2010–2019
ʻE Iku Nai ʻEni Ki Fē?
Konifelenisi Lahi ʻo ʻEpeleli 2019


ʻE Iku Nai ʻEni Ki Fē?

ʻOku tau fai ha fili mo e tuʻutuʻuni lelei ange kapau te tau vakai ki he ngaahi meʻa ke fili mei aí pea fakalaulauloto ki honau ikuʻangá.

ʻOku poupouʻi kitautolu ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí ke tau fakakaukau ki he kahaʻú. ʻOkú ne fakamatalaʻi e taumuʻa ʻo e moʻui fakamatelié mo e moʻoniʻi meʻa ʻo e moʻuí hili ʻa e moʻui ko ʻení. ʻOkú ne akoʻi ha ngaahi fakakaukau maʻongoʻonga ki he kahaʻú ke ne tataki ʻetau ngāue he ʻaho ní.

Ko hono kehekehé, ʻoku tau ʻiloʻi ha kakai ʻoku nau tokanga pē ki he lolotongá: fakaʻaongaʻi ia he ʻahó ni, fiefia pē he ʻahó ni, ʻo ʻikai ha toe fakakaukau ia ki he kahaʻú.

ʻE fakafiefia ange hotau lolotongá mo e kahaʻú kapau te tau fakakaukau maʻu pē ki he kahaʻú. ʻI heʻetau fai e fili he lolotongá, ʻoku totonu ke tau ʻeke maʻu pē, “ʻE iku nai ʻeni ki fē?

I.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi tuʻutuʻuni ʻe niʻihi ko ha ngaahi fili ia ʻi he vahaʻa ʻo hono fakahoko pe ʻikai fakahoko ha meʻá. Ne u ʻilo ki ha sīpinga ʻo e faʻahinga filí ni ʻi ha konifelenisi fakasiteiki ʻi he ʻIunaiteti Siteití he ngaahi taʻu lahi kuohilí.

Ko e feituʻu ne hoko aí ko ha ʻapiako fakaʻofoʻofa. Ne tangutu ha fānau ako kei talavou ʻi he musié. Ko e tokotaha lea naʻá ne fakamatalaʻi e meʻá ni naʻá ne pehē naʻa nau siofi ha kiʻi sikuila fakaʻofoʻofa hiku loloa fulufulua ʻoku vaʻinga holo ʻi ha tefitoʻi ʻakau fefeka mo fakaʻofoʻofa. Ne ʻi ai e taimi ne tō ai ki he kelekelé, pea taimi ʻe niʻihi ʻoku feleleaki ki ʻolunga mo lalo he sino ʻo e fuʻu ʻakaú. Ka ko e hā ʻoku tohoakiʻi ai ʻe ha meʻa angamaheni pehē e tokanga ʻa ha fānau ako tokolahi?

ʻI he musie ofi maí ne tokoto mai mei ai ha kiʻi kulī ʻAilani. Ne tokanga e fānau akó ki he kulií kae tokanga e kulií ki he sikuilá. Ko e taimi kotoa pē ʻoku vilo holo ai e sikuilá ʻo puli he fuʻu ʻakaú, ʻe kiʻi totolo fakalongolongo atu e kulií pea hili ia pea toki hoko atu ʻene tokotó. Ko e meʻa ia naʻá ne maʻu e tokanga ʻa e fānau akó. Ne nau fakalongolongo mo ʻikai ngaue ka nau sio taha pē ki he meʻa ʻoku hokó he naʻe fakaʻau ke mahino hono ikuʻangá.

Ne faifai ʻo ofi ʻaupito atu e kulií pea puna ʻo ʻūtaki e sikuilá. Ne fuʻu ʻohovale e fānau akó, ʻo nau feʻohofi atu ke hamusi mai e kiʻi sikuilá mei he kulií, ka naʻe fuʻu tōmui ia Kuo mate e sikuilá ia.

