2000–2009
Monūʻia Kotoa ʻa e Loto-Maʻá
ʻOkatopa 2007


Monūʻia Kotoa ʻa e Loto-Maʻá

ʻOfa ke faitāpuekina ʻe he ʻOtuá ʻetau ngaahi feinga fakamātoato ke maʻa hotau lotó mo e ʻatamaí pea ke “ngaohi ke fakaʻofoʻofa maʻu ai pē ʻe he angamaʻá [ʻa hotau] ngaahi fakakaukaú.”

Naʻá ku luelue hifo mo hoku uaifí ʻi ha matātahi ʻi he ʻOtu Kalipiané ʻi ha pongipongi laʻalaʻā ʻe taha he ngaahi taʻu kuohilí, ʻo ma sio ai ki ha fanga kiʻi vaka toutai kehekehe ne ʻosi toho ki he ʻoneʻoné. ʻI heʻema tuʻu ʻo sio ki he ʻū vaká, ne u ako ha meʻa fekauʻaki mo e taumātaʻú ʻa ia ne ʻikai pē ke toe ngalo ʻiate au. Naʻe ʻikai fakaʻaongaʻi ʻe he kau toutai fakalotofonuá e kupengá, nailoní, pe mātaʻú, ka ne nau ngāue ʻaki ha fanga kiʻi tauhele faingofua naʻe ngaohi mei he uaea mesí. Naʻe hangē ha puhá e fuo ʻo e tauhele takitaha. Naʻe kosi ʻe he kau tangata toutaí ha foʻi ava ʻinisi ʻe valu he ongo tafaʻaki ʻo e tauhelé pea ofeʻi leva e uaeá ki loto, ʻo fakaʻatā ha ngaahi foʻi ava fāsiʻi ke hū mai ai e iká.

Mahalo te ke lava ʻo ʻiloʻi e founga naʻe ngāue ai e tauhelé. Naʻe ʻave ʻe he kau toutaí ki tahi ha tauhele kuo ʻi ai ha mounu ʻo tukutukuhifo ia ki kilisitahi. ʻI he taimi naʻe ofi mai ai ha fuʻu mataʻi ika lahi ki he tauhelé ʻo nāmuʻi e mounú, ʻe hū atu leva ia he tafaʻaki ʻo e tauhelé ʻoku avá, ʻo tutui atu pē he uaea kuo tuʻusí. Pea ʻi he feinga ha mataʻi ika ke foki ki tuʻá, te ne toki ʻiloʻi naʻe faingataʻa ʻene hū ki lotó, ka ʻoku toe faingataʻa ange ʻene feinga ke hū ki tuʻa he uaea mata māsilá—he kuo fihia moʻoni ia he tauhelé. ʻI he haʻu ʻa e kau toutai ʻo fusi hake e tauhelé mei he vaí, kuo maʻu ai ha ika foʻou he tauhelé ki ha maʻu meʻatokoni efiafi.

ʻOku ʻi ai ha talanoa ʻi he Fuakava Motuʻá fekauʻaki mo ha taha naʻe moʻua ʻi ha tauhele tatau. Ko e tangata mālohi ko iá ko e Tuʻi ko Tēvitá, pea ko e meʻa naʻe hokó ko e taha ia ʻo e ngaahi talanoa fakamamahi taha ʻi he folofolá.

“Pea naʻe hoko ʻo pehē … ʻi he faʻahitaʻu ʻoku ʻalu atu ai ʻa e ngaahi tuʻí ke taú, naʻe fekau atu ai ʻe Tēvita ʻa Soape, pea mo ʻene kakaí mo ia, pea mo ʻIsileli kātoa; pea naʻa nau [tauʻi ʻa ʻĀmoni]. Ka naʻe nofo ai pē ʻa Tēvita ʻi Selusalema.

“Pea naʻe hoko ʻo pehē ʻi he efiafi ʻe taha, naʻe tuʻu hake ʻa Tēvita mei hono mohengá, pea naʻá ne ʻeveʻeva ki ʻolunga ʻi he tuʻa fale ʻo e tuʻí: pea naʻá ne mamata mei he tuʻa falé ki ha fefine naʻe fai ʻene kaukau; pea naʻe hoihoifua ʻaupito ʻa e fefiné ke sio ki ai” (2 Samuela 11:1–2).

