2014
Ko e Ui ke Anga Faka-Kalaisí
Sune 2014


KO E Ui ke Hoko ʻo Anga Faka-Kalaisí

Mei ha lea ʻi ha ʻa e fakataha lotu ʻa e CES, “Israel, Israel, God Is Calling,” naʻe fai ʻi he Dixie State University ʻi St. George, Utah, ʻi he ʻaho 9 Sepitema 2012. Ke maʻu e leá kakato, ʻalu ki he lds.org/broadcasts.

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

ʻOku ui e ʻOtuá ki ʻIsileli ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní ke anga faka-Kalaisi ange pea māʻoniʻoni ange ʻi he tuʻunga lolotonga ʻoku tau ʻi aí ʻi heʻetau feinga ke moʻui ʻaki e ongoongoleleí pea fokotuʻu ʻa Saioné.

ʻI he hisitōlia ʻo ʻIsilelí ʻi he ngaahi kuongá, ʻi he taimi ne fuʻu faiangahala pe fakamāmani ai e sosaietí pe kamata ke fakavaivai ʻe he nofo mo e kau Senitailé e ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e angatonú mo e ngaahi fekau kuo ʻomi ʻe he ʻOtuá, ʻe fekau atu ki he fānau ʻo e fuakavá ke hola ki he maomaonganoá ke toe kamata mo fotuʻu ʻa Saione.

ʻI he ngaahi taimi ʻo e Fuakava Motuʻá, naʻe fie maʻu ke hola ʻa ʻEpalahame ko e tamai ʻo e fuakavá mei Kalitia ke moʻui—ʻa ia ko Pāpilone (Babylonia)—fakataumuʻa ki ha moʻui kuo fakatapui ʻi Kēnani, ʻa ia ʻoku tau ui he taimí ni ko Fonua Tapú (vakai, ʻEpalahame 2: 3–4). Ka naʻe ʻikai lahi ha ngaahi toʻu tangata kuo mole e Saione ʻo e hako ʻo ʻEpalahamé pea nofo pōpula ʻi ʻIsipite (vakai, ʻEkesōtosi 1:7–14). Naʻe pau ke ʻohake ʻa Mōsese ke tataki e fānau ʻo e talaʻofá ki he feituʻu maomaonganoá.

ʻIkai ʻosi ha ngaahi senituli lahi, kuo hoko ha talanoa mālie ʻoku tau manako ai, ʻa hono fekau ke hola mei Selusalema ha taha ʻo e ngaahi fāmili ʻIsileli ko iá, ne tataki ʻe ha palōfita ko Līhaí koeʻuhí he naʻe ʻi he matapaá ʻa Pāpilone! (Vakai, 1 Nīfai 2:2) ʻIkai ke nau ʻilo ko ʻenau ʻalú ki ha konitinēniti foʻou ʻaupito ke fokotuʻu ha fakakaukau foʻou ʻo Saioné (vakai, 1 Nīfai 18:22–24). Pea ʻikai ke nau ʻilo ne ʻosi fai ha fononga pehē ʻe heʻenau ngaahi kuí ko e kau Sēletí (vakai, ʻEta 6:5–13).

ʻOku fakamānako ki he taha kotoa ʻokú ne fakafiefiaʻi ʻa hono toe fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí naʻe kamataʻi ʻa hono nofoʻi ʻo ʻAmeliká ʻe ha kulupu ne nau hola mei honau fonua tupuʻangá ke lava ʻo hū fakatatau ki heʻenau fie maʻú. Naʻe fakamatalaʻi ʻe ha tangata ako mataotao ʻiloa ʻo e feituʻu ʻo e Kau Lotu Haohaoa ʻi ʻAmeliká ʻa e meʻá ni ko e “ngāue ki he feituʻu maomaonganoá tui faka-Kalisitiané”—ʻa e ngāue ʻo e kau ʻIsileli ʻo onopōní ke fakatauʻatāinaʻi kinautolu mei he kuonga Muʻá ʻo e taʻe tui ʻOtuá pea toe feinga ke maʻu e ngaahi founga ʻo e langí ʻi ha fonua foʻou.1

