Institut
4 E ara maita’i


« E ara maita’i », pene 4 nō Te feiā mo’a : Te ’ā’amu o te ’Ēkālesia a Iesu Mesia i te mau mahana hope’a nei, Buka 1, Te reva nō te parau mau, 1815–18462018)

Pene 4 : « E ara maita’i »

PENE 4

E ara maita’i

Hōho’a
’Āfata pōnao

’Ua fa’aro’o mātāmua te vahine ’āpī ra ’o Emma Hale, piti ’ahuru ma hō’ē matahiti, nō ni’a ia Iosepha Semita i te taime ’a haere mai ai ’oia e rave i te ’ohipa nō Josiah Stowell i te tau ha’apohera’a rā’au nō 1825. ’Ua tihepu mai Josiah i teie taure’are’a e tōna metua tāne nō te tauturu iāna ’ia ’imi haere i te tahi mau tao’a huna i roto i te repo o tōna fenua.1 Tē parau ra te tahi ’ā’ai ē, e pupu rātere tei heru haere i te repo ’e ’ua ’itehia mai te tahi ha’apu’era’a ’ārio tā rātou i tāhuna i terā mau vāhi e rave rahi hānere matahiti i teienei. Nō tō Josiah ’ite ē, e ’aravihi tō Iosepha nō te fa’a’ohipa i te mau ’ōfa’i hi’o, ’ua fa’aau ’oia i te moni ’aufau ’e te tahi tuha’a o te mau mea e ’itehia mai, mai te peu e tauturu mai ’oia i te mā’imira’a.2

’Ua pāturu ato’a te metua tāne ’o Emma, ’o Isaac, i teie ’ōpuara’a. I te taera’a mai Iosepha ’e tōna metua tāne i te ’āua fa’a’apu a Stowell mā i Harmony (Pennsylvania)—e ’oire iti teie 150 maile i te pae ’apato’a nō Palmyra—’ua riro Isaac ’ei ’ite nō te tu’urimara’a o tā rātou fa’aaura’a. ’Ua fāri’i ato’a ’oia ’ia fa’aea mai nā rave ’ohipa i tōna fare.3

’Āria ’ua fārerei Emma ia Iosepha. E mea ’āpī a’e ’oia ia Emma, e ono ’āvae te teitei ’e e ta’ata mātau i te ’ohipa, ’ia hi’ohia atu. E mata nīnamu tōna ’e te ’iri ’ana’ana, ’e ’ia haere ’oia e mea tūte’ite’i iti ri’i. E mea tāfifi ri’i tāna tarame ’e i te tahi mau taime ’ia paraparau ’oia, ’ua rahi roa ïa te mau ta’o tāna e fa’a’ohipa, tē vai nei ra te māramarama te ’itehia ’ia paraparau mai ’oia. E nau ta’ata maita’i rāua tōna metua tāne, e mea au a’e rā nā rāua ’ia pure i tō rāua pae, i te haerera’a i te fare pure ’a Emma ’e tōna ’utuāfare e ha’amori ai.4

E mea au nā Iosepha ’e tae noa atu nā Emma ’ia hāhaere nā rāpae. Mai tōna tamari’ira’a mai ā, ’ua haere noa Emma nā ni’a i te pua’ahorofenua ’e nā ni’a i te poti i ni’a i te ’ānava’i i pīha’i iho i tōna fare. ’Aita Iosepha i ’ite maita’i i te fa’ahoro i te pua’ahorofenua, ’ua ’aravihi roa rā ’oia i te ’ohipa tāputo ’e te ha’uti pōpō. E mea au nāna i te ta’ata ’e e mata ’ata’ata roa tōna, pinepine ’oia i te fa’ahiti i te parau ha’uti ’e te ’ā’amu hō’ata. E mea māmahu ri’i ’o Emma, e mea au rā nāna te parau ha’uti au ’e e mea paraparau ’oia i te ta’ata. E mea au ato’a nāna ’ia tai’o ’e ’ia hīmene.5

