Ha’api’ira’a a te mau Peresideni
Te oraraa e te tau faatereraa o Iosepha Semita


Te oraraa e te tau faatereraa o Iosepha Semita

Ua rahi a‘e ta Iosepha Semita, te peropheta e te hi‘o a te Fatu, i rave, maori râ ia Iesu ana‘e, no te faaoraraa i te taata nei i roto i teie nei ao, i tei ravehia e te hoe taata ê atu o tei ora na i ni‘a iho i te reira » (PH&PF 135:3). Te faaite nei teie faahitiraa parau maere roa i te parau no te hoê taata tei piihia e te Atua i te 14raa o to’na matahiti e o tei ora noa e tae noa’tu i te 38raa o to’na matahiti. I roto i te area taime mai te fanauraa o Iosepha Semita i Vermont i te ava‘e titema 1805 e tae noa’tu i to’na poheraa ri‘ari‘a i Illinois i te ava‘e tiunu 1844, ua tupu te mau mea faahiahia. Ua fâ mai te Atua te Metua e Ta’na Tamaiti, o Iesu Mesia, ia’na, e ua haapii hau atu â ia’na no ni‘a i te natura o te Atua mai tei ore â i itehia i roto i te mau u‘i ato‘a. Ua tuu atu te mau peropheta e te mau aposetolo no mutaa iho ra i ni‘a ia Iosepha te mana no te autahu‘araa mo‘a, a faariro atu ai ia’na ei ite apî no te Atua, tei haamanahia i roto i teie nei tau tuuraa hopea no te evanelia. Ua heheuhia mai na roto i te peropheta te hoê niiniiraa faito-ore-hia no te ite e te haapiiraa, mai te Buka a Moromona, te Parau Haapiiraa e te mau Parau Fafau, e te Poe Tao‘a Rahi. Na roto ia’na, ua faanahonahofaahou- hia mai te Ekalesia mau a te Fatu i ni‘a i te fenua nei.

I teie nei mahana, te tamau noa ra te ohipa tei haamatahia e Iosepha Semita i te haere i mua na te ao taato‘a nei. Ua faaite te peresideni Wilford Woodruff i to’na iteraa no ni‘a i te peropheta Iosepha Semita: « Ua riro oia e hoê peropheta na te Atua, e ua haamau oia i te niu no te ohipa e te tau tuuraa evanelia rahi roa‘e tei haamauhia i ni‘a i te fenua nei ».1

Tupuna e te tamarii-rii-raa

E taata Marite no te ono o te u‘i o Iosepha Semita, ua tere mai to’na mau tupuna mai te fenua Peretane mai e tae atu i Amerika i te mau matahiti 1600. Ua faahoho‘a te mau tupuna o te peropheta i te mau huru tei itehia i roto i te mau u‘i matamua no te mau Marite: ua ti‘aturi ratou i ta te Atua arata‘iraa ia ratou, e e hi‘oraa puai to ratou no ni‘a i te ohipa, e ua tavini itoito ratou i to ratou mau utuafare e to ratou fenua ai‘a.

Ua faaipoipohia te mau metua o Iosepha Semita, o Iosepha Semita, Metua, e Lucy Mack Semita i te matahiti 1796 i Tunbridge, Vermont. E tane e e vahine rave itoito raua i te ohipa e i te măta‘u i te Atua e ua haamata i to raua oraraa faaipoipohia i roto i te mau tau maitai i te pae imiraa faufaa. Ua ere râ o Iosepha metua i ta’na faaapu matamua e ua farii i te mau topatariraa i te pae faufaa i te mau matahiti i muri mai. Ua faahepohia te utuafare Semita i te taui haere to ratou nohoraa e rave rahi mau taime a tamata ai to ratou metua tane i te imi i te ora na roto i te faaapuraa i ni‘a i te mau aivi uru raau no New England, na roto i te raveraa i te ohipa i roto i te tahi atu mau faaapu, te faatereraa i te hoê fare toa, aore râ te haapiiraa i te fare haapiiraa.

Ua fanauhia o Iosepha Semita, Tamaiti, i te 23 no titema 1805, in Sharon, Vermont, te paeraa o na ahuru ma hoê tamarii. Ua piihia oia i te i‘oa o to’na metua tane. Teie te mau tamarii i roto i te utuafare Semita, mai te au i te fanauraa: (te hoê tamaiti aita e i‘oa (tei pohe i muri iho te fanauraa), Alvin, Hyrum, Sophronia, Iosepha, Samuel, Ephraim (tei ora i raro mai te piti hepetoma), William, Katharine, Don Carlos, e Lucy.2

Ua matara mai te tapa‘o no te huru faahiahia o te peropheta i te omua-roa-raa o to’na oraraa. Te ora ra te mau Semita i West Lebanon, New Hampshire, a roohia’i te mau taata e rave rahi i roto i te oire i te hoê mai fiva aau, e te mau tamarii Semita ato‘a. A ora mai ai te tahi atu mau tamarii ma te fifi ore, ua roohia o Iosepha, e hitu matahiti to’na i tera taime, i te hoê ma‘i haapê rahi i roto i to’na avae aui. Ua faati‘a te taote Nathan Smith no te fare haapiiraa taote no Dartmouth i piha‘i iho i te oire no Hanover, New Hampshire, i te rave i te hoê rave‘a apî no te tapûraa no te tamata i te faaora mai i te avae o te tamaiti. A faaineine ai te taote Smith e to’na mau hoa taote no te tapûraa, ua ani Iosepha i to’na metua vahine ia haere atu i rapae au i te piha ia ore oia ia ite i to’na mauiui. Ua pato‘i oia i te ava no te haapohe i te mauiui e ma te ti‘aturi noa i te tauahiraa hau o to’na metua tane, ua faaoromai itoito noa o Iosepha a patia ai te taote tapû i te hoê apoo e a iriti atu ai te tahi tuhaa no to’na ivi avae. Ua manuia te tapûraa, noa- ’tu e ua haere noa o Iosepha i te mau matahiti i muri mai ma te mau turu tootoo e ma te faaite mai i te tahi haereraa hapepa i te toe‘a o to’na oraraa.

I te matahiti 1816, i muri a‘e i te faarururaa i te mau topatariraa i te pae faaapu, ua arata‘i o Iosepha Semita metua i to’na utuafare mai Norwich, Vermont haere atu i Palmyra, New York, ma te ti‘aturi e e mea ruperupe a‘e to ratou oraraa. « No to matou huru vêvê », ua haamana‘o te peropheta i te mau matahiti i muri mai, « ua faahepohia [matou) ia rave puai i te ohipa no te tururaa i te hoê utuafare rahi… e ua titauhia te reira i te mau melo ato‘a no te utuafare o te nehenehe e rave i te ohipa no te tauturu i te utuafare, no reira ua faaerehia matou i te maitai o te hoê haapiiraa. Ua nava‘i noa i te parau e, e mea iti to‘u ite i te tai‘o, te papa‘i, e te mau ture matamua no te numeraraa ».3

Te orama matamua

Ua papa‘i o Iosepha Semita no ni‘a i to’na haapii oi‘oiraa « Ua fanauhia vau… e na metua maitai tei rave i te mau mea ato‘a e nehenehe ia raua no te haapii mai ia‘u i roto i te haapa‘oraa keritetiano.4 Area râ, mai te tahi ê atu mau Keritetiano e rave rahi, ua ite te mau metua o Iosepha e aita te tahi o te mau parau tumu no te evanelia tei haapiihia e Iesu e Ta’na mau aposetolo e vai nei i roto i te mau ekalesia no to’na ra tau. I roto i te vahi no Palmyra i te matahiti 1820, te tamata ra te mau faaroo Keritetiano huru rau i te titau i te faafariu i te mau taata. Ua amui atu te metua vahine o Iosepha, e piti o to’na na taea‘e, e to’na tuaana vahine i te ekalesia Perebiteriana no to ratou ra oire, area o Iosepha, e to’na metua tane e to’na taea‘e Alvin, aita ïa i amui atu i te hoê ekalesia. Noa’tu e e tamarii noa â oia, ua haapeapea rahi roa o Iosepha no ni‘a i to’na ti‘araa i mua i te Atua e no ni‘a i te aehuehu e vai nei i rotopu i te mau faaroo huru rau.

I roto i ta’na tai‘oraa i te mau papa‘iraa mo‘a, ua putapû roa o Iosepha e 14 matahiti i te hoê irava i roto i te buka a Iakobo: « Te ere ra râ te hoê o outou i te ite, e ani oia i te Atua ra, o tei horo‘a hua mai i te maitai i te taata ato‘a ra, ma te pato‘i ore; e e horo‘ahia mai ta’na » (Iakobo 1:5). Ma te faauruhia e teie nei fafauraa a te Fatu, ua haere atu o Iosepha i roto i te uru raau i piha‘i iho i to’na nohoraa no te pure i te hoê mahana o te tau mahanahana i te matahiti 1820. Ma te tuturi i raro ua pûpû atu oia i te hinaaro o to’na aau i mua i te Atua. Aita i maoro roa ua haruhia oia e te mau mana no te poiri ta‘ota‘o tei faati-roa ia’na e tei faari‘ari‘a ia’na e e haamou-roa-hia oia. I reira, ei pahonoraa i ta’na pure u‘ana, ua vetea te mau ra‘i e ua tuuhia oia e to’na enemi tei ore i ite matahia’tu. I roto i te hoê pou maramarama tei hau i te anaana i to te mahana, ua ite oia e piti na taata, te ti‘araa i ni‘a‘e ia’na i roto i te reva. Ua parau maira te hoê, ma te faahiti i te i‘oa o te tamaiti, « O Ta‘u Tamaiti Here teie. A faaroo Ia’na! » (Iosepha Semita—Aamu 1:17).