ʻOku ou fakamanatu atu ha hola ʻe taha. ʻA ia ʻa hotau Siasí, ʻo tataki kitautolu ʻe hotau kau palōfitá, ʻi hono tataki ʻetau ngaahi kui fakalotú. ʻI hono tuli ʻo Siosefa Sāmita mei he siteiti ʻo Niu ʻIoké, ʻi Penisilivēnia, ʻOhaiō, pea mo Mīsuli, ʻo faifai pea fakapoongi ʻi ʻIlinoisi, ne tau mamata ki hono toe fakahoko he ngaahi ʻaho kimui ní hano toe kumi ʻe he fānau ʻo ʻIsilelí ha feituʻu mavahe. Ne tataki ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi (1801–77), ʻa ia ʻoku ui ko e Mōsese ʻo ʻAmeliká, e kāingalotú ki he teleʻa ʻo e ʻotu moʻungá ʻi hono hivaʻi ʻe he kāingalotu kuo nau helaʻiá:

Te tau maʻu ʻa e fonua leleí,

Kuo teuteú,

ʻE ʻikai haʻu ke maumau melinó;

ʻA e kakai taʻe ʻofá.2

Saione. Fonua ʻo e talaʻofá. Ko Selusalema Foʻou ʻI he taʻu ʻe 4,000 tupu e hisitōlia ʻo e fuakava, kuo hoko ʻeni ko e sīpingá: Hola mo fekumi. Hiki ʻo Nofoʻi. Hao mei Pāpilone. Langa e ngaahi ʻā maluʻi ʻo Saioné.

Aʻu ki heni, hotau kuongá ni.

Langa ʻa Saione ʻi he Feituʻu ʻOkú ke ʻi Aí

Ko e taha ʻo e ngaahi ʻulungaanga makehe lahi ʻo hotau kuongá ni, ko e feliliuaki ʻo e natula ʻo e founga ʻoku tau fokotuʻu ai ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní. Ko e konga fakakosipeli ʻeni ʻo ha liliu lahi ʻo vave ʻa e liliú. Pea ko e meʻa ʻe taha kuo liliú ko e ʻikai ke toe hola ʻa e Siasi ʻo e ʻOtuá. He ʻikai ke toe mavahe mei ʻUa ke mavahe mei Hālani kae lava ke mavahe mei Kēnani kae lava ke mavahe mei Selusalema kae lava ke mavahe mei ʻIngilani kae lava ke mavahe mei Ketilani kae lava ke mavahe mei Nāvū ke ʻalu ki ha feituʻu taʻe ʻiloa.

ʻIkai, hangē ko e lea ʻa Pilikihami ʻIongi kiate kitautolu kotoa, “Kuo tuli kitautolu mei he fakapakú ki he afí, ki he loto pea mei he loto afí ki he falikí, pea kuo tau ʻi heni pea te tau nofo heni.”3

Ko e moʻoni, ne hoko e lea ko iá ko ha fakamatala ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he funga māmaní. ʻI he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻi hotau kuongá ni, kuo tau matuʻotuʻa feʻunga ke ʻoua ʻe toe hola. Kuo tau hoko ʻo matuʻotuʻa feʻunga ke fokotuʻu kitautolu mo hotau fāmilí mo hotau fakavaʻé ʻi he fonua, faʻahinga, lea, mo e kakai. ʻOku ʻi he feituʻu kotoa ʻa Saione—ʻi ha feituʻu pē ʻoku ʻi ai e Siasí. Pea ʻi he liliu ko iá, ʻoku ʻikai ke tau toe fakakaukau ki Saioné ko e feituʻu te tau ʻalu ʻo nofo ai; ʻoku tau fakakaukau ki ai ko e founga te tau moʻui ʻaki.

Ke fokotuʻutuʻu ʻa e ngāue foʻou ko ʻení, ʻoku ou maʻu mei ha ngaahi meʻa ʻe tolu ne hoko.

Meʻa ʻe Tolu Ne Hoko mo e Lēsoni ʻe Tolu

1. ʻI he ngaahi taʻu siʻi kuo hilí ne ʻi ai haku kaungāmeʻa—ko ha taha ʻosi ngāue fakafaifekau—ne kau ʻi ha timi pasiketipolo fakaʻunivēsiti ʻi ʻIutaá. Ko ha talavou lelei pea vaʻinga lelei ʻaupito, ka naʻe ʻikai ke vaʻinga ʻi he lahi taha naʻá ne ʻamanaki ki aí. Naʻe ʻikai fie maʻu hono talēnití mo e taukeí ʻe heʻene timí ʻi he tuʻunga fakalakalaka ʻo e timí pe ko iá he taimi ko iá. ʻOku hoko ia ʻi he sipotí. Ko ia, naʻe hiki atu hoku kaungāmeʻa kei talavoú ki ha ʻapiako ʻe taha ʻi hono poupouʻi ʻe he faiakó mo e kaungā vaʻinga ʻa ia ne ʻamanaki ʻe kiʻi lahi ange ai ʻene tokoní.