Hope atu hepetoma ’e tahi hepetoma ē tē mātau maita’i ra Emma ia Iosepha, ’e tē ha’ape’ape’a ra nā metua ’o Emma i teie aura’a tō rāua. E tamaiti fa’a’apu veve ’o Iosepha, ’e nō te tahi atu ho’i tuha’a fenua ’oia, ’e ’ua feruri rāua ē, maita’i ē e ’ore terā fa’ahina’aro ’e e fa’aipoipo ’oia i te hō’ē ta’ata ’utuāfare fāna’o nō tō rātou vāhi. ’E te haere fē’a’a ato’a ra te metua tāne ’o Emma i teie mā’imira’a tao’a huna ’e tē tupatupa ra ’oia ia Iosepha i terā ’ohipa. E au ē, ’aita ’o Isaac Hale i ha’apa’o ē, ’ua tāmata noa nā Iosepha i te parau ia Josiah Stowell ē, e fa’aea i te mā’imira’a, tē ’itehia ra ē, ’aita iho ā e tao’a huna.6

’Ua au roa Emma ia Iosepha, hau atu i te tahi mau tāne tāna i mātau, ’e hope’a ’ore ’oia i te ti’a noa iāna ra. I te fāri’ira’a Josiah e fa’aea i te ’imi i te ’ārio, ’ua fa’aea noa Iosepha i Harmony nō te rave i te ’ohipa i te ’āua fa’a’apu o Josiah. I te tahi mau taime, ’ua ’ohipa ato’a ’oia nō Joseph ’e Polly Knight, te tahi ta’ata fa’a’apu i terā vāhi. I te taime ’aita tāna ’ohipa, e fārerei rāua Emma.7


’Aita ato’a i maoro roa, ’ua ha’amata te parau nō Iosepha ’e tāna ’ōfa’i hi’o i te riro ’ei paraparaura’a nō te mau ta’ata i Harmony. E mea ti’aturi te tahi o te mau ta’ata pa’ari nō terā ’oire i te parau nō te mau hi’o, tā rātou rā mau tamari’i ’e mau mo’otua, ’aita ïa. Mai te iramutu tamāroa a Josiah, tei horo ia Iosepha i mua i te tiripuna ma te parau ē, ’ua punu Iosepha i tōna metua fēti’i.

I mua i te ha’avā, ’ua fa’ata’a atu Iosepha nāhea ’oia i te ’itera’a i te ’ōfa’i. ’Ua ha’apāpū ato’a Iosepha metua ē, i ani noa nā ’oia i te Atua ’ia fa’a’ite ia rātou i tōna hina’aro nō ni’a i te tārēni rahi māere o Iosepha ’ei hi’o. I te hope’a, ’ua ti’a ato’a mai Josiah i mua i te tiripuna nō te fa’a’ite ē, ’aita ’o Iosepha i punu iāna.

’Ua parau atura te ha’avā : « Tē ti’aturi nei ’oe e ti’a i teie ta’ata e hi’o nā roto i te ’ōfa’i, e ’ere ānei ? »

’Aita, ’ua parau atu Josiah. « ’Ua ’ite maita’i au ē, e parau mau te reira ».

E ta’ata fa’aturahia Josiah i roto i te huira’atira, ’e ’ua fāri’i te ta’ata i tāna parau. I te hope’a, ’aita i ’itehia te ha’apāpūra’a nō te punura’a Iosepha iāna ’e ’ua fa’a’orehia te horora’a.8

I te ’āva’e setepa 1826, ’ua ho’i Iosepha i ni’a i te ’aivi tei reira te mau ’api, ’ua parau mai rā Moroni ē, ’aita ā ’oia i ineine nō te reira. « E fa’aru’e te pupu ta’ata heru moni », ’ua parau te melahi iāna. E mau ta’ata ’ī’ino i rotopū ia rātou.9 ’Ua hōro’a Moroni iāna i te hō’ē ā matahiti nō te fa’atano i tōna hina’aro i ni’a i te rēni o te hina’aro o te Atua. Mai te peu e’ita ’oia e nā reira, e’ita roa te mau ’api e hōro’ahia iāna ra.

’Ua parau ato’a te melahi iāna ’ia ’āfa’i mai i te tahi ta’ata nā muri iāna i te fārereira’a nō muri iho. ’O te reira ato’a te tītaura’a i te otira’a tā rāua Iosepha fārereira’a mātāmua i ni’a i te ’aivi. I teienei rā ’ua pohe ’o Alvin, ’ua ta’a ’ore ’o Iosepha.

« ’O vai te ta’ata tano ? », ’ua ui ’oia.

« E ’ite iho ā ’oe », ’ua pāhono atu Moroni.