I roto i teie nei orama hanahana, ua fâ mai te Atua te Metua e Ta’na Tamaiti, o Iesu Mesia ia Iosepha te tamaiti apî. Ua paraparau Iosepha e te Faaora, tei parau mai ia’na eiaha roa e amui atu i te hoê o te mau ekalesia no to’na ra tau, no te mea « e mea hape ana‘e ratou » e « e mea ino rahi ta ratou mau haapa‘oraa i mua ia’na… te haapii ra ratou i te parau i tuuhia mai e te taata ana‘e ei parau mau. E huru paieti to ratou, ua huna râ ratou i te mana mau no te reira » (Iosepha Semita–Aamu 1:19). Ua fafau-ato‘a-hia Iosepha « e faaitehia mai te îraa o te Evanelia [ia’na] i te tahi tau i mua »5 I muri a‘e i te mau tenetere no te pouri, ua heheuhia te parau a te Atua e te ora mau ra o te Atua te Metua e Ta’na Tamaiti, o Iesu Mesia, i to te ao nei na roto i teie nei farii apî e te mâ.

Te mau tere farerei a Moroni

Ua ma‘iri e toru matahiti, e i roto i taua area taime ra ua haavahavahahia e ua faoohia te parau a Iosepha Semita e ua ite mau oia i te Atua e te mau taata i roto i to’na oire. Te uiui nei te peropheta apî, e 17 matahiti to’na i teie nei, eaha râ te tupu mai ia’na. I te pô no te 21 no tetepa 1823, ua pure oia ma te aau tae ia arata‘ihia oia e ia faaorehia to’na « mau hara e mau hapehape » no to’na apîraa (Iosepha Semita—Aamu 1:29). Ei pahonoraa i ta’na pure, ua î to’na piha taotoraa pirihao i te maramarama, e ua fâ mai te hoê ve‘a no te ra‘i mai tei piihia o Moroni. Te haamana‘o ra o Iosepha e « ua parau oia e e melahi oia na te Atua tei tonohia mai no te afa‘i mai i te parau oaoa e ua fatata te fafauraa ta te Atua i rave e to Iseraela no mutaa iho i te faatupuhia, e e haamata oi‘oi noa te ohipa faaineineraa no te tae-piti-raa mai o te Mesia; e ua tae i te taime e ia porohia te Evanelia i roto i to’na îraa ato‘a ma te puai, i te mau nunaa ato‘a e e faaineinehia te hoê nunaa no te faatereraa mileniuma. Ua faaitehia mai ia‘u e ua maitihia vau ei mauihaa i roto i te rima o te Atua no te faatupu i te tahi o Ta’na mau opuaraa i roto i teie tau tuuraa evanelia hanahana ».6

Ua parau ato‘a’tu o Moroni ia Iosepha e ua tanuhia te mau papa‘iraa tahito tei haaputuputuhia, tei ootihia i ni‘a i te mau api auro e te mau peropheta no mutaa ihora, i ni‘a i te hoê aivi piri noa i to’na vahi nohoraa. Te faaite nei teie nei mau papa‘iraa mo‘a i te aamu no te hoê nunaa ta te Atua i arata‘i mai Ierusalema mai e tae atu i te tuhaa tooa o te râ e 600 matahiti hou te fanauraa o Iesu. O Moroni te peropheta hopea i rotopu i teie nei nunaa tei tanu i te papaa parau, ta te Atua i fafau e faahaere mai i te mau mahana hopea nei. E na Iosepha Semita e iriti i teie buka mo‘a i roto i te reo Peretane.

I roto i na matahiti e maha i muri mai, ua titauhia ia Iosepha ia farerei atu ia Moroni i te aivi i te 22 no tetepa ato‘a no te farii i te tahi atu â iteraa e te mau arata‘iraa. Ua titauhia teie nei mau matahiti faaineineraa e haamaitairaa ia’na ia nehenehe ia’na ia iriti te mau papa‘iraa tahito. Ua ti‘a ia’na ia faaineine no teie hopoi‘a no te faatupuraa i te hoê ohipa e te opuaraaa o taua ohipa ra o te faaite papûraa ïa « i te Ati Iuda e te Etene ato‘a hoi e, o Iesu, o te Mesia ïa, te Atua Mure ore, o te faaite ia’na iho i te mau fenua ato‘a ra » (Api Omuaraa no te Buka a Moromona)

Haamauraa i te basileia o te Atua i ni‘a i te fenua nei

Ua haamata te iritiraa o te Buka a Moromona

A tia‘i noa’i oia no te farii i te mau api auro, ua tauturu o Iosepha Semita i te atuatu i te mau hinaaro pae tino o to’na utuafare. I te matahiti 1825, ua haere atu oia i Harmony, Pennsylvania, no te rave i te ohipa na Josiah Stowell. I reira ua tarahu oia i te piha ta‘otoraa i te utuafare no Isaac e Elizabeth Hale e ua farerei atu i ta raua tamahine o Emma, te hoê orometua haapii tamarii roa, rouru ereere. I te 18 no Tenuare 1827, ua faaipoipohia o Iosepha e Emma i roto Baindridge apato‘a, New York. Noa’tu ua tamatahia to raua faaipoiporaa na roto i te poheraa o ta raua mau tamarii, te mau fifi i te pae faufaa, e to Iosepha mau atearaa pinepine i te utuafare no te raveraa i ta’na mau hopoi‘a, ua here noa o Iosepha e o Emma te tahi i te tahi.

I te 22 no tetepa 1827, e maha matahiti i muri a‘e i to’na itematamuaraa i te mau papaa parau, ua horo‘ahia’tu te reira i roto i te rima o Iosepha. Ia tae râ te mau papaa parau i roto i to’na rima, ua tutava pinepine noa te mau taata ino no to’na oire iti i te eiâ i te reira. No te aperaa i teie nei haamani-ino-raa, i te ava‘e titema 1827, ua hoi atu o Iosepha e Emma i Harmony, i reira te mau metua o Emma i te oraraa. I muri a‘e i to raua faaearaa i reira, ua haamata o Iosepha i te iriti i te mau papaa parau.

I te haamataraa o te matahiti 1828, ua farii o Martin Harris, te hoê taata faaapu ona no Palmyra, i te hoê iteraa papû no te ohipa a te Fatu i te mau mahana hopea nei e ua tere atu oia i Harmony no te tauturu ia Iosepha i te iritiraa. I te ava‘e tiunu no taua matahiti ra, te ohipa a Iosepha no te iritiraa o te hopearaa no te 116 api papa‘i rimahia. Ua ani pinepine o Martin i te peropheta te parau faati‘a ia afa‘i te mau papa‘iraa i to’na utuafare i Palmyra no te faaite atu i te tahi mau melo no te utuafare. Ua taparu te perophetea i te Fatu e ua parauhia oia aita, ua ani râ oia i te Fatu e piti faahou â taime e i muri iho ua faati‘ahia o Martin ia rave i te mau papa‘iraa. A vai ai te mau papa‘iraa i Palmyra, ua mo‘e te reira, e aita roa i ite-faahou-hia mai. Ua rave ê atu te Fatu i te Urima e te Tumima e te mau api mai roto atu i te peropheta no te hoê tau, ma te vaiiho mai ia’na ia faahaehaa e ia tatarahapa. I roto i te hoê heheuraa no ô mai i te Fatu, ua haapii o Iosepha e mea ti‘a ia’na ia măta‘u noa i te Atua hau atu i te taata nei (PH&PF 3). I muri iho, noa’tu e 22 ana‘e to’na matahiti, ua riro to’na oraraa ei hi‘oraa no te paieti mau i te peeraa i te mau faaueraa ato‘a a te Fatu.

I te 5 no eperera 1829, ua tae mai o Oliver Cowdery, te hoê orometua haapii tamarii, e hoê matahiti apî a‘e to’na ia Iosepha, i te fare o Iosepha i Harmony. Ei pahonoraa i te pure, ua farii oia i te hoê iteraa papû e e parau mau te ohipa a te peropheta. E piti mahana i muri mai, ua haamata faahou te ohipa no te iritiraa, na Iosepha e tai‘o e na Oliver e papa‘i.

Faahoiraahia mai te autahu‘araa a te Atua.

