Makapaakig nga Inhustisya

Sang 1994, natabo ang pagpamatay [genocide] sa pungsod sang Rwanda sa East Africa nga isa sang ginbangdan amo ang madugay na nga kinagamo sang mga tribo. Ginabulobanta nga kapin sa tunga sa milyon ka tawo ang ginpamatay.¹ Talalupangdon nga kalabanan sang taga-Rwanda naghangpanay na,² pero ining mga hitabo padayon nga nagaapekto sa ila.

Sang nagligad nga dekada, samtang nagabisita sa Rwanda, ako kag ang akon asawa nakasugilanon sa isa ka pasahero sa Kigali airport. Ginkasubo niya ang inhustisya sang genocide kag masinulub-on nga nagpamangkot, “Kon may Dios, indi bala may nahimo sia tani?” Para sa sini nga tawo—kag sa madamo sa aton—ang pag-antos kag mapintas nga inhustisya daw indi magsanto sa realidad sang isa ka maluluy-on, mapinalanggaon nga Amay nga Langitnon. Apang matuod Sia, maluluy-on Sia, kag palangga Niya ang tagsa sang Iya anak sing lubos. Ini nga kinalain sang duha ka ideya pareho na katigulang sa tawo kag indi mapaathag sa simple nga sound bite ukon sa bumper sticker.

Agud mahangpan ini, tan-awon naton ang lainlain nga klase sang inhustisya. Hunahunaa ang isa ka pamilya nga ang tagsa ka bata nagabaton sang balon nga kuwarta kada semana bangud sa paghimo sang mga hilikuton sa sulod sang balay. Ang isa ka bata nga lalaki nga si John, nagbakal sang dulse; ang isa ka bata nga babayi nga si Anna nagsupot sang iya kuwarta. Sang ulihi, ginbaklan ni Anna ang iya kaugalingon sang bisikleta. Naghunahuna si John nga indi gid patas nga si Anna may bike kag sia wala. Pero ang mga desisyon ni John ang nagtuga sang indi pagkapalareho, indi ang aksyon sang mga ginikanan. Ang desisyon ni Anna nga magpaiway sa hingalit nga kalipayan sa pagkaon sang dulse wala nagtuga sang inhustisya kay John, tungod pareho man ang iya nabaton nga oportunidad sa iya utod.

Ang aton mga desisyon mahimo man magdala sang malawig nga mga bentaha ukon mga disbentaha. Sa ginpahayag sang Ginuo, “Kon ang isa ka tawo makaangkon sing mas madamo nga ihibalo kag kaalam sa sining kabuhi paagi sa iya katutum kag pagkamatinumanon sangsa isa, magaangkon sia sing nagakaigo nga bentaha sa kalibutan nga magaabot.”³ Kon ang iban nagabaton sang mga benepisyo tungod sang ila mahalungon nga mga desisyon, indi kita makasiling gid nga gintratar kita sing di-patas kon nakaangkon kita sang amo man nga oportunidad.

Isa pa ka halimbawa sang pagkadi-patas nagahalin sa isa ka sitwasyon nga naeksperiyensya sang akon asawa nga si Ruth bilang bata. Isa ka adlaw nahibaluan ni Ruth nga dal-on sang iya nanay ang iya manghod nga si Merla agud baklan sang bag-o nga sapatos. Si Ruth nagreklamo, “Nay, indi gid na ‘ya patas! Si Merla nabaklan sang nagligad lang sang bag-o nga sapatos.”

Ang nanay ni Ruth namangkot, “Ruth, makaigo pa ang imo sapatos?”

Si Ruth nagsabat, “Huo.”

Dayon ang nanay ni Ruth nagsiling, “Indi na makaigo ang sapatos ni Merla.”

Komporme si Ruth nga ang tagsa ka bata sa pamilya dapat may sapatos nga makaigo. Bisan nga luyag kuntani ni Ruth sang bag-o nga sapatos, ang iya paghangop sang indi patas nga pagtratar nadula sang makita niya ang mga sirkumstanya sa mga mata sang iya nanay.

