Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
4–10 Nōvemá. Hepelū 1–6: ‘Sīsū Kalaisi, ‘ko e Tupuʻanga ʻo e Moʻui Taʻengatá’’


“4–10 Nōvemá. Hepelū 1–6: ‘Sīsū Kalaisi, ‘ko e Tupuʻanga ʻo e Moʻui Taʻengatá’’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Fuakava Foʻoú 2019 (2019)

“4–10 Nōvemá. Hepelū 1–6,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2019

ʻĪmisi
Ko Kalaisi ʻoku tuʻu mo ha kiʻi taʻahine pea mo ha tangata

Lolo Faitoʻo ʻo Kiliatí, tā fakatātaaʻi ʻe Anne Henrie

4–10 Nōvemá

Hepelū 1–6

Sīsū Kalaisi, “ko e Tupuʻanga ʻo e Moʻui Taʻengatá”

Fakakaukau ke ke vahevahe mo e kau mēmipa hoʻo kalasí ha niʻihi ʻo e ngaahi ongo naʻá ke maʻu mei he Laumālie Māʻoniʻoní fekauʻaki mo e Hepelū 1–6. ʻI hono fai iá, ʻe lava ke ueʻi kinautolu ke nau takitaha fekumi ki ha ngaahi ongo ʻanautolu pē ʻi heʻenau ako ʻa e ngaahi folofolá.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻĪmisi
sharing icon

Fakaafeʻi Ke Vahevahe

Mahalo naʻa fie maʻu ʻe he kau mēmipa ʻe niʻihi ʻo e kalasí ʻoku ʻikai ke nau faʻa vahevahé ʻi he kalasí ha kiʻi fakaafe makehe pea mo ha kiʻi taimi ke nau teuteu ai. ʻE lava ke ke tomuʻa fetuʻutaki ki ha niʻihi ʻo kinautolu ʻi ha ʻaho ʻe taha pe ua kimuʻa ʻo kole ange ke nau omi mateuteu ke vahevahe ha veesi mei he Hepelū 1–6 ʻoku ʻuhingamālie kiate kinautolu.

ʻĪmisi
teaching icon

Akoʻi e Tokāteliné

Hepelū 1–5

Ko Sīsū Kalaisi ʻa e “tupuʻanga ʻo e moʻui taʻengatá.”

  • Te ke poupouʻi fēfē ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe ha ngaahi potu folofola ʻoku ʻuhingamālie fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi ne nau maʻu ʻi heʻenau ako fakataautaha pe fakafāmili ʻi he ʻuike ní? ʻE lava ke ke faʻu ha ngaahi kōlomu ʻe nima ʻi he palakipoé ke fakafofonga ʻa e ʻuluaki vahe ʻe nima ʻi he tohi ʻa Hepeluú. Fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau tohi ʻi he kōlomu totonú ha ngaahi kupuʻi lea mei he ngaahi vahe ko ʻení naʻá ne akoʻi kinautolu fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi pea mo e veesi ʻoku maʻu ai kinautolú. ʻOku liliu fēfē ʻe heʻetau ʻilo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ko ʻení ʻa ʻetau tui kiate Iá mo ʻetau loto fiemālie ke muimui ʻiate Iá?

  • ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he Hepelū 1–5 ha ngaahi fakatātā kehekehe ke fakamatalaʻi ʻaki ʻa e Fakamoʻuí. Mahalo te ke ala fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fakatātā ko ʻení ke tokoni ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke fakaloloto ʻenau mahino ki Hono misioná. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke ke tomuʻa fetuʻutaki ki ha kau mēmpa ʻe niʻihi ʻo e kalasí ʻi ha ngaahi ʻaho kimuʻa pea kole ange ke nau ʻomi ha ngaahi meʻa ki he kalasí ʻokú ne fakafofongaʻi ha taha ʻo e ngaahi fakamatala fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi pe ko Hono misioná mei he Hepelū 1–5 (tautautefito ki he Hepelū 1:3; 2:10; 3:1, 6; 5:9). ʻE lava ke nau fakamatalaʻi ki he kalasí ʻa e meʻa ʻoku akoʻi ʻe he meʻa ne nau omi mo ia ʻoku fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí pea lau hono ngaahi vēsí mei he tohi ʻa Hepeluú. ʻOku liliu fēfē ʻetau moʻuí ʻe heʻetau ʻilo ki he ngaahi moʻoni ko ʻeni fekauʻaki mo e tākiekina ʻe he Fakamoʻuí ʻetau moʻuí?