A iriti ai o Iosepha e o Oliver i te Buka a Moromona, ua tai‘o raua i te aamu no to te Faaora haereraa’tu e farerei i te mau Ati Nephi i mutaa ihora. I te pae hopea, ua faaoti raua i te ani i te arata‘iraa a te Fatu no ni‘a i te bapetizoraa. I te 15 no me, ua haere raua i te hiti pape no te anavai no Susquehanna, i piha‘i iho i te nohoraa o Iosepha i Harmony, no te pure. Ma to raua maere rahi, ua fâ mai te hoê ve‘a no te ra‘i ia raua, ma te faaite mai e o Ioane Bapetizo oia. Ua horo‘a oia ia raua te autahu‘araa a Aarona e ua haapii ia raua ia bapetizo e ia faatoro‘a te tahi i te tahi. I muri iho, mai tei fafauhia e Ioane Bapetizo, ua fâ ato‘a mai te mau aposetolo tahito o Petero, Iakobo e Ioane ia Iosepha e Oliver e ua horo‘a’tu ia raua te autahu‘araa a Melehizedeka e ua faatoro‘a ia raua ei aposetolo.

Hou teie nei mau farereiraa, ua noaa ia Iosepha e Oliver te ite e te faaroo. I muri iho râ i te mau fâraa mai o te mau ve‘a no te ra‘i, ua mau ato‘a raua i te mana—te mana autahu‘araa e te mana o te Atua o te titauhia no te haamau i Ta’na Ekalesia e no te rave i te mau oro‘a no te faaoraraa.

Te nene‘iraa o te Buka a Moromona e te faati‘araa i te Ekalesia

I roto i te area no te ava‘e eperera e me 1829, ua haere noa i te rahi te taupupu o te ohipa iritiraa a te peropheta i to’na iho fare i Harmony, na roto i te mau hamani-ino-raa. E no reira, ua reva’tu o Iosepha raua o Oliver no te tahi maa taime i te oire pû no Fayette, New York, no te faaoti i te iritiraa, i te fare o Peter Whitmer metua. Ua oti a‘era te iritiraa i te ava‘e tiunu, e piti ava‘e hau i muri a‘e i to Olive haamataraa i te ohipa papa‘i parau no te peropheta. I te ava‘e atete, ua faaau o Iosepha i te taata nene‘i o Egbert B. Grandin i Palmyra, no te nene‘i i te buka. Ua horo‘a tarahu o Martin Harris i to’na fare faaapu ia Grandin tane ei haapapûraa i te aufauraa i te nene‘iraa, e i muri a‘e, ua hoo oia 151 acre o to’na fare faaapu no te aufau pee roa i te tarahu. Ua hoohia te Buka a Moromona i te taata i roto i te fare toa a Grandin i te 26 no mati 1830.

I te 6 no eperera 1830, hoê ahuru ma hoê noa iho mahana i muri a‘e i te hoo-raa-hia te Buka a Moromona, ua tairuru mai te hoê pŭpŭ e 60 taata i roto i te fare raau o Peter Whitmer metua, i Fayette, New York. I reira to Iosepha Semita faati‘araa na roto i te mana te Ekalesia, tei topahia i muri iho na roto i te heheuraa Te Ekalesia a Iesu Mesia i te Feia Mo‘a i te mau Mahana Hopea nei (a hi‘o PH&PF 115:4). E oro‘a oaoa te reira, na roto i te niniiraa rahi o te Varua. Ua faaterehia te oro‘a, ua bapetizohia te feia faaroo, e ua horo‘ahia te horo‘araa a te Varua Maitai, e ua faatoro‘ahia te mau tane i te autahu‘araa. I roto i te hoê heheuraa tei fariihia i roto i te rururaa, ua ma‘iti te Fatu ia Iosepha Semita ei faatere no te Ekalesia: « ei hi‘o, ei iriti parau, ei peropheta, ei aposetolo hoi no Iesu Mesia, ei peresibutero no te Ekalesia na roto i te hinaaro o te Atua te Metua, e te aroha o to oe Fatu o Iesu Mesia » (PH&PF 21:1). Ua faati‘a-faahou-hia te Ekalesia a Iesu Mesia i ni‘a i te fenua nei.

Ketelani, Ohio: Tupuraa o te EkalesiaS

A faaite anaanatae ai te mau melo no te Ekalesia i te parau mau ta ratou i ite, ua tupu oi‘oi noa te Ekalesia faati‘a-apî-hia i te rahi. Aita i maoro roa, ua faati‘ahia te mau amaa i roto i te mau oire no Fayette, Manchester, e Colesville i te tuhaa fenua no New York. I te ava‘e tetepa 1830, i muri noa iho i to Iosepha raua o Emma Semita haereraa’tu mai Harmony, Pennsylvania, haere atu i Fayette, ua heheu maira te Fatu i te peropheta e, e mea ti‘a i te mau misionare « ia haere i rotopu i te mau Ati Lamana » e ora ra i te hiti tooa o te râ no Missouri (PH&PF 28:8). Ua arata‘i te tere o te mau misionare ia ratou na roto i te tuhaa fenua no Ketelani, Ohio, i reira to ratou farereiraa i te hoê pŭpŭ taata faaroo e imi ra i te parau mau e ua faafariuhia mai na 130 taata o ratou, e o Sidney Rigdon ato‘a to roto, tei riro i muri mai ei melo no te Peresideniraa Matamua. Ua nuu te pŭpŭ o te feia mo‘a i te rahi i Ketelani, i te hanereraa a faaite ai te mau melo i te evanelia i te feia ato‘a e haati ra ia ratou.

A tupu ai te Ekalesia i te rahi i New York, ua tupu ato‘a te pato- ‘iraa i te Ekalesia i te rahi. I te ava‘e Titema 1830, ua farii te peropheta i te hoê heheuraa no te faaue i te mau melo no te Ekalesia ia « haere atu i Ohio » (PH&PF 37:1), hau atu i te 400 kilometera i te atea. I roto i te mau ava‘e i muri iho, ua hoo atu te rahiraa o te Feia Mo‘a no New York i to ratou mau fenua, e te rahiraa o te taime, na roto i te pau rahi, e ua rave i te mau tusia i titauhia no te haaputuputu i Ketelani, Ohio. O Iosepha e Emma Semita te mau taata matamua tei hamata i te haere i Ohio, e ua tae atu i Ketelani i te area no te 1 no fepuare 1831

E piti vahi haaputuputuraa no te feia mo‘a.

I te ava‘e tiunu 1831, a tupu ai te Ekalesia i te puai i Ketelani, ua faaue te Fatu i te peropheta e te tahi atu mau taata faatere no te Ekalesia ia tere atu i Missouri. I reira Oia i te heheuraa’tu ia ratou « te fenua no to [ratou] ai‘araa » (a hi‘o PH&PF 52:5, 42–43). I te ava‘e tiunu e tiurai 1831, ua tere atu te peropeheta e te tahi atu mau taata fatata e 1.448 kilometera mai Ketelani e tae atu i te mataeinaa no Iakona, Missouri, i te pae too‘a o te râ no te fenua Marite. I muri noa iho i to’na taeraa’tu, ua farii te peropheta i te hoê heheuraa a te Fatu o te parau ra e « te fenua o Missouri… o te fenua ïa ta‘u i faataa e i haamo‘a ei haaputuputuraa no te feia mo‘a. No reira, o teie hoi te fenua i parauhia ra, e te vahi no te oire no Ziona… Te vahi i parauhia i teie nei o Inidipenideni ra o te vahi pû ïa; te vahi no te hiero ra tei te pae o te too‘a o te râ ïa » (PH&PF 57:1–3).

Ei faatupuraa i te mau tohuraa tei faahitihia e te mau peropheta tahito i roto i te Bibilia, ua haamata o Iosepha Semita e 25 matahiti i te paari i te haamau i te niu no te oire no Ziona i Amerika. I te ava‘e atete 1831, ua peresideni oia i te haamo‘araa i te fenua ei vahi haaputuputuraa e ua haamo‘a oia i te hoê vahi no te hiero. Tau taime poto noa i muri iho, ua ho‘i atu te peropheta i Ohio, i reira oia i faaitoito ai i te tahi o te mau feia haapa‘o ia haaputuputu i Missouri.

Mai te matahiti 1831 e tae atu i te matahiti 1838, ua ora te mau melo no te Ekalesia i Ohio e i Missouri ato‘a. Ua ora te peropheta, te mau melo no te Pŭpŭ no te Tino Ahuru ma Piti Aposetolo e e rave rahi mau melo no te Ekalesia i Ketelani, a haaputuputu atu ai te tahi atu mau melo i Missouri e te arata‘ihia ra ratou e to ratou mau faatere autahu‘araa i reira, i raro a‘e i te arata‘iraa a te peropheta. Ua papa‘i te mau taata faatere no te Ekalesia te tahi e te tahi i te mau rata e ua tere pinepine i rotopu ia Ketelani e Missouri. Ua faanahonahohia te hoê Tĭtĭ i Ketelani i te ava‘e fepuare 1834, e i muri iho i taua matahiti ra te hoê ato‘a Tĭtĭ i te mataeinaa no Clay, Missouri.

