Rongorongon te Ekaretia
“E Anaaki Nanou, ni Bon Oin Au Taetae”


“E Anaaki Nanou, ni Bon Oin Au Taetae”

Maria Salas Calvo, temanna mai buakoia kaain te aba mai Guam ni moan kaaina te Ekaretia, ao ni wareka naba Ana Boki Moomon n taetaen abana, CHamoru (ae tiberingiaki ngkoa bwa “Chamorro”). CHamoru bon teuana man taetae aika uoua n taetaen Austronesia aika 450 mwaitiia aika a kabonganaaki n aonon te Betebeke ae aki irekereke ma te kurubu n Oceanic. E taraa n ae te taetae n CHamoru e roko mairouia aomata aika a mwananga man te kurubu n aomata aika a kanaokoro mai Southeast Asia nakon te Marianas n ririki aika 3,500–4,000 n nako.

Maria ma kainabana, Don, ae kaain naba te Ekaretia ibukia Aika Itiaki ni Boong aika Kaitira, a bane naba aia tai n iangoia bwa a kanga aaba mai abatera man te ka16 n tienture ni waerake e roota aron te taetae ni CHamoru ao te katei i aon Guam. “A bitaki katei aikai man katei aika reke mairouia tenaan n Spanish,” e taku Maria. Ngke I mena i Guam, ao a baireia tenaan Spanish bwa a na nako n taui taekaia tenaan CHamoru. “Aki kukurei kaain te aba,” e kabwarabwara Don.

E kerikaaki mwaitiia CHamoru, n aron kateia ao aia taetae tenaan CHamoru. Ni moan te ka 20 n tienture, iaan ana tautaeka te taanga ni buaka n te US iaon Guam, te taetae ni CHamoru e katokaki, ao te tautaeka n tautia a kabueki rikitinare ni CHamoru-English. Ni moan 1970 are e a moana iai ana mwakuri te tautaeka ni manga kaoka aron taetaen ao katein te aba.

E baaireia Maria bwa e na rairi mwakoron Ana Boki Moomon ake a rineaki nakon te taetae n CHamoru. Te rairi taeka anne e na kaungaa te mwakuri ni manga kaoka aron maiuia ao korakoraia CHamoru i aon Guam. E reitaki n taainako ma Ann Rivera, te tarekita n te bilingual burokuraem n te Bootaki n Reirei i Guam, ni kakoaua bwa ana rairairi e irii ana kainibaire ae boou te CHamoru iaon te tibering ao n te kuramwa. E mwakuri korakora ni karaoan te rairairi i nanon te maan ae uoua te ririki.

“N tabetai n tain au mwakuri n rairairi, e rang rootaki nanou ao ni bwaronako rannimatau,” e taku. “E anaaki nanou, ni bon oin au taetae, bwa Tamau are i Karawa E aki bati n titiraki. E ti tuangiira bwa ti na Tangiria ma nanora ao ara iango ni kabane.”

N 1989, Maria e katiai rairakin booki n te taetae n CHamoru aika rineaki man Ana Boki Moomon: Sileksion Siha Ginen I Leblon Mormon—Otror Na Testamenton Jesu Kristo. Ngaia ma kaain te Ekaretia ake tabeman a uoti booki ake a tia n rairaki nakoia taan kairiiri n te tabo, n raonaki ma Governor Joseph F. Ada. Iai i nanon te Territorial Library ni Guam te rairairi n CHamoru n te mwakoro ae onoti n ana tabo ni kawakin rongorongon bwaai Guam.

N Nobembwa 24, 1989, te bootaki ni karao tua n te aba e ira te babaire ae bwainaki ni kamoamoa ana mwakuri Maria. E kamoamoaa “Maria Salas Calvo, kaain te Moomon ae e nanomwaaka ao man karinerine ao te i Chamorro naba ae kamoamoaaki ao n inaomata,” ibukin te bwai ae e a tia ni kakoroa bukina. E katanoataaki bwa rairakin Ana Boki Moomon nakon te taetae n CHamoru “e tei ibukin koronbukin te bwai ae moan te kakawaki ni kamanoakin te taetae n Chamorro, ae katauraoaki i Chamorro ae tikiraoi rongorongon ana euangkerio Iesu Kristo.”