’Ua tītau ’o Iosepha i te arata’ira’a a te Fatu nā roto i tāna ’ōfa’i hi’o. ’E tāna i ’apo mai, ’o Emma terā ta’ata.10


I piri ’oi’oi nā Iosepha ia Emma i te ’itera’a ’oia iāna. Mai ia Alvin, ’ua riro Emma ’ei ta’ata e nehenehe e tauturu iāna ’ia riro ’ei ta’ata tā te Fatu i hina’aro nō te fa’atupu i tāna ’ohipa. E ʼere noa rā te reira ana’e nō ni’a ia Emma. ’Ua here Iosepha iāna ’e ’ua hina’aro ’oia ’ia fa’aipoipo iāna.11

I te ’āva’e tītema, ’ua ti’a tōna piti ’ahuru ma hō’ē matahiti. I te mātāmua ra, ’ua vaiiho noa ’oia iāna ’ia haere noa nā roto i te mau tītaura’a ’e’ē a te ta’ata tei hina’aro i tāna tārēni.12 I muri mai rā i te fārereira’a hope’a i ni’a i te ’aivi, ’ua ’ite ’oia ē, ’ua hau atu te ’ohipa tei tītauhia iāna ’ia rave nō te fāri’i i te mau ’api.

Hou ’oia ’a ho’i ai i Harmony, ’ua paraparau Iosepha i tōna nā metua. ’Ua parau ’oia ia rāua : « ’Ua fa’aoti au e fa’aipoipo, ’e mai te peu e fāri’i ’ōrua, ’o Emma Hale tā’u i mā’iti ». ’Ua ’oa’oa roa tōna nā metua i tāna fa’aotira’a, ’e ’ua parau atu Lucy ’ia haere mai i te fare e ora ai, ’ia oti te fa’aipoipora’a.13

I te vatara’a iho ā ’oia, e haere Iosepha ia Emma ra i te roara’a o terā tau to’eto’e, ’e i te tahi taime e ani ’oia i te pere’o’o fa’ahe’e hiona ’a Knight mā, ’ia fifi roa ana’e te tere i te fare o Hale mā. ’Aita rā nā metua ’o Emma i au ri’i mai iāna, ’ua manuia ’ore ’oia i te fa’aratara’a i te ’utuāfare.14

I te ’āva’e tēnuare 1827, ’ua haere mai Emma i te fare o Stowell mā, i reira rāua Iosepha e nehenehe ai e fārerei ’e ’aita te mata hi’o au ’ore o tōna ’utuāfare. I reira tō Iosepha anira’a ia Emma ’ia fa’aipoipo iāna, ’ua huru hitimahuta Emma i te ha’amatara’a. I ’ite ho’i ’oia ē, e pāto’i mai tōna nā metua i teie fa’aipoipora’a.15 ’Ua ani rā Iosepha iāna ’ia feruri i te reira. E nehenehe tā rāua e horo ’ē i terā iho taime.

’Ua feruri ’o Emma i teie anira’a. E ’ino’ino mai tōna nā metua i te fa’aotira’a e fa’aipoipo ia Iosepha, nāna rā te mā’itira’a, ’e ’ua here ho’i ’oia ia Iosepha.16


’Aita i maoro roa i muri iho, i te 18 nō tēnuare 1827, ’ua fa’aipoipo Iosepha ia Emma i te fare o te ti’a ha’avā nō terā vāhi. Haere atura rāua i Manchester e ha’amata ai i tō rāua orara’a i roto i te fare ’āpī o nā metua o Iosepha. E mea au maita’i te fare, ’ua rahi roa rā te tārahu a Joseph pāpā ’e a Lucy i reira, ’ua pe’e ’ore te tārahu ’e ’ua ’ere a’era rātou i terā fenua. E mea ’aufau tārahu atura rātou i te ’ōna ’āpī nō te fa’aea i reira.17

’Ua au roa Semita (Smith) mā ’ua pārahi mai Iosepha ’e Emma i rotopū ia rātou. ’Ua ha’ape’ape’a ri’i rā te pi’ira’a hanahana o tā rāua tamaiti ia rāua. ’Ua fa’aro’oro’o te mau ta’ata nō terā vāhi nō ni’a i te mau ’api ’auro ’e i te tahi taime e haere roa mai e mā’imi i te reira.18

I te hō’ē mahana, ’ua haere Iosepha i te ’oire nō te rave i te tahi ’ohipa. Tē tīa’i ra tōna nā metua iāna nō te tāmā’ara’a o te pō, tē tupu ra tō rāua pe’ape’a ’aita ’oia i ho’i mai. ’Ua tīa’i noa rāua e rave rahi hora, ’aita i topa te ta’oto. Tē ’īriti mai nei Iosepha i te ’ūputa ’e ’ua pārahi i ni’a i te pārahira’a, ’ua rohirohi roa.

