2010–2019
ʻEiki, Ngaohi Ke ʻĀ Hoku Matá
ʻOkatopa 2017


ʻEiki, Ngaohi Ke ʻĀ Hoku Matá

Kuo pau ke tau sio ki he niʻihi kehé ʻi he founga ʻoku ʻafio mai ʻaki ʻe hotau Fakamoʻuí.

Ko ha filimi mālie ʻa e The Lion King fekauʻaki mo e toafa ʻo ʻAfiliká. ʻI he mālōlō e tuʻi ʻo e fanga laioné ʻi heʻene feinga ke fakahaofi hono fohá, ne kapusi e pilinisi ʻo e fanga laioné mei he fonuá lolotonga hono fakaʻauha ʻe he pule taʻeʻofá ʻa e maʻumaʻuluta ʻo e toafá. Ne toe fakafoki ʻe he pilinisí ʻa e fonuá ʻi ha tokoni ʻa ha tokotaha faifakahinohino. Naʻe fakaʻā hono fofongá ki he mahuʻinga ʻo e maʻumaʻulutá ʻi he siakale ʻo e moʻui ʻi he toafá. ʻI heʻene hoko ki hono tuʻunga totonu ko e tuʻí, naʻe muimui e laione kei siʻí ni ki he faleʻi ke “toe sio ke mamaʻo ange mei he meʻa ʻokú ke sio ki aí.”1

ʻI heʻetau ako ke tau hoko ko e kau ʻea hoko ki he meʻa kotoa ʻoku maʻu ʻe he Tamaí, ʻoku akoʻi kitautolu ʻe he onogoongoleleí ke tau sio ʻo mamaʻo ange ʻi he meʻa ʻoku tau lava ʻo sio ki aí. Ke tau lava ʻo sio ke mamaʻo ange ʻi he meʻa ʻoku tau sio ki aí, kuo pau ke tau sio ki he niʻihi kehé ʻi he founga ʻoku ʻafio hifo ʻaki ʻe hotau Fakamoʻuí. ʻOku fonu ʻa e ongoongoleleí ʻi he kakai mei he tuʻunga kehekehe ʻo e moʻuí. ʻOku ʻikai lava ke mahino kakato kiate kitautolu ʻa e ngaahi fili mo e ngaahi puipuituʻa fakaeʻatamai ʻo e kakai ʻi he māmaní, ngaahi haʻofanga Siasí, pea pehē ki hotau ngaahi fāmilí, he ʻoku tātātaha ke mahino kakato kinautolu kiate kitautolu. Kuo pau ke tau sio fakalaka atu ʻi he ngaahi fakamahamahaló mo e mo e ākenga tahá, kae fakalahi ʻetau ngaahi aʻusia pukupuku mo siʻisiʻí.

Ne fakaava hoku matá ke u “sio ʻo mamaʻo ange mei he meʻa ʻoku ou lolotonga sio ki aí,” lolotonga ʻeku hoko ko ha palesiteni fakamisioná. Ne aʻu mai ha faifekau kei talavou mo e fofonga ongoʻi taʻepau mo tailiili. ʻI heʻema fetaulaki ʻi ha ʻinitaviu, naʻá ne tali loto-mamahi mai, “ʻOku ou fie foki ki ʻapi.” Naʻá ku fakakaukau, “ʻE lava pē ke ta fakaleleiʻi ʻeni.” Ne u faleʻi ia ke ngāue mālohi mo lotua ia ʻi ha uike ʻe taha, pea toki fetuʻutaki mai. Hili ha uike ʻe taha, naʻá ne fetuʻutaki mai. Naʻá ne kei fie foki pē ki ʻapi. Naʻá ku toe faleʻi pē ia ke lotu, ngāue mālohi, pea fetuʻutaki mai ʻi ha uike ʻe taha. ʻI heʻema ʻinitaviu hono hokó, ne ʻikai pē ha liliu. Naʻe vili pē ke foki ki ʻapi.

