2014
O Le Ekalesia i Korea — sa Susulu le Malamalama o le Talalelei e ui i Faigata
Setema 2014


O Paionia i Atunuu Uma

O Le Ekalesia i Korea—sa Susulu le Malamalama o le Talalelei e ui i Faigata

O uluai tagata o le Ekalesia i Korea na latou faataatia se faavae o le faatuatua lea ua fausia ai e le faitau sefulu o afe o tagata i le taimi nei.

Ata
Seoul Korea Temple, spires, Angel Moroni and landscaped temple grounds.

Na amataina le galuega faafaifeautalai i Korea i le vaitausaga o le 1950 ina ua mavae le Taua a Korea. Ae o le fesootaiga muamua o le Ekalesia i Korea o Ianuari i le 1910, lea sa faaaluina ai e Alema Owen Taylor, le peresitene o le Misiona a Iapani faatoa faamalolo, ma Elder Frederick A. Caine, o se faifeautalai na auauna atu i Iapani, ni nai vaiaso e asiasi atu i Korea ma Saina. Na faamaonia e le Au Peresitene Sili le la malaga atu i na atunuu e fuafuaina se avanoa o le galuega faafaifeautalai. Sa matauina e Peresitene Teila o tagata Korea sa faatupulaia lo latou fiafia i le faa-Kerisiano e ui sa mafatia lo latou atunuu i lalo o tulafono a Iapani. Ae peitai, sa ia mafaufau pe na sili atu ona fiafia tagata Korea i le faa-Kerisiano mo mafuaaga faaupufai nai lo le taliaina o Keriso e avea ma o latou Faaola e faavavau.

O Le Liua o Dr. Kim Ho Jik

I le tele o tausaga talu le asiasiga a Peresitene Teila, sa onosaia e tagata Korea tofotofoga faigata, e aofia ai le sailiga malo a Iapani ma le vaavaaiga a le militeli, o le Taua a le Pasefika-Asia, sauaga mai Rusia ma Saina, le puleaina faakomenisi o Korea i Matu, ma le Taua a Korea.

Ata
Korea conference with Hearld B. Lee 1954

Ae, faafetai i le taitaiga paia, se faamanuiaga o le faamoemoe mo tagata Korea na amata ona tuputupu ae i Niu Ioka, ISA. Na auina atu e Syngman Rhee, le peresitene o Korea, Kim Ho Jik, o le faatonu o le Suwon Agricultural Experimentation Station, i le Iunaite Setete e aoao ai pe faapefea ona faaleleia atili mea taumafa i taumafataga Korea. Sa filifili e Ho Jik le Iunivesite o Cornell, o lea sa i ai se polokalama sili suesue faauu i meaai tatau ma paleni. I le 1949 na amata ai ona ia saili mo se faailoga silisili faa iunivesite—faapea foi ona auai i sauniga a ekalesia eseese i le salafa o Ithaca, Niu Ioka, e saili ai le “ekalesia moni.”1

Sa faauo Ho Jik ma se alii e igoa ia Oliva Wayman. E le pei o isi tagata e masani ma Ho Jik, o Oliva e le inu pia pe ulaula ma e le palauvale lava. Sa le galue foi o ia i Aso Sa. I se tasi aso sa fesili ai Ho Jik ia Oliva, “Aisea o e ola ai i lena auala?” I le tali atu i lena fesili, na tuuina atu ai e Oliva ia te ia se tusi ua faaulutalaina O Mataupu Faavae o le Faatuatua saunia e Elder James E. Talmage (1862–1933) o le Korama a Aposetolo e Toasefululua.

Na faitauina e Ho Jik le Mataupu Faavae o le Faatuatua i totonu o le vaiaso ona faitauina lea o le Tusi a Mamona.Sa ia talitonu i tusi uma e lua ma tau atu ia Oliva o le Tusi a Mamona na “sili atu ona atoatoa ma faigofie atu ona malamalama nai lo le Tusi Paia.”2 Na taliaina e Ho Jik le savali o le talalelei e pei o le laueleele matutu o loo mauaina timuga ua leva ona talitalia. O lona faatuatua na tuputupu ae i lea aso ma lea aso. Sa amata ona ia maua lesona a faifeautalai ma filifili ina ia papatisoina.