Hepelū 2:9–18; 4:12–16; 5:7–8

Naʻe kātekina ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē koeʻuhí ke lava ʻo mahino kiate Ia mo tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá.

  • Mahalo ʻoku ʻi ai ha kau mēmipa hoʻo kalasí ʻoku nau faingataʻaʻia pea ongoʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku liʻekina kinautolu mo siva ʻenau ʻamanakí. ʻE lava ke langaki hake ʻe he Hepelū 2:9–18; 4:12–16; 5:7–8 ʻa ʻenau tuí ʻe lava ke nau tafoki ki he Tamai Hēvaí mo e Fakamoʻuí ke maʻu ha tokoni. Ko ha founga ʻe taha ke kamataʻi ai ha fealēleaʻaki ko hano fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakakaukau ki ha taha ʻoku nau ʻilo ʻoku faingataʻaʻia pea mahalo kuo siva ʻene ʻamanakí. Ko e hā ha ngaahi moʻoni ʻoku nau ʻilo ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻe lava ke nau vahevahe mo e tokotaha ko iá? ʻE lava foki ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e founga naʻe fakafiemālieʻi mo pouaki ai ʻe he Fakamoʻuí kinautolu. Fakakaukau ke ke vahevahe ʻa e lea ʻa Palesiteni Sione Teila ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé” ko ha konga ʻo e fealēleaʻakí.

  • ʻE lava foki ke tokoni ʻa e Hepelū 2:9–18; 4:12–16 ki he kakai ʻoku nau mamata ki he faingataʻaʻia ʻi he māmaní pea nau fifili pe ʻoku ʻafioʻi nai ʻe he ʻOtuá pe tokanga ki ai. Mahalo ʻe lava ke fekumi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ke maʻu ʻa e ngaahi moʻoni ʻe ala tokoni ki he faʻahinga fehuʻi peheé. Ko e hā ʻoku nau akoʻi mai fekauʻaki mo e founga tokoni ʻa e Fakamoʻuí ki he faingataʻaʻia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá? ʻE ala ʻaonga foki ke fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe ha ngaahi sīpinga mei he folofolá naʻe tokoniʻi ai ʻa e kakaí ʻe Sīsū Kalaisi ʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá (vakai, “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé”) Mou aleaʻi fakataha ʻa e meʻa ʻoku tau ako fekauʻaki mo e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ʻi he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e ngaahi ʻahiʻahi faingataʻá.

Hepelū 3:7–4:2

ʻOku ʻatā e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá kiate kinautolu ʻoku “ʻikai fakafefeka honau lotó.”

  • ʻOku ʻi he Hepelū  3 mo e 4 ha kole ki he Kāingalotú ke ʻoua naʻa fakafefeka honau ngaahi lotó he ʻoku nau fakafīsingaʻi ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku finangalo ʻa e ʻOtuá ke foaki kiate kinautolú. ʻI hono lau ʻe hoʻo kalasí ʻa e Hepelū 3:7–4:2, aleaʻi ʻa e ngaahi founga ʻe lava ke ʻaonga ai e ngaahi aʻusia ʻa e kakai ʻIsileli ʻi he kuonga muʻá kiate kitautolu, ʻo hangē ko ʻene ʻaonga ki he kakai Hepeluú ʻi he kamataʻanga ʻo e Siasí (ʻe lava ke mou vakai ki he nāunau ako fekauʻaki mo e ngaahi veesi ko ʻení ʻi he fokotuʻutuʻu ki he uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí). Ko e hā ʻokú ne ʻai ʻa e kakaí ke fakafefeka honau lotó ʻi hotau kuongá? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke fakamolū ai hotau lotó mo ongongofua ki he finangalo ʻo e ʻEikí? (vakai, ʻEta 4:15; ʻAlamā 5:14–15).