« E aha ’oe i maoro roa ai ? », ’ua ui atu tōna metua tāne.

« ’Aita a’enei au i tama’i-maita’i-hia mai te reira i roto i tō’u orara’a tā’āto’a », ’ua parau atu Iosepha.

« ’O vai tei nā reira ia ’oe ? », ’ua ui atu tōna metua tāne.

« Nā te melahi o te Fatu », ’ua pāhono atu Iosepha. « ’Ua parau mai ’oia ē, ’ua tāu’a ’ore au i te ’ohipa ». Tē fātata ra tāna fārerei-fa’ahou-ra’a ia Moroni. « E ti’a iā’u ’ia fa’aitoito ’e ’ia ’ohipa », ’ua parau ’oia. « E ti’a iā’u ’ia rave i te mau mea tā te Atua i fa’aue mai iā’u ’ia rave »19


I muri iho i te ’ō’otira’a o te tau ha’apohera’a rā’au, ’ua tere mai Josiah Stowell ’e Joseph Knight nā Manchester nō te tahi ’ohipa. Rāua to’opiti tei ’ite ē, tē fātata mai ra te tai’o mahana o te mahara’a o te matahiti nō te fārereira’a a Iosepha i ni’a i te ’aivi, ’e ’ua hina’aro roa rāua ’ia ’ite ē, e ti’aturi mau ānei Moroni ia Iosepha nō te mau ’api.

’Ua ’ite ato’a te mau ta’ata heru tao’a i terā vāhi ē, ’ua tae te taime nō Iosepha nō te fāri’i i te mau pāpa’a parau. ’Aita i maoro a’enei, te hō’ē ta’ata, ’o Samuel Lawrence, te i’oa tei pāheru haere nā ni’a i te ’aivi i te mau ’api. ’Ua pe’ape’a ri’i te mana’o o Iosepha nō ni’a ia Samuel, nō reira ’ua tono ’oia i tōna metua tāne i te fare o Samuel i terā pō nō te 21 nō setepa nō te hi’ohi’o ia Samuel ’e tāpe’a iāna mai te peu noa atu tē haere ra ’oia i ni’a i te ’aivi.20

’Ei reira, ’ua fa’aineine Iosepha iāna nō te haere e ti’i i te mau ’api. E tupu tāna fārereira’a matahiti i ni’a i te ’aivi i te mahana nō muri mai, ’ia haere rā nā mua a’e i te feiā heru tao’a, ’ua ’ōpua ’oia e tāpae i ni’a i te ’aivi i te ma’irira’a iho ā te tu’ira’a pō—i te ha’amatara’a iho ā te ’ā’ahiata nō te 22 nō setepa—i terā taime ’aita te ta’ata e mana’o ē, tei reira ’oia.

Tē vai noa ra rā te fifi ’ia ’imi i te hō’ē rāve’a nō te pāruru i te mau ’api ’ia noa’a mai iāna. ’Ua haere pauroa te ’utuāfare e ta’oto, ’ua muhumuhu ’oia i tōna metua vahine ē, e ’āfata pōnao ānei tāna. ’Aita rā tā Lucy terā mea ’e ’ua pe’ape’a ri’i ’oia.

« ’Eiaha e ha’ape’ape’a », ’ua parau atu Iosepha. « E haere noa mai te reira, ’aita e fifi nō teienei ».21

’Āria teie ato’a ’o Emma, ’ua ineine nō te haere nā ni’a i te pere’o’o, ’e terā, ’ua ta’uma rāua i ni’a i te pere’o’o o Joseph Knight ’e ’ua reva atura i roto i te pō.22 I te tāpaera’a rāua i te ’aivi, ’ua tīa’i Emma i roto i te pere’o’o ’a pa’uma ai Iosepha i te tua’āivi i te vāhi tei reira te mau ’api i te hunara’ahia.

’Ua fā mai Moroni, ’e ’ua rave mai Iosepha i te mau ’api ’auro ’e te mau ’ōfa’i hi’o mai roto mai i terā ’āfata ’ōfa’i. Hou Iosepha ’a pou mai ai mai ni’a mai i te ’aivi, ’ua fa’aha’amana’o Moroni iāna ’eiaha e fa’a’ite i te mau ’api i te ta’ata maori rā ia rātou tā te Fatu i fa’ata’a, ma te parau fafau ē, e pāruruhia te mau ’api mai te mea e rave ’ōna ma tōna pūai ato’a nō te fa’aherehere i te reira.