O le aso 29 o Iulai, 1951, na papatiso ai Kim Ho Jik e 46 ona tausaga i le Vaitafe o Susquehanna—sa ia manao ina ia papatiso latalata i le mea na papatisoina ai le Perofeta o Iosefa Samita ma Oliva Kaotui i le silia ma le 100 tausaga muamua atu. Ao ia sau i fafo o le vai, sa ia faalogoina se leo manino na fai mai, “Fafaga a’u mamoe.” O lena uunaiga na taitaiina atu ia e tuutoina atu aso o totoe o lona olaga e fesoasoani ai i le talalelei ia maua’a i Korea.

E oo atu ia Setema 1951 ua leai se alualu i luma o le Taua a Korea, o lea na toe foi ai ia Dr. Kim i Korea. Sa i ai sona naunautaiga malosi e talai atu le talalelei toefuataiina. Sa ia auai i le lotu i se tolauapiga faamiliteli i Busan, lea na ia aoaoina atu ai le vasega o Mataupu Faavae o le Talalelei ma faasoa atu lana molimau ma tagata asiasi mai o Korea. O fitafita ISA sa aoao atu le talalelei i le gagana Peretania i le autalavou, ma o Dr. Kim na faaliliuina ma le alofa mo i latou. O se auala lelei lea e faasoaina atu ai le talalelei, ma talu ai sa faatuatuaina e tagata Korea ia Dr. Kim, o lea sa uunaia ai le toatele ona o lana faataitaiga.

Ina ua mavae mafatiaga tele mai le Taua a Korea, sa taliaina ma le naunautai e tagata le talalelei a Iesu Keriso. O le tuuto atu o Dr. Kim ua iu ina fua mai i le aso 3 o Aokuso, 1952, ina ua papatisoina tagata muamua e toafa i Busan, Korea.

Sa tauina atu e Dr. Kim mulimuli ane i se vaega o le Au Paia, “Ou te le popole pe afai ou te tuuina atu lo’u ola, po o a’u tupe, po o lo’u tulaga i totonu o le atunuu, pau lava lea ia ou faatasi ma lo’u Faaola.”3 O lona soifua e molimauina ai lenei tautinoga e auauna atu i le Atua.

E tusa lava pe na leai se misiona i le atunuu, sa vave ona sosolo atu le talalelei i Korea. Sa tulaga ese le tuputupu ae i le Usoga. Ia Setema 1954, ao toe foi atu i Iuta ina ua mavae se malaga i Korea, sa faaalia ai e Elder Harold B. Lee (1899–1973) o le Korama a Aposetolo e Toasefululua lona faamoemoe e le toe umi ae amata aloaia le talaiina atu o le talalelei a le Ekalesia i Korea. Na ia faamatalaina le faatuatua ma le naunautai o le Au Paia i Korea.4 I le aso 7 o Aperila, 1955, sa vavae ai e le Au Peresitene Sili ma le Korama a Aposetolo e Toasefululua le Misiona a Iapani i le Misiona i le itu i Matu Sasae Mamao ma le Misiona i le itu i Saute Sasae Mamao. Ua aofia Korea i le Misiona a le itu i Matu Sasae Mamao. Sa mananao le Au Paia o Aso e Gata Ai i Korea e auina atu faifeautalai i Korea, ae sa latou iloa le tulaga faaupufai i Korea e faaletumau, o lea sa latou faatalitali ai ma tatalo faatauanau.

Ata
President Joseph Fielding Smith Jr. standing in front of a microphone.

O Le Amataga o le Galuega Faafaifeautalai

O le aso 2 o Aokuso, 1955, ao tu ai i luga o le mati’e matagofie o Jang-Choong Dan i Seoli, na faapaiaina ai e Peresitene Iosefa Filitia Samita (1876–1972), o le taimi lena o avea ma Peresitene o le Korama a Aposetolo e Toasefululua, ia Korea mo le tatalaina o le galuega faafaifeautalai faamisiona ma tatalo mo le atunuu ina ia toe maua le filemu ma le manuia.5 I lena afiafi sa ia faatulagaina ai le Itu o Korea, ma o Kim Ho Jik, sa avea ma peresitene. Mulimuli ane, sa ia asiasi atu i Busan e faatulaga ai le Paranesi a Busan.

