“Ko Hono Tokoniʻi e Ngaahi Kulupú,” Ko Hono Tokoniʻi e Ngaahi Kulupu maʻá e Moʻui Fakafalala pē Kiate Kitá (2018)
“Ko Hono Tokoniʻi e Ngaahi Kulupú”
Ko Hono Tokoniʻi e Ngaahi Kulupú
Kamata ( miniti ʻe 10 pe siʻi ange)
ʻOku Talitali Lelei Koe
Lau
ʻOku kau ʻi he ako ko ʻení pea mo e ngaahi tohi lēsoni te tau ngāue ʻaki ʻi heʻetau ngaahi kulupú, ha ngaahi fokotuʻu ki he ngaahi vahé, fealēleaʻakí, pea mo e ngaahi ʻekitivitií. ʻOku tokoni ʻeni ke tau levaʻi lelei ai e taimí pea fakahoko kotoa e lēsoní. Vaheʻi maʻu pē ha tokotaha tauhi taimi ki he fakataha fakakulupu kotoa pē ke fakapapauʻi ʻoku nofo e kulupú he taimi-tēpilé.
Tokotaha Tokoní
Kole ki ha taha pe ‘okú ne fie hoko ko ha tokotaha tauhi taimi ʻi he toenga ‘o e akó.
ʻOku ʻUhinga Ki He Hā ke Moʻui Fakafalala pē Kiate Kita?
Lau
“Ko e moʻui fakafalala pē kiate kitá ko e malava ia, mo e tukupā, pea mo e feinga ke tokonaki ʻa e ngaahi fie maʻu fakalaumālie mo fakatuʻasino ʻo e moʻuí maʻata pea mo e fāmilí” (Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2 : Ko Hono Puleʻi ʻo e Siasí [2010], 6.1.1). ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻa e moʻui fakafalala pē kiate kitá te tau lava ʻo fakahoko pe maʻu ha faʻahinga meʻa pē ʻoku tau fie maʻu. Kapau ʻoku tau moʻui fakafalala pē kiate kitautolu, ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku fakafou ʻi he ʻaloʻofa mo e mālohi ʻo Sīsū Kalaisí, fakataha mo ʻetau tuí, ʻa ʻetau malava ʻo ngāue maʻá e ngaahi fie maʻu fakalaumālie mo angamaheni ʻo e moʻuí ʻoku tau fakaʻamua maʻatautolu mo hotau fāmilí. Kuo fokotuʻutuʻu foki e ngaahi kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitá ke tokoniʻi kitautolu ke liliu ʻetau tōʻonga moʻuí, ngāue mo e ʻEikí ke lava ʻo moʻui fakafalala lahi ange pē kiate kita, fakatuʻasino mo fakalaumālie.
Te tau mamata ki ha vitiō ʻo ha kau mēmipa mo ha kau taki ʻo ha kulupu ʻoku nau talanoa fekauʻaki mo ʻenau ngaahi aʻusia ʻi he ngaahi kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitá. ‘I hoʻo mamata ʻi he vitioó, fakafanongo ki he founga ne kaunga ai e ngaahi kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitá ki he kakaí ʻi he fakatuʻasinó mo e fakalaumālié fakatouʻosi.
Mamataʻi
“Self-Reliance: Tools to Become Better,” maʻu ʻi he srs.lds.org/videos. (ʻIkai ha vitiō? Hoko atu hono laú.)
Alea’i (miniti ʻe 2)
Ko e hā ha ngaahi aʻusia kuó ke maʻu naʻe tokoni ke ke ‘ilo ʻoku felāveʻi ‘a e fakalaumālié mo e fakatu’asinó?
ʻOku Ngāue Fēfē ʻa e Ngaahi Kulupu Moʻui Fakafalala Pē Kiate Kitá?
Lau
Ko e ngaahi kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitá ko ha fanga kiʻi fakataha alēlea iiki ʻoku nofotaha ki hono tokoniʻi e mēmipa takitaka ʻo e kulupú ke fakalakalaka. ʻOku ʻi ai ha ngaahi kulupu moʻui fakafalala pē kiate kita ʻe fā ke fili mei ai:
-
Ako Koeʻuhí ko ha Ngāue Lelei Ange
ʻE malava pē ke ʻilo e kakaí fekauʻaki mo e ngaahi kulupú ʻiate kinautolu pē, mei ha fakataha lotu, pe ʻi ha fakaafe fakahangatonu. ʻOku fili pē ʻe he kakaí pe ko e fē kulupu ʻoku nau fie kau ki aí.