’Ua parau atu Moroni iāna ē : « E mea ti’a ’ia hi’o maita’i ’oe ’e ’ia vai ha’apa’o maita’i i teie ti’aturira’a i ni’a ia ’oe, ’aita ana’e e upo’oti’a te mau ta’ata ’ī’ino i ni’a ia ’oe, nō te mea e rave rātou i te mau fa’anahora’a ato’a ’e te mau ’ohipa huna ato’a nō te haru mai i te reira mai ia ’oe na. ’E mai te peu e’ita ’oe e ha’apa’o maita’i noa, e manuia ïa rātou ».23

’Ua ha’apou mai Iosepha i te mau ’api i raro i te ’aivi, hou rā ’oia ’a tāpae ai i te pere’o’o, ’ua tāhuna ’oia i te reira i roto i te hō’ē tumu rā’au pohe, ’ia vai noa i reira ē tae noa atu e ’itehia mai te hō’ē ’āfata pōnao. ’Ua ho’i atura ’oia ia Emma ra, ’e ’ua ho’i rāua i te fare, tē ti’a ato’a mai ra te mahana.24


I te fare o Semita (Smith) mā, tē tīa’i noa ra ïa Lucy ia Iosepha ’e ia Emma ’a fa’aineine noa ai i te mā’a nā Joseph pāpā, Joseph Knight ’e Josiah Stowell. Tē ’ōtu’itu’i vitiviti noa ra tōna māfatu ’a rave noa ai i tāna ’ohipa, ’ua ri’ari’a ’oia ’ia ho’i mai tāna tamaiti ’e ’aita te mau ’api.25

’Aita i maoro roa, tē tomo mai nei Iosepha ’e ’o Emma i roto i te fare. ’Ua hi’o atu Lucy ē, tē vai ra ānei te mau ’api ia Iosepha ra, ’ua fa’aru’e atura i terā piha nō tōna ’itera’a ē ’aita hō’ē mea i roto i tōna rima.

’Ua ’āpe’e atu Iosepha iāna. ’Ua nā ’ō atura ’oia : « Māmā ’eiaha e ha’ape’ape’a ». ’Ua toro atu ’oia i te hō’ē tao’a tei vehihia i roto i te hō’ē hōroi. ’Ua fāfā atu Lucy, mai te huru ē, e tīti’a mata. ’O te Urima ’e te Tumima, te mau ’ōfa’i hi’o tā te Fatu i fa’aineine nō te ’īritira’a i te mau ’api.26

’Ua ’oa’oa roa ’ino Lucy. ’Ua hi’o Iosepha ē, mai te huru ē ’ua tātarahia te hō’ē teimaha rahi i ni’a i tōna tapono. I te ’āmuira’a rā ’oia i te tahi mau pu’era’a i roto i te fare, ’ua fa’a’ite ’oia i te hōho’a mata ’oto ’e ’ua ’amu i tāna mā’a ma te vai mū noa. I te pa’iara’a ’oia, ’ua pi’o ’oia i tōna upo’o i ni’a i tōna rima ma te mata ’oto. ’Ua nā ’ō atu ’oia ia Joseph Knight : « ’Ua ’oto vau ».

« E pa’i, ’ua oti iho ā ïa », ’ua nā ’ō atu te ruhiruhiā.

« ’Ua ’oto roa ’ino vau », ’ua parau fa’ahou atu Iosepha, ’e inaha tē taui ra tōna mata ’ei mata ’ata’ata. « ’Ua rahi atu ā i te mea tā’u i mana’o na ! » ’Ei reira ’ua fa’ata’a atu ’oia i te rahi ’e te teiaha o te mau ’api ’a paraparau ’ana’anatae ato’a ai nō ni’a i te Urima ’e te Tumima.

« E nehenehe tā’u e hi’o i te mau mea ato’a », ’ua parau atu ’oia. « E mea fa’ahiahia roa ».27


Te mahana nō muri iho, ’ua haere atu Iosepha e rave i te hō’ē ’ohipa tātā’ira’a ’āpo’o pape i te hō’ē ’oire piri mai, ’ia noa’a mai te moni nō te ’āfata pōnao. I terā po’ipo’i, tē haere ra Joseph pāpā e rave i te hō’ē ’ohipa i ni’a noa mai i te ’aivi i mua i te fare o Semita (Smith) mā, tē fa’aro’o ra ’oia i te hō’ē pupu ta’ata tē ’ōpua ra e ’eiā i te mau ’api ’auro. ’Ua parau hō’ē o rātou : « E noa’a mai ia tātou te mau ’api noa atu ’o vai tei mua ia tātou, ’o Joe Smith ānei ’aore rā te mau diabolo ato’a i hade ».