Te heheuraa tamau

A ora‘i oia i Ketelani, ua farii te peropheta e rave rahi mau heheuraa a te Fatu no ni‘a i te ohipa no te faahoiraa mai te evanelia i te mau mahana hopea nei. I te ava‘e noema 1831, ua faaoti te feia faatere no te Ekalesia ia nene‘ihia e rave rahi o te mau heheuraa tei haaputuhia, tei piihia te buka no te mau Faaueraa. Ua nene‘ihia teie nei buka i Inidipenideni, Missouri. Area râ i te ava‘e tiurai 1833, ua vavahihia te matini nene‘iraa e ua tutu‘ihia e rave rahi mau api tei nene‘ihia e te mau pŭpŭ taata ino. Maoti te tahi mau api no te buka tei faaorahia mai, aita roa te buka no te mau Faaueraa i noaa faahou i te mau melo no te Ekalesia. I te matahiti 1835 ua nene‘ihia te mau heheuraa tei opuahia ia tuu atu i roto i te buka no te mau Faaueraa, e tae noa’tu i te tahi atu mau heheuraa e rave rahi, i Ketelani i raro a‘e i te i‘oa Te Parau Haapiiraa e te mau Fafauraa.

A ora‘i oia i Ketelani, ua tamau ato‘a te peropheta i ta’na ohipa i ni‘a i te iritiraa a Iosepha Semita no te Bibilia, te hoê ohipa tei haamata na i te matahiti 1830 mai tei faauehia e te Fatu. E rave rahi mau mea papû e te faufaa tei iritihia’tu mai roto atu i te Bibilia i roto i te mau tenetere e rave rahi, e ua arata‘ihia te peropheta e te Varua no te faatitiaifaroraa i te papa‘iraa i roto i te Arii Iakobo o te Bibilia e no te faahoiraa mai i te parau haamaramaramaraa tei mo‘e. Ua arata‘i atu teie ohipa i te faahoi-raa-hia mai te mau parau mau faufaa rahi no te evanelia, e tae noa’tu i te mau heheuraa e rave rahi tei tuuhia’tu i roto i Te Parau Haapiiraa e te mau Parau Fafau. Noa’tu e ua opua te peropheta i te nene‘i i ta’na faatitiaifaroraa no te Bibilia, aita te mau ohipa rû mai te hamaniino- raa i faati‘a ia’na ia nene‘i i te taato‘araa o te reira i roto i to’na oraraa.

Ei tuhaa no ta’na faatitiaifaro faauruhia no te Bibilia, ua farii o Iosepha Semita i te heheuraa o tei riro i teie nei te buka a Mose e te hoê iritiraa faauruhia no Mataio 24, tei piihia i teie nei Iosepha Semita—Mataio. I te matahiti 1835, ua haamata te peropheta i te iriti i te buka a Aberahama mai roto mai i te mau papa‘iraa na roto i te reo Aiphiti tahito ta te Ekalesia i hoo mai. Ua riro te taato‘araa o teie nei mau iritiraa i muri iho ei tuhaa no te Poe Tao‘a Rahi.

I roto i te mau heheuraa ta te peropheta i farii i Ketelani, te vai ra ïa taua mau heheuraa ra tei haamau i te faatereraa o te Ekalesia. I raro a‘e i te arata‘iraa a te Fatu, ua faanahonaho o Iosepha Semita i te Peresideniraa Matamua i te matahiti 1832.7 Ua faanahonaho oia i te Pŭpŭ no te Tino Ahuru ma Piti Aposetolo e te hoê Pŭpŭ no te Hitu Ahuru i te matahiti 1835. Ua faanahonahohia te hoê tîtî i Ketelani i te matahiti 1834. I roto i taua area taime ra, ua haamau ato‘a oia i te mau pŭpŭ no te autahu‘araa a Aarona e a Melehizedeka no te atuatu i te mau hinaaro o te mau melo o te Ekalesia i roto i ta ratou mau paroita.

Te hiero matamua i roto i teie nei tau tuuraa Evanelia

Ei hoê o te mau tuhaa faufaa rahi roa‘e no te Faahoi-raa-hia mai, ua heheu te Fatu ia Iosepha Semita i te faufaa ia vai te mau hiero mo‘a. I te ava‘e titema 1832, ua faaue te Fatu i te feia mo‘a ia haamata i te patu i te hiero i Ketelani, Ohio. Noa’tu e ua ere te mau melo e rave rahi no te Ekalesia i te fare faaearaa maitai, te ohipa, e te maa, ua pahono anaanatae ratou i te faaueraa a te Fatu, e te peropheta i te haaraa i piha‘i iho ia ratou.

I te 27 no mati 1836, ua haamo‘a o Iosepha Semita i te hiero i roto i te hoê niiniiraa rahi o te Varua mai te au i te tau no te Penetekote. Hoê hepetoma i muri iho, i te 3 no eperera 1836, ua tupu te tahi oro‘a hau atu i te faufaa rahi i roto i te aamu no te pae faaroo. Ua fâ mai te Fatu ra o Iesu Mesia ia Iosepha Semita e o Oliver Cowdery i roto i te hiero, ma te parau mai e, « Ua farii au i teie fare nei, e e vai hoi to‘u i‘oa i ô nei; e e faite atu vau ia‘u iho i ta‘u mau taata na roto i te aroha i roto i teie fare nei » (PH&PF 110:7). Ua fâ ato‘a mai e toru na ve‘a no te mau tau tuuraa evanelia no te Faufaa Tahito—Mose, Elia, e Eliaha. Ua faahoi mai ratou i te mau taviri no te autahu‘araa e te mana tei mo‘e maoro i te fenua nei. Tei te peropheta Iosepha Semita ra i teie nei te mana no te haaputuputu ia Iseraela mai na poro e maha no te fenua nei e no te taati amui i te mau utuafare, mai teie nei e a muri noa’tu (A hi‘o PH&PF 110:11–16). Ua pee teie nei faahoi- raa-hia-mai o te mau taviri no te autahu‘araa i te hoho‘a a te Fatu no te horo‘araa i te peropheta « te parau i ni‘a i te parau, te haapiiraa i ni‘a i te haapiiraa; te hoê maa vahi iti i ô nei, e te hoe maa vahi iti i te tahi vahi » (PH&PF 128:21) e tae noa’tu ua faahoihia mai i te fenua nei te îraa no te evanelia a Iesu Mesia.

Pororaa i te Evanelia mure ore

Na roto i te taato‘araa no te tau faatereraa a te peropheta, ua faaue te Fatu ia’na ia tono i te mau misionare no te « poro haere i te evanelia i te mau taata ato‘a » (PH&PF 68:8) Ua ite te peropheta iho i te hopoi‘a teiaha no teie nei faaueraa e ua vaiiho oia i to’na nohoraa e to’na utuafare e rave rahi mau taime no te poro i te evanelia. I te mau matahiti matamua o te Ekalesia, ua piihia te mau misionare ia poro i roto i te mau tuhaa e rave rahi no te fenua Marite e i Canada.

I muri iho, i te tau ve‘ave‘a no te matahiti 1837, ua faauruhia te peropheta ia tono i te mau peresibutero i te fenua Peretane. Ua faaue te peropheta ia Heber C. Kimball, te hoê melo no te Pŭpŭ no te Tino Ahuru ma Piti Aposetolo, ia arata‘i i te hoê pŭpŭ iti misionare i roto i teie nei ohipa rahi. Ma te vaiiho i to’na utuafare fatata i roto i te veveraa, ua reva atu o Elder Kimball ma te faaroo e e arata‘i te Fatu ia’na. I roto i te area hoê matahiti, fatata e 2000 taata tei amui atu i te Ekalesia i te fenua Peretane. I muri iho, ua tono o Iosepha Semita i te mau melo no te Pŭpŭ no te Tino Ahuru ma Piti Aposetolo i te fenua Peretane no te tavini mai te matahiti 1839 e tae atu i te matahiti 1841, e ua manuïa roa ato‘a taua misioni ra. I te matahiti 1841, hau atu i te 6.000 taata o tei farii i te evanelia. Ua reva atu e rave rahi o teie mau taata faafariuhia i te Fenua Marite, o tei faaoraora e tei haapuai i te Ekalesia i roto i te mau tau fifi roa.

Faaru‘eraa ia Ketelani

Ua faaruru te feia mo‘a i Ketelani i te hamani-ino-raa fatata mai te taime mai â i tae atu ai ratou i reira, ua rahi atu â râ te pato‘iraa i te matahiti 1837 e te matahiti 1838. Ua parau te peropheta e « Mai te au i te basileia o te Atua, e haamau te diabolo i te mau taime ato‘a i to’na basileia i te hoê â taime ei pato‘iraa i te Atua » 8 Ua ite te peropheta i te puai no te au ore, a te mau enemi no rapae au i te Ekalesia e te mau taata taiva tei fariu ê atu ia’na. Ua faahapa-hape-hia oia i te mau ohipa ino e rave rahi, ua horohia oia i te tiribuna haavaraa i roto i te mau hororaa tivira e te mau ohipa ino ti‘a ore, e ua faahepohia ia taponi atu i te feia e imi ra i te taparahi ia’na. Ua ti‘a râ oia ma te haapa‘o e te itoito i roto i te mau aehuehuraa e te pato‘iraa tamau i te mau taime ato‘a.

