Ti Nalinteg nga Ukom
Adda maysa laeng a wagas a mangukom iti nalinteg a panangukom, kas iti ar-aramiden ni Jesucristo, ket dayta ti panangbalin a kas Kenkuana.
Idi agbibiag pay Isuna iti daga, maysa a managayat nga ukom, masirib unay ken naanus ni Jesucristo. Maam-ammo Isuna kadagiti nasantuan a kasuratan kas “ti nalinteg nga ukom” (2 Timoteo 4:8; Moises 6:57), ket imbalakadna pay kadatayo a “mangukom[kayo] iti nalinteg a panangukom” (kitaen iti Patarus ni Joseph Smith, Mateo 7:1–2 [iti Mateo 7:1, footnote a]) ken “itden ti panagtalekmo iti dayta nga Espiritu a mangidalan iti panagaramid iti nasayaat … [ken] mangukom a sililinteg” (DK11:12).
Daytoy a balakad iti Sangapulo-ket-dua a Nephite ti mangtulongto kadatayo a mangukom kas iti ar-aramiden ti Apo: “Dakayonto ti ukom kadagitoy a tao, a mayalubog iti pangngeddeng nga itedkonto kadakayo, a nainkalintegan. Ngarud, ania a kita ti tao ti rumbeng a pagbalinanyo? Pudno kunak kadakayo, kas kaniak” (3 Nephi 27:27; nainayon ti panangyunay-unay). No dadduma malipatantayo nga idi intedna ti balakad nga agbalin a kas Kenkuna, adda dayta iti konteksto ti no kasano ti mangukom a sililinteg.
Saan a Nalinteg a Panangukom
Ti maysa a nakababain a pagarigan ti saan a nalinteg a panangukom ket aggapu iti pangngarig maipapan iti napukaw a karnero, idi biddut nga inukom dagiti Fariseo ken escriba ti Mangisalakan ken dagiti kaduana a kalanglangna iti pangrabii, a kunkunada, “Daytoy a tao awatenna dagiti managbasol, ket makipangan kadakuada” (Lucas 15:2)—a dida pinampanunot a managbasolda met. Addaanda kadagiti manangkedngan a puspuso, di kaano man narikna dagiti escriba ken Fariseo ti rag-o ti panangispal kadagiti napukaw a karnero.
Dagiti pay “escriba ken Fariseo” ti nangyeg iti “babai a nasarakan iti pannakiabig” (Juan 8:3) iti Mangisalakan tapno kitaen no kednganna isuna a mayannurot iti linteg ni Moises (kitaen iti bersikulo 5). Ammoyon ti napasamak iti estoria, no kasano nga imbabana ida gapu iti saan a nalinteg a panangukomda ken no kasano a “kinedngan ida ti bukodda a konsiensia” ket rimmuarda a “saggaysa” (bersikulo 9; nainayon ti panangyunay-unay). Kalpasanna kinunana iti babai, “Uray siak saanka a dusaen: inkan ket manipud ita dika agbasolen. Ken dinaydayaw ti babai ti Dios manipud iti dayta nga oras, ken namati iti naganna” (Patarus ni Joseph Smith, Juan 8:11 [iti Juan 8:11, footnote c]).
Ti gagangay a lalaki ken babai iti tunggal maysa kadatayo ket addaan ayo a mangilunod kadagiti dadduma ken mangkedngan iti saan a nalinteg, wenno iti managinsisingpet a wagas. Napasamak met daytoy kada Santiago ken Juan, dua kadagiti Apostol ti Mangisalakan. Kasta unay ti pungtotda idi naalas ti panangtrato dagiti tao iti maysa a purok dagiti Samaritano iti Mangisalakan (kitaen iti Lucas 9:51–54):
“Ket idi naammuan[da] daytoy, kinunada, Apo, kayatmo nga ibilinmo a bumaba ti apuy ti langit, tapno ibusenna ida, a kas met iti inaramid ni Elias?