Ne lelei e ngaahi meʻá ʻi he ʻapiako foʻoú, pea vave pē ʻene kau hoku kaungāmeʻá he fuofua vaʻinga (starter). Pea ʻoku mou ʻiloʻi—ne fakataimi-tēpile e timí ke toe foki ai e talavoú ni ke tau mo ʻene fuofua timi ʻi Sōleki Sití.

Naʻe taulōfuʻu ʻa hono manukia ʻo e talavoú ni—ko ha tokotaha mali foʻou ʻokú ke totongi ʻene vahehongofulú, ngāue ʻi he kōlomu ʻa e kaumātuʻá, fai ha ngāue tokoni ki he toʻu tupu ʻo hono koló, pea tali loto vēkeveke ki he pēpē foʻou kiate ia mo hono uaifí—naʻe ʻikai totonu ke aʻusia ʻe ha tokotaha pehē ʻi ha feituʻu pe taimi, tatau ai pē pe ko e hā ʻene sipotí, ʻunivēsití pe fili fakatāutaha fekauʻaki mo kinautolú.

Naʻe tafoki mai e faiako ʻo e timi ʻaʻahí, ko ha mataotao ʻi he malaʻé ni hili ha vaʻinga lelei ʻo pehē, “Ko e hā e meʻa ʻoku hokó? Ko e tamasiʻi angalelei koe kuó ke fai ha lelei. Ko ho kakaí ʻeni. Ko ho kaungāmeʻá ʻeni.” Toe kovi tahá, ko haʻane pehē mai hangē ʻoku puputuʻú, “ʻIkai ko e konga lahi ʻo e kakaí ni ko ha mēmipa ho siasí?”

2. Naʻe fakaafeʻi au ke lea ʻi ha fakataha lotu fakasiteiki ʻo e kau tāutaha lalahí. ʻI heʻeku hū atu he matapā ki mui ʻo e senitā fakasiteikí, naʻe hū mai mo ha kau finemui ʻe toko 30 nai ʻi he taimi tatau pē ki loto. Neongo e feʻefiʻefihi ʻa e kakai naʻe hū atu ki he falelotú, ka naʻe ʻikai faingataʻa ke fakatokangaʻi ia. Fakatatau mo ʻeku manatú, naʻe ʻi ai hano ongo tā-tatau, ʻi ai mo hano ngaahi hau ʻi he telingá mo e ihú, tuʻu hono louʻulú ʻo hā ai ʻa e lanu kotoa pē ʻoku ala maʻú, piva ʻoku fuʻu tātā-ʻolunga, mo ha sote naʻe fuʻu taʻe-taau.

ʻOku ou fakakaukau ki ha ngaahi fehuʻi ʻe niʻihi: Naʻe faingataʻaʻia nai e fefine ko ʻení ʻa ia ʻoku ʻikai ke tau siasi, ʻa ia ne tataki—pe lelei ange, ʻomai ʻe ha tokotaha—ki he fakataha lotu ko ʻení ʻi he fakahinohino ʻa e ʻEikí ke tokoniʻi ia ke ʻilo ʻa e melino mo e fakahinohino ʻa e ongoongoleleí ʻokú ne fie maʻu ʻi heʻene moʻuí? Pe ko ha mēmipa pē naʻe kiʻi hē atu mei ha niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻānaua mo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻoku poupouʻi ʻe he Siasí maʻa hono kau mēmipá kae, fakamālō ki he langí, ʻoku kei fetuʻutaki pē mo fili ke haʻu ki he ʻekitivitī ʻa e Siasí he pō ko iá?

3. Lolotonga ʻeku kau ʻi hono fakatapui ʻo e Temipale Kenisesi Siti Misulí, naʻe tokangaʻi au mo Sisitā Hōlani ʻe Misa ʻAisake Filisitouni, ko ha ʻōfisa polisi pea ko ha taulaʻeiki lahi ʻi he Siteikí Lipetī Mīsulí. ʻI heʻemau talanoá, naʻá ne talamai ʻi ha pō ʻe taha ne ui ia ke fakatotoloʻi ha lāunga ʻi ha konga faingataʻa ʻo e koló. ʻI he longoaʻa ʻo e hivá mo e nanamu ʻo e maliuaná, naʻá he ʻiloʻi ha fefine mo ha kau tangata ʻoku nau inu mo anga taʻe fakalotu, naʻe nau taʻeufi he sio ʻa e fānau ʻe toko nimá—ʻi he vahaʻa ʻo e taʻu ua ki he valu—ʻoku nau nofo fakataha ʻi ha loki ʻo feinga ke mohe ʻi ha faliki palakū ʻoku hala he mohenga, hanga he fakamolū, hala he pilo, hala ha meʻa ʻe taha.