I te hopearaa, ua u‘ana rahi roa te hamani-ino-raa i Ketelani. I te ava‘e Tenuare 1838, ua faahepohia te peropheta e to’na utuafare ia faaru‘e ia Ketelani e ia horo atu e imi i te parururaa i Far West, Missouri. I te hopea no te matahiti, ua pee atu te rahiraa o te Feia Mo‘a i Ketelani ia’na, ma te vaiiho i muri ia ratou to ratou mau nohoraa e to ratou hiero tei herehia e ratou.

Te feia mo‘a i Missouri

Ti‘avaruraa mai roto atu i te mataeinaa no Iakona e te taahiraa no te puhaparaa no Ziona

A tutava noa’i te feia mo‘a no Ketelani i te haapuai i te Ekalesia i te vahi e nohohia e ratou, te na reira ato‘a ra te tahi atu mau melo e rave rahi i te mataeinaa no Jackson, Missouri. Ua haamata te feia mo‘a i te mau mahana hopea nei i te faaea i roto i te mataeinaa i te tau ve‘ave‘a no te matahiti 1831. E piti matahiti i muri iho, fatata e 1.200 Feia Mo‘a tei numerahia, aore râ te hoê i ni‘a i te toru o te huiraatira i reira.

Ua haafifi te tae-rahi-raa mai o te Feia Mo‘a i te mau taata tei faaea maoro i te reira tuhaa fenua. Ua măta‘u te mau taata no Missouri o te riro atu te mana politita i roto i te rima o te taata tei tae apî mai, e te rahiraa o teie mau taata tae apî mai e mau taata ïa no te tuhaa apatoerau no te Fenua Marite e tei ore i turu i te peu faatîtîraa taata a to te mau tuhaa fenua apato‘a. E mana‘o ino ato‘a te mau taata no Missouri i te mau parau haapiiraa taa ê a te Feia Mo‘a i te mau Mahana Hopea nei—mai te ti‘aturiraa i roto i te Buka a Moromona, te heheuraa apî, e te haaputuputuraa i Ziona—e ua au ore ratou i te feia mo‘a i te mau mahana hopea nei no to ratou tapihooraa i rotopu noa ia ratou iho. Aita i maoro roa ua haamata te mau taata ino e te mau nuu no taua tuhaa fenua ra i te hamani ino i te feia mo‘a e i te ava‘e novema 1833 ua tiavaru atu ia ratou i rapae au i te mataeinaa no Jackson. Ua horo te rahiraa o te feia mo‘a i te pae apatoerau na roto i te anavai no Missouri i te mataeinaa no Clay i Missouri.

Ua pe‘ape‘a roa o Iosepha Semita no ni‘a i te oraraa hepohepo o te feia mo‘a no Missouri. I te ava‘e atete 1833 ua papa‘i oia mai Kirtland i te feia faatere no Missouri: « E te mau taea‘e e, ahani e tei ô na vau ia outou ra e rave ïa vau i te hoê tuhaa i roto i to outou mau mauiuiraa, e noa’tu e natura taata o te ape ra i te mauiui, eita roa to‘u varua e vaiiho ia outou i roto i te pohe, ia tauturu mai te Atua ia‘u. E, e a oaoa, no te mea te fatata maira hoi to tatou ora. E te Atua, a faaora na i to‘u mau taea‘e i Ziona ».9

I te ava‘e fepuare 1834, ua farii o Iosepha Semita i te hoê heheuraa no te faaue ia’na ia arata‘i i te hoê pŭpŭ taata mai Ketelani e haere atu i Missouri no te tauturu i te feia mo‘a e mauiui nei e ia tauturu ia faahoihia ratou i ni‘a i to ratou ra mau fenua i te mataeinaa no Iakona (a hi‘o PH&PF 103). Ei pahonoraa i te faaueraa a te Fatu, ua faanahonaho te peropheta i te hoê pŭpŭ taata tei piihia Te puhaparaa no Ziona no te haere atu i Missouri. I te ava‘e no me e no tiunu 1834, ua haere ti‘atu te pŭpŭ, tei hau atu i te 200 melo, i te pae tooa o te râ no Ohio, Indiana, Illinois, i Missouri. Ua faaruru ratou e rave rahi mau fifi, mai te ma‘i cholera. I te 22 no tiunu 1834, a fatata’tu ai te pŭpŭ i te mataeinaa no Iakona, ua farii te peropheta i te hoê heheuraa ia faaorehia te puhaparaa. Ua fafau râ te Fatu e e faaorahia o Ziona i To’na iho tau (A hi‘o PH&PF 105:9–14). I muri a‘e i te faanahonahoraa i te hoê tītī i te mataeinaa no Clay e o David Whitmer ei peresideni, ua hoi atu te peropheta i Ohio.

Noa’tu e, aita i noaa mai i te puhaparaa no Ziona te mau fenua o te feia mo‘a, ua riro râ te reira ei haapiipiiraa faufaa rahi no te mau taata faatere no te Ekalesia no a muri a‘e, no te mea ua haapii te mau taata i roto i taua pŭpŭ ra i te mau parau tumu no te faatereraa parau-ti‘a na roto i te hi‘oraa o te peropheta e ta’na mau haapiiraa. I roto i te hoê putuputuraa a te mau melo no te puhaparaa no Ziona e te tahi atu mau melo no te Ekalesia tei tupu i Ketelani i te 14 no fepuare 1835, ua faanahonaho te peropheta i te Pŭpŭ no te Tino Ahuru ma Piti Aposetolo. E piti hepetoma i muri iho, ua faanahonaho oia i te hoê pŭpŭ no te Hitu Ahuru. Ua riro na e iva o na melo no te Pŭpŭ no te Tino Ahuru ma Piti Aposetolo e te taato‘araa o te mau melo no te pŭpŭ o te Hitu Ahuru ei melo no te puhaparaa no Ziona.

Te haamauraa i te pae apatoerau no Missouri

E rave rahi mau melo no te Ekalesia tei ora i te mataeinaa no Clay, Missouri tae roa’tu i te matahiti 1836, i to te feia no taua mataeinaa ra parauraa e eita ratou e paruru i te mau melo no te Ekalesia. No reira ua haamata te feia mo‘a i te faanuu atu i te pae apatoerau no Missouri, e ua faaea te rahiraa o ratou i roto i te mataeinaa no Caldwell, te hoê mataeinaa apî tei faanahonahohia e te apooraa iriti ture no te tuhaa fenua no te farii i te feia mo‘a i te mau mahana hopea nei tei faatea-ê-hia. I te matahiti 1838 ua amuihia’tu ratou e te tahi pŭpŭ rahi o te feia mo‘a tei faahepohia ia faaru‘e i te oire no Ketelani. Ua tae atu te peropheta e to’na ra utuafare i taua ava‘e mati ra i Far West, te vahi nohoraa o te feia mo‘a i te mau mahana hopea nei o te tupu noa’tura i te rahi i roto i te mataeinaa no Caldwell, e ua haamau oia i te pû o te Ekalesia i reira. I te ava‘e Eperera ua faaue te Fatu ia Iosepha Semita ia patu i te hoê hiero i Far West (a hi‘o PH&PF 115:7–16).

Te mea pe‘ape‘a râ, mea poto roa te oraraa hau o te feia mo‘a i te tuhaa apatoerau no Missouri. I te tau haapoheraa raau, ua hamani ino e ua aro faahou te mau taata iino e te mau nuu faehau i te feia mo‘a i te mau mahana hopea nei. A tahoo ai e a paruru ai te mau melo no te Ekalesia ia ratou iho, ua tape‘ahia o Iosepha Semita e te tahi atu mau taata faatere no te Ekalesia na roto i te mau haavareraa i te hau fenua. I te ava‘e novema ua tape- ‘ahia ratou i te fare auri i Inidenipeni e i Richmond, Missouri; e i te 1 no titema, ua afa‘ihia ratou i te fare tape‘araa no Liberty, Missouri. I taua tau to‘eto‘e ra, ua mauiui te peropheta e to’na mau hoa i roto i te oraraa ati mau. Ua tape‘ahia ratou i te fare auri—i roto i te hoê piha i raro i te fare—e vahi pouri, to‘eto‘e, e te reporepo—e ua horo‘ahia mai te mau maa iino e aita ratou e nehenehe e amu maoti râ na roto i te poia. Ua faaite te peropheta i to’na oraraa e te oraraa o te feia mo‘a mai te « hoê tamataraa no to tatou faaroo mai to Aberahama ra ».10

A tape‘ahia’i te peropheta i te fare auri, tauasini feia mo‘a i te mau mahana hopea nei tei faahepohia e tae noa’tu i to te peropheta iho utuafare, ia faaru‘e i to ratou mau nohoraa i Missouri i roto i te tau to‘eto‘e e te tau mahanahana no te matahiti 1838–1839. I te 7 no mati 1839, ua papa‘i o Emma ia Iosepha mai Quincy, Illinois atu: « Aore roa e taata maori râ o te Atua ana‘e tei ite i te mau feruriraa no to‘u nei mana‘o e te mau iteraa o to‘u aau a faaru‘e ai au i to tatou fare e to tatou nohoraa e te rahiraa o te mau mea ato‘a ta taua i fatu maori râ ta taua mau tamarii, e ua haere atu vau i rapae au i te tuhaa fenua no Missouri, ma te vaiiho ia oe ia tape‘ahia i roto i taua fare tape‘araa o oe ana‘e ra ».11 I raro a‘e i te faatereraa a Brigham Young e a te tahi atu feia faatere no te Ekalesia, ua arata‘ihia te feia mo‘a i te hitiaa o te râ i Illinois.

