2013
Hū ki he ‘Otua Moʻoni mo Moʻuí
Sune 2013


Talafungani ʻo e Ongoongoleleí

Hū ki he ‘Otua Moʻoni mo Moʻuí

Excerpted from “The False Gods We Worship,” Tambuli, Aug. 1977, 1–4.

ʻĪmisi
Palesiteni Spencer W. Kimball

Ko e hā ha meʻa te tau manavahē ki ai kapau ‘oku ‘iate kitautolu ‘a e ‘Eikí?

‘Oku tau ako mei he folofolá, hangē ‘oku ngali faingataʻa ange hono ngāue ‘aki ‘o e tuí ‘i he falala ki he ngaahi meʻa ‘oku tau lava ke maʻu vavé, ‘oku fakahehema ai ‘a e tangata fakakakanó ke hiki ‘ene falalá mei he ʻOtuá ‘o falala ki he ngaahi meʻa fakamatelié. Ko ia ai, ko e taimi kotoa pē ʻi he ngaahi kuongá ‘oku moʻulaloa ai ‘a e tangatá ki he mālohi ‘o Sētané pea mole ‘enau tuí, ‘oku tuku leva ʻenau ‘amanakí ʻi he “nima ‘o e kakanó” pea ‘i he “ngaahi ‘otua siliva, mo e koula, mo e palasa, mo e ukamea, mo e ‘akau, mo e maka, ‘a ia ‘oku ‘ikai ke mamata, pe fanongo, pe ‘iló” (Taniela 5:23)—‘a ia, ko e ngaahi ‘otua tamapuá. Kuó u ‘iloʻi ne hoko ‘eni ko ha kaveinga mahuʻinga ‘i he Fuakava Motuʻá. Ko e hā pē ha faʻahinga meʻa ‘oku tuku ki ai e loto mo e falala ʻa ha tangata, ko hono ‘otuá ia; pea kapau foki ‘oku ‘ikai ko e ‘Otua moʻoni mo moʻui ia ‘o ‘Isilelí, ta ʻoku tauhi tamapua ‘a e tangata ko iá.

‘Oku ou tui moʻoni ko e taimi ko ia ‘oku tau lau ai ‘a e ngaahi potufolofola ko ‘ení pea tau feinga ke “fakatatau ia kiate kitautolú” (1 Nīfai 19:24), ‘o hangē ko hono fokotuʻu mai ‘e Nīfaí, te tau mamata ai ki he faitatau ‘a e lotu ʻotua tamapua ‘i he kuonga muʻá pea mo e ngaahi tōʻonga fakaʻulungaanga ʻoku tau aʻusia ‘i heʻetau moʻuí.

Kuo tāpuekina kitautolu ‘e he ‘Eikí. … ‘Oku lelei ‘a e ngaahi maʻuʻanga tokoni kuo foaki mai ke tau ngāue ʻakí, pea ‘oku ‘aonga ia ki heʻetau ngāue ‘i he māmaní. Ka ‘oku ou manavasiʻi kuo kamata ke ʻotua ʻaki ia ʻe hatau tokolahi … pea nau puleʻi kitautolu. ‘Oku fuʻu lahi nai ‘a e ngaahi meʻa lelei ko ‘eni kuo tau maʻú, pea ‘ikai faʻa makupusi ia ‘e heʻetau tuí? ‘Oku tokolahi ha kakai ‘oku nau fakamoleki ha taimi lahi ke fokotuʻu honau ongoongó ʻo kau ai e maʻu ha paʻanga, ngaahi sitoka, ngaahi pōnite, mo e ngaahi tuʻunga fakatupu paʻangá, koloá, kaati fakamoʻuá, nāunau faka‘apí, meʻalelé, mo e saiʻia ʻi hono fakapapauʻi ʻenau malu fakatuʻasinó. …

