Լայե Հավայի Տաճար. Հավաքման դարաշրջան

Սամոա կղզիները գտնվում են Հավայան կղզիներից մոտ 2500 մղոն (4,023 կմ) հեռավորության վրա: 1919թ. Ջոն Ք. Ադամսը, Սամոա Միսիայի նախագահն ասել է. «Լայե Տաճարի ավարտից հետո մեր ժողովուրդը տաճար գնալու համար, կարծես, տարվել է աշխարհի բարիքները կուտակելով»: Օրինակ, Աուլելիո Անաեն շուրջ 20 տարի առանց վարձատրման ծառայել է որպես միսիոներ: Տարիներ տևած զոհաբերության պատճառով նա բավարար գումար չուներ Հավայի ճամփորդելու համար: Այդպիսով, եղբայր Անաեն վաճառեց իր ամբողջ ունեցվածքը: Դա հազիվ թե կազմեց $600 կամ $700 ԱՄՆ դոլար:² Եղբայր Անաեն և ուրիշ սամոացիներ զոհաբերեցին այն ամենն, ինչ կարող էին, որպեսզի տեղափոխվեին Լայե 1920-ական թվականներին:

Մի ընտանիք՝ Լեոտաները, ժամանեցին Հավայի 1923 թվականի ամանորին: Յոթամյա Վայլին Լեոտան գրել է. «Մեր առաջ բացված Տաճարի պատկերը ամենագեղեցիկ տեսարանն էր»:³ Երկու շաբաթից Վայլինի ծնողները՝ Այվաոն և Մատալան, ստացան իրենց օժտումները, կնքվեցին որպես զույգ, և նրանց երեխաները կնքվեցին նրանց հետ: Լեոտաները հավատարմորեն ծառայել են Տիրոջ տանը շուրջ 50 տարի և թաղված են «իրենց այդքան սիրելի տաճարի բակում»:⁴ Այսօր, հարյուրավոր մարդիկ՝ նրանց հավատարիմ հետնորդները, ապրում են Հավայան կղզիներում:

Մինչ խաղաղօվկիանոսյան շատ անդամներ թողեցին իրենց հայրենիքն ու գաղթեցին Հավայի, տարբեր ազգերից շատ ծխեր և ճյուղեր կազմակերպում էին խմբային ուղևորություններ, այսպես կոչված էքսկուրսիաներ դեպի տաճար: Հավաքման այս հոգևոր ձևը հնարավորություն էր տալիս Եկեղեցու անդամներին ճամփորդել, ստանալ տաճարային արարողությունները, ապա, վերադառնալով տուն, կառուցել Եկեղեցին իրենց սեփական ազգի մեջ:

Նվիրագործման ժամանակ Նախագահ Գրանտն աղոթեց Տիրոջը, որ ուղի բացի Նոր Զելանդիայի և ամբողջ խաղաղօվկիանոսյան կղզիների սրբերի համար, որպեսզի նրանք կարողանան կազմել իրենց տոհմաբանությունը և գալ տաճար ու փրկիչներ դառնալ իրենց նախնիների համար:

Տաճարային էքսկուրսիաները սկսվեցին Նոր Զելանդիայի Մաորի սրբերի խմբից, տաճարի նվիրագործումից անմիջապես վեց ամիս հետո: Գտնվելով մոտավորապես 8,045 կմ հեռավորության վրա, այս սրբերը ցնծացել էին նվիրագործման լուրը ստանալով:

Վայմեյթ և Հեենի Անարուների բաղձանքն էր առաջին իսկ խմբի հետ ուղևորվել տաճար: Այնուամենայնիվ, նպատակն անիրականանալի էր թվում ընտանիքի աղքատության և ճամփորդության համար պահանջվող 1,200 նորզելանդական ֆունտ գումարի պատճառով, որը մեծ գումար էր: Նրանք հրաշքի կարիք ունեին:

Տարիների ընթացքում Անարու ընտանիքի անդամները, հետևելով մարգարեի խորհրդին, հավաքել էին իրենց տոհմաբանական գրանցումները: Այդ գրանցումները կուտակված էին, մինչ Անարուների ընտանիքը սպասում էր հրաշքի: Նրանց որդին՝ Վիվինին տեսնում էր ծնողների հավատքը. «Մայրս երբեք չէր հուսահատվում սպասելուց, որ մի օր ծնկի կգա հորս հետ տաճարի մատուռի առաջ»:

Հրաշքը կատարվեց: Վայմեյթը Նոր Զելանդիայի կառավարության կողմից հովանավորվող՝ հողատարածքների մշակման նախագծի հաղթող ճանաչվեց: Այս նախագծից նրա եկամուտը բավարար կանխավճար էր նախատեսում, որը կծածկեր դեպի Հավայի ուղևորության արժեքը: Վայմեյթն ու Հեենին, հաղթահարելով օվկիանոսից այն կողմ ճամփորդելու իրենց վախը, 1920 թվականի մայիսին սրբերի խմբի հետ ուղևորվեցին Հավայի: Նրանք ստացան իրենց օժտումները և կնքվեցին միասին: Անհնարինն իրականացավ:

Անարուների պատմությունը միայն մեկն է հազարավոր սրբերի պատմության շարքում, ովքեր ճամփորդել են Լայե Հավայի Տաճար՝ ստանալու իրենց արարողությունները և ընդունելու այն խոստումները, որոնք Տերը տվել է նրանց Իր տանը: Մեծ զոհաբերություն էր պահանջվում, սակայն արդյունքում կերտվեցին ամուր սրբեր, ովքեր իրենց հայրենիքը վերադառնալիս պատրաստ էին ղեկավարել Եկեղեցին:⁵

Ներկայիս Լայե Տաճարը կառուցելու համար Եկեղեցին շարունակում էր օրհնել ողջ խաղաղօվկիանոսյան տարածքի վերջին օրերի սրբերին: 1950-1960-ականներին Հավայան կղզիների, Թոնգայի, Սամոայի, Նոր Զելանդիայի, Թաիթիի, Քուքի կղզիների, Ֆիջիի և Հյուսիսային Ամերիկայի միսիոներները կանչվել էին ներդնելու իրենց մշակութային տաղանդները և շինարարական հմտությունները, օգնելով կառուցել Հավայան կղզիների եկեղեցական քոլեջը (այժմ` Բրիգամ Յանգի Համալսարան-Հավայի), Պոլինեզյան մշակութային կենտրոնը և նոր տաճարի այցելուների կենտրոնը: 1960թ. մայիսի 3-ին քառասունյոթ միսիոներներ Տոնգայից և Սամոայից ստացան իրենց տաճարային արարողությունները, ինչը հոգևոր օրհնությունների օրինակ էր, որը հաջորդեց նրանց ջանասեր աշխատանքներին (տես Building Missionaries in Hawaii, 1960–1963, Church History Library, Salt Lake City, 100):

Մատտե Թեո անունով մի միսիոներ ծանր այրվածք էր ստացել Սամոայից մեկնելուց առաջ, այնուամենայնիվ, եկել էր Հավայի: Բժիշկները վախենում էին, որ նրա այտուցված ձեռքը գուցե կարիք լիներ անդամահատելու: Նրա հետ ծառայող շատ միսիոներներ աղոթում էին նրա համար: Մինչ տաճարում էր, եղբայր Թեոն աղերսեց Տիրոջը՝ «Դիպչի՛ր այս ձեռքին: Բուժի՛ր այս ձեռքը, որպեսզի ես կարողանամ օգնել իմ ուժերի ներածին չափով»: Նա անմիջապես սկսեց առողջանալ: Այսօր նրա ձեռքի վրա ոչ մի սպի չկա: Նա այժմ ծառայում է Լայե Հավայի Տաճարում որպես կնքող և ասում է. «Այս տաճարը … հզոր ազդեցություն ունի հարակից համայնքների համար, ոչ միայն այս տարածքում, այլև ամբողջ Խաղաղ օվկիանոսում» (in Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 328–330):