Naʻe sio ʻa Misa Filisitouni ki he kōpate ʻi peito mo e ʻaisí pe te ne maʻu ha kapa inu pe katuni pe puha meʻakai—ka naʻe ʻikai maʻu ha meʻa. Naʻá ne pehē ne lahi ange e meʻakai ʻa e kulī ne kālou mei muí ʻi he fānau ko iá.

Naʻá ne maʻu ʻi he loki mohe ʻo e faʻeé ha fakamolū taʻe ʻufiʻufi, ko e taha pē ʻi he falé. Naʻá ne fekumi kae ʻoua kuo maʻu ha ngaahi tupenu, ʻufiʻufi e fakamoluú pea fakatokoto e fānaú ki he mohenga ko ʻení. Naʻá ne tūʻulutui mo tangi pea lotu ki he Tamai Hēvaní ke maluʻi kinautolu pea talamonū ange ha pō lelei.

ʻI heʻene tuʻu ʻo lue ki he matapaá, ne puna hake ha taha ʻo e fānaú pea puke ia he nimá mo kole, “Te ke kātaki muʻa ʻo ohi au?” Ne tangi lahi ange ʻa Misa Filisitouni heʻene fakatokoto fakafoki e tokotahá ki he mohengá, ne sio ki he faʻē kuo maʻu ʻe he faitoʻo konatapú (kuo hola e kau tangatá) peá ne pehē ange: “Te u foki mai ʻa pongipongi, pea ʻofa ke tokoni atu e langí kapau he ʻikai ha liliu ʻi heʻeku foki maí. Pea ʻe lahi ange ʻa e ngaahi liliu mei ai. Ko ʻeku fakamātoato.”4

Ko e hā e meʻa ʻoku faitatau ai e ngaahi meʻa ko ʻeni ʻe tolú? Te nau fai ha kiʻi, sīpinga kekehehe ʻaupito ʻo e moʻui ʻi Pāpiloné—ko e taha fakavalevale moʻoni ko ha ʻulungaanga taʻe taau ʻi he vaʻinga pasiketipolo, ko e taha fakafonua mo mahino e meʻa ʻe ha ngaahi faingataʻa fakatāutaha mo kinautolu ʻoku kehe e moʻui ʻi he meʻa ʻoku tau fai, mo ha taha ha meʻa ʻoku fuʻu lahi ʻaupito pea mamafa ʻaupito.

Lēsoni 1: ʻikai pē Ke Vakaiʻi Hoʻo tui Fakalotú ʻi he Matapaá

ʻUluakí, tau fakaʻosi ʻa e meʻa naʻe hokó ʻi he pasiketipoló. ʻI he ʻaho hokó hili e vaʻingá, ʻi hono ʻilo ʻe he kakaí mo e ui ke fakatomala ʻi he meʻa ne hokó, ne pehē ʻe ha talavou ʻe taha: “Fakafanongo. ʻOku tau talanoa ki he pasiketipoló, ʻikai ko e Lautohi faka-Sāpaté. Kapau he ʻikai ke ke lava ʻo matatali, mavahe mei ai. ʻOku mau totongi ha paʻanga lahi ke mamataʻi e vaʻingá. ʻOku mau lava ʻo fai ʻemau fie maʻú. ʻOku mau vakaiʻi ʻemau tui fakalotú he matapaá.”

“ʻOku tau tuku ʻetau tui fakalotú he matapaá”? Lēsoni fika ʻuluaki ki hono fokotuʻu ʻo Saione ʻi he senituli 21: ʻOku ʻikai te ke tuku hoʻo tui fakalotú ʻi he matapaá.

He ʻikai lava ke fai e faʻahinga tuʻunga fakaākonga ko iá—ʻoku ʻikai ko ha tuʻunga fakaākonga ia. Hangē ko hono akoʻi ʻe he palōfita ko ʻAlamaá, ʻoku totonu ke tau “tuʻu ko e kau fakamoʻoni ʻo e ʻOtuá ʻi he taimi kotoa pē pea ʻi he meʻa kotoa pē, pea ʻi he feituʻu kotoa pē te [tau] ʻi ai” (Mōsaia 18:9)—ʻo ʻikai ʻi he taimi pē, feituʻu pē ʻe niʻihi, pe ko e taimi ʻoku lahi ai e kai ʻetau timí.