Naʻe ʻikai ke u fie tukuange ia ke foki ki ʻapi. Ne kamata leva ke u akoʻi ange ʻo fekauʻaki mo e natula toputapu ʻo hono uiuiʻí. Ne u poupouʻi ia ke “fakangaloki [ʻene fie maʻú] kae ʻalu ʻo ngāue.”2 Ka neongo pe ko e hā ha toe founga ne u ʻoange, naʻe ʻikai pē liliu ʻene fakakaukaú ia ʻaʻan. Naʻe faifai peá u fakakaukau ʻoku ʻikai ke u ʻiloʻi kakato ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa ʻoku hokó. Ne u toki maʻu leva ha ueʻi ke u fehuʻi ange: “ʻE ʻEletā, ko e hā e meʻa ʻoku faingataʻa kiate koé?” Ne mahuhuhuhu hoku lotó heʻene leá: “Palesiteni, ʻoku ʻikai ke u lava ʻo laukonga.”

Ko e ngaahi faleʻi poto ne u fakakaukau ʻe mahuʻinga ke ne fanongoá, naʻe ʻikai ko e meʻa totonu ia ki heʻene fie maʻú. Ko e meʻa naʻá ne fie maʻu tahá ke u vakai atu ʻo mahulu hake ʻi heʻeku fakakaukaú, pea fakaʻatā e Laumālié ke Ne tokoniʻi au ke mahino e meʻa ne ʻi he fakakaukau ʻa e faifekaú. Naʻá ne fie maʻu ke tonu ʻeku vakai kiate iá pea ʻoange ha ʻuhinga ke ʻamanaki lelei ai. Ka ne u ngāue au ha fuʻu maka lahi ʻoku fakaʻaongaʻi ke fakaʻauha ʻaki ha meʻá.Naʻe ako e faifekau loto-toʻá ni ke laukonga peá ne hoko ko ha ākonga haohaoa ʻo Sīsū Kalaisi. Naʻá ne fakaʻā hoku matá ki he ngaahi folofola ʻa e ʻEikí: “He ʻoku sio ʻa e tangatá ki he anga ʻoku hā ʻi tuʻá, ka ʻoku ʻafioʻi ʻe [he ʻEikí] ʻa e lotó” (1 Samuela 16:7).

Ko ha tāpuaki moʻoni ia ke fakalahi ʻe he Laumālie ʻo e ʻEikí ʻetau vakaí. Manatuʻi e palōfita ko ʻIlaisá, ʻa ē naʻe ʻā hake ʻo ʻiloʻi kuo ʻākoloʻi ʻe he kau tau Sīliá hono koló ʻaki e fanga hōsí mo e sālioté? Naʻe ilifia ʻene tamaioʻeikí peá ne ʻeke kia ʻIlaisa pea ko e hā te na fai ki he meʻá ni. Naʻe fai ange ʻe ʻIlaisa ha ngaahi lea fakangalongataʻa: “ʻOua naʻá ke manavahē: he ko kinautolu ʻoku kau mai kiate kitauá, ʻoku tokolahi hake [ia] ʻiate kinautolu ʻoku kau kiate kinautolú” (2 Ngaahi Tuʻi 6:16). Naʻe ʻikai ke lavelaveʻiloa ʻe he tamaioʻeikí ia e meʻa naʻe lea ki ai e palōfitá. Naʻe ʻikai ke ne lava ʻo sio ke toe mamaʻo ange ʻi he meʻa naʻe sio ki aí. Kae kehe, naʻe sio ʻa ʻIlaisa ia ki ha ngaahi kau tau ʻo e kau ʻāngeló kuo nau mateuteu ke tau maʻá e kakai ʻo e palōfitá. Ko ia, ne lotu ʻa ʻIlaisa ki he ʻEikí ke fakaʻā e mata ʻo e talavoú, “pea naʻá ne sio: pea vakai, naʻe fonu ʻa e moʻungá ʻi he fanga hōsí mo e ngaahi saliote afi naʻe nofo takatakai ʻia ʻIlaisa” (2 Ngaahi Tuʻi 6:17).