Ia Aperila 1956, e ui lava i le le mautu o tulaga faaupufai i Korea, sa musuia le peresitene faatoa valaau o le Misiona i Matu i Sasae Mamao ia auina atu Elder Richard Detton ma Don Powell i Korea. O fitafita Amerika o le Au Paia o Aso e Gata Ai ma tagata o le au paia i Korea e toa 64, e pei o Dr. Kim, na tatalaina le ala mo le la susulu ma le vai, ma tuuina atu e faifeautalai meaai. Sa liliu mai le tele o tagata, ma amata ona tuputupu ae ai le Ekalesia.

O Le Faatuatua o Uluai Tagata o le Ekalesia

O le faatuatua o le Au Paia Korea sa fa’aauau lona faatupulaia ae masani ona tofotofoina. O Uso Chun Nak Seo, o le sa auai atu i le ami ina ua mavae lona papatisoga ina ia faataunuu lona tiute faamiliteli, sa ia manatua nisi o taimi faigata: “I le aluga o le tolu tausaga o le tautua faamiliteli, sa tofotofoina lo’u faatuatua ma lau molimau. I se tasi aso sa ona le taitaiau o le vaega ma aumaia le tele o ava malosi ma taumafai e faainu ai tagata o le vaega. Talu ai sa iloa e a’u uo o a’u o le AAG, e masani lava ona latou inuina le ipu mo a’u. Ae i lena afiafi, sa maitauina a’u ma le faaeteete e le taitaiau onā ma poloaiina ai au e inu mai le ipu. Sa ou fai atu, ou te le inu ava malosi, ae sa ia poloaiina au e inu.Ae ou te lei usitaia lava. Sa ia avane i fafo lana tamai fana ma fāata sa’o mai lava ia te au ma faatonu au e inu. Sa taofi le manava o tagata uma ma matamata mai ia te au. Sa ou toe fai atu ma le manino lava, ‘lau susuga, ou te le inu ava malosi.’ Sa ou lagonaina ua matua umi lava lena taimi. Na iu lava ina sa ia fai mai, ‘ua ou toilalo’ ma tuu i lalo le tamai fana. Sa mapuea tagata uma i le tu’umamaina ma toe foi atu i le fale e nonofo ai fitafita. I le taeao na sosoo ai, na o’o mai le taitaiau o le vaega ia te au ma faatoese mai mo mea na ia faia i le po na mavae atu. Mulimuli ane, sa ia sau soo ia te au e ave atu ai fautuaga i mataupu faaletagata lava ia.”6

O Uso Chun sa auauna atu o se faifeautalai faamisiona i Korea ma mulimuli ane avea ai ma se epikopo o le Uarota a Alameda i Maryland, ISA.

O Uso Jung Dae Pan sa lavea foi ia i latou o e na aoaoina le talalelei mai uluai faifeautalai na auauna atu i Korea. Na ia alu ese mai le Iunivesite a le Malo o Seoul e lei fa’au’u ae auai i se kolisi faafaifeau. O lana miti ia avea ma se faifeau ma taitai le nuu Kerisiano i Korea.

I se tasi aso na tuuina atu e se uo ia te ia se kopi o le Tusi a Mamona i le gagana Peretania ona e lei i ai se faaliliuga faaKorea na lomia. Sa tosina atu o ia i le faitauina o le tusi. Na iu lava ina ia faitauina i le taimi o se vasega. Ina ua fesiligia o ia e ana uo i le vasega po o le a lea mea, sa ia fai atu i ai o se tusi e pei o le Tusi Paia ma fautuaina i latou e faatauina.

I le faaiuga sa aafia Uso Jung i se faafitauli i le kolisi. Sa aami e taitai o ia ma fai atu i ai o loo ia gauai atu i faaosoosoga a Satani e faalogo atu i tala le faavaea, ma latou faamalosia o ia e filifili le aoga po o le Tusi a Mamona. Sa le faigata ia te ia le faaiuga aua sa ia silafia e moni le Tusi a Mamona.