Neongo pē ko e hā e tūkungá pe fakatupu ʻitá pe palopalemá, he ʻikai lava ʻe ha ākonga moʻoni ʻo Kalaisí ʻo tuku ʻene tui fakalotú ʻi he matapaá.

Lēsoni 2: Manavaʻofa ka ke Mateakiʻi e Ngaahi Fekaú

ʻOku taki ai au ki he finemui ʻi he fakataha lotú. Neongo pe ko e hā e founga ʻoku tali ʻaki iá, ko e fono taʻengatá ʻoku totonu ke hoʻata mei hotau ʻulungāngá ʻetau tui fakalotú mo ʻetau tukupā ki he ongoongoleleí. ʻI heʻene peheé, ko e founga ʻetau tali ha faʻahinga tūkungá, kuo pau ke lelei ange, kae ʻikai kovi ange. He ʻikai ke tau fai ha meʻa pe ʻi ha faʻahinga founga ʻo tau halaia ai ʻi ha fai hala lahi ange, ʻi he meʻa ko ʻení, ko ia ia.

ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ʻoku ʻikai ke ʻi ai haʻatau fakakaukau, ʻoku ʻikai ke ʻi ai haʻatau tuʻunga moʻui, pe ʻoku tau tukunoaʻi ʻaupito ʻa e fekau fakalangi “te ke” pe “ʻoua naʻá ke”. Ka ʻoku ʻuhinga ia kuo pau ke tau moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui ko iá mo taukaveʻi e ngaahi fekau ko iá ʻi ha founga māʻoniʻoni ki he lelei taha ʻoku tau lavá, ʻi he founga naʻe moʻui ʻaki mo taukaveʻi ʻe he Fakamoʻuí. Pea naʻá Ne fakahoko maʻu pē ʻa e meʻa naʻe totonu ke faí ke ʻai e tūkunga ko iá ke lelei ange—mei hono akoʻi ʻo e moʻoní, ki hono fakamolemoleʻi ʻo e kau angahalá, ki hono fakamaʻa ʻo e temipalé.

ʻOku kamata ʻetau feohi mo hotau maheni foʻoú ʻaki e manatu ko ha ʻofefine ia ʻo e ʻOtuá pea ʻoku mahuʻinga taʻengata. Tau kamata ʻaki e manatu ko e ʻofefine ia ʻo ha taha. Tau kamata ʻaki haʻatau fakahoungaʻi ‘ene ʻi he ʻekitivitī ʻa e Siasí, kae ʻikai fakamamaʻo mei ai. Ko hono fakanounoú, tau feinga ke fai hotau lelei tahá ʻi he tūkunga ko ʻení mo maʻu ha holi ke tokoniʻi ia ki hono lelei tahá.

Tau lotu fakalongolongo pē: Ko e hā e meʻa totonu ke fai hení? Pea ko e hā e meʻa totonu ke lea ʻakí? Ko e hā e meʻa taupotu taha te ne ʻai e tūkungá ni mo ia ke lelei angé? ʻOku ou tui ko hono fai ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení mo tau feinga moʻoni ke fai e meʻa ne mei fai ʻe he Fakamoʻuí ko ʻEne ʻuhingá ia ‘o ‘Ene Folofolá, “ʻOua te mou fakamaau ʻo fakatatau mo ia ʻoku hā maí, kae fakamaau ke totonu” (Sione 7:24).

He ʻikai lava ʻe he Siasi ko ʻení ʻo liʻaki ʻa hono ngaahi tokāteliné ke tali ha feohi fakasōsiale pe fie maʻu fakapolitikale pe ha toe ʻuhinga kehe. Ko e tuʻunga malu pē ʻo e moʻoni kuo fakahā maí ʻokú ne ʻomi ha faʻahinga tuʻunga ke hiki hake ai ha taha ʻe ongoʻi faingataʻaʻia pe liʻekiná. Ko ʻetau manavaʻofá mo ʻetau ʻofá—ʻa e ngaahi tefitoʻi ʻulungaanga mo e fie maʻu ʻo ʻetau tui faka-Kalisitiané—kuo pau ke ʻoua naʻa teitei fakaʻuhingaʻi ko hano fakavaivai ʻo e ngaahi fekaú.ʻI

