Higugmaa ang Inyo mga Kaaway

Ang mga pinanudlo sang Ginuo para sa wala katapusan kag sa tanan nga mga anak sang Dios. Sa sining mensahe magahatag ako sang pila ka mga halimbawa halin sa Estados Unidos, pero ang mga prinsipyo nga akon itudlo magamit sa bisan diin.

Nagakabuhi kita sa panahon sang kaakig kag kaugot sa politikal nga mga relasyon kag mga polisiya. Nabatyagan naton ini sining tig-ilinit sang ang iban naglampas na sa malinong nga mga protesta kag nagsugod sa pagpanghalit. Mabatyagan naton ini sa pila ka kampanya sa pangpubliko nga mga palangakuan sa karon. Sa malain nga palad, ang iban sini makita na sa politikal nga mga pahayag kag malain nga mga komentaryo sa mga miting sa aton Simbahan.

Sa demokrasya nga panggobyerno may mga kinalain gid kita sa ginaduso nga mga kandidato kag mga polisiya. Ugaling, bilang mga sumulunod ni Cristo kinahanglan naton likawan ang kaakig kag kaugot nga sa diin ang politikal nga mga pagpili ginabaisan kag ginapakanubo sa madamo nga sirkumstansya.

Ari ang isa sang pinanudlo sang aton Manluluwas, mahimo nga kilala pero daw talagsa lang ginahimo:

“Nabatian ninyo nga ginsiling, Higugmaa ang imo isigkatawo kag dumti ang imo kaaway.

“Apang ako nagasiling sa inyo, Higugmaa ang inyo mga kaaway kag pangamuyo kamo tungod sa mga nagahingabot sa inyo” (Mateo 5:43–44). ¹

Sa mga henerasyon, ang mga Judio gintudloan nga kaugtan ang ila mga kaaway, kag sadto nagaantos sila sa pagginahom kag kapintas sang Romanhon nga pagpanakop. Apang gintudloan sila ni Jesus, “Higugmaa ang inyo mga kaaway” kag “[ayuhi sila nga mga] … nagahingabot sa inyo.”

Daw ano ka makapulukaw nga pinanudlo para sa personal kag politikal nga mga relasyon! Pero amo ina gihapon ang ginasugo sang aton Manluluwas. Sa Libro ni Mormon mabasa naton, “Kay sa pagkamatuod, sa pagkamatuod ginasiling ko sa inyo, sia nga may espiritu sang pagbinaisay indi sa akon, kundi iya sang yawa, nga amo ang amay sang pagbinaisay, kag ginasugyot niya ang mga tagipusuon sang mga tawo sa pagpakigbais nga may kaakig, ang isa batok sa isa” (3 Nefi 11:29).

Ang magpalangga sang aton mga kaaway kag kasumpong indi mahapos. “Kalabanan sa aton wala pa naglab-ot sa sinang lebel sang … pagpalangga kag pagpatawad,” ginmuno ni Pangulong Gordon B. Hinckley, nga nagadugang, “Nagakinahanglan ini sang disiplina-sa-kaugalingon nga daw sobra pa sa aton masarangan.” ² Pero kinahanglanon ini, kay bahin ini sang duha ka dalagko nga mga kasuguan sang Manluluwas nga “higugmaa ang Ginuo nga imo Dios” kag “higugmaa ang imo isigkatawo subong sa imo kaugalingon” (Mateo 22:37, 39). Kag posible ini, kay nagtudlo man Sia, “Pangayo, kag kamo hatagan; pangita, kag kamo makakita” (Mateo 7:7). ³

Paano naton sundon ining diosnon nga mga kasuguan sa kalibutan kon sa diin nagapaidalom man kita sa mga layi sang tawo? Maayo lang, may ara kita sang ehemplo mismo sang Manluluwas kon paano balansehon ang Iya wala katapusan nga mga layi sa praktikalidad sang hinimo-sang-tawo nga mga layi. Sang gintinguhaan sang mga kasumpong nga litaon Sia sa pamangkot kon bala ang mga Judio dapat magbayad sang buhis sa Roma, gintudlo Niya ang imahe ni Cesar sa ila mga sinsilyo kag nagsiling, “Niyan ihatag kay Cesar ang mga butang nga iya ni Cesar, kag sa Dios ang mga butang nga iya sang Dios” (Lucas 20:25). ⁴

Gani, dapat naton sundon ang mga layi sang tawo (ihatag kay Cesar) agud mabuhi sing malinong sa idalom sang sibil nga awtoridad, kag sundon naton ang mga layi sang Dios padulong sa aton wala katapusan nga destinasyon. Pero paano naton ini himuon—labi na gid paano naton tun-an nga palanggaon ang aton mga kasumpong kag ang aton mga kaaway?