Hepelū 5:1–5

Kuo pau ke ui ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku ngāue ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

  • ʻOku ʻikai maʻu ʻe he mēmipa kotoa pē hoʻo kalasí ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, ka ʻoku ʻaonga ki he tokotaha kotoa pē ʻoku nau maʻu ha ngaahi fatongia faka-Siasi ʻa e pōpoaki ʻi he Hepelū 5 fekauʻaki mo hono ui ʻe he ʻOtuá ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí. Ke tokoni ki he kau mēmipa hoʻo kalasí ke nau ʻilo ʻa e ʻuhinga ʻo e “ui ʻe he ʻOtuá, ʻo hangē ko ʻĒloné,” fakakaukau ke ke fakaafeʻi kinautolu ke nau toe vakaiʻi ʻa e talanoa ki he maʻu ʻe ʻĒlone hono uiuiʻí ʻi he ʻEkesōtosi 4:10–16, 27–31; 28:1. Ko e hā ha ngaahi fakakaukau mei he talanoa ko ʻení ʻe tokoni ke mahino kiate kitautolu ʻa e Hepelū 5:1–5? Ko e fē nai ha taimi kuo maʻu ai ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí, kau ai mo e kau taki faka-uōtí, ha fakapapau naʻe ui ʻe he ʻOtuá ha taha ke ne fua ha fatongia pau? Naʻe tokoni fēfē ʻa e fakapapau ko iá kiate kinautolu ke nau poupouʻi lelei ange ai ha taha ʻi hono fatongiá? (Mahalo te ke fie kole ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke ʻoua naʻa nau ʻomi ha ngaahi fakamatala fakaikiiki ʻoku fakataautaha.) Mahalo ʻe ʻi ai foki mo ha kau mēmipa ʻo e kalasí te nau lava ʻo fakamoʻoni ki hono tataki kinautolu ʻe he ʻOtuá ʻi heʻenau fua honau ngaahi uiuiʻí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e akó

Poupouʻi e Akó ʻi ʻApi

Kuo ongoʻi nai ʻe he kau mēmipa hoʻo kalasí ko ha “kau muli mo [ha] kau aunofo ʻa kinautolu ʻi he māmaní” (Hepelū 11:13) koeʻuhí he naʻe kehe ʻenau tuí meiate kinautolu naʻa nau feohí? Talaange kiate kinautolu te nau maʻu ʻi heʻenau lau ʻa e Hepelū 7–13, ha ngaahi sīpinga ʻo ha niʻihi fakafoʻituitui ne nau maʻu mo fakahīkihikiʻi ʻa e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá neongo naʻe taʻe tui ha tokolahi naʻa nau feohi.

ʻĪmisi
resources icon

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé

Hepelū 1–6

ʻOku ʻafioʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e tuʻunga ʻokú te ʻi ai ʻi heʻeta aʻusia ʻa e mamahí.