Ae peitai, ina ua auai Uso Jung i le Ekalesia, sa puapuagatia o ia i faafitauli faaagafesootai ma le tamaoaiga. O le sikolasipi mai le kolisi ma le lagolago tautupe mai le ekalesia ua le toe faaauauina, ma tuua ai o ia e ana uo uma. Na tausia lelei o ia e Dr. Kim. Mulimuli ane, na saofagā tele atu Uso Jung i le tuputupu ae o le Ekalesia i Korea e ala i le faaliliuina o le Mataupu Faavae ma Feagaiga ma le faasaoina o viiga. O upu matagofie na ia faaliliuina ai o loo pa’i atu lava i loto o tagata Korea.

Na faasolo ina faateleina le aofai o tagata malolosi. Ia Iulai 1962, na aloaia ai ona faatulagaina le Misiona a Korea. O Gail E. Carr, o se faifeautalai ua maea lana misiona lea sa auauna atu i Korea, sa valaauina o se peresitene fou o le misiona. Na faia e lenei peresitene fou le faaliliuga ma le lolomiina o le Tusi a Mamona i le gagana Korea o se tasi o ana faamuamua aupito i maualuga. Ina ua mavae le tele o mafaufauga loloto ma tatalo, sa ia tofia i le galuega o le faaliliuga se tasi o faifeautalai faamisiona, o Elder Han In Sang. O Elder Han, ina ua maea ona iloiloina faaliliuga muamua e lua,7 na maea ma le manuia se faaliliuga fou, ma sa lolomiina le Tusi a Mamona i le gagana Korea mo le taimi muamua i le 1967.

O le i ai o le Tusi a Mamona i la latou gagana, o le toatele o tagata Korea na amata ona sailiili i le Ekalesia i le valaaulia a o latou uo. Sa matua toatele tagata asiasi mai ma o lea sa le manaomia ai ona sailia e faifeautalai ni tagata sailiili, ma o nisi faifeautalai sa aoao atu i le aso atoa.

O le naunautaiga o le Au Paia i Korea mo le galuega faafaifeautalai sa i ai lona sao taua tele i le tuputupu ae o le Ekalesia. O se tasi o faifeautalai maoae o Lee Sung Man o le Uarota a Jamsil, o le sa auai i le Ekalesia i le vaimea pe a ma le 50 o ona vaitausaga. Sa tele aafiaga lelei faapea foi faigata na oo i ai lona olaga; ae ui i lea, sa faaalia lava i taimi uma ona uiga faaalia lelei i lona olaga faalelotu. O se tagata lipea seevae, sa ia faaputuina ni kopi o le Tusi a Mamona i lona faleseevae ma valaaulia tagata faatau e ave se tusi e aunoa ma se tau pe afai latou te faitauina. E silia ma le 50 tagata, e aofia ai tagata o lona aiga, ua auai i le Ekalesia ona o ia. Ua faatele ona ia faitauina ia tusitusiga faavae. Na mauaina ia tusi i ona autafa ina ua maliu.8

Uluai Siteki ma le Malumalu o Korea

Ata
President Spencer W. Kimball speaking at a pulpit with a man next to him translating.

O volenitia o Mamona Lima Fesoasoani sa fesoasoani e faia ni tone o kimchi, o se taumafa masani faaKorea, i se faaaliga i Seoul.Sa tufatufaina atu le kimchi i e matitiva e ala i ekalesia ma faalapotopotoga faalemalo

I le 1973, o le toatele o le Au Paia o Aso e Gata Ai i Korea na amata ona faamoemoe ina ia le toe umi ae latou maua se siteki. I le aso 8 o Mati, 1973, sa faatulaga ai e Peresitene Spencer W. Kimball (1895–1985), ao avea ma Korama a Aposetolo e Toasefululua i lena taimi, le uluai siteki i Korea. Pe a ma le 800 tagata na auai i le sauniga. Na faatulagaina le uluai siteki iloga i Korea ma uarota e valu ma paranesi e lua. Ua mafai nei e tagata o le Ekalesia i Korea ona mulimuli ia Iesu Keriso i lalo o le taitaiga faalesiteki a taitai Korea a le Ekalesia ma maua ai faamanuiaga mai se peteriaka faauuina Korea.