Ne mei lava pē ʻe ha taha he kau mamatá ʻo fai ha fakatokanga ki he sikuilá ʻi ha faʻahinga taimi pē ʻaki hano taʻalo hono nimá pe kaila, ka naʻe ʻikai fakahoko ia ʻe ha taha. Ne nau sio pē mo ʻiloʻi lelei e meʻa ʻe hokó kae ʻikai pē ke fai ha meʻa. Ne ʻikai ke ʻeke ʻe ha taha, “ʻE iku nai eni ki fē?” ʻI he taimi ne hoko ai e meʻa ne mahino ʻe hokó, ne feʻohofi atu e taha kotoa ke taʻofi, ka naʻe fuʻu tōmui. Ko e meʻa pē ne nau faí ko e lotomamahi mo e fakaʻiseʻisa.

Ko e foʻi talanoa moʻoni ko iá ko ha faʻahinga tala fakatātā ia ʻe taha. ʻOku kaunga ia ki he ngaahi meʻa ʻoku tau sio ki ai ʻi heʻetau moʻuí, pea pehē ki he moʻui mo e tūkunga ʻo e kakai ʻoku tau feohí. ʻI heʻetau sio ki ha ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki ʻe fihia ai ha taha pe meʻa ʻoku tau ʻofa aí, ʻoku ʻi ai ʻetau fili ke lea pe ngāue pe fakalongolongo pē. ʻE lelei ke tau fehuʻi loto hifo, “ʻE iku nai ʻeni ki fē?” ʻI he taimi ʻoku vave mo fakatuʻutāmaki ai e ngaahi nunuʻa ʻo ha meʻa, he ʻikai lava ke tau nofo pē ʻo ʻikai fai ha meʻa. Kuo pau ke tau fai ha fakatokanga pe tokoni ki he ngaahi ngāue ʻe lava ke fai ai ha fakahaofi lolotonga ʻoku kei taimi pē.

Ko e tuʻutuʻuni ne u toki fakamatalaʻí ne kau ai ha ngaahi fili ki hono fai ha meʻa pe nofo pē taʻefai ha meʻá. ʻOku angamaheni lahi ange e ngaahi fili ko iá ki hono fai ha meʻa pe ko ha meʻa kehe. ʻOku kau heni e ngaahi fili ki he leleí pe koví, ka ʻoku lahilahi ange e ngaahi fili ki ha meʻa lelei ʻe ua. ʻOku toe lelei pē ke fehuʻi heni pe ʻe iku nai ʻeni ki fē. ʻOku lahi ha ngaahi fili ʻoku tau fai ʻi ha ongo meʻa lelei, ʻo faʻa kau ai e anga ʻetau fakaʻaongaʻi hotau taimí. ʻOku ʻikai ha meʻa ia ʻe kovi ʻi he vaʻinga keimi vitioó pe text pe sio TV pe talanoa he telefoni toʻotoʻó. Ka ko e ngaahi meʻá ni ʻoku kau ai e meʻa ʻoku ui ko e “mole e faingamālié,” ʻa ia ʻoku ʻuhinga ki he taimi ʻoku tau fakaʻaongaʻi ke fai ai ha meʻa ʻe taha, pea mole leva e faingamālie ia ki hono fai ʻo ha meʻa kehe. ʻOku ou tui te ke lava ʻo sio ki he fie maʻu ke tau fakakaukauʻi fakalelei e taimi ʻoku fakamoleki ki ha ʻekitivitī ʻe taha, neongo ai pē kapau ko ha meʻa lelei ʻaupito.