“Ngem isu simmango, ket inungtanna ida, a kinunana, Dikay ammo no aniakayo nga espiritu.
“Ta ti anak ti tao saan nga immay tapno agdadael kadagiti biag dagiti tao, no di ket tapno isalakanna ida” (dagiti bersikulo 54–56).
“[Dagiti] ukom ti kaaduan” iti agdama (DK107:74), dagiti bishop ken branch president-tayo, ket liklikanda koma ti kasta met a kaalisto a panangkedngan, kas iti inaramid da Santiago ken Juan idi. Sungbatan ti nalinteg nga ukom dagiti panagako nga addaan iti panangngaasi ken pannakaawat. Ti nagbiddut nga agtutubo, kas pagarigan, ket pumanaw koma iti opisina ti bishop a makarikna iti ayat ti Mangisalakan babaen ti bishop ken napnuan iti rag-o ken pangpaimbag a bileg ti Pannubbot—a saan a pabpabainan wenno ab-abien. No saan, mabalin a naan-anay a mayabog ti bishop ti napukaw a karnero nga agturong iti kabakiran (kitaen iti Lucas 15:4).
Disiplina
Nupay kasta, ti panangngaasi ket saan a mangikkat iti panagkasapulan iti disiplina. Ti balikas a disiplina aggapu iti balikas a Latin discere, “masursuruan,” wenno discipulus, “agad-adal,” panagbalin a disipulo ti maysa nga agad-adal ken pasurot.1 Ti panagdisiplina iti wagas ti Apo ket siaayat ken siaanus a mangisuro. Kadagiti nasantuan a kasuratan masansan nga usaren ti Apo ti balikas a chasten wenno dusaen no agsasao maipapan iti disiplina (kitaen, kas pagarigan, iti Mosiah 23:21; DK95:1). Ti balikas a chasten wenno dusaen aggapu iti balikas a Latin castus, kayatna a sawen ti “nadalus wenno natarnaw,” ken ti chasten wenno dusaen kayatna a sawen ti “patarnawen.”2
Iti lubong, maysa a naindagaan nga ukom ti mangkedngan iti lalaki ken mangipupok kenkuana iti pagbaludan. Iti kasupadina, isuronatayo ti Libro ni Mormon a no igagaratayo ti agbasol, agbalintayo “a bukodtayo nga ukom” (Alma 41:7) ken mangituding iti bagbagitayo iti naespirituan a pagbaludan. Kasunganina, ti ukom ti kaaduan iti daytoy a kasasaad ti agiggem kadagiti tulbek a manglukat kadagiti ridaw ti pagbaludan; “ta iti pannusa isaganak ti wagas a pakaisalakananda kadagiti amin a banag manipud iti sulisog” (DK95:1; nainayon ti panangyunay-unay). Dagiti addang ti maysa a nalinteg nga ukom ket manangngaasi, manangayat, ken manangsubbot, saan a mangkedkedngan.
Nadisiplina ni ubing a Joseph Smith ket iti uppat a tawen a pannubok sakbay ti pananggun-odna kadagiti pinanid a balitok, “gapu ta saanmo a tinungpal dagiti bilin ti Apo.”3 Idi agangay, idi napukaw ni Joseph ti 116 a panid ti manuskrito, nadisiplina manen isuna. Nupay pudno a nagbabbabawi ni Joseph, imbabawi latta ti Apo dagiti pribilehiona iti ababa a panawen gapu ta “dusaek met dagiti patpatgek tapno mapakawan dagiti basolda” (DK95:1).
Kinuna ni Joseph, “Nagrag-o ti anghel idi insublina kaniak ti Urim ken Tummim ket kinunana a naragsakan ti Dios iti kinapudnok ken panagpakumbabak, ken inayatnak gapu iti panagbabawik ken kinapasnekko nga agkararag.”4 Gapu ta kayat ti Apo nga isuro ken ni Joseph ti adalen a makapagbalbaliw iti puso, indawatna ti napait a sakripisio—gapu ta ti sakripisio ti napateg a paset ti disiplina.
