Adzesua Mboa horow
9. Ahyɛmu Dadaw Wiadze no


9. Ahyɛmu Dadaw Wiadze no

Mfonyin
Bible map 9

Etsifi

Caucasus

Caspian Po

Bepɔw Ararat?

Po Tuntum

Urartu

Horites

Troy

Hittites

Ur?

Haran (Padan-aram)

Assyria

Carchemish

Mesopotamia

Nineveh

Esutsen Euphrates

Asshur

Accad (Akkad)

Dura Tɛtɛr mu

Shushan (Susa)

Esutsen Tigris

Babylon

Rhodes

Kittum (Cyprus)

Babel (Shinar)

Syria

Caphtor (Crete)

Elam

Sidon

Phoenicia

Damascus

Babylonia

Tyre

Arabia Sar

Ur?

Chinnereth Po (Galilee)

Megiddo

Po Kɛse anaa Po a ɔwɔ sor (Mediterranean Po)

Jerusalem (Salem)

Po a ɔwɔ Ase (Persia Po-basa)

Canaan

Po Nkyen (Po Wui)

Beersheba

Asaase a ɔda Nile ano

Goshen

Midian

Libya Sar

On

Ezion-geber

Egypt

Nile

Bepɔw Sinai? (Horeb)

Po Memen

Kilomita

0 100 200 300 400

A B C D E F G H

1 2 3 4

1

2

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

  1. Bepɔw Ararat Bea a fi tsetseberdo nyina wonyim dɛ Noah ne hɛn no kesii (Gen. 8:4). Bea pɔtsee a okesii no dze wonnyim.

  2. Ur Bea a Abraham dzii kan tsenae no, a ɔbɛn Euphrates n’ano, hɔ na nkyɛ wɔdze no robɔ afɔr no, ohun Jehovah no bɔfoe, na ne nsa kãa Urim na Thummim no (Gen. 11:28–12:1; Abr. 1; 3:1). (Hyɛ no nsew so dɛ bea a Ur wɔ no botum ayɛ Mesopotamia etsifi afamu.)

  3. Babylon, Babel (Shinar) Cush, Ham ne babanyin no na ɔnye Nimrod na wodzii kan kɛtsenaa ha. Bea a Jaredfo no fi wɔ Babel Abantsentsen aber do wɔ Shinar tɛtɛr mu. Ekyir no na ɔbɛyɛɛ Babylon hɔn mansin mu ahenkurow na Babylon ahemfo hɔn tsenabew a, Nebuchadnezzar kã ho bi, nyia ɔsoaa Jewfo dodowara kɔr ndɔmmum mu dze hɔn baa kuropɔn yi mu ber a wɔsɛɛ Jerusalem ekyir no (587 Ansaana wɔrobɔwo Christ). Jewfo no tsenaa ndɔmmum mu mfe 70 kɛpeem Ɔhen Cyrus aber do, nyia ɔmaa Jewfo no kwan dɛ wɔnsan nkɔ Jerusalem nkesi temple no. Daniel nkɔnhyɛnyi no so tsenaa ha wɔ Nebuchadnezzar, Belshazzar, na Darius Ⅰ hɔn ahendzi ase (Gen. 10:10; 11:1–9; 2 Ahem. 24–25; Jer. 27:1–29:10; Ezek. 1:1; Dan. 1–12; Omni 1:22; Ether 1:33–43).

  4. Shushan (Susa) Persia Ahenman no n’ahenkurow wɔ Darius Ⅰ (Darius Ɔkɛse no), Xerxes (Ahasuerus), na Artaxerxes hɔn ahendzi ase. Ɔhembaa Esther ne fie, nyia n’akokodur na ne gyedzi gyee Jewfo no nkwa. Daniel, na ekyir no Nehemiah so soom wɔ ha (Neh. 1:1; 2:1; Esth. 1:1; Dan. 8:2).

  5. Dura Tɛtɛr mu Wɔtoow Shadrach, Meshach, na Abed-nego guu fononoo ogyaframee mu ber a wɔpoow dɛ wɔbɔsom sika ohonyi a Nebuchadnezzar yɛe dze sii hɔ no; Nyankopɔn ne Ba no gyee hɔn, na wofii fononoo no mu bae a hwee annyɛ hɔn (Dan. 3).

  6. Assyria Asshur yɛ Assyria n’ahenkurow a odzi kan, dza odzi do nye Nineveh. Assyria ahemfo Shalmaneser Ⅴ na Sargon Ⅱ dzii Israel Etsifi Ahenman no do konyim na wɔfaa ebusuakuw du no ndɔmmum dze hɔn kɔree wɔ 721 Ansaana Wɔrobɔwo Christ mu (2 Ahem. 14–15; 17–19). Assyria hunahunaa Judah araa kesii 612 mu Ansaana Wɔrobɔwo Christ, ber no na Babylon dzii Assyria do konyim.

