Hisitōlia ʻo e Siasí
“ʻOku Fakafeʻungaʻi Koe ʻi Hoʻo Holi ke Akó”


“‘Oku Fakafeʻungaʻi Koe ʻi Hoʻo Holi ke Akó,ʼ” Ngaahi Hisitōlia Fakaemāmani Lahí: Tonga (2018)

“‘Oku Fakafeʻungaʻi Koe ʻi Hoʻo Holi ke Akó,ʼ” Ngaahi Hisitōlia Fakaemāmani Lahí: Tonga

“ʻOku Fakafeʻungaʻi Koe ʻi Hoʻo Holi ke Akó”

ʻĪmisi
ʻApiako Māʻolunga ko Liahoná

ʻApiako Māʻolunga ko Liahoná

Mei he kiʻi ʻuluaki ʻapiako ne fokotuʻu ʻe he kau faifekaú ʻi Vavaʻu ʻi he 1907, kuo fakahoko ʻe he ngaahi akoʻanga ʻa e Siasí ha fatongia mahuʻinga ʻi he moʻui ʻa e Kāingalotu ʻo Tongá. Naʻe ui ʻe he palesiteni misiona ʻo e 1921 ko Vēnoni Kumi ʻa e ngaahi akoʻanga ʻa e Siasí “ko ha ivi mālohi taha ki hono fakamafola atu e ngāue ʻa e ʻEikí ʻi he ʻotu motú ni.” ʻI he konga kimui ʻo e 1940, naʻe tokolahi ha kau Tonga ne nau hoko ko ha kau faifekau langa ke tokoni ki hono langa ʻo ha faleako foʻou maʻá e ako māʻolungá. Naʻe hoko hono huufi ʻo e Kolisi Liahoná (ne ui kimui ko e ʻApiako Māʻolunga ko Liahoná) ʻi he 1952 ko ha fuʻu mālohi lahi ia ki he Siasí ʻi hono fakaakoʻi ha kakai Tonga tokolahi ʻaupito pea hoko atu ai ʻo ngāue fakafaifekau taimi kakato mo takimuʻa ʻi he ngāue tokoni ʻi he tukui koló mo e ʻotu motú.

Ne kau ʻi he kau ʻosi mei he ako ko iá ʻa Pita Foliaki Hopoate. Ne faingataʻaʻia ʻa Pita ʻi heʻene kei siʻí ʻi he siví, pea ne ʻikai lava ke tali ʻene maaka sivi mei he lautohi siʻí ke ne hū ki he ngaahi ʻapiako māʻolunga ʻi Tongá. Ka ʻi he taimi naʻá ne feʻiloaki ai mo e puleako ʻo e ʻApiako Māʻolunga ko Liahoná, naʻe ʻeke pē ki ai e foʻi fehuʻi ʻe taha: “Tamasiʻi, ʻokú ke fuʻu fie ako?” ʻI heʻene tali atu ko hono lotó iá, naʻe talaange leva ʻe he puleakó, “ʻOku fakafeʻungaʻi koe ʻi hoʻo holi ke akó ke ke hū.”

Naʻe pehē ʻe Pita, “Naʻá ku ʻaukai ʻi he ʻaho Pulelulu kotoa pē mo lotu fakamātoato ke maʻu ha tokoni.” ʻI ha meʻa ne hangē ha mana kiate iá, naʻá ne lavameʻa ʻi he akó. Hili e ngāue fakafaifekau ʻa Pitá, naʻá ne ngāue ʻi he Potungāue Ako ʻa e Siasí, ʻo tokoni ke fakatou foaki atu ʻa e ʻiló mo e tuí ki ha toʻu tangata ako ʻe taha. Na‘á ne mamata ki he ola lelei ʻo e ngaahi akoʻanga ʻa e Siasí ʻi Tongá, hili hono ui ia ke ne hoko ko ha palesiteni ʻo e Misiona Nukuʻalofa Tongá ʻi he 1980.