Sakripisio
“Kadagiti nagkauna nga aldaw, ti sakripisio kayatna a sawen ti aramiden a nasantuan ti maysa a banag wenno maysa a tao,”5 nga inanaig daytoy, iti wagas a a naibatay iti tunggal maysa, iti kaipapanan ti balikas a dusaen wenno chasten—“tapno patarnawen.” Kasta met, iti nagkauna nga Israel, sumangbay ti pannakapakawan babaen iti daton para iti basol wenno panaglabsing, wenno sakripisio.6 Ti sakripisio saan laeng a “[nang]itudo iti dayta naindaklan ken maudi a daton” (Alma 34:14) no di ketdi pay tumulong tapno mangparnuay iti naun-uneg a kaipapanan ti panagyaman para iti Pannubbot ti Mangisalakan. Ti saan a panagtallugod nga agsakripisio kas paset ti panagbabawi ket manguyaw wenno mangtagibassit iti dakdakkel a sakripisio ni Cristo para iti isu met la a basol ken mangtagtagilag-an iti panagsagabana—maysa a tanda ti kinaawan panagyaman.
Iti sabali a bangir, babaen ti nasam-it a kasungani ti sakripisio, datayo kinapudnona ti makagun-od iti maysa a banag nga agnanayon ti pategna—ti asi ken pammakawanna ken iti kamaudiananna ti “amin nga adda iti Ama” (DK84:38). Kas paset ti proseso ti panagbabawi, agserbi pay ti sakripisio kas pangpaimbag a balsamo a mangtulong a mangsukat iti “panagleddaang iti kaunggan wenno konsiensia” (Alma 42:18) iti “kinatalna ti pakinakem wenno konsiensia” (Mosiah 4:3). No awan ti sakripisio, mabalin a marigatan ti tao a mangpakawan iti bagina, gapu ta ammoda nga adda ilemlemmengda.7
Ti Nagannak kas Nalinteg nga Ukom
Idinto ta sumagmamano kadatayo ti maawagan nga agbalin a nalinteg nga ukom, mayaplikar kadatayo dagiti pagbayatan ti nalinteg a panangukom, nangnangruna kadagiti nagannak nga addaan iti inaldaw a gundaway a mangusar kadagitoy a pagbatayan kadagiti annakda. Ti epektibo a panangisuro iti maysa nga ubing isu ti mismo a kaipapanan ti nasayaat a panagbalin a nagannak ken ti managayat a disiplina isu ti mismo a kaipapanan ti panagbalin a nalinteg nga ukom.
Insuro ni Presidente Joseph F. Smith, “No natangken ti ulo dagiti ubbing ken narigat ida a masupil, agan-anuskayo kadakuada agingga a masupilyo ida babaen iti ayat, … ken kalpasanna mabalinyo a [sukogen] dagiti ugalida iti wagas a tarigagayanyo.”8
Nakapimpintas nga iti panangisuro no kasano ti agdisiplina, kasla kanayon a dakdakamaten dagiti propeta dagiti kababalin a kas ken ni Cristo. Ited kadatayo ti Doktrina ken Katulagan daytoy nalatak a balakad maipapan iti disiplina:
“Awan ti bileg wenno pangaring ti mabalin wenno masapul a mapagtalinaed babaen ti kinasaserdote, babaen laeng ti panangguyugoy, babaen ti naunday a panagitured, babaen ti kinaanus ken kinaemma, ken babaen ti di aginkukuna nga ayat;
“Babaen ti kinamanangngaasi, ken natarnaw a pannakaammo, a mangpadakkel iti kararua nga awanan iti panaginkukuna, ken awanan iti kinasikap—
“Panangatur a silalawag iti maitutop a panawen, no matignay ti Espiritu Santo; sa kalpasanna mangipakita iti nalablabon a panagayatna” (DK121:41–43).
