Rawati ni Bula Raraba Vakamatatamata

Sa dua dina na matasere totoka ka seretaka tiko na iVakabula talei.

Ena 2015, a tauyavutaka na United Nations na ka a vakatokai “Na iTuvatuva me Rawati na Veivakatorocaketaki ni 2030.” A vakamacalataki ni oqo na “kena wasei na ituvatuva tudei ni tiko vakacegu kei na bula vakaiyau ni tamata kei na vuravura oqo, nikua ki na veisiga ni mataka.” Na iTuvatuva me Rawati na Veivakatorocaketaki e oka kina e 17 na lalawa me rawati ena yabaki 2030, me vaka na: sega na dravudravua, sega na via kana, vuli torocake, tautauvata ni tagane kei na yalewa, wai savasava kei na tiko savasava, kei na cakacaka vinaka. ¹

Na vakasama ni kena rawati na veivakatorocaketaki sa ka talei sara ka bibi duadua. Ia sa gadrevi talega kina vakatotolo, o ya na kena vinakati me rawati na bula raraba vakamatatamata. Na cava beka na veika bibi e tokona na bula raraba vakamatatamata bulabula, e tokona cake na bula marau, toso ki liu, vakacegu, kei na nodra tiko vinaka? Sa tiko oqo na itukutuku vakaivolanikalou ni rua na matatamata qaqa. Na cava e rawa ni da vulica mai vei ira?

E liu, o Inoki na peteriaki ka parofita qaqa a vunautaka na bula dodonu ka “tara e dua na koro levu ka vakayacana me Koro Tabu; io ko Saioni.” ² E tukuni ni “sa vakatokai ira na nona tamata na Turaga ko Saioni, ni ra sa yalovata ka duavata ena nodra vakasama, ka ra kitaka na ivalavala dodonu; a sa sega vei ira sa dravudravua.” ³

“A sa vakalougatataka na vanua na Turaga, ka ra sa vakalougatataki ko ira ena dela ni ulunivanua, kei na veivanua cecere, ka ra sa vuavuai vinaka.” ⁴

O ira na tamata era kilai me Nifaiti kei na Leimanaiti ena Ra kei Vuravura ena imatai kei na ikarua ni senitiuri era a ivakaraitaki qaqa talega ni dua na kawatamata torocake. Ni oti toka na cakacaka veiqaravi totoka ni iVakabula sa tucaketale kivei ira, “era sa muria ga na ivakaro era ciqoma mai vua na Turaga ka nodra Kalou, ka ra ia tiko na lolo kei na masumasu, era sa dausoqoni vata vakawasoma me ra masu ka rogoca na vosa ni Turaga. …

“A sa sega na vuvu, se na veiqati, se na tiko yavavala, se na veibutakoci, se na lasu, se na laba, se na gagano ca; sa dina sara ni sa sega beka ni dua na matatamata mamarau cake ena kedra maliwa na tamata kecega sa bulia na liga ni Kalou.” ⁵

O ira na matatamata ena rua na ivakaraitaki oqo era a tokoni ena veivakalougatataki ni lomalagi e tubu mai ena nodra ivakaraitaki yalodina ki na rua na vunau cecere: “Mo lomani Jiova na nomu Kalou e na lomamu taucoko, kei na yalomu taucoko, kei na nomu nanuma kecega,” ka “Mo lomana na kai nomu me vaka ko lomani iko.” ⁶ Era a talairawarawa vua na Kalou ena nodra dui bula yadua, ka ra veikaroni vakai ira ena bula raraba vakayago ka vakayalo. Ena vosa ni Vunau kei na Veiyalayalati, oqo o ira na matatamata era sa “tamata yadua me vukea na wekana, ia me caka na ka kecega ena mata sa vakatabakidua ki na lagilagi ni Kalou.” ⁷