Te mau matahiti i Nauvoo

Taata faatere herehia e To’na Nunaa.

I te ava‘e eperera 1839, ua afa‘i-ê-hia’tu te peropheta e to’na mau hoa mai te fare tape‘araa no Liberty e haere atu i Gallatin, Missouri na roto i te taui-raa-hia te vahi haavaraa. A taui faahou ai te feia mau auri i to ratou ra fare tape‘araa, mai Gallatin e tae atu i Columbia, Missouri, ua faati‘a te mau taata tia‘i ia ratou ia horo atu i rapae au i to ratou vahi tape‘araa tano ore. Ua haere atu ratou i Quincy, Illinois, i reira te rahiraa o te mau melo no te Ekalesia i haaputuputu ai i muri a‘e i to ratou hororaa mai Missouri atu. Aita i maoro roa, i raro a‘e i te arata‘iraa a te peropheta, ua haamata te Feia Mo‘a i te patu i te nohoraa e 80 kilometera i te pae apatoerau no Commerce, Illinois, te hoê oire iti i te hiti o te anavai no Mississipi. Ua horo‘a o Iosepha i te i‘oa o te oire o Nauvoo, i te mau matahiti i muri iho ua haaputuputu atu te mau melo e te mau melo faafariu-apî-hia i Nauvoo mai te fenua Marite mai, Canada, e Peretane, ma te faariro i te reira tuhaa fenua ei tuhaa fenua taata roa‘e i Illinois.

Ua faati‘a o Iosepha e Emma i to raua nohoraa i te pae anavai i roto i te hoê fare raau na‘ina‘i, o tei riro ei piha toro‘a no te peropheta i te mau mahana matamua no Nauvoo. Ua faaapu oia no te imi i te ora e ua faatere oia i te hoê fare toa i muri iho. No te mea râ, ua titau rahi ta’na ohipa i roto i te Ekalesia e ta’na mau hopoi‘a tivira i to’na taime, ua ite te peropheta e, e mea fifi roa no te haapa‘o i te mau hinaaro pae tino o to’na utuafare. I te ava‘e atopa 1841 teie ïa ta’na mau faufaa tei tabulahia mai « o Charley ruau (hoê puaahorofenua) tei horo‘ahia ia’na i Ketelani, e piti na ria, e piti na raoro ruau e e maha raoro apî, te hoê puaatoro ruau o ta te hoê taea‘e i Missouri i horo‘a na’na, ta’na Major ruau (hoê uri)… e te tahi maa parahiraa e iri amuraa no te fare ».12

I te hopea ava‘e no te matahiti 1843 ua faanuu atu te peropheta e to’na utuafare i te tahi atu pae o te puromu i roto i te hoê fare tahua piti apî tei piihia te Mansion House. I taua taime ra e maha ta Iosepha e Emma tamarii e ora ra: No huna noa’tu ra raua e ono o ta raua mau tamarii here, e e fanauhia mai â hoê faahou i muri mai i te pohe o Iosepha. Teie te i‘oa o na tamarii hoê ahuru ma hoê; o Alvin, fanauhia i te matahiti 1828, e o tei pohe i muri noa mai i to’na fanauraa; e na maehaa o Thadeus e o Louisa, fanauhia i te matahiti 1831, o tei pohe i muri noa mai i to raua fanau-raa-hia; e na maehaa faaamu o Joseph e o Julia, fanauhia ia John e ia Julia Murdock i te matahiti 1831 e ua horo‘ahia’tu na Iosepha e na Emma i muri mai i te pohe o te Tuahine Murdock i muri mai i te fanauraa (Ua pohe Joseph 11 ava‘e i te matahiti 1832)13; Ua fanauhia mai Joseph III i te matahiti 1832; Frederick, i te matahiti 1836; Alexander, fanauhia i te matahiti 1838; Don Carlos, fanauhia i te matahiti 1840, o tei pohe i te rae‘a-raa-hia to’na 14 ava‘e; te hoê ato‘a tamaiti i te matahiti 1842 o tei pohe i taua iho mahana; E o David, fanauhia i te matahiti 1844, fatata e pae ava‘e i muri iho i te maratiri o to’na metua tane.

I Nauvoo, i roto i to’na faatereraa ato‘a, e mea au na te peropheta e parahi i rotopu i te feia mo‘a. Ua parau oia no ni‘a i te oire e to’na huiraatira, « teie te vahi nenenehe roa‘e e te taata maitai roa‘e i raro a‘e i te ra‘i nei ».14 I to ratou pae, ua here te Feia Mo‘a ia’na e ua ite ratou e e hoa oia no ratou, ma te pii pinepine atu ia’na « te taea‘e Iosepha ». Ua parau te hoê taata faafariuhia e « te vai nei te hoê mana i roto i to’na huru o te huti nei ia’na ra te mau taata ato‘a tei matau ia’na ».15 « aita oia e faahua nei i te riro ei taata aore to’na e paruparu e te hapahapa » ta te hoê ïa taata e noho ra i Nauvoo i papa‘i. « E taata oia eita e nehenehe ia outou ia ore e au ia’na… aita ato‘a oia e te‘ote‘o no to’na hanahana mai ta te mau taata e rave rahi e mana‘o ra, e hoa râ oia no te mau taata maitai ato‘a ».16 Ua papa‘i o William Clayton, te hoê taata Peretane tei faafariuhia, i to’na utuafare mai Nauvoo atu no ni‘a i te peropheta i te na-ô-raa e, « oia mau ua hinaaro vau ia riro mai taua huru taata ra ».17

Ua horo‘a te peropheta e rave rahi mau a‘oraa i Nauvoo, e e mea au roa na te mau melo no te Ekalesia ia faaroo ia’na, no te mea ua haapii oia ma te puai i te mau parau mau i heheuhia no te evanelia. Ua haamana‘o o Angus M. Cannon e: « Aita roa‘e au i faaroo ia’na i te a‘oraa ma te ore e faaanaanatae i to‘u tino taato‘a e o te tura‘i i to‘u aau ato‘a ia faahanahana i te Fatu ».18 Ua parau o Brigham Young e: « Aita roa‘e au i ma‘iri i te hoê taime no te haere atu na muri i te peropheta Iosepha e no te faaroo atu ia’na ia a‘o i mua i te taata aore râ i te vahi mo‘emo‘e, ia nehenehe ia‘u ia apo mai i te maramarama no roto mai i te puna no reira mai hoi ta’na a‘oraa, ia nehenehe ia‘u ia farii i te reira e ia faahaere mai i te reira i te taime hinaarohia… Ua hau atu te faufaa no taua mau taime ra i te mau tao‘a ato‘a o te ao nei ».19

Ua haere te aravihi o Iosepha Semita i rapae au i ta’na mau hopoi‘a i te pae faaroo. I Nauvoo ua faao te peropheta i roto i te mau ohipa tivira, te ture, te imiimiraa faufaa, te haapiiraa e te nuu faehau. Ua hinaaro oia ia horo‘a te oire no Nauvoo i te mau maitai ato‘a e te mau rave‘a ato‘a no te nuuraa i mua i te pae ta‘ere e te pae tivira o to’na huiraatira. I te ava‘e tenuare 1844, no te mea hoi e aita oia i mauruuru i to te feia faatere no te tuhaa fenua e no te hau Marite oreraa i faatitiaifaro i te mau ti‘araa taata e te mau fenua tei faaerehia i te feia mo‘a i Missouri, ua faaite o Iosepha Semita e te horo nei oia no te ma‘itiraa no te peresideniraa no te Hau Marite. Noa’tu e ua ite te mau taata hi‘opo‘a e rave rahi e aita ona e manuia i te ma‘itiraa, ua riro râ to’na hororaa ei faaiteraa i te huiraatira no ni‘a i te ofati-raa-hia i ni‘a i te hoê faito huru rahi te mau ti‘araa taata haamanahia o te feia mo‘a. Ua parau te peropheta i te hoê taime e « e ti‘araa aifaito to te mau taata ato‘a ia amu i te maa hotu o te tumu raau rahi no te ti‘amâraa o te nunaa ».20

Ia mo‘a to Iehova: Te paturaa i te hoê hiero i te Atua i Nauvoo

A faahepohia’i te feia mo‘a ia faaru‘e i te oire no Ketelani, ua vaiiho ratou i muri te hiero ta ratou i rohi no te patu. Tera râ e farii fahou â ratou i te hoê hiero mo‘a i rotopu ia ratou, no te mea ua faaue te Fatu ia ratou ia haamata i te patu i te hoê hiero i Nauvoo. Ua haamata te ohipa i te tau haapoheraa raau no te matahiti 1840, e ua tuuhia te mau ofa‘i tihi i te 6 no eperera 1841 i roto i te hoê oro‘a tei peresidenihia e te peropheta. Ua riro te paturaa i te hiero no Nauvoo te hoê o te mau opuaraa paturaa fare o tei hau i te faufaa rahi i te pae tooa o te râ o te fenua Marite. Ua titau te paturaa i te hiero i te feia mo‘a ia rave i te mau faatusiaraa rahi mau, e no te rahi hoi te taata o te tae mai i roto i te oire apî, e mea vêvê te rahiraa o te mau melo no te Ekalesia.

