he ngaahi senituli kuo hilí, naʻe fakafokifā pē hono kapusi ʻo Taniela mo hono kaungā ngāue kei talavoú mei he malú ki he māmaní—ko ha māmani muli mo fakafihi. ʻI he fakafisi ʻa Setaleki, Mēsake mo ʻApitenikō ke punou ʻo hū ki ha ʻīmisi koula naʻe fokotuʻu ʻe Nepukanesá, naʻe fakahā ange ʻe ha tuʻi houhau kiate kinautolu kapau he ʻikai ke nau moihū ʻo hangē ko e fekaú, ʻe lī kinautolu ki ha afi vela kakaha. “Pea ko hai ʻa e ʻOtua ko ia te ne fakahaofi ʻa kimoutolu mei hoku nimá?”2

Naʻe tali vave mo mahino ange ʻe he kau talavou ʻe toko tolú, “kapau ʻoku pehē, [ʻo ke lī kimautolu ki he fōnise ʻo e afí,] ʻoku mālohi ʻa homau ʻOtua ʻa ia ʻoku mau tauhí ke fakahaofi ʻa kimautolu mei he afi vela kakahá, pea te ne fakahaofi ʻa kimautolu mei ho nimá.” ʻOku hangē ia ko ʻeku tui ʻi he kalasi valú. Ka ne nau fakahaaʻi naʻe mahino kakato kiate kinautolu ʻa e tuí. Pea ne nau hoko atu ʻo pehē, “Pea kapau ʻe ʻikai, … ʻe ʻikai te mau tauhi [ki] ho ngaahi ʻotuá, pe hū ki he meʻa fakatātā koula ʻa ia kuó ke fokotuʻú.”3 Ko ha konga lea ia ʻo e tui moʻoní.

Naʻa nau ʻiloʻi te nau lava ʻo falala ki he ʻOtuá—neongo kapau he ʻikai hoko e ngaahi meʻá ʻo hangē ko ʻenau ʻamanakí.4 Ne nau ʻiloʻi ko e tuí ʻoku mahulu hake ia ʻi he fakakaukau ʻa e ʻatamaí pē, pea mahulu hake ia ʻi hono fakahaaʻi pē ʻoku moʻui ʻa e ʻOtuá. Ko e tuí ko ha falala kakato ia kiate Ia.

Ko e tuí ko ha falala moʻoni ia, neongo ʻoku ʻikai mahino kiate kitautolu ʻa e meʻa kotoa pē, ka ʻoku mahino ia kiate Ia. Ko e tuí ʻa hono ʻiloʻi neongo ʻoku fakangatangata hotau mālohí, ka ʻoku ʻikai ʻAʻana ia. ʻOku kau ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí ʻa e falala kakato kiate Iá.

Naʻe ʻiloʻi ʻe Setaleki, Mēsake mo ʻApitenikō te nau lava maʻu pē ʻo falala kiate Ia koeʻuhí ne nau ʻiloʻi ʻEne palaní, pea ne nau ʻiloʻi ʻoku ʻikai ke Ne feliliuaki.5 Hangē ko ia ʻoku tau ʻiló, naʻe ʻikai hoko fakatupakē pē ʻa e moʻui fakamatelié ia. Ko ha konga nounou ia ʻo e palani maʻongoʻonga6 ʻa ʻetau Tamai Hēvani ʻofá ke tau malava ai, ko Hono ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine, ʻo aʻusia e ngaahi tāpuaki tatau ʻokú Ne maʻú, ʻo kapau te tau loto ki ai.

Ne nau ʻilo ʻo hangē ko ia ʻoku tau ʻiló, naʻá Ne fakahinohinoʻi kitautolu ʻi he maama fakalaumālié ki he taumuʻa ʻo e moʻui fakamatelié: “Te tau ngaohi ha māmani ʻa ia ʻe lava ke nofo ai ʻa kinautolú ni; pea te tau siviʻi ʻa kinautolu ʻi he meʻá ni, ke vakai pe te nau fai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻe fekau ʻe he ʻEiki ko honau ʻOtuá kiate kinautolú.”7

Ko ia ai—ko ha sivi ia. Ko e māmaní ko ha siviʻanga ia ki he kakai tangata mo fafine fakamatelié. ʻI he taimi ʻoku mahino ai kiate kitautolu ko ha ngaahi sivi kotoa pē ʻeni ʻoku fakahoko ʻe heʻetau Tamai Hēvaní, ʻa ia ʻokú Ne finangalo ke tau falala kiate Ia mo tuku ke Ne tokoniʻi kitautolú, te tau lava leva ʻo vakai lelei ange ki he meʻa kotoa pē.

Ko ʻEne ngāué mo Hono nāunaú, hangē ko ʻEne folofola maí, “ke fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá.”8 Kuó Ne ʻosi aʻusia e tuʻunga faka-ʻOtuá. Ko ʻEne taumuʻa pē he taimi ní ke tokoniʻi kitautolu—ke tau lava ʻo toe foki hake kiate Ia pea hoko ʻo hangē ko Iá pea moʻui ʻo taʻengata mo Ia.