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից և Ճապոնիայում Եկեղեցու վերականգնումից հետո սրբերը կազմակերպեցին առաջին ասիական էքսկուրսիան դեպի տաճար: 1965 թվականին 165 նվիրյալ սրբեր Տոկիոյից ինքնաթիռով ուղևորվեցին Հավայի՝ ստանալու իրենց տաճարային արարողությունները: Այս ճամփորդությունը զարմանալի ուժ հաղորդեց Ճապոնիայի Եկեղեցուն: Այդ անդամների 95 տոկոսը ակտիվ մնաց Եկեղեցում: Նրանցից հինգը հետագայում դարձան տաճարի նախագահներ իրենց երկրում, այդ թվում՝ Երեց Յոշիհիկո Կիկուչին՝ առաջին գերագույն իշխանավորը Ճապոնիայից:⁶

1970 թվականին մի խումբ կորեացի անդամներ մեկնեցին Լայե: Ճյուղի նախագահ Չո Վուք Ուանն ասել է. «Մենք գնացինք տաճար, և այն բացեց մեր միտքն ու լուսավորեց մեզ, թե ինչպես կարող ենք փրկություն ստանալ: Հավերժական ծրագիրն իրական դարձավ, մեր վկայություններն ամրապնդվեցին այնպես, որ դժվար է խոսքերով արտահայտել: Ի՜նչ մեծ օրհնություն է Կորեայի ժողովրդի համար՝ հնարավորություն ունենալ հաճախելու տաճար»:⁷

Երբ տաճարային արարողությունները հասանելի են դառնում որևէ ազգի համար, դրանք բերում են Տիրոջ օրհնությունները ոչ միայն այդ երկրում ապրողներին, այլև այդ ազգից այժմ վարագույրի մյուս կողմում գտնվողներին: Այս օրհնությունը զգացել են ասիական երկրներում ապրող անդամները, որտեղ իրենց մշակույթը մանրակրկիտ գրանցել է դարերի տոհմաբանությունը:

Կվայ Սհուն Լունգի ծնողները Չինաստանից տեղափոխվել էին Հավայի: Նա ծնվել է Կաուայում 1894 թվականին և մկրտվել է 1944 թվականին իր 50-ամյա տարեդարձին: Եղբայր Լունգը ընտանեկան պատմության դասեր էր տալիս Եկեղեցում և իր դասարանին ասել է. «Մի գիշեր ես տեսիլք եմ տեսել, և տեսել եմ իմ մահացած հարազատներից շատերին, ովքեր խնդրում էին ինձ աշխատել իրենց համար»: Երեք օր անց նա ստացել է իր ծագումնաբանությունը Չինաստանում ապրող իր մորաքրոջից, 22 էջ չինական գրագրությամբ, որտեղ ընդգրկված էին նրա նախնիները, մինչև մ.թ.1221: Իր որդու՝ Գլեննի և հարսի՝ Ջուլինայի հետ նրանք տաճարում կատարել էին հազարավոր արարողություններ իրենց ընտանիքի համար: Գլենն և Ջուլինա Լունգերը հետագայում ծառայել են որպես Լայե Տաճարի նախագահ և մայրապետ 2001–2004 թվականներին:⁸

Միչի Էգուչին Ճապոնիայից Հավայի էր տեղափոխվել 1900-ականների սկզբին և իր հետ բերել էր ճապոնական մետաքսե մի մագաղաթ: Նրա թոռնուհին՝ Կանանի Քեսին, իր միսիան ծառայել է Ճապոնիայում: Հետագայում նա հայտնաբերել է, որ իր տատիկի մագաղաթը պարունակում է իրենց ազգատոհմի գրեթե հազարավոր տարիների ծագումնաբանական տվյալները:

2013 թվականին Կանանիի տունն ամբողջությամբ այրվել էր: Նրա ընտանիքին պատկանող գրեթե ամեն ինչը մոխրացել էր կրակից: Նրանք պահել էին ընտանիքի ծագումնաբանական թղթերը պլաստիկ տարաներով իրենց մահճակալի տակ: Հրդեհից հետո վերադառնալով տուն, նրանք այնտեղ հայտնաբերել էին մոխրի ու հողի կույտեր:

«Միակ բանը, որ հույս ունեի գտնել, մագաղաթի պատճենն էր՝ դրա թարգմանությամբ ու պատմությամբ»,- ասել է Կանանին: «Ես համոզված էի, որ տաճարային բոլոր աշխատանքները կատարվել էին իմ ճապոնացի նախնիների համար, բայց մագաղաթի պատճենն ինձ համար շատ թանկ էր»:

Երբ Կանանին և նրա ամուսինը՝ Բիլլին, անցան մոխրի վրայով, նրանք, ի վերջո, հայտնաբերեցին կապույտ պլաստիկ տարան: Տարայի ներսում նրանք գտան զարմանալիորեն պահպանված մագաղաթի պատճենը թարգմանությունների և ընտանեկան պատմության գրքի հետ: Ընդամենը մի փոքր այրվել էին մագաղաթի եզրերը, սակայն դա միակ բանն էր, որ փրկվել էր իրենց ննջարանում:

Կանանին զգում է, որ Տերը պահպանել է մագաղաթը` «իմ սերունդների օգուտի համար, որպես մեր հանդեպ Իր սիրո վկայության և ցույց տալու համար ընտանեկան պատմության և տաճարային աշխատանքի կարևորությունը» (in Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 172–74):

Լայե Հավայի Տաճարի օրհնությունները տարածվել են նաև այն մարդկանց վրա, ովքեր եկել են Լայե բարձրագույն կրթություն ստանալու նպատակով: 1950-ական թվականներից ի վեր, Պոլինեզիայից և Ասիայից տասնյակ հազարավոր ուսանողներ են եկել այս վայր, որն այժմ կոչվում է ԲՅՀ-Հավայի: Այդ ուսանողներից շատերը մկրտություններ են կատարել մահացածների համար և ծառայել են որպես տաճարի աշխատողներ: Լայե Տաճարն օգնել է ուսանողներին սիրել ընտանեկան պատմության և տաճարային աշխատանքը, և օրհնել է նրանց, որ ավելի պատրաստ լինեն ծառայելու այն ժամանակ, երբ տաճարներ կառուցվեն իրենց հայրենիքում:

Չուն Չուա Ջեյմսը, ծագումով Սինգապուրից, քրոջ հետ եկել էր ԲՅՀ-Հավայի 1970-ականներին: Նրանք երկուսն էլ ամուսնացել էին այլ երկրների տղամարդկանց հետ 1978 թվականին: Քույր Ջեյմսը գրել է. «Լայե Տաճարում մեր ամուսնությունը կողք կողքի բերեց երկու նորադարձի և երկու մշակույթներ՝ ժամանակի և ողջ հավերժության համար, ինչի սկիզբը մենք հույս ունենք, որ կլինի մեր ընտանիքի տաճարային օրհնությունների շարունակվող ժառանգությունը: Մեր ամուսնությունները միայն երկուսն էին Լայե Տաճարում կատարված հարյուրավոր հավերժական ամուսնություններից, որոնք ներգրավել են ԲՅՀ-Հավայի ուսանողներին, թերևս համալսարանի գոյության վերջին վաթսուն տարիների ընթացքում» (in Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 236):

Տեղակայված լինելով Ամերիկա մայրցամաքների և Ասիայի միջև ընկած խաղաղօվկիանոսյան խաչմերուկում, Լայե Հավայի Տաճարը տաճարային օրհնությունների դուռը բացել է բազմաթիվ ժողովուրդների համար: Այսպիսով, Իսրայելի հավաքումը դարձավ հիմնականում հոգևոր հավաքում, քանի որ անդամները կարողանում էին տաճարային օրհնություններ ստանալ և վերադառնալ հայրենի երկրներ Եկեղեցին այնտեղ կառուցելու համար: Այս հնարավորությունը նպաստեց վերականգնված ավետարանի տարածմանը վարագույրի երկու կողմերում բազմաթիվ մշակույթների և ժողովուրդների համար:

Նշելով Լայե Հավայի Տաճարի 100-ամյակը, մենք արտոնություն ունենք ականատես լինելու վերականգնման ժամանակաշրջանի և Մորմոնի Գրքի մարգարե Հակոբի մարգարեության կատարմանը. «Մեծ են Տիրոջ խոստումները նրանց համար, ովքեր ծովի կղզիների վրա են» (2 Նեփի 10.21):