Ang gintudlo sang Manluluwas nga indi “magpakigbais nga may kaakig” isa ka maayo nga panugod. Ang yawa amo ang amay sang pagbinaisay, kag sia ang nagatentar sa mga tawo nga magbinaisay nga may kaakig. Nagatulod sia sang kaawayon kag madumot nga mga kaangtanan sa mga indibidwal kag sa mga grupo. Si Pangulong Thomas S. Monson nagtudlo nga ang kaakig “kasangkapan ni Satanas,” kay “ang pagpangakig amo ang pagpaidalom sa impluwensya ni Satanas. Wala sing maka paakig sa aton. Aton ini pagpili.” ⁵ Ang kaakig amo ang dalan padulong sa pagbahin-bahin kag kaawayon. Nagaabante kita sa pagpalangga sang aton mga kasumpong kon likawan naton ang kaakig kag kasingki sa mga wala naton ginaugyunan. Makabulig pa gid kon mangin maluyagan naton nga magtuon halin sa ila.

Isa sa mga paagi sa pagpatubo sang gahum agud palanggaon ang iban amo ang simple nga metodo nga ginlaragway sa musikal sang una. Kon ginatinguhaan naton nga intiendihon kag makig-angot sa mga tawo nga lain ang kultura, dapat naton tinguhaan nga kilalahon sila. Sa indi maisip nga sirkumstansya, ang pagduda ukon bisan gani kasingki sang estranghero nagabukas sa pagpakig-abyan ukon bisan pagpalangga kon ang personal nga pagpakig-angot nagatuga sang paghangpanay kag respeto sa kada isa. ⁶

Mas dako nga bulig sa pagtuon nga palanggaon ang aton mga kasumpong kag mga kaaway amo ang paghandum sa pag-intiendi sang gahum sang gugma. Ari ang tatlo sa madamo nga mga pinanudlo sang mga propeta parte sini.

Si Propetang Joseph Smith nagtudlo nga “madugay na nga panalambiton nga ang gugma nagabunga sang gugma. Ibubo naton ang gugma—ipakita ang aton kaayo sa tanan nga katawhan.” ⁷

Si Pangulong Howard W. Hunter nagtudlo: “Ang kalibutan nga aton ginapuy-an makabenepisyo sing dako kon ang mga lalaki kag babayi sa bisan diin magapakita sang putli nga gugma ni Cristo, nga mabuot, mapainubuson, kag malulo. Wala ini sang kahisa ukon bugal. … Wala ini nagahulat sang balos. … Wala ini sing lugar para sa pagkapanatiko, kaugot, ukon kapintas. … Ginapaisog sini ang lainlain nga mga tawo nga magkabuhi sing ululupod sa Cristohanon nga pagpalangga wala sapayan sang ginatuohan sa relihiyon, rasa, estado sa pangabuhi, tinapusan, ukon kultura.” ⁸

Kag si Pangulong Russell M. Nelson nagpangabay sa aton nga “palaparon ang aton nasakupan sang pagpalangga agud sakupon ang bilog nga tawhanon nga pamilya.” ⁹

Isa ka importante nga bahin sang pagpalangga sang aton mga kaaway amo ang paghatag kay Cesar paagi sa pagsunod sang mga layi sang lainlain naton nga mga pungsod. Bisan pa nga ang mga pinanudlo ni Jesus makapulukaw, wala Sia nagtudlo sang rebolusyon ukon paglapas sang layi. Nagtudlo Sia sang mas maayo nga paagi. Ang moderno nga rebelasyon nagatudlo sang amo man:

“Indi dapat maglapas ang bisan sin-o sang mga layi sang duta, kay sia nga nagatuman sang mga layi sang Dios wala sang rason nga maglapas sang mga layi sang duta.