Ang iban nga inhustisya indi mapaathag; makapaakig ang indi mapaathag nga inhustisya. Ang inhustisya nagahalin sa pagkabuhi nga ang mga lawas indi perpekto, samaron, ukon balatianon. Ang dutan-on nga kabuhi duna nga di-makatarungan. Ang iban nga tawo nabun-ag nga manggaranon; ang iban indi. Ang iban may mapinalanggaon nga mga ginikanan; ang iban wala. Ang iban nagakabuhi sing madamo nga tinuig; ang iban pila lang. Kag wala ini sing katapusan. Ang iban nga tawo nagahimo sang makahalalit nga mga sala bisan pa nga nagatinguha sila sa paghimo sang maayo. Ang iban nagapili nga indi pagpahaganhaganon ang inhustisya bisan sarang nila ini himuon. Ang masubo, ginagamit sang pila ka mga tawo ang ginhatag sang Dios sa ila nga pagbuot sa pagsaklaw sang iban bisan indi nila dapat nga himuon.

Ang lainlain nga klase sang inhustisya mahimo magtingob nga makatuga sang tuman ka makahalalit nga inhustisya. Halimbawa, ang COVID-19 nga pandemya labi nga nagaapekto sinang mga may ara na ngadaan sing madamo nga disbentaha. Nagasakit ang akon dughan para sa mga nagaatubang sang amo sina nga inhustisya, pero ginapahayag ko sa bug-os ko nga tagipusuon nga si Jesucristo nakaintiendi sang inhustisya kag may gahum sa paghatag sang solusyon. Wala sing makakomparar sa inhustisya nga Iya ginbatas. Indi makatarungan nga naagyan Niya ang tanan nga kasakit kag mga pag-antos sang katawhan. Indi makatarungan nga nag-antos Sia para sa akon mga sala kag mga sayop kag para sinang inyo. Pero ginpili Niya nga himuon ini tungod sang Iya pagpalangga sa aton kag sa Amay nga Langitnon. Nakaintiendi gid Sia sang aton ginaagyan.⁴

Ang balaan nga kasulatan nagasaysay nga ang dumaan nga mga Israelnon nagreklamo nga ang Dios nagtratar sa ila sing di-makatarungan. Bilang sabat, si Jehova namangkot, “Magakalipat bala ang babayi sa iya bata nga nagasuso, nga indi sia magkaluoy sa anak sang iya tiyan?” Subong nga indi malimtan sang isa ka mapinalanggaon nga iloy ang iya lapsag, si Jehova nagpahayag nga mas malig-on ang Iya pagpalangga. Nagsiling sia: “Bisan ini sila malipat, apang ako indi malipat sa imo. … Yari karon, gintigib ko ikaw sa mga palad sang akon mga kamot; ang imo mga kuta yara sing dalayon sa akon atubangan.”⁵ Tungod ginbatas ni Jesucristo ang wala‘y dulonan nga nagabayad-sala nga sakripisyo, naintiendihan gid Niya ang aton mga balatyagon.⁶ Pirme Sia nakahibalo sa aton kag sa aton mga sirkumstansya.

Sa kabuhi sa duta, sarang kita “magpalapit nga may pagsalig” sa Manluluwas kag magbaton sang kaluoy, pag-ayo, kag bulig.⁷ Bisan samtang nagaantos kita sa wala mahibal-i nga rason, ang Dios makabugay sa aton sa simple, ordinaryo, kag dalagko nga paagi. Samtang ginakilala naton ining mga bugay, ang aton pagsalig sa Dios magadugang. Sa mga wala’y katapusan, solbaron sang Amay nga Langitnon kag ni Jesucristo ang tanan nga inhustisya. Siyempre luyag naton mahibal-an kon paano kag san-o. Paano Nila himuon ina? San-o Nila himuon ina? Sa akon nahibal-an, wala Nila ginpahayag kon paano ukon san-o.⁸ Ang nahibal-an ko lang nga Ila ini himuon.

Sa di-makatarungan nga mga sitwasyon, isa sang aton mga hilikuton amo ang magsalig nga “ang tanan nga di-makatarungan sa kabuhi puwede tadlungon paagi sa Pagbayad-Sala ni Jesucristo.”⁹ Nadaug ni Jesucristo ang kalibutan kag “ginsalo” ang tanan nga inhustisya. Tungod sa Iya, makaangkon kita sang paghidaet sa sini nga kalibutan kag magkalipay.¹⁰ Kon tugutan naton Sia, ikonsagrar ni Jesucristo ang inhustisya para sa aton kaayohan.¹¹ Indi lamang Niya kita paumpawan kag ibalik ang nadula;¹¹ gamiton Niya ang inhustisya para sa aton kaayohan. Kon parte sa paano kag san-o, kinahanglan naton kilalahon kag batunon, pareho kay Alma, “wala sing kabilinggan; kay ang Dios nakahibalo sining tanan nga mga butang; kag tama na sa akon nga mahibal-an nga amo sini ang matabo.”¹³