ʻĪmisi
Ko ʻIlaisa mo e kau tau fakalangí

ʻOku tau faʻa fakamavaheʻi kitautolu mei he niʻihi kehé koeʻuhi ko e ngaahi faikehekehe ʻoku tau sio ki aí. ʻOku tau ongoʻi fiemālie ʻi heʻetau fakataha mo kinautolu ʻoku fakakaukau, talanoa, vala, mo ngāue tatau mo kitautolú pea tau taʻefiemālie ʻi heʻetau fakataha mo kinautolu ʻoku omi mei ha ngaahi tūkunga pe puipuituʻa ʻoku kehe meiate kitautolú. Ka ko hono moʻoní, ʻikai ʻoku tau haʻu kotoa mei ha ngaahi fonua mo ha ngaahi lea tuʻufonua kehekehe? ʻIkai ʻoku tau sio ki he māmaní neongo e ngaahi fakangatangata ʻo ʻetau aʻusia ʻi he moʻuí? Ko e niʻihi ʻoku sio mo lea ʻaki ha ngaahi mata fakalaumālie, ʻo hangē ko e palōfita ko ʻIlaisá, pea ko e niʻihi ʻoku nau sio mo fetuʻutaki ʻaki pē ʻa honau mata fakakakanó, ʻo hangē ko ʻeku aʻusia mo siʻeku faifekau ne ʻikai lava ʻo laukongá.

ʻOku tau moʻui ʻi ha māmani ʻoku fiefia e kakaí he fakavahavahaʻá, ui fakameleʻí, mo e fefakaangaʻakí. ʻOkuʻikai ke tau sio ʻaki e founga vakai ʻa e mītia fakasōsialé, ka ʻoku fie maʻu ke tau vakai ki loto ki he ngaahi ʻulungaanga fakaʻotua ʻoku tau takitaha maʻú. He ʻikai lava ke post e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga fakaʻotua ia ko ʻení ʻi he Pinterest pe Instagram.

ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻetau tali mo ʻofa he niʻihi kehé ke pehē ʻoku tau tali ai ʻenau ngaahi fakakaukaú. ʻOku ʻikai puli, ʻoku fie maʻu ʻe he moʻoní ia ʻetau poupou māʻolunga tahá, neongo ʻoku ʻikai totonu ke hoko ia ko ha ʻā-vahevahe ki he angaʻofá. ʻOku fie maʻu ʻe he ʻofa moʻoni ki he niʻihi kehé ʻa hono toutou tali lelei e lelei taha ʻa e kakai ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻi kakato ʻenau ngaahi aʻusia ʻi he moʻuí mo e ngaahi fakangatangatá.ʻOku fie maʻu ke tau tokanga taha ki he Fakamoʻuí, ʻi heʻetau sio ʻo fakalaka atu he meʻa ʻoku tau mamata ki aí.