’Ua pe’ape’a Joseph pāpā, ’ua ho’i ’oia i te fare nō te fa’aara ia Emma. ’Ua parau atu ’oia ē, ’aita ’oia i ’ite a’e tei hea te mau ’api, ’ua pāpū rā iāna ē, ’ua pāruru Iosepha i te reira.

’Ua pāhono atu Joseph pāpā ē : « ’Oia iho ā ïa, e ha’amana’o rā ē nō te hō’ē mea iti ’ua ’ere Esau i tāna ha’amaita’ira’a ’e tāna tuha’a matahiapo. E hi’o maita’i ’o te tupu te reira nō Iosepha ».28

’Ei ha’apāpūra’a ē, ’ua fa’aineine Emma i te hō’ē pua’ahoro fenua ’e ’ua fa’ahoro atura hau i te hō’ē hora i te ’āua fa’a’apu tei reira Iosepha i te ’ohipara’a. ’Ua ’itehia mai i pīha’i iho i te ’apo’o pape, ’ua ’ī roa i te repo ’e te hou i te ’ohipara’a i terā mahana. I te fa’aro’ora’a Iosepha i te parau ’āpī, ’ua hi’o ’oia i roto i te Urima ’e te Tumima, tei te vāhi maita’i te mau ’apī.

I te fare, tē fa’a’ohu haere noa ra ïa Joseph pāpā nā rāpae i te fare, ma te hi’o i te purōmu pauroa te minuti, ’ite mai nei ’oia ia Iosepha rāua Emma.

« Pāpā », ’ua pi’i atu Iosepha mai ni’a mai i te purōmu, « ’aita e fifi—’eiaha e ha’ape’ape’a ».29

’Ua tae rā te taime.


’Ua haere ’oi’oi Iosepha i ni’a i te ’aivi, ’ua ’imi i te tumu rā’au pohe i reira te mau ’api i te tāhunara’ahia ’e ’ua vehi te reira i roto i te hō’ē piriaro.30 ’Ua nā roto a’era ’oia i te uru rā’au nō te ho’i i te fare, ma te vai ara noa tōna mata. ’Ua tāhuna te uru rā’au iāna i te mata o te ta’ata i ni’a i te purōmu, e rave rahi rā vāhi nō te ta’ata ’eiā nō te tāpuni.

Nō te teiaha o te mau pāpa’a parau, ’ua fa’aitoito noa Iosepha e haere vitiviti nā roto i te uru rā’au. Tē tārava ra te hō’ē tumu rā’au marua i mua iāna, ’e tē ’ōu’a ra ’oia nā ni’a iho, tā’iri mai nei te tahi mea pa’ari i ni’a i tōna tua. I te fāriura’a ’oia, ’ua ’ite ’oia i te hō’ē ta’ata tē tāpiri mai ra ’e tāna pūpuhi nō te hui mai.

Ma te tāpe’a ha’amau i te mau ’api ’e te hō’ē rima, ’ua moto atu Iosepha i terā ta’ata i raro ’e meho a’era ’oia nā rotoroto i te uru rā’au me’ume’u. ’Ua ’āfa maile paha ’oia i te horora’a, fa’aura mai nei te tahi fa’ahou ta’ata nā muri mai i te hō’ē tumu rā’au ’e tā’iri ihora iāna i te murira’a o tāna pūpuhi. ’Ua ’aro Iosepha i terā ta’ata ’e horo fa’ahou atura nō te haere ’oi’oi i rāpae i te uru rā’au. ’Aita rā ’oia i ātea roa, ’ua tā’iri fa’ahou mai te toru o te ta’ata iāna tei ha’amarua iāna ’e ’ua tānīnītō tōna upo’o. ’Ua ’imi ’oia i te pūai, moto pāpū a’era ’oia i terā ta’ata ’e horo a’era nō te haere i te fare.31

I te tāpaera’a i te fare, ’ua horo ’oia nā roto i te ’ūputa ’e tāna ’ohipa teiaha i raro a’e i te rima. ’Ua tuō ’oia : « Pāpā, teie te mau ’api ».