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Sione Teila: “Naʻe mahuʻinga ʻi he kei ʻi māmani ʻa e Fakamoʻuí, ke ‘ʻahiʻahiʻi ia ʻi he meʻa kotoa pē ʻo hangē ko kitautolú,’ pea ‘mo ne ongo ki ai ʻa hotau ngaahi vaivaí,’ [vakai, Hepelū 4:15] ke mahino ki Ai hotau vaivai mo e ivi; pea pehē ki he natula haohaoa mo taʻe haohaoa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá kuo hingá; pea ʻi heʻene fakakakato ʻa e meʻa naʻá Ne hāʻele mai ki māmani ke fakahokó; ʻo ne fakatonutonu ʻa e mālualoí, anga taʻe totonú, vaivaí, pea mo e fakavalevale ʻa e tangatá— ʻi heʻene fehangahangai mo e ʻahiʻahi pea mo e faʻahinga kehekehe ʻo e faingataʻá pea ikuná; kuó ne hoko ai ‘Ko ha taulaʻeiki lahi angatonu’ [vakai, Hepelū 2:17] ke taukapoʻi kitautolu ʻi he puleʻanga taʻengata ʻo ʻene Tamaí. ʻOkú ne ʻafioʻi e founga ke fakafuofuaʻi mo fakamahuʻingaʻi totonu ai e natula ʻo e tangatá, ʻi hono tuku ia ki he tuʻunga tatau mo ia ʻoku tau ʻi aí, ʻokú Ne ʻafioʻi ʻa e founga ke fuesia ai hotau ngaahi vaivaí mo ʻetau ngaahi mamahí, pea lava ʻo mahino kakato ki ai ʻa hono lahi, ʻa e mālohi, mo e ivi ʻo ʻetau ngaahi mamahí mo hotau ngaahi faingataʻaʻiá, ʻa ia kuo pau ke fekuki mo e tangatá ʻi he māmaní, pea ʻi he mahino ki ai mo Ne fouá, ʻa e hala tataú ʻokú Ne lava ai ʻo kātakiʻi kitautolu” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sione Teila [2001], 62).

Ngaahi sīpinga fakafolofola ʻo e kakai naʻe fakafiemālieʻi ʻe Sīsū Kalaisi.

  • Sione 8:1–11: Naʻe fakafiemālieʻi ʻe he ʻEikí ʻa e fefine naʻe moʻua ʻi he tono tangatá.

  • Sione 11:1–46: Naʻe fakafiemālieʻi ʻe he ʻEikí ʻa Mele mo Maʻata hili ʻa e pekia hona tuongaʻané, ʻa Lāsalosi.

  • ʻĪnosi 1:4–6: Naʻe fakamolemoleʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻĪnosi mo toʻo ʻene ongoʻi halaiá.

  • Mōsaia 21:5–15: Naʻe fakamolū ʻe he ʻEikí ʻa e loto ʻo e kau Leimaná koeʻuhí ke nau fakamaʻamaʻa ʻa e ngaahi kavenga ʻo e kakai ʻo Limihaí.

  • Mōsaia 24:14–15: Naʻe fakamaʻamaʻa ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi kavenga ʻo e kakai ʻo ʻAlamaá.

  • ʻEta 12:23–29: Naʻe fakafiemālieʻi ʻe he folofola ʻa e ʻEikí ʻa Molonai.

  • 3 Nīfai 17:6–7: Naʻe fakamoʻui ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kakai Nīfaí mei heʻenau ngaahi vaivaí.

  • Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–10: Naʻe fakafiemālieʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita (vakai foki ki he TF 123:17).

Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

Fokotuʻu ha ʻātakai ʻoku fakalaumālié. ʻI he taimi ʻokú ke fokotuʻu ai ʻi ho loki akó ha ʻātaki ʻo e melinó mo e ʻofá, ʻe lava ke Ueʻingofua ange ai ʻe he Laumālié ʻa e loto ʻo kinautolu ʻokú ke akoʻí. Ko e hā te ke lava ʻo fai ke fakaafeʻi ʻa e ivi tākiekina ʻo e Laumālié ki homau loki akó? Te ke lava ʻo toe fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi seá pe fakaʻaongaʻi ha ngaahi fakatātā pe fasi ke fakaafea ʻa e Laumālié? (Vakai, Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí, 15