ʻI hono ʻilo kotoa ʻení, naʻe ʻikai faingataʻa ke fai ʻe he kau Hepelū kei talavou ʻe toko tolu ko iá ʻenau filí. Te nau muimui ki he ʻOtuá; te nau ngāue ʻaki ʻa e tui kiate Iá. Te Ne fakahaofi kinautolu, pea kapau ʻe ʻikai—ʻoku tau ʻiloʻi pē e toenga ʻo e talanoá.

Kuo foaki mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolu ʻa e tauʻatāina ke filí, ʻa e totonu mo e fatongia ke filí.9 ʻOkú Ne siviʻi kitautolu ʻaki ʻEne fakaʻatā ke ʻahiʻahiʻi kitautolu. ʻOkú Ne fakapapauʻi mai he ʻikai te Ne tuku ke ʻahiʻahiʻi kitautolu ʻo lahi ange ʻi hotau tuʻunga malava ke matuʻuakí.10 Ka kuo pau ke mahino kiate kitautolu ʻoku tupu mei he ngaahi faingataʻa lahí ha kau tangata maʻongoʻonga. ʻOku ʻikai ke tau fekumi ki he faingataʻá, ka kapau te tau tali ia ʻi he tui, ʻe fakamālohia kitautolu ʻe he ʻEikí. ʻE lava ke hoko e ngaahi tuʻunga pea kapau he ʻikaí, ko ha ngaahi tāpuaki fakaofo.

Naʻe ako ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻa e lēsoni mahuʻinga ko ʻení mo fakahaaʻi, hili ha ngaahi taʻu lahi ʻo ʻene ngāue fakafaifekau mateakí, “ʻOku tau vikiviki ʻi he ngaahi mamahí foki ʻi heʻetau ʻilo ʻoku tupu mei he mamahí ʻa e faʻa kātakí; Pea mei he faʻa kātakí ʻa e ʻilo; pea mei he ʻiló ʻa e ʻamanaki lelei: Pea ʻoku ʻikai fakamā ʻe he ʻamanaki leleí.”11

Naʻe fakapapauʻi ange ʻe he Fakamoʻuí, “Ko ʻeku tokoní ʻe lahi maʻau: he kuo fakakakato ʻeku mālohí ʻi hoʻo vaivaí.”12

Naʻe tali ange ʻe Paula, “Ko ia te u fiefia … ʻi hoku vaivaí, koeʻuhi ke nofoʻia au ʻe he mālohi ʻo Kalaisí. … Ko ia ʻoku ou fiemālie ai ʻi he ngaahi vaivaí, ʻi he ngaahi manukí, mo e ngaahi masivá, mo e ngaahi fakatangá, mo e ngaahi mamahí, koeʻuhí ko Kalaisi: he kau ka vaivai ʻoku ou toki mālohi.”13 ʻI he taimi naʻe fehangahangai ai ʻa Paula mo hono ngaahi faingataʻaʻiá ʻi he founga ʻa e ʻEikí, naʻe tupulaki ʻene tuí.

Ko e tuí [ē] naʻe feilaulau ʻaki ai ʻe ʻĒpalahame ʻa ʻAisake, ʻi hono ʻahiʻahiʻí.”14 Koeʻuhí ko e tui lahi ʻa ʻĒpalahamé, naʻe talaʻofa ange ai ʻe tokolahi ange hono hakó ʻi he ngaahi fetuʻu ʻi he langí, pea ʻe fou mai ʻa e hako ko iá ʻia ʻAisake. Ka naʻe talangofua vave ʻa ʻĒpalahame ki he fekau ʻa e ʻEikí. ʻE tauhi ʻe he ʻOtuá ʻEne talaʻofá, ka ʻo kapau he ʻikai hoko ia ʻi he founga naʻe ʻamanaki ki ai ʻa ʻĒpalahamé, naʻá Ne kei falala kakato pē kiate Ia.

ʻOku fakahoko ʻe he tangatá ha ngaahi meʻa fakaofo ʻi heʻenau falala ki he ʻEikí mo tauhi ʻEne ngaahi fekaú—mo ʻenau fakaʻaongaʻi e tuí neongo ʻoku ʻikai ke nau ʻilo e founga ʻoku oʻi ai kinautolu ʻe he ʻEikí.