Naʻe ʻilo ʻe Tēvita ko e hingoa ʻo e fefiné ko Patisepa. Naʻe mamaʻo hono husepāniti ko ʻUlaiá, ko ha sōtia, ʻi hono tauʻi e kau ʻĀmoní mo e toenga ʻo e kau taú, ʻa ia naʻe totonu ke ʻi ai ʻa Tēvita, ko honau tuʻí. Naʻe ʻomi ʻe Tēvita ʻa Patisepa ki he palasí. Naʻá na tono, pea hoko ʻo feitama, pea kamata ke manavasiʻi ʻa Tēvita naʻa ʻiloʻi ʻena tonó. ʻI he fakaʻamu ʻa Tēvita ke fūfuuʻi ʻene angahalá, naʻá ne tuʻutuʻuni ai ke fakafoki mai ʻa ʻUlaia ki Selusalema. Naʻe foki mai ʻa ʻUlaia, ka naʻe ʻikai ke ne fie ʻalu ki hono ʻapí ʻo ʻaʻahi kia Patisepa. Naʻe fokotuʻutuʻu leva ʻe Tēvita ke tamateʻi ʻa ʻUlaia ʻi he taú (vakai, 2 Samuela 11:3–17). Naʻe ʻomi ʻe he ngaahi tuʻutuʻuni fakalilifu ko ʻení ʻa e maté kia ʻUlaia mo e mamahí kia Tēvita, mo Patisepa, pea afuhia kotoa ai mo e puleʻangá. ʻOku fakamatalaʻi mahino ia ʻe he Tohi Tapú ʻo pehē, “Ka naʻe kovi ʻi he ʻao ʻo [e ʻEikí] ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Tēvitá” (2 Samuela 11:27).

ʻOkú ke sio nai ki he founga naʻe fihia ai ʻa Tēvita ʻi he tauhele ko ʻení? Naʻá ne ʻi ha funga fale ʻi he lotoʻā ʻo hono palasí, ʻo vakai ki lalo ki he loto ʻataʻatā ʻo e kaungāʻapí, ʻo ne sio ki ha meʻa naʻe ʻikai totonu ke ne sio ki ai. Ko e mounu ia ʻa e filí. Naʻe fie maʻu ʻe he ʻulungaanga maʻá, angamaʻá, mo e fakaʻutoʻuta leleí ke hanga kehe ʻa Tēvita ʻo ʻikai ke sio, ka naʻe ʻikai ke ne fai ia. Naʻá ne fakaʻatā hono ʻatamaí ke sio ki he ngaahi fakakaukau vale ʻoku tapuí, pea iku e ngaahi fakakaukau ko iá ki ha ngaahi tōʻonga, pea vave ʻaupito ʻene ʻalu mei he meʻa ʻoku koví ki he fakatuʻutāmaki angé. Naʻe maʻu ʻe he tauhelé ʻa Tēvita, pea ko hono nunuʻá naʻe taʻengata.

ʻOku ʻi ai ha tauhele fakalaumālie he ʻahó ni ʻoku ui ko e ponokalafí, pea ʻoku tokolahi ha niʻihi ʻoku tohoakiʻi kinautolu ʻe hono ngaahi pōpoaki fakatauelé, ʻo nau fihia he tauhele fakatuʻutāmaki ko ʻení. Hangē ko e natula ʻo e tauhelé, ʻoku faingofua ke hū ki loto ka ʻoku faingataʻa ke hola mei ai. ʻOku fakaʻuhingaʻi ʻe ha niʻihi te nau lava noa pē ʻo sio ʻi he ponokalafí taʻe te nau uesia ʻi hono ngaahi nunuʻa faingataʻá. ʻOku nau kamata ʻaki ʻenau lea ʻo pehē, “ʻOku ʻikai ko ha fuʻu loko meʻa kovi ʻeni ia,” pe, “He ko hai te ne ʻiló? ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe hoko ai,” pe, “Ko ʻeku kiʻi fie ʻilo pē.” Ka ʻoku hala ʻenau maʻú. Kuo fakatokanga mai e ʻEikí, “Pea ko ia ia te ne fakasio ki ha fefine ke holi ki aí te ne fakaʻikaiʻi ʻa e tuí, pea ʻe ʻikai te ne maʻu ʻa e Laumālié; pea kapau ʻe ʻikai te ne fakatomala ʻe kapusi ia ki tuʻa” (T&F 42:23). Ko e meʻa tofu pē ia naʻe hoko kia Tēvitá: naʻá ne sio kia Patisepa, holi kiate ia, pea mole ʻa e Laumālié. Naʻe mei makehe fēfē ʻa e toenga e moʻui ʻa Tēvitá kapau naʻá ne sio kehe.