Ua haamata te peropheta i te haapii i te parau haapiiraa no te bapetizoraa i te feia pohe i te 15 no atete 1840. No te mea hoi e no haamata noa’tu ra te paturaa o te hiero, ua haamata ïa te Feia Mo‘a i te rave i te mau bapetizoraa no te feia pohe i roto i te mau anavai e te mau tahora pape e vai ra i reira. I te ava‘e tenuare 1841, ua heheu te Fatu e faahaere-noa-hia teie raveraa e tae noa- ’tu i te taime e ravehia ai te mau bapetizoraa i roto i te hiero (a hi‘o PH&PF 124:29–31). I roto i te tau ve‘ave‘a e te tau haapoheraa raau no te matahiti 1841, ua patu te Feia Mo‘a i te hoê vahi bapetizoraa raau, no te hoê taime poto noa, i roto i te niu o tei heru-apî-hia o te hiero. Ua haamatahia te mau bapetizoraa no te feia pohe i roto i teie nei vahi i te 21 no Novema 1841.

I te matahiti 1841 ua ravehia te mau taatiraa matamua o te mau tane e te mau vahine e i te matahiti 1843 ua tai‘o te peropheta i te heheuraa o te faaite ra i te natura mure ore no te fafauraa no te faaipoiporaa (a hi‘o PH&PF 132). Ua faaitehia o te peropheta ana‘e te mau parau tumu no teie heheuraa i te matahiti 1831.21 Mai tei faauehia e te Atua, ua haapii ato‘a oia i te parau haapiiraa no te faaipoipoiraa vahine rau.

No te mea hoi te hiero e hope i te patuhia no te tahi taime noa, ua ma‘iti o Iosepha Semita i te faatere i te oro‘a hiero i rapae au i te mau papa‘i mo‘a o te hiero. I te 4 no Me 1842, i te piha teitei o ta’na fare toa piriti uteute i Nauvoo, ua faatere te peropheta i te mau oro‘a matamua no te hiero i te hoê pupu iti o te mau taea‘e, e tei roto ato‘a o Brigham Young. Aita te peropheta i ora no te ite i te hopearaa o te paturaa no te hiero no Nauvoo. Tera râ i te mau matahiti 1845 e 1846 e rave rahi tauasini feia mo‘a tei farii i te oro‘a hiero na roto mai ia Brigham Young e ua farii te tahi i teie nei mau haamaitairaa na roto mai i te peropheta.

Ua tae te tau faatereraa a Iosepha Semita i te hopea.

A oaoa noa’i te feia mo‘a i te oraraa hau i Nauvoo, ua rahi noa- ’tu â te hamani-ino-raa i ni‘a i te peropheta, e ua ite oia e te fatata ra ta’na misioni i ni‘a i te fenua i te hope. I roto i te hoê rururaa e ore roa e mo‘ehia i te ava‘e mati 1844, ua faaue te peropheta i te Pŭpŭ no te Tino Ahuru Ma Piti Aposetolo ia faatere i te Ekalesia i muri a‘e i to’na poheraa, ma te faataa atu e tei ia ratou ra te mau taviri e te mana ato‘a e titauhia no te rave i te reira. Ua parau o Wilford Woodruff, e melo no te Pŭpŭ no te Tino Ahuru ma Piti Aposetolo i taua taime ra: « Te faaite nei au i to‘u iteraa papû e i te omuaraa no te tau mahanahana no te matahiti 1844, i Nauvoo, ua haaputuputu te peropheta Iosepha Semita i te mau aposetolo e ua horo‘a oia ia ratou i te mau oro‘a no te Ekalesia e te basileia o te Atua. E te mau taviri e te mau mana ato‘a ta te Atua i tuu i ni‘a iho ia’na, ua taati oia i te reira i ni‘a i to matou nei upoo, e ua parau oia ia matou e, e ti‘a ia matou ia faaetaeta i to matou mau tapono e ia amo i teie basileia, ia ore matou e faahapahia… Ua teatea to’na hoho‘a mata mai te tapau te huru, e ua tapo‘ihia oia e te hoê mana tei ore roa i itehia e au na mua’tu i roto i te hoê taata i te tino nei ».22 I muri a‘e i te poheraa o te peropheta, ua vai mai te hopoi‘a no te Ekalesia e te basileia o te Atua i ni‘a i te fenua nei i ni‘a i te Pŭpŭ no te Tino Ahuru ma Piti Aposetolo.

I te ava‘e tiunu 1844 ua tae mai te hoê faahaparaa hape no te faatupu i te arepurepu i ni‘a i te peropheta. Noa’tu e ua faaorehia teie nei faahaparaa i Nauvoo, ua onoono râ te tavana rahi no Illinois, o Thomas Ford, ia haavahia o Iosepha no taua faahaparaa ra i Carthage, Illinois, te pû no te mataeinaa no Hancock. I to te peropheta e to’na tuaane Hyrum taeraa’tu i Carthage, ua matara raua i te faahaparaa matamua no te aufauraa i te tahi tino moni, tera râ ua faahapahia i muri mai no te haavareraa i te tuhaa fenua no Illinois, e ua tape‘ahia i roto i te fare auri no te oire.

I te avatea ve‘ave‘a e te haumi no te 27 no tiunu 1844, ua tomo atu te mau taata iino ma te hoho‘a mata tei faaereerehia i roto i te fare tape‘araa e ua taparahi pohe roa ia Iosepha e o Hyrum Smith. Fatata e toru hora i muri iho, ua faatae o Willard Richards e o John Taylor,i roto ato‘a na hoi raua i te fare tape‘araa e na taata toopiti tei taparahi-pohe-hia, i te hoê parau poro‘i oto i to Nauvoo: « Fare tape‘araa no Carthage, Hora 8:05 i te pô, 27 no tiunu 1844, Ua pohe o Iosepha e o Hyrum… Ua rave-vitiviti-hia teie taparahiraa taata ».23 I te 38raa o to’na matahiti, ua taati te peropheta Iosepha Semita i to’na iteraa papû i to’na ra toto. Ua hope ta’na ohipa i roto i te tahuti nei, ua haamauhia te Ekalesia e te basileia o te Atua no te taime hopea i ni‘a i te fenua nei, ua taparahi-pohe-hia o Iosepha Semita na te mau ofa‘i pupuhi a te feia taparahi taata. Teie ta te Fatu iho i parau no ni‘a i te peropheta Iosepha Semita: « O[Iosepha Semita] ta‘u i tiaoro atu na roto i ta‘u mau melahi, ta‘u mau tavini tauturu, e na roto i to‘u iho re‘o mai roto mai i te ra‘i, ia faatupu mai i ta‘u ohipa; o te reira niu ra ta’na hoi i patu, e ua haapa‘o maitai hoi; e ua rave au ia’na ia‘u iho nei. E rave rahi tei maere no to’na poheraa; area râ ua titauhia ïa ia taati atu oia i ta’na faaite i to’na toto, ia faaturahia mai oia e ia faahapahia’tu hoi te feia parau ti‘a ore » (PH&PF 136:37–39).

Iosepha Semita, e peropheta rahi, e hi‘o, e e heheu parau no te mau mahana hopea nei, te hoê tavini itoito e te haapa‘o maitai a te Atua Teitei Roa ra. Ua faaite te peresideni Brigham Young; « Aita vau e mana‘o nei e, te ora nei te hoê taata i ni‘a i te fenua o tei mâtau maitai ia’na hau atu ia‘u nei; e te faaite papû nei au i te parau e, taa‘e atu ia Iesu Mesia, aita e taata maitai atu tei ora aore râ o te ora nei i ni‘a iho i teie nei fenua. O vau to’na ite ».24

Te mau nota

  1. Wilford Woodruff, Deseret News: Semi-Weekly, 25 no Novema 1873, 1.

  2. No te mea hoi e iva ana‘e o na tamarii hoê ahuru ma hoê a Iosepha Semita metua e a Lucy Mack Semita tei ora mai, i te rahiraa o te taime, ia faahitihia te parau no te mau melo o te utuafare, o to ratou ïa utuafare e iva tamarii. Ua tauiui noa te huru papa‘i o te i‘oa o te tuahine o Iosepha o Katharine i roto i to’na oraraa, mai ia Catherine.