he taimi ʻoku tau fehangahangai mo e ngaahi tūkunga peheé, ʻe lava ke fuʻu faingataʻa mo puputuʻu. Mahalo ʻe fehuʻi ʻe he toʻu tupú, “Sai, ʻoku ʻikai ke tau tui ʻoku totonu ke tau moʻui ʻaki pe fai pehē, ka ko e hā ʻoku tau ʻai ai e niʻihi kehé ke fai e meʻa tatau? ʻIkai ʻoku nau maʻu ʻa e tauʻatāina ke filí? ʻIkai ʻoku tau fie māʻoniʻoni mo loto fakamaau nai ʻi hono fakamālohiʻi ʻetau tuí ki he niʻihi kehé pea tuʻutuʻuni ke nau fai e meʻa pau?”

Kuo pau ke mou fakamatalaʻi fakaalaala ʻi he ngaahi tūkunga ko iá ʻa e ʻuhinga ʻoku taukaveʻi ai ha ngaahi tefitoʻi moʻoni pea mo fakafepakiʻi ha ngaahi angahala ʻi ha feituʻu pē ʻoku hoko ai koeʻuhí he ʻoku ʻikai ngata pē ʻene fakasosiale pe fakapolitikalé ka ʻoku taʻengata hono nunuʻá. Pea neongo ʻoku ʻikai ke tau loto ke fakaloto-mamahiʻi kinautolu ʻoku kehe ʻenau tuí meiate kitautolú, ka ʻoku hohaʻa lahi ange ke ʻoua naʻa houhau ʻa e ʻOtuá.

ʻOku meimei tatau ia mo ha taha taʻu hongofulu tupu ʻokú ne pehē, “ʻI heʻeku lava ko ʻeni ʻo fakaʻulí, ʻoku ou ʻilo ʻoku totonu ke u tuʻu ʻi he kulokula ʻa e māmá, ka ʻoku totonu nai ke tau loto fakamaau pea ʻai e tokotaha kotoa ke tuʻu ʻi he kulokula ʻa e māmá? ʻOku fie maʻu nai ke fai he tokotaha kotoa e meʻa ʻoku tau faí? ʻIkai ʻoku maʻu ʻe he niʻihi kehé ʻetau tauʻatāina ke filí? ʻOku fie maʻu nai ke nau fai e meʻa tatau mo kitautolu?” Kuo pau leva ke ke fakamatalaʻi e ʻuhingá, ʻio, ʻoku tau fakaʻamu ke tuʻu e taha kotoa pē ʻi ha kulokula ʻa e māmá. Pea kuo pau ke ke fai ʻeni ʻo ʻikai fakamaaʻi kinautolu ʻoku maumaufonó pe kinautolu ʻoku kehe ʻenau tuí mei heʻetau tuí koeʻuhí, ʻio, ʻoku ʻi ai ʻenau tauʻatāina ke fili.

ʻOku lahi mo kehekehe ʻa e ngaahi tui he māmaní, pea ʻoku ʻi ai e tauʻatāina ke fili ʻa e taha kotoa, ka ʻoku ʻikai ha totonu ʻa ha taha ke ngāue ʻo hangē ʻoku fakalongo pē ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi kaveinga ko ʻení pe hangē ʻoku toki mahuʻinga pē ʻa e ngaahi fekaú kapau ʻoku loto taha ki ai ʻa e kakaí. He ʻikai ke tau kei hola ai pē ʻi he senituli 21. Kuo pau ke tau taukaveʻi ʻa e ngaahi lao mo e tūkungá mo e ʻātakai ʻokú ne fakaʻatā e tauʻatāina fakalotú mo ʻetau fakahoko iá. Ko ha founga ia ʻe taha ʻoku lava ke tau kātekina ʻetau ʻi Papiloné kae ʻikai ʻo iá.

ʻOku ʻikai ke u ʻilo ha toe meʻa ʻe malava mahuʻinga ange pe ha angatonu maʻongoʻonga ange ke tau fakahaaʻi ʻi ha māmani he ʻikai te tau lava ʻo hola mei ai, ka ke ʻaʻeva tokanga ʻi he malava ko iá—ʻo taukaveʻi ʻa e tuʻunga totonu ʻo fakatatau mo e meʻa kuo folofola ʻaki ʻe he ʻOtuá pea mo e ngaahi fono kuó Ne foakí, kae fakahoko ʻi he manavaʻofa mo e mahino mo e ʻofa faka-Kalaisi lahi.