ʻOku mole fakataha pē ʻa e Laumālié mo e fakakaukau leleí mei he niʻihi ʻoku nau fakaʻaongaʻi ʻa e ponokalafí. ʻOku nau hangē pē ko Tēvitá ʻo feinga ke fufuuʻi ʻenau angahalá, kae ngalo ʻiate kinautolu ʻoku ʻikai ha meʻa ʻe puli mei he ʻEikí (vakai, 2 Nīfai 27:27). ‘Oku kamata ke tātānaki ʻa e ngaahi nunuʻá ʻi he taimi ʻoku mōlia atu ai ʻa e fakaʻapaʻapaʻi kitá, kona ʻa e ngaahi vā fetuʻutaki ne melié, maumau ʻa e nofo-malí, pea kamata ke tokolahi ʻa e niʻihi taʻehalaia ʻoku fakamamahiʻí. ʻI heʻenau ʻiloʻi ʻoku ʻikai ke kei feau ʻenau fiemaʻú ʻe he meʻa ne nau faʻa mamata aí, ʻoku nau ʻahiʻahiʻi leva ʻa e ngaahi ʻata ʻoku toe fakalilifu angé. ʻOku tupu māmālie hono maʻunimā kinautolú neongo ʻoku ʻikai ke nau ʻiloʻi pe ʻoku nau fakaʻikaiʻi ia, ka ʻoku nau hangē pē ko Tēvitá, ʻoku hōloa ʻenau tōʻonga moʻuí ʻo tatau pē mo e hōloa honau tuʻunga moʻui fakaeangamaʻá.

ʻI he hōloa ko ia e anga fakafonua manakoa ʻo e māmaní, ʻoku fakautuutu ai pē hono tuku mai ʻe he mītiá, heleʻuhilá, tuʻuakí, mo e ʻInitanetí ʻa e meʻa taʻefeʻungá. Ka ko e manakoa ʻo fakatatau ki he ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he māmaní ko ha meʻafua fakatuʻutāmaki ʻaupito ia ke fakaʻaongaʻi ke fuatautau ʻaki e meʻa ʻoku totonú pe ko e meʻa ʻoku ʻikai fakatuʻutāmakí. ʻE ʻiloa mo saiʻia ha kau mamata ʻe lauimiliona he faivá pe polokalama televīsoné neongo hono fakaʻaliʻali mai ai ha ngaahi ʻīmisi mo ha tōʻonga fakaponokalafi. Kapau ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻi ha faiva “ʻoku ʻikai fuʻu kovi,” ʻoku toe ʻuhinga ia ʻoku ʻikai ke fuʻu lelei. Ko ia ai, ko e sio heleʻuhila pe fakaava ʻe he niʻihi kehé ʻa e ngaahi Uepisaiti ʻoku ʻikai tāú, ʻoku ʻikai ko ha ʻuhinga lelei ia ke tau fai pehē. ʻOku totonu ke muimui e moʻui ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ki he tuʻunga moʻui ʻa e Fakamoʻuí mo Hono Siasí, kae ʻikai ko e tuʻunga moʻui ʻa e māmaní.

Naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí, “Pea ʻoku monūʻia ʻa kinautolu kotoa pē ʻoku loto-maʻá, he te nau mamata ki he ʻOtuá” (3 Nīfai 12:8). ʻOku langaki moʻui mo fakaʻeiʻeiki pea toe hakeakiʻi ʻa e ngaahi talaʻofa ʻo e ongoongoleleí. ʻOku tau maʻu e ngaahi talaʻofa ko iá ʻi he ngaahi fuakava ʻoku makatuʻunga ʻi heʻetau moʻui maʻá mo e ʻulungaanga maʻá. ʻI he taimi ʻoku tau moʻui angatonu ai mo feinga ke fakahaohaoaʻi hotau lotó, ʻoku tau ʻunuʻunu ofi ange ai ki he ʻOtuá mo e Laumālié. ʻOku fakapapauʻi ʻe he tuʻunga hotau lotó e lahi ʻo e anga faka-ʻOtua ʻoku tau sio ai he taimí ni ʻi he māmaní mo fakafeʻungaʻi kitautolu ki hono ʻiloʻi pau e talaʻofa ko e loto-maʻá “ʻe mamata ki he ʻOtuá.” Ko ʻetau feingá ki he maʻá. Ko hono ʻuhinga ia ne tohi ai ʻe he ʻAposetolo ko Sioné ʻo pehē:

“ʻE kāinga ʻofeina, ko ʻeni ko e fānau ʻa e ʻOtuá ʻa kitautolu, pea ʻoku teʻeki ai hā mai pe te tau hoko ko e hā: ka ʻoku tau ʻilo, ʻo ka hā mai ia, te tau tatau pē mo ia; he te tau mamata totonu kiate ia.

“Pea ko ia kotoa pē ʻokú ne maʻu ʻa e ʻamanaki leleí ni ʻiate iá, ʻokú ne fakamaʻa ia ʻo hangē ko e maʻa ʻaʻaná” (1 Sione 3:2–3).

Kapau kuo ʻosi maʻu koe ʻe he tauhele ʻo e ponokalafí, ko e taimi ʻeni ke fakatauʻatāinaʻi ai koe ʻi he tokoni ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku ʻi ai ha founga ke ke hao ai, ka te ke fie maʻu ʻEne tokoní ke ke hao ai. ʻE makatuʻunga hoʻo fakaakeake kakató mei hoʻo fakatomala kakató. ʻAlu leva ki hoʻo pīsopé he taimí ni. Fekumi ki heʻene tataki fakalaumālié. Te ne tokoniʻi koe ke ke fokotuʻu ha palani ʻo e fakatomalá ke ne toe fakafoki hoʻo ongoʻi mahuʻingaʻia ʻiate koé mo fakafoki mai ʻa e Laumālié ki hoʻo moʻuí. ʻOku aʻu atu e mālohi faifakamoʻui ʻo e Fakalelei ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ki he ngaahi faingataʻa kotoa pē, ʻo kau ai e meʻá ni. Kapau te ke tafoki ki he Fakamoʻuí ʻaki ho lotó kotoa pea muimui ki he faleʻi ʻa hoʻo pīsopé, te ke maʻu ʻa e fakamoʻui ʻokú ke fie maʻú. ʻE tokoniʻi koe ʻe he Fakamoʻuí ke ke maʻu ʻa e mālohi ke matuʻuaki ʻa e ʻahiʻahí pea mo e mālohi ke ikunaʻi ʻa e maʻunimaá. Hangē ko ia naʻe akoʻi ʻe Molonaí:

“Haʻu kia Kalaisi, pea piki maʻu ki he meʻa-foaki lelei kotoa pē, pea ʻikai ala ki he meʻa-foaki ʻoku koví, pe ko e meʻa ʻoku taʻemaʻá. …

“ʻIo, haʻu kia Kalaisi, pea hoko ʻo haohaoa ʻiate ia, pea fakafisi ʻa kimoutolu mei he anga taʻe-māʻoniʻoni kotoa pē; pea kapau te mou fakafisi ʻa kimoutolu mei he anga taʻe-māʻoniʻoni kotoa pē, pea ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki homou iví, ʻatamaí, mo e mālohí kotoa pē, pea ʻe toki feʻunga ʻa ʻene ʻaloʻofá kiate kimoutolu, koeʻuhi ke tupu ʻi heʻene ʻaloʻofá ʻa hoʻomou haohaoa ʻia Kalaisí” (Molonai 10:32).

Fakatauange ʻe tāpuakiʻi ʻe he ʻOtuá ʻetau feinga fakamātoato ke maʻa e lotó mo e ʻatamaí, koeʻuhi “ke ngaohi ke fakaʻofoʻofa maʻu ai pē ʻe he angamaʻá ʻa [ʻetau] ngaahi fakakaukaú” (T&F 121:45). ʻOku ou fakamoʻoni ki he ʻofa huhuʻi ʻa e Fakamoʻuí pea mo e mālohi fakamaʻa ʻo ʻEne Fakaleleí ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.