Ko ‘Etau Ngāue ke Faí

Kuo ngalo ‘iate kitautolu ‘a e foʻi moʻoni ko ‘ení, ko ‘etau ngāué ke tau fakaʻaongaʻi ‘a e ngaahi maʻuʻanga tokoni lahi ko ‘ení ‘i hotau fāmilí mo e ngaahi kōlomú ke langa hake ‘a e puleʻanga ‘o e ‘Otuá—ke tokoni ki he ngāue fakafaifekaú mo e ngāue fakatohihohokó mo e ngāue fakatemipalé, pea lehilehiʻi hake ‘etau fānaú ke nau hoko ko ha kau tamaioʻeiki ‘oku ‘omi ha ngaahi fua lahi, pea tāpuekina ‘a e kakai kehé ‘i he meʻa kotoa pē, koeʻuhí ke nau tupulaki foki mo kinautolu. Ka ‘oku tau fakaʻaongaʻi ‘a e ngaahi tāpuaki ko ‘ení ‘o fakatatau ki heʻetau ngaahi holí, ʻo hangē ko e lea ‘a Molonaí, “ʻOku mou teuʻi ai ‘a kimoutolu ‘aki ‘a e ngaahi meʻa ʻoku ‘ikai moʻuí, ka ‘oku mou tuku ‘a e fiekaiá, mo e masivá, mo e telefuá, mo e mahakí mo e faingataʻaʻiá ke ‘alu ‘iate kimoutolu pea ‘ikai tokangaʻi ‘a kinautolu” (Molomona 8:39).

Kuo folofola tonu ʻa e ʻEikí ʻi hotau kuongá, “ʻOku ʻikai te nau kumi ki he ʻEikí ke fokotuʻu ʻene māʻoniʻoní, ka ʻoku ʻaʻeva ʻa e tangata taki taha ʻi hono hala pē ʻoʻona, pea fakatatau ki he tatau ʻo hono ʻotua ʻoʻoná, ʻa ia ko hono tataú ʻoku hangē ko e māmaní, ʻa ia ʻoku ʻi he tatau ʻo ha tamapua, ʻa ia ʻoku fakaʻaʻau ʻo motuʻa pea ʻe ʻauha ia ʻi Pāpilone, ʻio ʻa Pāpilone ko e lahí, ʻa ia ʻe tō” (T&F 1:16; toki tānaki ʻa e fakamamafá).

Ko ha Fakafetongi Maʻulalo

Naʻe ʻi ai ha tangata naʻá ku ‘iloʻi, naʻe ui ia ki ha lakanga ke ngāue ‘i he Siasí, ka naʻa ne pehē ‘e ‘ikai te ne lava ‘o tali ia koeʻuhí he naʻe fie maʻu lahi ange hono taimí ki heʻene fakatupu paʻangá … pea ʻikai hano taimi maʻá e ʻEikí. Naʻá ne liʻaki ‘a e ngāue ‘a e ‘Eikí ‘i heʻene kumi ki he koloá, pea ko ha milionea ia ‘i he ‘ahó ni.

Ka naʻá ku toki ‘iloʻi kimuí ni ha foʻi moʻoni mahuʻinga: Kapau ‘oku maʻu ‘e ha tangata ha koula ‘oku feʻunga hono mahuʻingá mo e paʻanga ʻe taha miliona … ‘okú ne maʻu ai ha vahe 27-piliona ‘e taha ‘o e koula kotoa pē ‘i he kelekele ‘o e māmaní. ‘Oku fuʻu siʻisiʻi fau hono lahí, pea ‘oku ‘ikai faʻa mahino ia ki he ‘atamai ‘o e tangatá. ‘Oku ‘ikai ko ia pē: Ko e ‘Eiki ko ia naʻá Ne fai ‘a e fakatupú pea ‘okú Ne maʻu ‘a e mālohi ki he māmaní kotoa, naʻá Ne toe fakatupu foki mo ha ngaahi māmani lahi kehe, ‘io, ha “ngaahi māmani taʻefaʻalaua” (Mōsese 1:33); pea ‘i he maʻu ‘e he tangata ko ‘ení ‘a e fakapapau mo e fuakava ‘o e lakanga fakataulaʻeikí (vakai, T&F 84:33–44), naʻá ne tali ai ha talaʻofa mei he ‘Eikí, te ne maʻu ‘a e “meʻa kotoa pē ‘oku maʻu ‘e heʻeku Tamaí” (T&F 84:38). Ko ha fehalaaki lahi fau ‘a hono liʻaki ‘o e ngaahi talaʻofa maʻongoʻonga ko ‘ení koeʻuhi pē ko ha kiʻi puha ‘oku faʻo ai ha koula mo ha ongoʻi malu fakatuʻasino. Ko ha meʻa fakamamahi pea ‘oku langaʻi mamahi ‘ete fakakaukau atu ki heʻene tali ha kiʻi meʻa siʻi pehē, he ‘oku mahuʻinga lahi ange ‘aupito e laumālie ia ‘o e tangatá.