Ne u fai ha lea kimuʻa atu ko e “Lelei, Lelei Ange, Lelei Tahá.” ʻI he lea ko iá ne u pehē “ʻoku ʻikai ko ha ʻuhinga lelei ʻetau fai ha faʻahinga meʻa koeʻuhí pē he ʻoku lelei e meʻa ko iá. ʻOku lahi ʻaupito e ngaahi meʻa lelei ʻe lava ke tau faí ʻi he taimi ʻoku tau maʻu ke fakahoko ai kinautolú. ʻOku ʻi ai ha ngaahi meʻa ʻoku mahulu ange ia ʻi he leleí pea ko e ngaahi meʻa ia ʻoku totonu ke tau fuofua tokanga ki aí. … ʻE fie maʻu ke tau feilaulauʻi ha ngaahi meʻa lelei ka tau fili ki ha ngaahi meʻa ʻoku lelei ange pe lelei taha.”1

Sio lōloa. Ko e hā ha nunuʻa ʻo ʻetau fili ʻi he lolotonga ní ki hotau kahaʻú? Manatuʻi e mahuʻinga ʻo e akó, ako e ongoongoleleí, fakafoʻou ʻetau ngaahi fuakavá ʻi hono maʻu ʻo e sākalamēnití, mo e ʻalu ki he temipalé.

II.

ʻOku mahuʻinga foki pe “ʻE iku nai ʻeni ki fē?” ʻi heʻetau fili ki he founga ki hono fakaʻilongaʻi pe fakakaukauʻi kitautolú. Ka ko e mahuʻinga tahá, ko kitautolu takitaha ko ha fānau ʻa e ʻOtuá pea malava ke maʻu ha ikuʻanga ko e moʻui taʻengatá. Ko e ngaahi meʻa kehe kotoa pē ʻo kau ai e ngāué, matakalí, fōtunga fakatuʻasinó, pe lāngilangí, ʻoku fakataimi pē ia pe ʻikai ke fuʻu mahuʻinga ia ʻi he tuʻunga taʻengatá. ʻOua naʻá ke fili ke fakaʻilongaʻi koe pe fakakaukau kiate koe ʻi ha tuʻunga ʻe fakangatangata ai ha taumuʻa te ke feinga ki ai.

Siʻoku ngaahi tokoua, mo e tuofāfine te mou mamataʻi pe lau e meʻa ʻoku ou lea ʻaki hení, ʻoku ou fakatauange te ke ʻilo e ʻuhinga ʻoku ʻoatu ai ʻe homou kau takí e ngaahi akonaki mo e faleʻi ʻoku mau faí. ʻOku mau ʻofeina kimoutolu, pea ʻoku ʻofa atu mo ʻetau Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. Ko ʻEna palani maʻatautolú ko e “palani lahi ʻo e fiefiá” (ʻAlamā 42:8). ʻE tataki ʻe he palani ko iá kitautolu mo ʻEna ngaahi fekaú, ngaahi ouaú mo e ngaahi fuakavá ki he fiefia lahi tahá mo e nēkeneka ʻi he moʻuí ni mo e moʻui ka hoko maí. ʻI heʻemau hoko ko e kau tamaioʻeiki ʻa e Tamaí mo e ʻAló, ʻoku mau akonaki mo faleʻi ʻo hangē ko ʻEna fakahinohinoʻi kimautolu ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní. Ko ʻemau fakaʻamú pē ke lea atu ʻaki e moʻoní mo poupouʻi kimoutolu ke fai e meʻa naʻá Na ʻomai ko e hala ki he moʻui taʻengatá, “ko e meʻaʻofa ʻoku mahuʻinga taha ʻi he ngaahi meʻaʻofa kotoa pē ʻa e ʻOtuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 14:7).

III.

Ko ha sīpinga ʻeni ʻe taha ʻo e ola ʻo e meʻa ʻe hoko he kahaʻú makatuʻunga he fili ʻi he ʻaho ní. ʻOku fekauʻaki e sīpingá ni mo e fili ke fai ha feilaulau he taimí ni ke maʻu ai ha taumuʻa mahuʻinga ki he kahaʻú.