ʻOku faʻa tokosiʻi pē e ngaahi kulupú, meimei ʻi lalo pē ʻi he toko 12 . ʻOku fakataha maʻu pē e kulupú ʻi he uike hokohoko ʻe 12, pea ko e fakataha kotoa pē ʻoku meimei houa ʻe ua.
‘Oku tataki e kulupu moʻui fakafalala pē kiate kita ʻe ha tokotaha ngāue tokoni. ʻOku tokoniʻi e ngaahi kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitá, kae ʻikai ke akoʻi ‘e ha faiako. ʻI heʻete hoko ko ia ko e tokotaha tokoní, ʻoku ʻikai ke fie maʻu ia ke tau hoko ko e kau mataotao ʻi he lēsoní. Ka, ‘oku tau tokoniʻi e kulupú ke nau muimui ki he ngaahi nāunaú ʻo hangē ko ia kuo tohí pea fakaafeʻi e mēmipa takitaha ʻo e kulupú ke nau kau ki ai.
ʻOku muimui e fakataha fakakulupu takitaha ki ha vahe ʻi he tohi lēsoní. ʻOku ʻi ai ha konga ʻe nima ʻo e vahe takitaha mo hono taimi pē kuo ʻosi fokotuʻu atu ke fai ai. Ko e ngaahi konga ʻe nima ko ʻení ko e ʻelito ia ʻo ha fakataha fakakulupu ʻo e moʻui fakafalala pē kiate kitá. Ke fakalele ha fakataha fakakulupu, muimuiʻi pē e ngaahi nāunaú mo e taimi kuo ʻosi fokotuʻu atú—ʻoua naʻa hiki fakalaka mei ha konga.
Liliu e Kau Ngāue Tokoní
Lau
ʻI he fakaʻosinga ʻo e fakataha takitaha, te tau lava ʻo tokoniʻi e kau mēmipa ʻo ʻetau kulupú ke fili hanau hoa ngāue ke tokoni mo poupou ʻi he lolotonga ʻo e uiké. ʻE lava pē ke liliu e ngaahi hoa ngāué ʻi he uike takitaha. Meimei ko ha fefine mo e fefine pe tangata mo e tangata ka ‘oku ‘ikai ke na fāmili.
Ko e fakatahaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakalaumālié, taukei fakangāué, mo e mālohi ʻo e kulupú, ʻoku fokotuʻu ai ha ʻātakai makehe ʻo e akó ʻa ia ʻoku tokoni ki he kakaí ke fakalakalaka ʻenau moʻuí. Hangē ko ia te ke mamata ki ai ʻi he vitiō ko ení, ʻoku tau ako ʻi heʻetau ngaahi kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitá mei ha maʻuʻanga tokoni ʻe tolu: ngaahi nāunaú, tokotaha kotoa pē, pea mo e Laumālié.
Mamataʻi
“The Power of the Group,” maʻu atu ʻi he srs.lds.org/videos. (ʻIkai ha vitiō? Hoko atu hono laú.)
Aleaʻi (miniti ʻe 2)
‘Okú ke pehē ko e hā ha founga ʻe kehe ai hoʻo ngaahi kulupu moʻui fakafakalala pē kiate kitá mei he ngaahi kalasi pe fakataha ako kehe kuó ke ʻosi kau atu ki aí? Ko e hā nai ha founga te nau faitatau ai?
Liliu e Kau Ngāue Tokoní
Ko e Hā Teu Lava ‘o Fai Ke u Hoko ai Ko Ha Tokotaha Tokoni Tuʻukimuʻa?
Lau
ʻE malava pē ʻa e hoko ko ha tokotaha tokoní ke hoko ko ha aʻusia fakaʻofoʻofa. Naʻe fakahoko ʻe he kau tokoni lelei tahá ha ngaahi meʻa mātuʻaki mahuʻinga ʻe tolu:
-
Tokoni, kae ʻikai akoʻi.
-
Tokangaʻi mo ha ngaahi fatongia kehe ʻe niʻihi.
-
Hoko ko ha tauhi-sipi ki he kulupú.
Tokoniʻi, kae ʻIkai Akoʻi
Lau
ʻOku fakataumuʻa hono fokotuʻu e ngaahi kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitá ke tokoniʻi kae ʻikai ke akoʻi ʻe ha faiako. ʻOku ʻikai ke teuteu lēsoni e kau ngāue tokoní, akoʻi e kulupú, pe lea lahi ange ʻi ha mēmipa ʻo e kulupú. ʻOku nau muimui pē ʻi he nāunau ʻa e kalasí pea fakaafeʻi e mēmipa takitaha ʻo e kulupú ke nau kau mai. ʻOku tokoni ʻa e kau ngāue tokoní ki hono fokotuʻu ha ʻātakai ʻe lava ke akoʻi ai ʻe he Laumālié e kulupú.