Ko e tui ʻa Mōsesé naʻá ne liʻaki ai … hono ui ia ko e tama ʻa e ʻofefine ʻo Feló;

“ʻO ne fili muʻa ke ne kātakiʻi ʻa e mamahí fakataha mo e kakai ʻa e ʻOtuá, ʻi heʻene maʻu ʻa e fiefia ʻo e angahalá ʻo fuoloa siʻi;

“ʻO ne lau ʻa e manuki koeʻuhí ko Kalaisí ko [ha] koloa lahi hake ia ʻi he koloa ʻo ʻIsipité. …

Ko e tuí naʻá ne liʻaki ai ʻa ʻIsipite, ʻo ʻikai manavahē ki he houhau ʻa e tuí. …

Ko e tuí naʻa nau ʻalu ai ʻi he Tahi kulokulá ʻo hangē ʻi he mōmoá. …

Ko e tuí naʻe holo ai ʻa e ngaahi ʻā ʻo Selikoó.”15

Naʻe lava ʻe ha niʻihi kehe “[ʻi he tuí ʻo] fakavaivai ʻa e ngaahi puleʻangá, … lavaʻi ʻa e ngaahi talaʻofá mo tāpuni ʻa e ngutu ʻo e fanga laioné,

“Fuʻifuʻi ʻa e kakaha ʻo e afí, pea hao ʻi he mata ʻo e heletaá, pea fakamālohiʻi ʻi heʻenau vaivaí, [pea] nau loto toʻa ʻi he taú.”16

Ka ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi ola nāunauʻia kotoa ko ia ne ʻamanaki mo fakatetuʻa ki ai e niʻihi ne kau atú, naʻe kei tuʻu pē e foʻi fakakaukau, ka ʻo kapau ʻe ʻikai:

“Pea naʻe tō ki he niʻihi ʻa e ʻahiʻahi ʻo e ngaahi manaukí mo e kauʻimaeá, … ʻo e ngaahi haʻi mo e nofo fale fakapōpulá:

“Naʻe tolongaki ʻaki ʻa e maka ʻa kinautolu, naʻe kilisi ʻo fahi ua ʻa kinautolu, pea ʻahiʻahiʻi, naʻe tāmateʻi ʻaki ʻa e heletā: naʻa nau ʻalu fano … kuo [nau] masiva, kuo mamahi, kuo ngaohi koviʻi; … 17

“Kuo ʻomi ʻe he ʻOtuá ha ngaahi meʻa lelei ange kiate kinautolu ʻo fakafou ʻi he ʻenau mamahí, he ka ne taʻeʻoua ʻenau mamahí he ʻikai lava ʻo fakahaohaoaʻi kinautolu.”18

ʻOku fonu ʻetau folofolá mo hotau hisitōliá ʻi he ngaahi fakamatala ki he kau tangata mo e kau fafine maʻongoʻonga ʻa e ʻOtuá naʻa nau tui te Ne fakahaofi kinautolu, ka ʻo kapau he ʻikai, naʻa nau fakahaaʻi te nau falala pē pea tuʻu maʻu.

ʻOkú Ne maʻu ʻa e mālohí, ka ko hotau ʻahiʻahiʻí ia.

Ko e hā ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí meiate kitautolu kau ki hotau ngaahi faingataʻaʻiá? ʻOkú Ne ʻamanaki mai ke tau fakahoko ʻa e meʻa kotoa te tau lavá. Te Ne fakahoko ʻe Ia ʻa e toengá. Naʻe pehē ʻe Nīfai, “He ʻoku mau ʻilo ʻoku ʻi he ʻaloʻofá ʻa homau fakamoʻuí, ʻo ka hili ʻemau fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻe ala faí.”19

Kuo pau ke tau maʻu ʻa e tui tatau mo Setaleki, Mēsake mo ʻApitenikoó.

ʻE fakahaofi kitautolu ʻe hotau ʻOtuá mei he manukí mo e fakatangá, ka ʻo kapau ʻe ʻikai. … ʻE fakahaofi kitautolu ʻe hotau ʻOtuá mei he mahamahakí mo e mahakí, ka ʻo kapau ʻe ʻikai … . Te Ne fakahaofi kitautolu mei he ongoʻi tuenoá, loto-mafasiá, pe ilifiá, ka ʻo kapau ʻe ʻikai. … ʻE fakatauʻatāinaʻi kitautolu ʻe hotau ʻOtuá mei he fakamanamaná, tukuakiʻí, mo e ongoʻi tailiilí, ka ʻo kapau ʻe ʻikai. … Te Ne fakahaofi kitautolu mei he maté pe ngaahi faingataʻaʻia ʻa hotau ngaahi ʻofaʻangá, ka ʻo kapau ʻe ʻikai, … te tau falala ki he ʻEikí.

ʻE ʻafioʻi ʻe hotau ʻOtuá ʻoku tau maʻu ʻa e fakamaau totonú mo e tuʻunga tataú, ka ʻo kapau ʻe ʻikai. … Te Ne fakapapauʻi ʻoku ʻofaʻi mo ʻiloʻi kitautolu, ka ʻo kapau ʻe ʻikai. … Te tau maʻu ha hoa haohaoa mo ha fānau māʻoniʻoni mo talangofua, ka ʻo kapau ʻe ʻikai, .…te tau tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻo ʻiloʻi kapau te tau fai ʻa ia kotoa te tau lavá, ʻe fakahaofi kitautolu ʻi Heʻene taimí mo ʻEne foungá pea maʻu ʻa e meʻa kotoa pē ʻokú Ne maʻú.20 Ko ʻeku fakamoʻoní ia ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.