Hisitōlia ʻo e Siasí
“He ‘Ikai Mate ha Taha Siasi”


“ʻHe ‘Ikai Mate ha Taha Siasi,ʼ” Ngaahi Hisitōlia Fakaemāmani Lahí: Tonga (2018)

“ʻHe ‘Ikai Mate ha Taha Siasi,ʼ” Ngaahi Hisitōlia Fakaemāmani Lahí: Tonga

“He ‘Ikai Mate ha Taha Siasi”

ʻI he kamata ʻa e Tau Lahi ʻa Māmani Hono II, ne fakafoki e kau faifekau muli tokosiʻi ne ʻi Tongá, pea ui ha kāingalotu fakalotofonua ke fetongi kinautolu. Naʻe uiuiʻi e fāmili ʻo Muli mo Leʻo Kinikiní mo ʻena fānau ʻe toko 10 mei he motu ko ʻUihá ke ngāue fakafaifekau ʻi Vavaʻu, ʻo hoko ai ʻa Muli ko e palesiteni Fakakolo ʻo Koloá. Ne fakatau ʻenau meʻa kotoa pē ʻo maʻu ai ʻenau totongi ki Vavaʻú. Ne ʻilo ʻe Muli ʻa e ʻikai ke talitali māfana kinautolu ʻe he kāinga ʻo Koloá.

Ko e taha hono ʻuluaki fatongiá ko hono tataki e meʻafakaʻeiki ʻo ha fefine toulekeleka ko Vika Fatafehi. ʻI heʻene teuteu ke ʻaʻahi ki he fāmilí, ne fanafana ange e Laumālié kiate ia, “ʻAlu ʻo fakamoʻui ʻa Vika.” Naʻá ne tui hono vala lelei tahá, pea naʻá ne tāpuakiʻi ʻa Vika. Naʻe ʻohovale e kakai kotoa naʻe ʻi aí he toe moʻui ʻa Viká. ʻI he ʻaho hono hokó, ne kole ʻe ha niʻihi kiate kinautolu ne fakatahataha mai ki he meʻafakaʻeikí ke ʻoua te nau foki ki ʻapi, koeʻuhí he ʻe vave pē ha mate ia ʻa Vika. ʻI hano ueʻi fakalaumālie ʻo Muli naʻá ne tali ange, “Houʻeiki, kātaki fakamolemole. … He ʻikai ke mate ʻa Vika ia. Ko e meʻa ʻe tahá, ʻi heʻeku hoko ko e palesiteni fakakolo ʻi he koló ni, he ʻikai pē ke mate ha kāingalotu ia ʻo e Siasí, ʻo aʻu pē kia Vika.” Ne moʻui ʻa Vika, pea tupulekina e koló ʻi he takimuʻa ʻa Mulí, ʻo aʻu ki heʻenau ikunaʻi e feʻauhi hulohulá mo e kuaeá ʻi ha konifelenisi fakavahefonua.

Hili ha ta‘u ʻe ua mei ai, ne ui ʻa Muli mo hono fāmilí ki he motu ʻe taha ko ʻŌtea, ʻa ia ne ʻi ai ha kāingalotu mālohi pē ʻe toko ua. Hili ha ngaahi mana ʻo e fakamoʻui mahakí mo hono fakaʻuhingaʻi ha misi ʻa ha houʻeiki, ne tokoni ʻa Muli ke tupulekina e koló. Naʻe kole ange ʻi ha taimi ʻe taha ke nau kau ki ha lakalaka ki ha kātoanga maʻá e pilinisi kalauní. Naʻe faʻu mo fakahaka e lakalaka ko ʻení ʻe Muli, ʻa ia naʻá ne faʻu kimui ange e lakalaka ʻo Siosefa Sāmitá ne fakahoko ʻi hono fakatapui ʻo e Kolisi Liahoná (ne ui kimui ko e ʻApiako Māʻolunga ko Liahoná) mo e Senitā Fakafonua ʻo Polinisiá. Neongo naʻá ne ongoʻi loto-mamahi he mavahe ʻa e kau faifekaú mei Tonga ʻi he 1940, ka naʻe ʻiloʻi ʻe Muli “ko ha tāpuaki ia ne fūfūnaki. Hili ʻenau mavahé, ne pau ke mau fakafalala pē kiate kimautolu ʻi he ngaahi meʻa fakalaumālié.”