Vakai ʻi he vitiō hono hokó, ki he ngaahi founga ne liliu ai e tokotaha tokoní mei he akoʻí ki he tokoniʻí, pea naʻe fēfē hono olá ʻi he kulupú.
Mamataʻi
“How to Facilitate a Group,” maʻu atu ʻi he srs.lds.org/videos. (ʻIkai ha vitiō? Hoko atu hono laú.)
Aleaʻi (miniti ʻe 2)
ʻOku kehekehe fēfē e tokoniʻí mei he akoʻí?
Liliu e Kau Ngāue Tokoní
Lau
ʻI heʻetau hoko ko ia ko ha tokotaha tokoní, ʻoku tau fatongia ʻaki hono fokotuʻu ha ʻātakai ʻoku lelei, fakaʻapaʻapa, pea fakafiefia ki he akó. ʻOku tau tokoni ki he kau mēmipa heʻetau kulupú ke nau fetokaʻiʻaki pea fakahaaʻi e ʻofá mo e tokoní.
Liliu e Kau Ngāue Tokoní
Lau
ʻI heʻetau hoko ko e kau ngāue tokoní, ʻoku tau tā e sipingá. ʻE lava ke tau tokoniʻi e kau mēmipa ʻo ʻetau kulupú ke fokotuʻu ha ʻātakai lelei mo fetokaʻiʻaki ki he akó. He ʻikai haohaoa maʻu pē e meʻa kotoa, pea ʻe ala fie maʻu ʻi ha ngaahi taimi ke tau tokoniʻi e mēmipa ʻo e kulupú ke nau vakai ki he founga ʻoku uesia ai ʻe heʻenau tōʻongá ʻa e kulupú pea mo e founga ke liliu aí. Te tau talanoa lahi ange ki he meʻá ni ʻi heʻetau ʻekitivitī hokó.
Tokotaha Tokoní
ʻE ala tokoni ʻi he fealēleaʻaki ko ʻeni fekauʻaki mo e fatongia ʻo e tokotaha tokoní, ke foki e tokoní ki he tokotaha tokoni ʻuluakí.
Tokangaʻi mo ha Ngaahi Fatongia Kehe ʻe Niʻihi
Lau
ʻI heʻetau hoko ko e kau ngāue tokoní, ʻoku ʻi ai foki mo haʻatau ngaahi fatongia kehe ʻe niʻihi mavahe mei heʻetau ngaahi fakataha fakakulupú. ʻE ʻomi ʻe he ʻekitivitī hokó ha faingamālie ke tau talanoa ai fekauʻaki mo e ngaahi fatongiá ni.
Liliu e Kau Ngāue Tokoní
Hoko ko ha Tauhi-Sipi ki Hoʻo Kulupú
Lau
Kuo tau fakamatalaʻi kakato ʻeni e founga ke tokoní mo aleaʻi ha niʻihi ʻo hotau ngaahi fatongia kehé, kuo taimi leva ke tau talanoa kau ki he meʻa mahuʻinga ki he ngāue tokoni tuʻukimuʻá. ʻOku ʻofa mo tokanga e kau ngāue tokoni lelei tahá ʻi he kau mēmipa ʻo ʻenau kulupú. ʻOku nau tokangaʻi ʻenau kulupú ʻo hangē pē ko ha tokanga ʻa ha tauhisipi ki ha tākanga sipí. Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Kalaisi e fakatātā ʻo e kau tauhisipí koeʻuhí naʻe ʻiloʻi ʻe he kau tauhisipí ʻa e hingoa, ʻulungaanga, mo e fie maʻu takitaha ʻo ʻenau fanga sipí. ʻOku feinga e kau ngāue tokoni tuʻukimuʻá ke ʻiloʻi e kau mēmipa ʻenau kulupú, tokanga ki heʻenau lavameʻá, pea tokoni ke nau kau mai pea maʻu ha ola ʻoku leleí. Mahalo naʻa ʻosi ha ngaahi uike siʻi pea toki kakato mai hoʻo kulupú, ka ko e tokolahi taha e niʻihi ʻoku ʻosi mei he kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitá, ʻoku nau talanoa fekauʻaki mo ʻenau vāofi mo ʻenau kulupú pea mo ʻenau fetokoniʻakí. ʻI heʻetau hoko ko e tokotaha tokoní, te tau lava ʻo tokoni ke fokotuʻu ha ʻātakai ʻokú ne poupouʻi ʻení.