  3. Joseph Smith, History 1832, p. 1; Letter Book 1, 1829–35, Joseph Smith, Collection, Te haaputuraa parau a te Ekalesia, Te Ekalesia a Iesu Mesia i te Feia Mo‘a i te mau Mahana Hopea nei, Salt Lake City, Utah

  4. Joseph Smith, History 1832, p 1; Letter Book 1, 1829–35, Joseph Smith, Collection, Te haaputuraa parau a te Ekalesia.

  5. History of the Church, 4:536–37; no roto mai i te hoê rata ta Iosepha Semita i papa‘i na roto i te aniraa a John Wentworth e o George Barstow, Nauvoo, Illinois, nene‘ihia i roto i te Times and Seasons, 1 no mati 1842, 707.

  6. History of the Church, 4:536–37; no roto mai i te hoê rata ta Iosepha Semita i papa‘i na roto i te aniraa a John Wentworth e George Barstow, Nauvoo, Illinois, nene‘ihia i roto i te Times and Seasons, 1 no mati 1842, 707.

  7. Te Peredeniraa Matamua i te haamataraa o Iosepha Semita ïa ei peresideni e o Sidney Ridgon e o Jesse Gause ei na tauturu. Tau ava‘e i muri a‘e i to’na riroraa ei melo no te Peresideniraa Matamua, ua faaru‘e o Jesse Gause i te Ekalesia. I te 18 no mati 1833 ua faataahia o Frederick G. Williams ei tauturu i roto i te Peresideniraa Matamua.

  8. History of the Church, 6:364; no roto mai i te hoê a‘oraa tei horo‘ahia e Iosepha Semita i te 12 no me 1844, i Nauvoo, Illinois; faaitehia mai e Thomas Bullock.

  9. Te tahi papa‘iraa tei papa‘ihia e Iosepha Semita i ni‘a i te hoê rata a Oliver Cowdery i te Feia Faatere no te Ekalesia i te mataeinaa no Iakona, Missouri, 10 no atete 1833, Ketelani, Ohio, haaputuraa parau a te Ekalesia.

  10. History of the Church, 3:294; no roto mai i te hoê rata a Iosepha Semita e a te tahi atu mau taata ia Edward Partridge e te Ekalesia, 20 no mati 1839, fare tape‘araa no Liberty, Liberty, Missouri.

  11. Rata na Emma Semita ia Iosepha Semita, 7 no mati 1839, Quincy, Illinois: i roto i te Letter Book 2, 1837–43, p. 37, Joseph Smith, Collection, Haaputuraa parau a te Ekalesia.

  12. History of the Church, 4:437–38; faatomaraa faatanohia i to tatou tau; no roto mai i te hoê rata a te Tino Ahuru ma Piti Aposetolo i te mau « taea‘e tei purara na ni‘a i te fenua Marite » 12 no atopa 1841, Nauvoo, Illinois, nene‘ihia i roto i te Times and Seasons, 15 no atopa 1841, 569.

  13. I te ava‘e Me 1831, i muri noa mai i te poheraa o ta raua iho na maehaa, ua faaamu Iosepha e o Emma i na maehaa fanau apî a na melo no te Ekalesia o John e Julia Murdock. Teie to raua na i‘oa o Joseph e o Julia. Ua pohe te Tuahine Murdock i roto i to’na fanau, ua ani atu te Taea‘e Murdock inaha hoi e aita e metua vahine faahou no teie na tamarii iti, i te utuafare Semita ia atuatu i teie na maehaa.

  14. History of the Church, 6:554; faahitiraa parau a Iosepha Semita i te 24 no tiunu 1844 i Nauvoo, Illinois; faaitehia mai e Dan Jones.

  15. Mary Isabella Horne, « Testimony of Sister M. Isabella Horne », Woman’s Exponent, Tiunu 1910, 6.

  16. Rata na George W. Taggart i to’na mau taea‘e i New Hampshire, 10 no tetepa 1843, Nauvoo, Illinois; i roto i te Albert Taggart, Correspondence, 1842–48 and 1860, Haaputuraa parau a te Ekalesia.

  17. Rata na William Clayton i te mau melo no te Ekalesia i Manchester, fenua Peretane, 10 no titema 1840, Nauvoo, Illinois, haaputuraa parau a te Ekalesia.

  18. Angus M. Cannon, i roto « Joseph, the Prophet », Salt Lake Herald Church and Farm Supplement, 12 no tenuare 1895, 212

  19. Brigham Young, Deseret News: Semi-Weekly, 15 no tetepa 1868, 2

  20. History of the Church, 3:304; i roto i te hoê rata a Iosepha Semita e te tahi atu mau taata i te taata ra o Edward Partridge e te Ekalesia, 20 no mati 1839, Fare tapearaa no Liberty, Liberty, Missouri.

  21. A hi‘o i te Te Parau Haapiiraa e te mau Parau Fafau 132, upoo tuhaa.

  22. Wilford Woodruff, faahitiraa parau tei parauhia i te 12 no mati 1897, i Salt Lake City, Utah; i roto i te Journal History of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, 12 no mati 1897, 2.

  23. History of the Church, 6:621–22; no roto mai i te hoê faaueraa a Willard Richards e o John Taylor, 27 no tiunu 1844, Carthage, Illinois

  24. Brigham Young, Deseret News, 27 no atete 1862, 65.

Hōho’a
log home

I te taime o te orama matamua, te ora ra Iosepha Semita e to’na utuafare i roto i te hoê fare raau i Palmyra, i New York.

Hōho’a
map of Palmyra

Te Fare Faaapu a Martin Harris

Te Vahi Hunaraa o Alvin Smith

Te Fare Nene‘‘iraa a E.B. Grandin

Te Fare Faaapu a Joseph Smith Metua

Te Fare Raveraa Ohipa a Iosepha Semita Metua

Uru Raau Mo‘a

Fare raau o Joseph Smith metua

Aivi no Cumorah

Te Oire no Palmyra

Oire no Macedon

Oire no Palmyra

Mataienaa no Wayne

Mataienaa no Ontario

Oire no Manchester

Oire no Farmington

Mataienaa no Wayne

Mataienaa no Ontario

Faataheraa pape no Erie

Red Creek

Te anavai iti pape no Hathaway

Te puromu no Stafford

Te puromu o Stafford

N

Maile

0

1/2

1

Kilometera

0

1

2

I roto i te oire no Palmyra, New York, rave rahi mau ohipa faufaa tei tupu i roto i te aamu o te Ekalesia i reira, oia’toa te orama matamua e to Moroni mau farereiraa ia Iosepha Semita.

Hōho’a
Sacred Grove

Te uru raau mo‘a i te matahiti 1907. I te tau faatupuraa raau o te matahiti 1820, ua haere Iosepha Semita tamaiti i roto i te uru raau piri mai i to’na fare no te pure ia arata‘ihia e te Fatu.

Hōho’a
Emma Smith

Emma Smith

Hōho’a
Peter Whitmer Sr. home

Te hoho‘a fare o Peter Whitmer Metua i Fayette, New York. Ua faati‘ahia teie fare tei hamani-faahou-hia i ni‘a i te vahi i reira te peropheta faanahonahoraa i te Ekalesia i te 6 no Eperera 1830.

Hōho’a
Church history sites

Independence

Richmond

Liberty

Far West

Adamu-onidi-Ahamana

Nauvoo

Carthage

Quincy

Kirtland

Hiram

Washington, D.C.

Philadelphia

New York City

Colesville

Harmony

Manchester

Palmyra

Fayette

Sharon

E Fenua Fatuhia e te Hau Tei Faanahonaho-Ore-Hia

Missouri

Iowa

Wisconsin

Illinois

Michigan

Indiana

Kentucky

Tennessee

CAROLINA PAE APATO‘ERAU

Virginia

Ohio

Pennsylvania

New York

Vermont

N.H.

Canada

Te Moana no Atalanitika

Anavai no Mississipi

E mau vahi faufaa no te aamu o te Ekalesia i mutaa ihora e no te oraraa o te peropheta Iosepha Semita.

Hōho’a
Kirtland Temple

Te hiero no Kirtland i te matahiti 1900. Ua patuhia teie hiero na roto i te faatusiaraa a te feia mo‘a area râ, ua faaru‘ehia i muri mai i te mau hamani-ino-raa o tei tu‘aruhia mai Kirtland atu.

Hōho’a
Liberty Jail

Te fare tape‘araa no Liberty, i reira te peropheta Iosepha Semita i tape‘ahia’i i te tau to‘eto‘e no te matahiti 1838–39.

Hōho’a
Mansion House

Te Mansion House i Nauvoo. Ua nuu atu te peropheta Iosepha Semita e to’na utuafare i reira i te ava‘e Atete 1843.

Hōho’a
Nauvoo Temple

Te hiero no Nauvoo i te ropuraa o te matahiti 1840. Ua taninahia te hiero i te matahiti 1848 i muri mai i to te feia mo‘a faahepo-raa-hia ia faru‘e i Nauvoo e ua vai te tahi mau tuhaa o te mau patu tei haamouhia e te hoê mata‘i puahiohio, e o tei hahuhia i muri mai.

Hōho’a
Carthage Jail

Te fare tape‘araa no Carthage, i reira te peropheta Iosepha Semita e to’na ra taea‘e Hyrum i maratirihia’i i te 27 no Tiunu 1844.