Lēsoni 3: Fakaʻaongaʻi ʻa e Ngaahi Tuʻunga ʻUlungaanga Mahuʻinga ʻo e Ongoongoleleí ke ʻAonga Ki he Tukui Koló mo e Fonuá

He ʻikai ke ʻōfisa polisi pe ngāue tokoni fakasōsiale pe fakamaau ʻi he fakamaauʻangá hotau tokolahi, ka ʻoku totonu ke tau tokanga kotoa ki he lelei ʻa e niʻihi kehé mo e tuʻunga malu ʻa hotau koló. Naʻe lea ʻa ʻEletā Kuenitini L. Kuki ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo kau ki he fie maʻu ke tau tākiekina ʻa e sosaietí ʻo fakalaka atu ʻi hotau ʻapí, naʻá ne pehē:

“Makehe mei hono maluʻi hotau fāmili tonú, ʻoku totonu ke tau hoko ko ha maʻuʻanga maama ʻi hono maluʻi hotau koló. Naʻe folofola ʻa e Fakamoʻuí ʻo pehē, ʻTuku ke ulo pehē hoʻomou māmá he ʻao ʻo e kakaí, koeʻuhí ke nau mamata ki hoʻomou ngāue leleí, pea fakamālōʻia hoʻomou Tamai ʻa ia ʻoku ʻi he langí.ʻ …

“ʻI hotau māmani ʻoku fakautuutu ai e taʻe fai totonú, ʻoku mahuʻinga ke hoko e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻinga ʻoku fakatefito ʻi he tui fakalotú ko e konga ia ʻo e meʻa ʻoku tau malangaʻi ki he kakaí. …

“Ko e tui fakalotú ko ha maʻuʻanga maama, ʻilo, mo e poto pea kau lelei ki he sosaietí ʻi ha founga fakaofo.”5

Kapau he ʻikai ke tau ʻave e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí ki hotau koló mo e fonuá, he ʻikai tokolahi feʻunga e kau polisí—he ʻikai tokolahi feʻunga e kau ʻAisake Filisitouní—ke fakamālohiʻi e ʻulungaanga totonú ʻo tatau ai pē kapau naʻe lava ʻo fakamālohiʻi. Pea ʻoku ʻikai. Ko e fānau ʻi he ʻapi ko ia ʻoku hala he meʻakai pe valá ko e ngaahi foha mo e ʻofefine ʻo e ʻOtuá. Naʻe ongoʻi tautea ange e faʻeé koeʻuhí ʻoku taʻu motuʻa ange pea totonu ke falalaʻanga angé, ko ha ʻōfefine foki ʻo e ʻOtuá. Mahalo ʻe fie maʻu ʻi he ngaahi tūkunga peheé ha ʻofa ʻe ngali fefeka ʻi he founga, pea aʻu pē ʻo fakalao, ka kuo pau ke tau feinga ke tokoni ʻi he taimi mo e feituʻu ʻe malavá he ʻoku ʻikai ke tau tuku ʻetau tui fakalotú ʻi he matapaá, neongo e ngali fakaʻofa mo taʻefakapotopoto e ngaahi meʻa ʻe niʻihi.

He ʻikai ke tau lava fai e meʻa kotoa, ka te tau lava ʻo fai ha meʻa. Pea ʻi hono tali e ui ʻa e ʻOtuá, ko e fānau ʻo ʻIsilelí ʻa e niʻihi ke fai iá—ke ʻoua te nau hola mei Papilone ka ke ʻohofi ia. ʻO ʻikai fakasiʻia ia, te tau lava ʻo moʻui ʻaki ʻetau tui fakalotú ʻi he founga lahi mo faivelenga pea tau kumi ha ngaahi faingamālie kehekehe ke tokoniʻi e fāmilí, tāpuakiʻi e kaungāʻapí pea maluʻi e niʻihi kehé kau ai e toʻu tangata kei tupu haké.

Fakahā Hoʻo ʻOfa kia Sīsū Kalaisí

ʻOku ui e Kāingalotú ke nau hoko ko e lēvani ʻi he foʻi maá, ko e māsima he ʻikai toe mole hono ifó, ko e maama ʻi he moʻungá he ʻikai fūfuuʻi ʻi ha lalo puha fua. Kamata ngāue leva!