ʻĪmisi
Meʻalele māʻolungá

ʻI he ʻaho 28 ʻo Mē 2016, naʻe ʻalu ai ʻa e tamasiʻi taʻu 16 ko Pou Lisí mo hono kaungāmeʻa ko ʻOsitiní ki ha faama fakafāmili ʻi Kololato. Naʻe heka ʻa Pou mo ʻOsitini ki he meʻalele māʻolunga, mo ha loto vēkeveke ki ha ʻaho ʻeva fakafiefia. Ne ʻikai ke fuʻu mamaʻo ʻena ʻalú, kuó na aʻu ki ha ngaahi tūkunga faingataʻa pea hoko ha fakatamaki. Ne fakafokifā pē e mafuli e meʻalele ne fakaʻuli ai ʻa Poú, ʻo taʻomi ai ʻa Pou ʻi lalo ʻi he meʻalele ukamea mamafa ne pāuni ʻe 400 (kilo ʻe 180). ʻI he taimi ne aʻu atu ai e kaungāmeʻa ʻo Pou ko ʻOsitiní, naʻá ne fakatokangaʻi e feinga ʻa Pou ke siʻi moʻuí. Naʻá ne feinga ʻaki e kotoa hono iví, ke leʻei ʻa e meʻalelé mei hono kaungāmeʻá. Ka naʻe ʻikai haʻane ngaue. Naʻá ne lotua ʻa Pou peá ne lele fakavave ʻo ui tokoni. Ne aʻutaki mai ʻa e kau tokoni fakavavevavé, ka naʻe hili ha ngaahi houa mei ai kuo siʻi mālōlō ʻa Pou. Naʻá ne mavahe mei he moʻui fakamatelié ni.

Ne aʻu mai ʻene ongomātuʻa lotomamahí. ʻI heʻena tuʻu ʻi he falemahaki siʻisiʻí fakataha mo e kaungāmeʻa mamae mo e fāmili ʻo Poú, ne hū mai ha ʻōfisa polisi ki he lokí ʻo mono ange ʻa e telefoni toʻotoʻo ʻa Poú ki heʻene faʻeé. ʻI heʻene toʻo e telefoní, ne tatangi hake e alarm. Naʻá ne fakaava hake e telefoní peá ne vakai ki he alarm fakaʻaho ʻa Poú. Naʻá ne lau leʻo lahi e pōpoaki naʻe fokotuʻu ʻe hono foha fiefia mo ʻofa ko ʻení ke ne lau he ʻaho kotoa peé. Naʻe pehē, “Manatuʻi ke tokanga taha hoʻo moʻuí kia Sīsū Kalaisi ʻi he ʻahó ni.”

Ne ʻikai fakasiʻisiʻi ʻe he tokanga taha ʻa Pou ki hono Huhuʻí, ʻa e mamahi ne foua ʻe siʻono fāmilí heʻene molé. Ka naʻá ne ʻoange ha ʻamanaki lelei lahi mo ha ʻuhinga moʻoni ki he moʻui ʻa Poú pea mo e ngaahi fili ʻoku tau fai ʻi he moʻuí. Naʻá ne ngaohi hono fāmilí mo hono ngaahi kaungāmeʻá ke nau sio ʻo fakalaka atu ʻi he mamahi ʻo ʻene mālōloó, ki he moʻoni fakafiefia ʻo e moʻui ka hokó. Ko ha ʻaloʻofa ongongofua moʻoni ia maʻá e ongomātuʻa ʻo Poú ke na sio ki he meʻa ne mahuʻinga tahá, mei he vakai ʻa hona fohá.

ʻI heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasí, ʻoku ʻi ai haʻatau ngaahi uasi fakalaumālie fakataautaha ke ne fakatokanga mai kiate kitautolu, ʻi he taimi ʻoku tau sio mamaʻo ai mei he fakamoʻuí, ʻaki hotau mata fakamatelié. ʻOku fakamanatu fakauike mai ʻe he sākalamēnití ke tukutuha maʻu pē ʻetau tokangá ʻia Sīsū Kalaisi, ke tau manatu maʻu pē kiate Ia pea ke ʻiate kitautolu maʻu ai pē ʻa Hono Laumālié (vakai, T&F 20:77). Ka ʻoku tau faʻa tukunoaʻi he taimi ʻe niʻihi e ngaahi fakamanatu mo e fakatokanga mai ko ʻení. ʻI he taimi ʻoku tukutaha ai ʻetau moʻuí ʻia Sīsū Kalaisí, te Ne fakaava hotau matá ki ha ngaahi meʻa lahi ange ʻi he meʻa ʻoku malava ke tau ʻiloʻí.