  7. Nineveh Assyria n’ahenkurow no. Assyria tui hyɛɛ Judah do wɔ Hezekiah n’ahendziber do na nkɔnhyɛnyi Isaiah no somdwumaber do. Jerusalem, Judah ahenkurow no, wɔgyee no nwanwa mu ber a ɔbɔfo kunkum Assyria nsordaafo 185,000 (2 Ahem. 19:32–37). Ewuradze see nkɔnhyɛnyi Jonah dɛ ɔnkɔ nkɛpaa mu nkã nkyerɛ kuropɔn yi dɛ wonnu hɔnho (Jonah 1:2; 3:1–4).

  8. Haran Abraham tsenaa ha mber kakra ansaana ɔrokɔ Canaan. Abraham n’egya na no nuabanyin kaa ha. Rebekah (Isaac ne yer), na Rachel, Leah, Bilhah, na Zilpah (Jacob ne yernom), fi apaamu ha. (Gen. 11:31–32; 24:10; 29:4–6; Abr. 2:4–5).

  9. Carchemish Nebuchadnezzar dzii Pharaoh Necho do konyim wɔ ha, dza ɔdze Egyptfo hɔn tum wɔ Canaan do baa ewiei (2 Mber. 35:20–36:6).

  10. Sidon Kuropɔn yi Sidon na ɔkyekyeree, ɔyɛ Ham ne nanaba banyin, na ɔyɛ Canaanfo hɔn etsifi koraa no kuropɔn (Gen. 10:15–20). Ɔyɛ Jezebel no kurow mu, nyia ɔdze Baalsom baa Israel (1 Ahem. 16:30–33).

  11. Tyre Bea yi yɛ guadzi bea na nsuhɛn gyinabea a ɔbɛyɛɛ atsenkã wɔ Syria kurow mu. Hiram a ofi Tyre somaa ma wɔdze cedar na sika na edwumayɛfo kɔboaa Solomon ber a orisi ne temple no (1 Ahem. 5:1–10, 18; 9:11).

  12. Damascus Abraham gyee Lot wɔ bea a ɔbɛn ha. Ɔyɛ Syria kuropɔn tsitsir. Ɔhen David n’ahendziber do no, Israelfo dzii kuropɔn no do konyim. Elijah seraa Hazael ngo ma obedzii hen wɔ Damascus do (Gen. 14:14–15; 2 Sam. 8:5–6; 1 Ahem. 19:15).

  13. Canaan Ɔdze asaase yi maa Abraham, Isaac, Jacob na hɔn asefo dɛ onnyiewiei enyadze (Gen. 17:8; 28).

  14. Bepɔw Sinai (Horeb) Ewuradze kasaa kyerɛɛ Moses fi haban a ɔredzɛw mu (Ex. 3:1–2). Ɔdze Mbra no na Mbra Du no maa Moses (Ex. 19–20). Ewuradze dze ndze bɔkɔɔ, tseabaa kasaa kyerɛɛ Elijah (1 Ahem. 19:8–12).

  15. Ezion-geber Ɔhen Solomon yɛɛ “nsu akõhɛn pii” wɔ Ezion-geber (1 Ahem. 9:26). Ɔbɛyɛ dɛ nsuhɛn gyinabea ha na Sheba ɔhembaa no, tsee Solomon n’atsenkã ekyir no nsuhɛn no begyinaa ha ma obohun no (1 Ahem. 10:1–13).

  16. Egypt Abraham tuu kwan baa ha osian ɔkɔm kɛse a osii Ur ntsi (Abr. 2:1, 21). Ewuradze see Abraham dɛ ɔnkyerɛkyerɛ Egyptfo no dza oeyi akyerɛ no no (Abr. 3:15). Joseph no nuambanyin no tɔɔn no kɔr nkowaasom mu ekyir no (Gen. 37:28), Joseph bɛyɛɛ Potiphar ne fi do ɔhwɛfo wɔ ha. Wɔdze no too efiadze. Ɔkyerɛɛ Pharaoh n’adaaso ase na wɔmaa no tumdzi dzibew wɔ Egypt. Wɔkãa Joseph na no nuanom no bɔɔ mu. Jacob na n’ebusua tui baa ha (Gen. 39–46). Israelmba no tsenaa Goshen ber a wɔtsenaa ahɔhoyɛ wɔ Egypt no (Gen. 47:6).

    Israelfo no dɔree “na hɔnho yɛɛ dzen mbordo”; Nkyii Egyptfo no dze hɔn hyɛɛ nkowaasom mu (Ex. 1:7–14). Ɔyardɔm ntoatoado ekyir no Pharaoh maa Israelfo no kwan dɛ womfi Egypt nkɔ (Ex. 12:31–41). Wɔfaa Jeremiah kɔr Egypt (Jer. 43:4–7).

  17. Caphtor (Crete) Minoafo hɔn tsetse asaase.