’Ua tauturu mai tōna tuahine ’ahuru ma maha matahiti, ’o Katharine, ’ia tu’u i te ’ohipa nei i ni’a i te ’aira’amā’a ’a putuputu noa ai te ’utuāfare ’ati a’e iāna. ’Ua ’ite Iosepha ē, ’ua hina’aro tōna metua tāne ’e tōna teina ’o William e tātara i te ’ahu mai ni’a mai i te mau ’api, ’ua tāpe’a rā ’oia ia rāua.

« E’ita ānei e nehenehe e hi’o ? » ’Ua ani atu Joseph, pāpā.

« ’Aita », ’ua pāhono mai Iosepha. « ’Aita vau i ha’apa’o i te parau i te taime mātāmua, i teienei rā ’ua hina’aro vau e ha’apa’o maita’i ».

’Ua nā ’ō atu ’oia ia rātou ē, e nehenehe tā rātou e fāfā i te mau ’api nā ni’a i te ’ahu, ’e ’ua amo roa ato’a William i te ’ohipa nei. E mea teiaha a’e i te ’ōfa’i, ’e ’ua parau ’o William ē, e nehenehe te ’api e huri mai te mau ’api o te hō’ē buka.32 ’Ua tono ato’a Iosepha i tōna taea’e hope’a, ’o Don Carlos, ’ia haere e ti’i mai i te hō’ē ’āfata pōnao ia Hyrum ra, e ora ra i raro mai i te purōmu ’e tāna vahine ’o Jerusha, ’e tā rāua ’aiū tamāhine ’āpī.

’Āria tae mai nei Hyrum, ’e i te pārurura’ahia te mau ’api i roto i te ’āfata, ’ua marua ihora Iosepha i ni’a i te hō’ē ro’i ’e ha’amata a’era ’oia i te fa’ati’a i te ’utuāfare nō te mau ta’ata i roto i te uru rā’au.

’A paraparau noa ai ’oia, ’ua ’ite ’oia i te māuiui ’o tōna rima. I roto i te ’arora’a, ’ua mā’o’i tōna hō’ē manimani rima rahi.

’Ua parau a’era ’oia : « E fa’aea vau i te paraparau, pāpā, ’e e ani au ia ’oe ’ia fa’aho’i i tō’u manimani rima rahi ».33

Fa’ata’ara’a

  1. Agreement of Josiah Stowell and Others, Nov. 1, 1825, i roto JSP, D1:345–52.

  2. Smith, Biographical Sketches, 91–92 ; Oliver Cowdery, « Letter VIII », LDS Messenger and Advocate, ’Atopa 1835, 2:200–202 ; Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 7–8, i roto JSP, H1:234 (draft 2) ; Smith, On Mormonism, 10. Tumu parau : Treasure Seeking

  3. Agreement of Josiah Stowell and Others, Nov. 1, 1825, in JSP, D1:345–52.

  4. Pratt, Autobiography, 47 ; Burnett, Recollections and Opinions of an Old Pioneer, 66–67 ; Woodruff, Journal, 4 nō tiurai 1843, ’e 20 nō ’ātopa 1855 ; Emmeline B. Wells, « L.D.S. Women of the Past », Woman’s Exponent, Feb. 1908, 36:49 ; Joseph Smith III, « Last Testimony of Sister Emma », Saints’ Herald, 1 nō ’ātopa 1879, 289 ; hi’o ato’a Staker and Ashton, « Growing Up in the Isaac and Elizabeth Hale Home » ; ’e Ashurst-McGee, « Josiah Stowell Jr.–John S. Fullmer Correspondence », 108–17.

  5. Baugh, « Joseph Smith’s Athletic Nature », 137–50 ; Pratt, Autobiography, 47 ; Burnett, Recollections and Opinions of an Old Pioneer, 66–67 ; Recollections of the Pioneers of Lee County, 96 ; Youngreen, Reflections of Emma, 61, 67, 65, 69 ; Emmeline B. Wells, « L.D.S. Women of the Past », Woman’s Exponent, Fepuare 1908, 36:49.

  6. Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 8, i roto JSP, H1:234 (draft 2) ; Smith, Biographical Sketches, 92 ; Bushman, Rough Stone Rolling, 51–53 ; Staker, « Isaac and Elizabeth Hale in Their Endless Mountain Home », 104.