Ne u maʻu ha tohi mālie mei ha meʻa naʻe hoko ki ha fefine faivelenga ʻi he fakatokanga naʻá ne maʻú. Naʻá ne talamai, ʻi heʻene feinga ko ia ke tokoniʻi hono husepānití ke mahino kiate ia e meʻa ʻokú ne ongoʻí, naʻe kamata ke ne tauhi ha lisi ʻi heʻene telefoní, ʻo e ngaahi meʻa naʻá ne fai pe lea ʻaki naʻe faʻa fakatupuʻita kiate iá. Naʻá ne pehē, ʻi he hokosia e taimi totonú, kuó ne ʻosi tānaki ha fakamoʻoni tohi ke vahevahe mo ia, ke liliu ai e ngaahi founga hono husepānití. Kaekehe, ʻi ha ʻaho Sāpate ʻe taha lolotonga ʻene maʻu e sākalamēnití mo ʻene tokanga taha ki he Fakalelei ʻo e Fakamoʻuí, naʻá ne fakatokangaʻi, ʻi heʻene hiki ko ia ʻene ngaahi ongo ʻita fekauʻaki mo hono husepānití, naʻá ne tuli moʻoni ai ʻe ia e Laumālié meiate ia pea he ʻikai teitei liliu ai hono husepānití ia ʻoʻona.

Naʻe tatangi ha fakamanatu fakalaumālie ʻi hono lotó ʻo pehē ange: “Tukunoaʻi ia; tukunoaʻi kotoa ia. Tamateʻi e fakamatala ko iá. ʻOku ʻikai tokoni ia.” Naʻá ne toki tohi, pea te u lau atu ia: “Ne kiʻi fuoloa peá u lomiʻi e ‘select all’ pea toe kiʻi fuoloa ange peá u toki lomiʻi e ‘delete.’ Ka ʻi heʻeku fai iá, ne mole leva e ngaahi ongo ʻita ko iá ki he ʻeá. Ne fonu hoku lotó ʻi he ʻofa—ʻofa ki hoku husepānití pea mo e ʻofa ki he ʻEikí.” Hangē ko Saula ʻi he hala ki Tāmasikusí, naʻe liliu e anga ʻene sió. Ne tō mei hono matá e ʻunoʻi ika ʻo e maʻuhalá.

Naʻe faʻa fakaʻaaki ʻe he Fakamoʻuí e mata ʻo kinautolu naʻe kui fakaesino mo fakalaumālié. ʻOku hanga ʻe hono fakaava hotau matá ki he moʻoni fakalangí, ʻo teuteuʻi kitautolu ki hano fakamoʻui ʻetau sio nounou ʻi he matelié. ʻI heʻetau tokanga ki he “ngaahi fakamanatu” fakalaumālie ʻokú ne talamai ʻoku fie maʻu ke liliu ʻetau foungá pe ha vakai taʻengata ʻoku lahi angé, ʻoku tau maʻu ai e talaʻofa he sākalamēnití, ke ʻiate kitautolu ʻa Hono Laumālié. Naʻe hoko ʻeni kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele ʻi hono akoʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ngaahi moʻoni ongo fau, ʻa ia ne talaʻofa ange ai ʻe toʻo e “veili” ʻo e fakangatangata fakamatelié “mei [hona] ʻatamaí, pea naʻe fakaava ʻa e mata ʻo [ʻena] ʻiló” (T&F 110:1).

ʻOku ou fakamoʻoni te tau lava ʻo sio fakalaumālie atu ʻo mahulu hake he meʻa ʻoku tau sio ki aí, ʻi he mālohi ʻo Sīsū Kalaisí. ʻI heʻetau manatua Ia pea tau maʻu ʻa Hono Laumālié, ʻe fakaava leva ʻa e mata ʻo ʻetau ʻiló. Pea ʻe toe mālohi ange ʻa e natula ʻo e anga faka-ʻOtuá ʻiate kitautolu pea ʻe ongo mālohi ia ki hotau lotó. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.