Pwede naton hulaton ang sabat sa aton mga pamangkot parte sa kon paano kag san-o kag magtutok sa pagpatubo sang pagtuo kay Jesucristo, nga may ara Sia sang gahum nga tadlungon ang tanan-tanan kag luyag gid Niya nga himuon ini.¹⁴ Ang ipamilit naton nga hibaluon kon paano ukon san-o wala sing pulos kag, sa matuod, hapaw lamang.¹⁵

Samtang nagapatubo kita sang pagtuo kay Jesucristo, dapat nagatinguha man kita nga mangin pareho sa Iya. Dayon magpakita kita sang kaluoy sa iban kag magtinguha nga pahaganhaganon ang inhustisya nga aton makita;¹⁶ magtinguha kita nga tadlungon ang mga butang sa malab-utan sang aton impluwensya. Sa pagkamatuod, ang Manluluwas nagtudlo nga kita “dapat mangin mapisan sa pagpakigbahin sa maayo nga kawsa, kag maghimo sing madamo nga butang paagi sa [aton] kaugalingon nga pagbuot, kag magpahanabo sing madamo nga pagkamatarong.”¹⁷

Ang nangin mapisan sa pagpakigbahin sa pagbato sang inhustisya amo si attorney Bryan Stevenson. Ang iya pagkaabogado sa Estados Unidos nadedikar sa pagpangapin sang napasibangdan, pagpauntat sang tuman nga pagsilot, kag pag-amlig sang tawhanon nga kinamatarong. Pila ka tuig ang nagligad, ginpangapinan ni Mr. Stevenson ang isa ka lalaki nga ginpasibangdan nga nakapatay kag ginsentensyahan nga mapatay. Nagpangabay si Mr. Stevenson sa lokal nga Kristiyano nga simbahan sang lalaki para sa suporta, bisan pa nga indi aktibo ang lalaki sa iya simbahan kag ginapakalain sa komunidad tungod nabantogan sia nga nagpanginbabayi.

Agud ipatalupangod sa kongregasyon kon ano gid ang importante, si Mr. Stevenson naghambal sa ila parte sang babayi nga gin-akusar sing pagpanglahi nga gindala kay Jesus. Gusto sang mga nagaakusar nga batuhon sia tubtob nga mapatay, pero si Jesus nagsiling, “Ang walay sala sa inyo … , sia ang una maghaboy sing bato sa iya.”¹⁸ Nag-isol ang mga nagaakusar sa babayi. Wala ginkondenar ni Jesus ang babayi kundi ginsugo sia nga indi na magpakasala pa.¹⁹

Pagkatapos nga isaysay ining hitabo, ginmuno ni Mr. Stevenson nga ang pagpakamatarong sa kaugalingon, kahadlok, kag kaakig nagtulod bisan pa sa mga Kristiyano nga maghaboy sang mga bato sa mga tawo nga nagakasandad. Dayon nagsiling sia, “Indi puwede nga matulok lang kita samtang nagakatabo ina,” kag ginpaisog niya ang mga katapo sang kongregasyon nga mangin “mga manugdakop sang bato.”²⁰ Mga kauturan, ang indi paghaboy sang mga bato ang una nga tikang sa pagtratar sang iban nga may kaluoy. Ang ika-duha nga tikang amo ang tinguhaan nga dakpon ang mga bato nga ginahaboy sang iban.

Kon paano naton ginaatubang ang mga bentaha kag mga disbentaha kabahin sang pagtilaw sang kabuhi. Pagahukman kita indi tanto sa aton ginapanghambal kundi sa kon paano naton ginatratar ang mga ara sa peligro kag mga kubos.²¹ Bilang mga Santos sa Ulihing mga Adlaw, nagatinguha kita sa pagsunod sa halimbawa sang Manluluwas, sa paglakat nga nagahimo sang maayo.²² Ginapakita naton ang aton pagpalangga sa aton isigkatawo paagi sa paghikot agud sigurohon ang dignidad sang tanan nga anak sang Amay nga Langitnon.