  7. Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 7–8, i roto JSP, H1:234–36 (draft 2) ; Knight, Reminiscences, 2 ; Joseph Smith III, « Last Testimony of Sister Emma », Saints’ Herald, 1 nō ’ātopa 1879, 290.

  8. William D. Purple, « Joseph Smith, the Originator of Mormonism », Chenango Union, 2 nō mē 1877, [3] ; hi’o ato’a An Act for Apprehending and Punishing Disorderly Persons (Feb. 9, 1788), Laws of the State of New-York (1813), 1:114. Tumu parau : Te ha’avāra’a a Iosepha Semita i 1826

  9. « Mormonism—No. II », Tiffany’s Monthly, Tiurai 1859, 169.

  10. Knight, Reminiscences, 2.

  11. Lucy Mack Smith, History, 1844–45, 96 ; hi’o ato’a Knight, Reminiscences, 2.

  12. Hi’o « The Original Prophet », Fraser’s Magazine, Febuare 1873, 229–30.

  13. Lucy Mack Smith, History, 1845, 97.

  14. Knight, Reminiscences, 2 ; Joseph Smith III, « Last Testimony of Sister Emma », Saints’ Herald, 1 nō ’ātopa 1879, 289.

  15. Joseph Smith III, « Last Testimony of Sister Emma », Saints’ Herald, 1 nō ’ātopa 1879, 289 ; Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 8, i roto JSP, H1:236 (draft 2).

  16. Joseph Smith III, « Last Testimony of Sister Emma », Saints’ Herald, 1 nō ’ātopa 1879, 290 ; Joseph Lewis and Hiel Lewis, « Mormon History. A New Chapter, about to Be Published », Amboy Journal, 30 nō ’ēperēra 1879, 1 ; hi’o ato’a Oliver Cowdery, « Letter VIII », i roto LDS Messenger and Advocate, ’Ātopa 1835, 2:201.

  17. Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 8, i roto JSP, H1:236 (draft 2) ; Lucy Mack Smith, History, 1844–45, book 4, [11]–[12] ; book 5, [1]–[3]. Tumu parau : Te uru rā’au mo’a ’e te ’āua fa’a’apu o te ’utuāfare Semita (Smith)

  18. « Mormonism—No. II », Tiffany’s Monthly, Tiurai 1859, 167–68.

  19. Lucy Mack Smith, History, 1844–45, book 5, [4]–[6].

  20. Knight, Reminiscences, 2.

  21. Lucy Mack Smith, History, 1844–45, book 5, [6].

  22. Lucy Mack Smith, History, 1845, 105.

  23. Lucy Mack Smith, History, 1844–45, book 6, [1].

  24. « Mormonism—No. II », Tiffany’s Monthly, Tiurai 1859, 165–66 ; Lucy Mack Smith, History, 1844–45, book 5, [6].

  25. Lucy Mack Smith, History, 1844–45, book 5, [6]–[7] ; Knight, Reminiscences, 2.

  26. Lucy Mack Smith, History, 1844–45, book 5, [7]–[8].

  27. Knight, Reminiscences, 2–3 ; Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 5, i roto JSP, H1:222 (draft 2) ; hi’o ato’a Alama 37:23.

  28. Lucy Mack Smith, History, 1844–45, book 5, [8]–[10] ; « Mormonism—No. II », Tiffany’s Monthly, ’Ātete 1859, 166 ; Smith, Biographical Sketches, 103 ; hi’o ato’a Genese 25:29–34.

  29. Lucy Mack Smith, History, 1844–45, book 5, [10] and adjacent paper fragment.

  30. Lucy Mack Smith, History, 1844–45, book 5, [11]. Tumu parau : Te mau ’api ’auro

  31. Lucy Mack Smith, History, 1844–45, book 5, [11].

  32. « The Old Soldier’s Testimony », Saints’ Herald, 4 nō ’ātopa 1884, 643–44 ; Salisbury, « Things the Prophet’s Sister Told Me », 1945, Vaira’a buka ’ā’amu a te ’Ēkālesia ; Ball, « The Prophet’s Sister Testifies She Lifted the B. of M. Plates », 1954, Vaira’a buka ’ā’amu a te ’Ēkālesia ; Smith, William Smith on Mormonism, 11 ; Lucy Mack Smith, History, 1844–45, book 5, [11] ; Joseph Smith III, « Last Testimony of Sister Emma », Saints’ Herald, 1 nō ’ātopa 1879, 290.

  33. Lucy Mack Smith, History, 1844–45, book 5, [11]–[12]. Tumu parau :Lucy Mack Smith