Taufetongi ‘i hono lau e ngaahi fokotuʻu ko ʻeni ki he hoko ko ia ko ha tauhisipi ki hoʻo kulupú.
Ko e Hoko ko ha Tauhisipi ki Hoʻo Kulupú
-
Tā telefoni pe ʻave ha pōpoaki telefoni ki he kau mēmipa ‘o e kulupú. ‘E lava ke ke vakaiʻi kinautolu pea fakamanatu ange e ‘aho, taimi, mo e feituʻu ʻo e fakatahá.
-
ʻI he aʻu mai ʻa e kakaí, talitali fiefia kinautolu pea feinga ke ʻiloʻi kinautolu.
-
Fakatokangaʻi pea fakahaaʻi e fiefia ʻi he fakalakalaka e kau mēmipa hoʻo kulupú.
-
Fakamanatu ki he kau mēmipa ʻo e kulupú ke fakaʻapaʻapaʻi e ngaahi fakamatala ʻoku ʻikai fakahāhāholó.
-
ʻI he vahaʻa ʻo e ngaahi fakatahá, fakalotolahiʻi e kau mēmipa ʻo e kulupú ʻoku fāifeingá. Tokoni ki honau ngaahi hoa ngāué ke fetuʻutaki pea poupouʻi foki kinautolu.
-
Tokoni fakataha mo e niʻihi kehe ʻi he kulupú ki he kau mēmipa ʻo e kulupú ne ʻikai maʻu fakatahá.
-
Lotua e kau mēmipa ‘o hoʻo kulupú ʻaki honau hingoá.
-
Toe vakaiʻi ʻi he faʻa lotu ʻa e ngaahi nāunau ki homou fakataha fakakulupu hokó.
-
Nofo ofi ki he Laumalié, pea ngāue ‘o fakatatau mo e ngaahi fakakaukau mo e ueʻi fakalaumālié.
Aleaʻi (miniti ʻe 2)
ʻE tokoni fēfē hono fai e ngaahi meʻá ni ke tau hoko ko ha tauhisipi ki heʻetau ngaahi kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitá?
Liliu e Kau Ngāue Tokoní
Liliu e Kau Ngāue Tokoní
Fakaʻosí
Lau
Fakatauange pē kuo tokoni e ako ko ʻení ke tau maʻu ha kiʻi mahino lahi ange fekauʻaki mo e moʻui fakafalala pē kiate kitá, founga ngāue ʻa e ngaahi kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitá, mo e meʻa te tau lava ʻo fai ke hoko ai ko ha kau ngāue tokoni tuʻukimuʻá. Mahalo ʻe kiʻi kehe e hoko ko ha konga ʻo ha kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitá pea ʻi ai ha aʻusia foʻou maʻatautolu mo e kau mēmipa ʻo ʻetau kulupú. Mahalo ʻe fie maʻu ha kiʻi taimi nounou ke tau ongoʻi fiemālie ai ki he founga fakahoko ʻo e ngāué pea mo e niʻihi kehé. Toutou vakai mai pē ki he tohi lēsoni ko ʻení, vakaiʻi e fakamatala makehe ʻi he Fakamatala Fakalahí—tautautefito ki he ngaahi siví—pea vakai ki he srs.lds.org ke maʻu ha fakamatala lahi ange mo ha ngaahi vitiō ke tokoni. Te tau maʻu ha aʻusia lelei ʻi he fakalau ʻa e taimí pea mo e falala ki he ʻEikí.
Mamataʻi
“Self-Reliance Facilitators: Bringing About Change,” maʻu atu ʻi he srs.lds.org/videos. (ʻIkai ha vitiō? Hoko atu hono laú.)
Aleaʻi (miniti ʻe 3)
Ko e hā e ngaahi meʻa mahuʻinga taha naʻa tau ako mei he ako ko ‘ení?
Fakalaulauloto (miniti ʻe 3)
Fakakaukau fakafoʻituitui angé ki he ngaahi meʻa kuó ke ako mei he akó ni, pea fakakaukau ki ha meʻa ʻe finangalo e ʻEikí ke ke fakahoko. Hiki hoʻo talí ʻi lalo.
Makatu’unga ʻi he meʻa ne u aʻusia ʻi he ʻaho ní, ‘oku ou fie:
Lotú
Fakaafeʻi ha taha ke ne fai e lotu tukú.