Kapau te tau faitotonu mo e lea totonu mo ala atu ʻo tokoni ʻi heʻetau ngaahi leá mo ngāué, pea ʻi hono fakanounouʻi ʻe he Fakamoʻuí e taimi ke fai ʻEne ngāué ʻi he māʻoniʻoní, pea pehē kuo ʻosi e taimi ʻo e kuonga fakakosipeli fakaʻosí ni, pea hāʻele mai ʻi Hono nāunaú, te Ne ʻafioʻi ʻoku tau fai hotau lelei tahá ʻo feinga ke moʻui ʻaki e ongoongoleleí, mo feinga ke fakalakalaka ʻetau moʻuí mo hotau Siasí mo e sosaietí ʻi he founga lelei taha te tau lavá.

ʻI Heʻene hāʻele maí, ʻoku ou fuʻu fie maʻu ke ʻilo ʻoku ou moʻui ʻaki e ongoongoleleí. ʻOku ou fie maʻu ke fakaʻohovaleʻi au lolotonga ʻeku fakamafola ʻo e tuí mo hono fai ha meʻa lelei. ʻOku ou fie maʻu ke folofola mai e Fakamoʻuí: “Sefilī, ʻOku ʻikai ke u ʻilo koe ko ho hingoá ka ko hoʻo moʻuí, ʻa e founga ʻokú ke feinga ke moʻui ʻaki e ngaahi tuʻunga moʻui ʻokú ke feinga ke taukaveʻí. ʻOku ou vakai ki he angatonu ho lotó. ʻOku ou ʻilo kuó ke feinga ʻuluaki mo mahuʻingá ke fakaleleiʻi e ngaahi meʻá pea fakamafola ʻeku folofolá pea maluʻi ʻeku ongoongoleleí ki he niʻihi kehé ʻi he founga manavaʻofa lahi taha te ke lavá.”

Te ne toe tānaki atu ʻo pehē: “ʻOku ou ʻilo ne ʻikai te ke lavameʻa maʻu pē ʻi hoʻo angahalá pea mo e ngaahi tūkunga ʻo e niʻihi kehé, ka ʻoku ou tui naʻá ke feinga moʻoni. ʻOku ou tui naʻá ke ʻofa moʻoni ʻiate au.”

ʻOku ou fie maʻu ha meʻa ʻo hangē ko ia ne hokó ʻi ha ʻaho ʻo ʻikai te u toe fie maʻu ha meʻa kehe ʻi he moʻui matelié ni. Pea ʻoku ou fie maʻu ia maʻau. ʻOku ou fie maʻu ia maʻatautolu kotoa. “ʻIsileli, ʻIsileli, ʻOku Ui ʻa e ʻOtuá”6—ʻo ui kitautolu ke tau moʻui fakatāutaha ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi ha ngaahi founga iiki mo lalahi, ke tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku ʻikai ke nau hā pe teuteu pe ʻulungaanga tatau mo kitautolú, pea toki tokoni atu (ʻi he taimi te tau lava aí) ki he tokolahi taha te tau lavá.

ʻOku ou ʻofa ʻi he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻoku ou feinga ke hoko ko ʻEne tamaioʻeiki Pea ʻoku ou ʻofa ʻi heʻetau Tamai Hēvaní, ʻa ia ʻokú Ne tokanga feʻunga ke foaki Ia kiate kitautolu. Ko e meʻaʻofa ko iá, ʻoku ou ʻilo ʻoku ui ʻe he ʻOtuá ʻa ʻIsileli ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí ke hoko ʻo tatau ange mo Kalaisi pea ke māʻoniʻoni ange ʻi he tuʻunga lolotongá ʻi heʻetau feinga ke moʻui ʻaki e ongoongoleleí mo fokotuʻu ʻa Saioné. ʻOku ou ʻiloʻi foki te Ne foaki kiate kitautolu ʻa e mālohi mo e māʻoniʻoni ke hoko ko e kau ākonga moʻoni kapau te tau kole kinautolu.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Perry Miller, Errand into the Wilderness (1956), 2–3.

  2. “Haʻu Kāingá ʻOua Manavahē,” Ngaahi Himi, fika 18.

  3. Brigham Young, ʻi he James S. Brown, Life of a Pioneer: Being the Autobiography of James S. Brown (1900), 121.

  4. Isaac Freestone, aʻusia ne vahevahe mo e tokotaha faʻu tohí, May 5, 2012.

  5. Quentin L. Cook, “Tuku Ke Ulo!” Liahona, Nōvema 2010, 28, 29.

  6. “ʻIsileli, ʻIsileli, ʻOku Ui ʻa e ʻOtuá,” Ngaahi Himí, fika 6.

Faitaai ʻo e koló ʻe he tla144/iStockphoto/Thinkstock; faitaaʻi ʻo e foʻi teʻelango ʻe Enskanto/iStockphoto/Thinkstock