Sa avea le galuega faafaifeautalai ma galuega sili ona malosi. Na toeitiiti lava atoa le 1,200 o tagata na papatisoina i le 1973. E lei umi ae sili atu le aofai o tagata auai i Korea i le 8,000, e aofia ai le silia ma le 700 o e umia le Perisitua Mekisateko i le 31 o uarota ma paranesi.

Sefululua tausaga mulimuli ane, i le mavae ai o le tuputupu ae ai pea, sa faamanuiaina le Au Paia a Korea i se malumalu ua leva ona faatalitalia. O le aso 14 o Tesema, 1985, sa faapaiaina ai e Peresitene Gordon B. Hinckley (1910–2008), ao avea i lena taimi ma Fesoasoani Muamua i le Au Peresitene Sili, le Malumalu o Seoul Korea. O lenei malumalu na faapitoa lona taua mo Peresitene Hinckley, o le sa i ai se sootaga faapitoa ma le Au Paia i Korea. Sa ia saunoa mai, “na puapuagatia tagata Korea mai se taua o le saua faaletino, ae latou te alolofa i le filemu ma o latou o ni tagata agalelei. Sa sili atu ou loimata na maligi i Korea nai lo se isi lava nofoaga i le lalolagi.”9 Na ofoina atu e Peresitene Hinckley le tatalo o le faapaiaga, ma o le toatele na auai na maligi loimata. O se aso malulu tele, ae o le Agaga mafanafana o le Alii sa nofo i le malumalu i lena aso ma pai atu i loto o tagata uma.

O se tasi o atavali i le malumalu o loo faaali mai ai Sister Ho Hee Soon, o lē na papatiso ia Aokuso i le 1970. Sa amata ona ia faia galuega o le malumalu i ona vaitausaga o le 80. Sa ia faia faaeega paia mo le le itiiti ifo ma le 1,500 tagata.I le 2007 lava ia, sa ia faatinoina sauniga fai ma sui mo le silia ma le 600 o tagata. O se tasi tusiata Amerika, na ootia i lana auaunaga, sa valiina ai lona ata ma foaiina atu i le Malumalu o Seoul i le faamanatuina o ana taumafaiga e le aunoa e fesoasoani ai e laveaiina agaga.

E toatele isi Au Paia Korea na tuuto atu i galuega o le malumalu. O le siteki a Masan (lea ua siteki nei a Changwon), mo se faataitaiga, sa latou amataina ni asiasiga masani i le malumalu i le 1995. O aso Faraile lona lua o masina taitasi, e pikiina ai e se pasi ua laiseneina tagata o le ekalesia i le aai o Jinhae-gu, Changwon, Jinju, Sacheon ma Geoje i lana malaga agai i Seoul. E taunuu le pasi i le malumalu i le 2:00 po o le 3:00 i le taeao, ma faia e tagata o le ekalesia se malologa mo ni nai itula a o lei auai i sauniga o mulumuluga i le 5:00 i le taeao. Ona latou auai lea i sauniga o faaeega paia seia oo i le tuleva o le afiafi a o lei toe foi atu i o latou aiga i le tea ai o le 10.00 i le po. O le aso e sosoo ai latou te auai i le lotu ma asiasi atu i tagata i le aso atoa. Na ta’ua e brother Kim Choongseok, ao avea ma peresitene o le siteki i lena taimi, “sa latou vaivai ae fiafia.”

O lenei ua tausagā lona tuputupu a’e, ua faaasolo ina matua le Ekalesia i Korea. O taitai o le Ekalesia i le lotoifale e lagolagoina malosi tulaga faaleaiga ma isi mea e faamuamua faaperofeta. Ua tele tagata Korea o le ekalesia ua iloa le taua o le tapuai faatasi o se aiga—o le faia o afiafi faaleaiga, tatalo faaleaiga ma suesuega faaleaiga o tusitusiga paia. Ma ua toatele tagata Korea talavou o loo auauna atu faamisiona nai lo se isi lava taimi muamua. Faafetai i le malamalama o le talalelei, o loo fausiaina ai e tagata Korea o le Ekalesia se lumanai e pupula e pei o lo latou faatuatua.