Nga ginatandaan ang aton mismo mga bentaha kag mga disbentaha, makapaayo sa aton ang pagbinagbinag. Ang maintiendihan ni John kon ngaa may bike si Anna nagpahayag sang mga butang parte sa iya kaugalingon. Ang makita ni Ruth ang pagkinahanglan ni Merla sang sapatos paagi sa mga mata sang iya nanay naghatag sing kalig-on. Ang magtinguha nga magtulok sa mga butang nga may dalayon nga panan-awan mahimo nga makapaathag. Samtang kita nangin mas pareho sa Manluluwas, nagapatubo kita sing dugang nga pag-unong, paghangop, kag paghigugma.

Mabalik ako sa pamangkot sang amon kaupod nga pasahero sa Kigali sang sia nagkasubo tungod sang inhustisya sang pagpamatay sang mga taga-Rwanda kag namangkot, “Kon may Dios, indi bala may nahimo sia tani?”

Nga wala ginapakanubo ang pag-antos nga gintuga sang pagpamatay, kag pagkatapos akuon nga indi namon matungkad ang amo nga pag-antos, nagsabat kami nga si Jesucristo may ginhimo parte sa makapaakig nga inhustisya.²³ Ginpaathag namon ang madamo nga mga prinsipyo sang ebanghelyo parte kay Jesucristo kag sa Pagpanumbalik sang Iya Simbahan.²⁴

Pagkatapos, ang amon kakilala namangkot, nga nagalumaw-lumaw ang mga mata, “Buot mo silingon may ara ko sing mahimo para sa akon napatay nga mga ginikanan kag tiyo?”

Nagsiling kami, “Ay, huo!” Dayon nagpamatuod kami nga ang tanan nga di-makatarungan sa kabuhi puwede tadlungon paagi sa Pagbayad-Sala ni Jesucristo kag paagi sa Iya awtoridad ang mga pamilya puwede hugpongon tubtob sa wala’y katapusan.

Kon nagaatubang sing inhustisya, mahimo nga mapalayo kita gikan sa Dios ukon mahimo nga magalapit kita sa Iya para sa bulig kag suporta. Halimbawa, ang malawig na nga giyera sa tunga sang mga Nefinhon kag mga Lamanhon nakaapekto sa mga tawo sa lainlain nga paagi. Nakatalupangod si Mormon nga “madamo ang nagtig-a,” samtang ang iban “naghumok tungod sang ila mga kapipit-an, sa bagay nga nagpaubos sila sang ila mga kaugalingon sa atubang sang Dios.”²⁵

Indi pagtugoti nga ang inhustisya magpatig-a sa inyo ukon magpaluya sang inyo pagtuo sa Dios. Sa baylo, magpangayo sang bulig sa Dios. Dugangi ang inyo pagdayaw para sa kag pagsalig sa Manluluwas. Imbes nga maakig, tugoti Sia nga buligan ka nga magmaayo.²⁶ Tugoti Sia nga buligan kamo nga magpadayon, nga pabay-an ang inyo mga pag-antos nga “madaug sa kalipay kay Cristo.”²⁷ Magbuylog sa Iya sa Iya misyon “nga ayuhon ang mga napaslawan nga tagipusuon,”²⁸ magtinguha nga pahaganhaganon ang inhustisya, kag mangin manugdakop sang bato.²⁹

Nagapamatuod ako nga buhi ang Manluluwas. Nakaintiendi Sia sang inhustisya. Ang mga marka sa mga palad sang Iya mga kamot padayon nga nagapadumdom sa Iya sa inyo kag sa inyo mga sirkumstansya. Nagaalagad Sia sa inyo sa tanan ninyo nga kabudlayan. Sa mga nagapalapit sa Iya, ang purungpurung sang himaya ang magabulos sa mga abo sang pagkalisud; ang kalipay kag kasadya ang magabulos sa kasakit kag kasubo; ang pagpasalamat kag pagselebrar ang magabulos sa pagluya sing buot kag pagkadula sing paglaum.³⁰ Ang inyo pagtuo sa Amay nga Langitnon kag kay Jesucristo pagapadyaan sing labi pa sangsa inyo mahunahuna. Ang tanan nga inhustisya—ilabi na ang makapaakig nga inhustisya—ikonsagrar para sa inyo kaayohan. Nagasaksi ako sini sa ngalan ni Jesucristo, amen.