“Gani, magpaidalom sa mga awtoridad nga nagadumala” (Doktrina kag mga Kasugtanan 58:21–22

Kag sa aton artikulo sang pagtuo, nga ginsulat ni Propetang Joseph Smith pagkatapos nga mag-antos ang una nga mga Santos sang malala nga pagpamigos halin sa mga opisyales sang Missouri, nagapahayag, “Nagapati kami sa pagpaidalom sa mga hari, mga pangulo, mga tagdumala, kag mga hukom, sa pagtuman, pagtahod kag pagsakdag sang layi” (Mga Artikulo sang Pagtuo 1:12

Pero wala ini nagakahulugan nga nagaugyon kita sa tanan nga ginahimo sa pagpatuman sang layi. Nagakahulugan ini nga tumanon naton ang layi sa karon kag maggamit sang matawhay nga pamaagi sa pagliwat sini. Nagakahulugan man ini nga ginabaton naton sing matawhay ang mga resulta sang eleksyon. Indi kita magpartisipar sa kasingki nga ginapamahog sang mga dismayado sa resulta. ¹⁰ Sa sosyedad sang demokrasya may oportunidad kita pirme kag tulumanon nga magpadayon sing matawhay tubtob sa madason nga eleksyon.

Ang pinanudlo sang Manluluwas nga palanggaon ang aton mga kaaway nabase sa realidad nga ang tanan nga mortal pinalangga nga mga anak sang Dios. Inang wala katapusan nga prinsipyo kag ang pila sa tig-una nga mga prinsipyo sang layi gintilawan sa sining mga pagprotesta sa madamo nga siyudad sa Amerika.

Sa isa ka bahin, ang iban daw nalipat nga ang First Amendment sang Konstitusyon sang Estados Unidos nagagarantiya sang “kinamatarong sang katawhan sa pagtipon sing matawhay, kag sa pagpetisyon sa Gobyerno sa paghatag sang hustisya sa mga agrabyo.” Amo ina ang awtorisado nga paagi sa pagpalab-ot sang tingug sang publiko kag sa pagtutok sa mga inhustisya sa kaundan kag pagpatuman sang layi. Kag may nangin mga inhustisya. Sa pangpubliko nga mga aksyon kag sa aton personal nga pamatasan, may ara kita sang rasismo kag naangot nga mga agrabyo. Sa makatalandog nga personal nga sinulatan, si Reverend Theresa A. Dear sang National Association for the Advancement of Colored People (NAACP) nagpadumdom sa aton nga ang “rasismo nagakabuhi sa kaugot, pagpamigos, pagpakighimbon, pagpatumbaya, pagkawala-labot kag paghipos.” ¹¹ Bilang mga pumuluyo kag bilang mga miyembro sang Ang Simbahan ni Jesucristo sang mga Santos sa Ulihing mga Adlaw, kinahanglan nga maayuhon pa gid naton ang pagbulig sa pagdula sang rasismo.

Sa isa pa gid ka bahin, ang minoriya sang mga nagpartisipar kag nagsuporta sining mga protesta kag sang iligal nga mga buhat nga nagsunod daw nalipat nga ang mga protesta nga protektado sang Konstitusyon amo ang matawhay nga mga protesta. Ang mga nagaprotesta wala sing kinamatarong nga mangguba, manghigko, ukon magpangawat sang propyedad ukon magpahuyang sang lehitimo nga gahum sang gobyerno sa pagpatuman sang layi. Ang Konstitusyon kag ang mga layi wala nagaunod sang pangagda sa rebolusyon ukon anarkiya. Tanan kita—pulisya, mga nagaprotesta, mga tagsakdag, kag mga tumalan-aw—dapat makaintiendi sang limitasyon sang aton mga kinamatarong kag sang importansya sang aton mga obligasyon nga magpabilin sa sulod sang nagaluntad nga layi. Husto si Abraham Lincoln sang sia magsiling: “Wala sang inhustisya nga masolbar paagi sa layi sang pakusog sang mga guban.” ¹² Ang pagsolbar sang mga inhustisya paagi sa pakusog sang mga guban isa ka iligal nga paagi. Anarkiya ina, kondisyon nga wala sang epektibo nga pagginahum kag wala sing pormal nga tagpatuman, nga nagapahuyang imbes nga nagapangapin sang indibidwal nga mga kinamatarong.