Naʻe tali ʻe ha talavou ‘e taha ne ui ke ‘alu ‘o ngāue fakafaifekau, ‘o ne pehē ‘oku ‘ikai hano talēniti ki ha faʻahinga meʻa pehē. Ko e meʻa ne poto ia aí ko hono tauhi lelei ‘ene meʻalele foʻou mo mālohí. … Lolotonga iá, naʻe fiemālie pē ‘ene tamaí ke ne pehē, “‘Okú ne saiʻia he ngāue ‘aki hono nimá. ‘Oku feʻunga pē ia mo ia.”

‘Oku feʻunga nai ia mo ha foha ‘o e ‘Otuá? Naʻe ‘ikai ʻiloʻi ‘e he talavou ko ‘ení ‘oku fuʻu siʻisiʻi ‘aupito ‘a e mālohi ‘o ‘ene meʻalelé ‘i hano fakahoa atu ki he mālohi ‘o e tahí pe ko e laʻaá, pea ‘oku lahi foki ‘a e ngaahi laʻaá, pea ‘oku puleʻi kotoa kinautolu ‘e ha fono pea mo e lakanga fakataulaʻeikí—‘a ia ko e mālohi ‘o e lakanga fakataulaʻeikí naʻá ne mei fakatupulaki ‘i he ngāue ‘a e Eikí. Naʻá ne tali pē ‘e ia ha ‘otua fakatupu mamahi, ‘oku ngaohi ‘aki ‘a e ukamea, ulapa mo e kapa ngingilá.

Naʻe mālōlō ha ongomātuʻa toulekeleka mei he ngāué, pea pehē ai pe foki mei he Siasí. Naʻá na fakatau haʻana kiʻi loli mo hano kiʻi taulani … peá na ʻalu atu ‘o ‘eva takai mo mamata ‘i he māmaní. … Naʻe ‘ikai haʻana taimi ki he temipalé, peá na fuʻu femoʻuekina ‘o ‘ikai ha taimi ke fai ai ha fakatotolo fakatohihohoko pe ngāue fakafaifekau. Naʻe ‘ikai ke toe fai ha fetuʻutaki mo ‘ene kōlomu taulaʻeiki lahí pea ‘ikai hano taimi feʻunga ‘i api ke ngāue ki hono hisitōlia fakatāutahá. Naʻe fie maʻu ‘aupito ʻe hona koló ʻa hona taukei fakangāué mo fakatakimuʻá, ka … naʻe ʻikai ke na ‘atā ke tokoni. …

Kapau te tau vilitaki ‘i hono fakaʻaongaʻi hotau taimí mo e ngaahi maʻuʻanga tokoní ‘i hono langa hake ha puleʻanga fakamāmani moʻotautolu, ta ko e meʻa pē ia te tau maʻú.

Siʻaki ‘a e Ngaahi Meʻa ‘o e Māmaní

Neongo ‘etau fiefia ‘i heʻetau pehē ko e kakai fakaonopooni kitautolu pea tau fakahehema ke pehē ‘oku tau taukei ange mo e tuʻunga ‘o e māmaní ‘i ha toe kakai ‘i he kuohilí—neongo iá, ko hono fakakātoá, ko e kakai tauhi tamapua ‘a kitautolu—‘a ia ko e faʻahinga tuʻunga ‘oku fakatupu houhau taha ki he ‘Eikí.