Ata
Mormon Helping Hands volunteers in Korea.

Faamatalaga

  1. Tagai Denny Roy, “Kim Ho Jik: Korean Pioneer,” Liahona, Feb. 1989, 8.

  2. Kim Ho Jik, ia Denny Roy, “Kim Ho Jik,” Liahona, 11.

  3. Kim Ho Jik, ia Denny Roy, “Kim Ho Jik,” Liahona, 14.

  4. Tagai Harold B. Lee, i le Conference Report, Oct. 1954, 125–31.

  5. Tagai Robert H. Slover, “Korea Dedicated to Preach the Gospel,” Church News, Sept. 10, 1955, 4.

  6. Mai le api o talaaga a Chun Nak Seo.

  7. O le Tusi a Mamona na muai faaliliuina i le gagana Korea i le 1961 e Hong Byung Shik, ma o se filifiliga, o tusi o le 3 Nifae, na lolomiina i le 1962. O nisi na manatu o lena faaliliuga ua faaaloalo tele, ma na mulimulitai i le faaPeretania, o lea o Chung Dae Pan, lea na vaetofiaina e Elder Gordon B. Hinckley, na ia toe amata ma faamaeaina se faaliliuga fou i le 1964.

  8. E pei ona faamatalaina e le epikopo a Brother Lee i lona falelauasiga i le aso 8 o Ape. 2011.

  9. Mai faamatalaga a le tusitala i le faapaiaga o le Malumalu o Seoul Korea i le aso 14 Tes. 1985.

Faasologa o taimi

  • 1910: Asiasiga a le peresitene o le Misiona a Iapani o Alma Owen Taylor i Korea

  • ◄ 1951: Papatisoina Kim Ho Jik i Penisilevania, ISA

  • 1952: Tagata Korea muamua na papatisoina i Korea

  • ◄ 1955: Ua faapaiaina Korea e Peresitene Iosefa Filitia Samita ma faatulagaina le Itu o Korea

  • 1956: Ua galue Kim Ho Jik ma le malo ia faatagaina uluai faifeautalai i totonu o Korea

  • 1960: Faatulagaina Paranesi i Seoul, Busan, Incheon ma Kwangju

  • 1962: Faatulagaina le Misiona a Korea

  • ► 1967: Lolomiina le Tusi a Mamona i le faaKorea

  • 1973: Siteki muamua i Korea—ma i luga o Asia autu—faatulagaina i Seoul

  • 1974: Na tatalaina e le Ekalesia le uluai nofoaga autu mo maimoaga i Korea i totonu o Kwangju

  • ◄ 1980: O Peresitene Spencer W. Kimball le Peresitene muamua lea o le Ekalesia na asiasi i Korea

  • ► 1985: Faapaiaina e Peresitene Gordon B. Hinckley le Malumalu o Seoul Korea

  • 1988: O Ausiva mai le Iunivesite o Polika Iaga sa sisiva i le sauniga o le tatalaina o Taaloga Olimipeka o le Taumafanafana, i Seoul

  • ◄ 1991: Valaauina Elder Han In Sang e avea ma se Pulega Aoao; na faatauina atu ai foi le kopi lona tasi le miliona o le Tusi a Mamona faaKorea i Korea

  • 2001: Feiloai Elder Dallin H Oaks ma le palemia o Korea i Saute o Lee Han-Dong

Ao avea ma se Aposetolo ma se faatonu o le vaega o fitafita a le Ekalesia, na asiasi atu ai Elder Harold B. Lee (ogatotonu, e leai se pulou) i Korea i le 1954.

Ata na pueina e Hyun-Gyu Lee ma Dean Martin Andersen; ata o Busan cityscape na pueina e SeanPavonePhoto/iStock/Thinkstock

Ata na pueina o fitafita, o Kim Ho Jik, ma Peresitene Iosefa Filitia Samita, faaaloaloga a le Potutusi o Talafaasolopito o le Ekalesia

Ata pue o Peresitene Spencer W. Kimball faaaloaloga a le Potutusi o Talafaasolopito o le Ekalesia