Isa ka rason nga ang nagliligad nga mga protesta sa Estados Unidos nagpakibot sa madamo amo nga ang kasingki kag iligalidad nga nabatyagan sa lainlain nga mga lahi sa iban nga nasyon indi dapat mabatyagan sa Estados Unidos. Ang ining pungsod dapat mas maayo sa pagdula sang rasismo indi lamang sa Black Americans, nga amo ang pinakakitaon sa nagliligad nga mga protesta, kundi subong man sa mga Latino, Asyano, kag iban pa nga mga grupo. Ang kasaysayan sining nasyon sa rasismo indi masadya, kag kinahanglan naton nga mas magtinguha.

Ang Estados Unidos gintukod sang mga migrante sang lainlain nga nasyonalidad kag lainlain nga mga lahi. Ang nagahiusa nga katuyuan sini indi ang magpasad sang partikular nga relihiyon ukon magduso sang isa ka kultura ukon tribo sang ginhalinan nga mga pungsod. Ang nagtukod nga henerasyon naghandum nga maghiusa sa bag-o nga konstitusyon kag mga layi. Wala ina nagakahulugan nga perpekto ang aton nagahiusa nga mga dokumento ukon ang sadto-bag-o nga paghangop sang mga kahulugan sini. Ang kasaysayan sang una nga duha ka siglo sang Estados Unidos nagpakita sang kakinahanglan sang madamo nga pagliwat, pareho sang kinamatarong sang kababayin-an sa pagboto kag, labi na gid, sang pagdula sang pagpang-ulipon, lakip na ang mga layi nga nagasiguro nga mga gin-ulipon makaangkon sang tanan nga kondisyon sang kahilwayan.

Duha ka mga iskolar sa Unibersidad sang Yale ang nagpadumdom sa aton sining karon lang:

“Sa tunga sang mga kapaltahan sini, ang Estados Unidos may pinasahi nga ikasarang sa paghiusa sang lainlain kag natunga nga sosyedad. …

“… Indi kinahanglan sang mga pumuluyo sini nga mamili sa tunga sang pungsudnon nga kinaiya kag pagkinatuhay sa kultura. Pareho ini nga maangkon sang mga Amerikano. Apang ang yabi amo ang katampad sa konstitusyon. Kinahanglan naton nga magpabilin nga nahiusa sang kag paagi sa Konstitusyon, wala sapayan sang aton indi pag-intiendihanay sa ideolohiya.” ¹³

Madamo na nga tinuig ang nagligad, isa ka British foreign secretary ang naghatag sining matahum nga laygay sa isa ka debate sa House of Commons: “Wala kita sang permanente nga kadampig kag wala kita sang permanente nga mga kaaway. Ang aton mga interes wala katapusan kag permanente, kag ang ining mga interes amo ang aton katungdanan nga tumanon.” ¹⁴

Isa ina ka maayo nga sekular nga rason sa pagsunod sang “wala katapusan kag permanente” nga mga interes sa pamulitika. Dugang sini, ang doktrina sang Simbahan sang Ginuo nagatudlo sa aton sang isa pa ka wala katapusan nga interes sa paggiya sa aton: ang mga pinanudlo sang aton Manluluwas, nga nag-inspirar sang Konstitusyon sang Estados Unidos kag sang pundasyon nga mga layi sa madamo sang aton mga pungsod. Ang katampad sa gin-establisar nga layi imbes sa temporaryo nga “mga kadampig” amo ang pinakamaayo nga paagi para palanggaon ang aton mga kasumpong kag mga kaaway samtang nagahandum kita sang paghiliusa sa tunga sang kinatuhay.

Ang paghibalo nga kita tanan mga anak sang Dios nagahatag sa aton sang diosnon nga panan-awon sang bili sang tanan nga iban kag sang pagbuot kag ikasarang sa pagpangibabaw sa diskriminasyon kag rasismo. Sa pagpuyo ko sa madamo nga tinuig sa lainlain nga mga lugar sa sining nasyon, gintudloan ako sang Ginuo nga posible ang magtuman kag maghandum sa pagpauswag sang mga layi sining nasyon kag subong man pagpalangga sang aton mga kasumpong kag mga kaaway. Bisan indi ini mahapos, posible ini upod ang bulig sang aton Ginuo, si Jesucristo. Ginhatag Niya ining sugo nga magpalangga, kag ginpromisa Niya ang Iya bulig samtang ginatinguhaan naton nga tumanon ini. Nagapamatuod ako nga ginapalangga kita kag pagabuligan sang aton Amay nga Langitnon kag sang Iya Anak, nga si Jesucristo. Sa ngalan ni Jesucristo, amen.