‘Oku faingofua … hono takiakiʻi kitautolu ke tau mavahe mei hotau fatongia ko e teuteu ki he hāʻele mai ‘a e ‘Eikí. …‘Oku ngalo ‘iate kitautolu, kapau ‘oku tau māʻoniʻoni, he ‘ikai tuku ‘e he ‘Eikí ke ‘ohofi kitautolu ʻe hotau ngaahi filí … pe ko ‘Ene fai ‘etau ngaahi feinga taú maʻatautolu (vakai, ʻEkesōtosi 14:14; T&F 98:37, ‘a ia ko e ua pē ia mei ha ngaahi fakamoʻoni lahi). …

Ko e hā ha meʻa te tau manavahē ki ai, kapau ‘oku ‘iate kitautolu ‘a e ‘Eikí? He ʻikai koā ke tau lava ‘o falala ki he ‘Eikí ‘o tali ‘Ene folofolá pea tau ngāue ʻaki ‘a e tui kiate Iá? ‘Oku mahino e ngāue ke tau faí: ko hono liʻaki e ngaahi meʻa ‘o e māmaní; ke liʻaki ‘a e tauhi tamapuá pea vilitaki atu ki muʻa ‘i he tui, pea ‘oatu ‘a e ongoongoleleí ki hotau ngaahi filí, koeʻuhí ke ‘oua te nau kei hoko ko hotau ngaahi fili.

Ngāue ʻaki ha Tui ‘oku Lahi Angé

Kuo pau ke tau liʻaki ‘a e lotu ki he ngaahi ‘otua tamapua fakaonopōní mo e falala ki he “nima ‘o e kakanó,” he kuo folofola mai ‘a e ‘Eikí ki he māmaní kotoa ‘i hotau ‘ahó ni, “ʻE ‘ikai te u fakahaofi ha taha ‘oku toe ‘i Pāpilone” (T&F 64:24). … ‘Oku tau tui ko e founga ‘e teuteu ai ha taha pe ko ha fāmili ‘o fakatatau ki he tuʻutuʻuni kuo fai mai ‘e he ‘Eikí, ko ‘enau kamata ke ngāue ʻaki ha tui ‘oku lahi ange, ke fakatomala, pea ke nau kau ki he ngāue ‘a Hono puleʻanga ‘i he māmaní, ‘a ia ko e Siasi ‘o Sīsū Kalaisi ‘o e Kau Māʻoniʻoni ‘i he Ngaahi ‘Aho Kimui Ní. ‘E ngali faingataʻa ‘i he kamatá, ka ko e taimi ‘e kamata ke maʻu ʻe ha taha e vīsone ‘a e ngāue moʻoní, mo sio ki he taʻengatá ‘i hono tuʻunga totonú, ‘e lahi ange ‘aupito ‘a e ngaahi tāpuakí ‘i he meʻa te te fai ke liʻaki “‘a e māmaní.”

Ko e tefitoʻi moʻoni pē ʻeni ʻoku ʻi ai ‘a e fiefia moʻoní, ko ia ‘oku tau fakaafeʻi ai mo talitali lelei ‘a e kakai kotoa pē mei ha feituʻu pē, ke nau haʻu ‘o kau ʻi he ngāue ko ‘ení. Ko e hala ‘eni ki he moʻui taʻengatá, maʻanautolu kuo fakapapau ke nau tauhi ki he ‘Eikí ʻo tatau ai pē ko e hā ʻe hokó. Ko e ngaahi meʻa kehe kotoa pē, ko ha meʻa pē ia ke ngāue ʻaki ke maʻu ai ‘a e moʻui taʻengatá.

Ngaahi tā fakatātā ʻa J. Beth Jepson