Isuronatayo daytoy a nasantuan a kasuratan a mangatur “no matignay ti Espiritu Santo,” saan no matignay ti gura. Saan nga agpada ti Espiritu Santo ken gura gapu ta “saanko a kukua ti addaan espiritu ti pannakisuppiat, ngem kukua ti sairo, nga ama ti pannakisuppiat, ket kiburenna ti puso dagiti tao tapno pagpungtotenna ti tunggal maysa” (3 Nephi 11:29). Insuro ni Presidente George Albert Smith a “dagiti nasasakit a sao ket saan a gagangay a maisarita iti babaen ti pammaregta ti Apo. Ti Espiritu ti Apo ket espiritu ti kaipapanan ti kinasayaat; daytoy ti kaipapanan ti panaganus; daytoy ti kaipapanan ti panagayat iti pada a tao ken panangipateg ken panagpabus-oy ken naunday a panagitured. …
“… Ngem no ugalitayo ti agsapul iti biddut … iti managdadael a wagas, saan iti kaano man a bunga dayta ti pannarabay ti Espiritu ti Nailangitan nga Amatayo ken kanayon a makapeggad.
“… Ti kinasayaat ket ti bileg nga inted kadatayo ti Dios tapno mangpalukneng kadagiti natangken a puso ken mangpatulnog kadagiti nasukir a kararua.”9
Ti Pudno a Kinatao dagiti Annaktayo
Idi sinarungkaran ti Mangisalakan dagiti Nephite, nagaramid iti maysa a banag a nakaskasdaaw kadagiti ubbing:
“Ket napasamak nga isu ti nangisuro ken nagpaay kadagiti nasao nga annak ti ummong, ket linukayanna dagiti dilada, ket nagsaoda kadagiti ammada iti naindaklan ken nakaskasdaaw a banag. …
“… Ket padapada a nakita ken nangngegda dagitoy nga ubbing; wen, uray dagiti maladaga linukatanda ti ngiwatda ket insaoda dagiti nakaskasdaaw a banag” (3 Nephi 26:14, 16).
Nalabit nga ad-adda pay ngem iti pananglukat iti ngiwat dagiti maladaga, ti Apo luklukatanna dagiti mata ken lapayag dagiti masmasdaaw a nagannak. Naipaayan dagita a nagannak iti nakaskasdaaw a sagut ti pannakaammo iti pudno a napateg ken saan nga agkupas ken pannakakita iti pudno a kinatao ken premortal a kasasaad dagiti annakda. Saan kadi nga agnanayon a balbaliwan dayta ti wagas a panangkita ken pannakilangen dagiti nagannak kadagiti annakda? Magustuak daytoy nga adaw ni Goethe: “Ti wagas a panangkitam iti [maysa nga ubing] ket ti wagas a pannakilangenmo kadakuada, ken ti wagas a pannakilangenmo kadakuada ket ti pagbanagandanto.”10 Ti pananglagip iti pudno a kinatao ti maysa nga ubing ket maysa a sagut ti pannirigan a nadiosan a mangparegta iti pannirigan ti maysa a nalinteg nga ukom.
Panangigibus
Insuro ni Presidente Thomas S. Monson kadatayo, “Saanmo nga ipalubos ti maysa a problema a marisut nga agbalin a napatpateg ngem iti maysa a tao a nasken a maayat.”11 Nakapatpateg dayta a pagbatayan iti panagbalin a nalinteg nga ukom, nangnangruna kadagiti bukodtayo nga annak.
Adda maysa laeng a wagas a mangukom iti nalinteg a panangukom, kas iti ar-aramiden ni Jesucristo, ket dayta ti panangbalin a kas Kenkuana. Ngarud, “ania a kita ti tao ti rumbeng a pagbalinanyo? Pudno kunak kadakayo, kas kaniak” (3 Nephi 27:27). Iti nagan ni Jesucristo, amen.