2013
Ko e Feituʻu Naʻe Pulusi ai e Tohi ʻa Molomoná
Māʻasi 2013


ʻI he Fonongaʻangá

Ko e Feituʻu Naʻe Pulusi ai e Tohi ʻa Molomoná

Haʻu ke ta ō ʻo mamata ʻi ha feituʻu mahuʻinga ʻi he hisitōlia ʻo e Siasí!

Naʻe hū atu ʻa Siosefa Sāmita ʻi ha ʻaho ʻo e faʻahitaʻu māfana ʻi he 1829 ki ha fale piliki kulokula ʻi Palemaila ʻi Niu ʻIoke, USA, naʻe tuʻu ai e mīsini paaki ʻa Misa ʻEkipeti B. Kulenitiní (Egbert B. Grandin). Ko e toki ʻosi pē ia hono liliu ʻe he Palōfitá e ngaahi lea ʻi he ngaahi lauʻi peleti koulá, pea naʻá ne fie maʻu ke pulusi ʻe Misa Kulenitini ʻa e ʻuluaki tatau ʻe 5,000 ʻo e Tohi ʻa Molomoná. ʻI he aʻu ki he faʻahitaʻu failau hono hokó, kuo ʻosi pulusi ʻa e tohi folofola foʻoú ni mo mateuteu ke lau ʻe he kakaí.

Naʻe ʻaʻahi ʻa Luke S., taʻu valu, ki he Fale ʻo Kulenitiní ke ako ai ki he talanoa fakaofo ʻo e founga hono pulusi ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻi he māhiná ni, he taʻu ʻe 183 kuo hilí.

Naʻe lava ke paaki ʻe he mīsini paaki foʻou ʻa Misa Kulenitiní ha peesi ʻe 16 ʻi he taimi pē taha—ʻo liunga ua ia ʻi he meʻa naʻe lava ʻe he ngaahi mīsini paaki motuʻa angé.

ʻOku ʻi he lokí ni ha tatau ʻo e ngaahi nāunau naʻe fakaʻaongaʻi ki hono paaki ʻo e Tohi ʻa Molomoná.

ʻOku ʻi he ngaahi puha ko ʻení ha fanga kiʻi mataʻi tohi ukamea ʻe lauafe ʻoku ui ko e taipe. Ko e ngaahi mataʻitohi lalahí ʻoku ui ia ko e “mataʻi tohi ʻi ʻolunga [upper case]” koeʻuhí he ʻoku tauhi kinautolu ʻi he ngaahi puha ʻi ʻolungá.

Kuo pau ke fokotuʻu tahataha ʻe he taha fokotuʻutuʻu taipé ʻa e ngaahi mataʻi tohí ki ha meʻangāue naʻe ui ko e vaʻakau fokotuʻutuʻu [composing stick].

Naʻe ngāueʻaki leva ha ngaahi meʻa vaitohi fuopotopoto ki hono fakahū ʻo e vaitohí ki he taipé.

Naʻe tautau ʻa e ngaahi pēsí koeʻuhí ke mōmoa ʻa e vaitohí.

Ko e ngaahi peesi lalahí, ʻa ia naʻe ui ko e fakamoʻoní [signatures], naʻe ʻave ia ki he feituʻu ʻoku fakatakafi aí. Naʻe pelu heni kinautolu, tuʻusi ki ha ngaahi peesi iiki, pea tuitui fakataha.

Naʻe fie maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e Tohi ʻa Molomoná ke takafi leta lelei pea fakaʻilongaʻi ʻaki ha ngaahi mataʻitohi lanu koula, ʻo hangē ko e Tohi Tapú.

Naʻe fuofua fakatau ʻa e Tohi ʻa Molomoná ʻi he ʻaho 26 ʻo Māʻasi 1830. Naʻe paʻanga U.S.$1.75 ki he tohi ʻe taha. (ʻOku meimei tatau ʻeni mo e U.S.$24 he ʻahó ni.) Ko e tokolahi taha ʻo e kakaí naʻe pau ke nau ngāue ʻi ha ʻaho nai ʻe ua kae toki maʻu ha faʻahinga paʻanga pehē.

ʻOku pulusi he ʻahó ni e Tohi ʻa Molomoná he taʻu kotoa pē, ʻi he ngaahi lea fakafonua kehekehe ʻe 85. Kuo toe liliu foki mo e ngaahi konga ʻo e tohí ʻi he ngaahi lea fakafonua ʻe 23.

Taá naʻe fai ʻe Brent Walton