Ne fakamatala ʻe ha fefine ʻi ha konifelenisi fakasiteiki ʻi Kali ʻi Kolomupia, ʻene fakaʻamu mo hono kaumeʻá ke na mali he temipalé, ka ko e temipale ofi tahá pē ko Pelū ʻa ia ne fuʻu mamaʻo ʻaupito. Ne taimi lahi ʻena tātānaki haʻana paʻanga ki he totongi pasí. Ne faifai peá na heka he pasí ki Pokotā, ka ʻi heʻena tau atú naʻá na ʻiloʻi kuo fonu kotoa e sea ia he pasi ki Lima ʻi Peluú. ʻE lava pē ke na foki ʻo ʻikai fai ha mali pe ko e mali fakapuleʻanga pē kae ʻikai ke mali temipale. Ko e meʻa mālié he naʻe toe ʻi ai pē mo ha foʻi fili ʻe taha. Te na lava pē ʻo heka he pasí ki Lima kapau te na loto fiemālie ke tangutu pē he faliki ʻo e pasí he foʻi fononga ʻaho mo e pō ʻe nima. Naʻá na loto ke fai ʻeni. Naʻá ne pehē ne faingataʻa neongo ne ʻi ai e taimi ne faʻa ʻoange ai ʻe ha niʻihi honau seá ke na tangutu ai he taimi ʻoku nau fie faofao ai he falikí.

Ko e meʻa ne u fakaʻofoʻofaʻia ai he lea ʻa e fefiné ni ko ʻene pehē naʻá ne houngaʻia ʻi heʻene lava ʻo ʻalu mo hono husepānití ki he temipalé ʻi he foungá ni, he naʻe hanga ʻe he meʻa ko iá ʻo liliu ai e anga ʻena ongo ki he ongoongoleleí mo ʻena ongo kau ki he mali temipalé. Ne tāpuakiʻi kinaua ʻe he ʻEikí ʻaki ha tupulaki ʻoku toki maʻu pē mei he feilaulaú. Naʻá ne toe fakatokangaʻi ne lahi ange e meʻa fakalaumālie ne maʻu mei he fononga ʻaho ʻe nima ki he temipalé ʻi he ngaahi ʻaʻahi lahi kimuʻa ki he temipalé ne ʻikai fai ai ha feilaulaú.

ʻI he ngaahi taʻu lahi talu ʻeku fanongo ki he fakamoʻoni ko iá, kuó u fifili ki he founga ne mei kehe ai e moʻui ʻa e ongo meʻa mali kei siʻí ni kapau naʻá na fai ha fili kehe—ʻo ʻikai ke fai e feilaulau ne fie maʻu ki he mali he temipalé.

Ngaahi tokoua, ʻoku lahi ha ngaahi fili ʻoku tau fai ʻi he moʻuí, ko e niʻihi ʻoku lalahi pea siʻisiʻi e niʻihi. ʻI heʻetau toe sio kimuí ʻoku lava ke tau sio ki he meʻa makehe lahi ʻoku malava mei he ngaahi fili ne tau fai ʻi heʻetau moʻuí. ʻOku tau fai ha fili mo e tuʻutuʻuni lelei ange kapau te tau vakai ki he ngaahi meʻa ke fili mei aí pea fakalaulauloto ki honau ikuʻangá. ʻI heʻetau fai iá, te tau muimui ai ki he faleʻi ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ke kamata ʻaki e fakakaukau ki he ikuʻangá.2 Ko e ikuʻanga kiate kitautolú ko e nofo maʻu pē ʻi he hala ʻo e fuakavá ʻi he temipalé ʻo fakatau ai ki he moʻui taʻengatá, ko e meʻaʻofa mahuʻinga taha ia ʻi he ngaahi meʻaʻofa kotoa pē ʻa e ʻOtuá.

ʻOku ou fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi mo e ola ʻo ʻEne Fakaleleí pea mo e ngaahi moʻoni kehe ʻo ʻEne ongoongolelei taʻengatá ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga fakamatalá

  1. Dallin H. Oaks, “Good, Better, Best,” Liahona, Nov. 2007, 104, 107.

  2. Vakai, Russell M. Nelson, “ ʻI Heʻetau Laka Fakataha Atu Kimuʻá,” Liahona ʻEpeleli 2018, 7.