E ka ni rarawa, me vaka sa wasea o Elder Quentine L. Cook na mataka oqo, na kawatamata qaqa a tukuni tiko ena ka 4 ni Nifai ena iVola i Momani a sega ni gumatua sara yani ki na ikarua ni senitiuri. Na rawati vinaka ni bula ena sega ni vakadeitaki, kei na matatamata bula torocake e rawa ni druka ena veigauna kevaka ena biuta na itovo dodonu cecere sa dau taura cake tu na vakacegu kei na bula torocake. Ena kena vakaoqo, ni ra rawai na tamata ena veitemaki ni tevoro, era “sa tekivu tatawasewase ka wase me vaka na ivakarau ni nodra rawa ka; era sa vakaduria na nodra lotu vakai ira me ra rawa iyau kina ka tekivu me ra cakitaka na lotu dina i Karisito.” ⁸

“Ka sa yaco ni qai oti e tolu na drau na yabaki, sa tautauvata ga na nodra ca vakalevu na tamata i Nifaiti kei ira na Leimanaiti.” ⁹

Ni qai oti e dua tale na senitiuri, era sa mate e milioni ena veivaluvaluti ka yaco na nodra vanua bula totoka mera mataqali tamata veivaluvaluti tikoga.

Ena kena oqo kei na ivakaraitaki tale eso ni matatamata torocake oqo a qai kasura e muri, au nanuma ni donu ke tukuni ni gauna e sega ni vakarogoi koya kina na tamata vua na Kalou ka tekivu nuitaka ga na “liga ni tamata,” sa na yaco na rusa. Ni da vakararavi ki na liga ni tamata sai koya na noda lecava na lewa vakalou ka Volai kina na dodonu ni tamata kei na nodra vakamareqeti ka vakaliuca na iyau, kaukauwa, kei na veivakacaucautaki e vuravura (ka vakalialia ka vakacacani ira era muria e duatani na itagedegede ni bula). Ia, e vuqa vei ira na matatamata rawati ira era vakasaqara, me vaka a kaya o Tui Penijamini era “tubucake ena lagilagi i koya ka a buli [ira], se na kila na veika sa dina ka dodonu.” ¹⁰

Na vakayavutaki ni matavuvale kei na lotu sa ka bibi sara me vakaedaumeni na tamata yadua kei na lewenivanua raraba ena dodonu me tokona e dua na kawatamata gugumatua. Teivaki ena ivakavuvuli ni kosipeli oqo, na bula dodonu e oka kina na savasava, ilesilesi kei na lewa dodonu, yalololoma, vakamau kei na yalodina ena vakamau, dokai ira na tamata kei na iyautaukeni ni tamata, veiqaravi, kei na gadrevi na dodonu ni cakacaka kei na so tale.

A vola na edita o Gerard Baker ena tekivu ni yabaki oqo ena The Wall Street Journal me vakacaucautaki tamana kina, o Frederick Baker, ni sa mai yabaki 100 tiko o tamana. A vakamacalataka o Baker na vuna a bula balavu kina o tamana ka qai kuria ena vakasama oqo:

“E dina ni da gadreva kece meda kila na veika vuni ni bula balavu, au dau nanuma kina ni vinaka cake meda vakadeuca vakalevu na veika e kauta mai na bula vinaka, se cava ga na kena balavu a soli. Eke, au sa vakadeitaka niu sa kila na veika vuni nei tamaqu.

“A tadu mai o koya ena gauna a vakatudonutaki tu kina na bula ena ilesilesi, sega ena kena isau; ena itavi vakakawatamata, sega ena nanumi koya ga. Na yavubula taumada ni ivakavuvuli ena loma taucoko ni nona senitiuri o ya na yalo ni itavi—ki na vuvale, Kalou, kei na matanitu.

“Ena gauna a yaco vakalevu kina na levu ni matavuvale kavoro, a dinata tu ga o tamaqu na nona bula vakawati vei watina ni 46 na yabaki, a tama dauveiqaravi ki na ono na luvedrau. Sa dau vakarautaki koya cake vakalevu ka yaga sara mai na gauna rau a sotava kina na noqu itubutubu na rarawa ni a leqa e dua na gone. …

“Ena gauna sa yaco kina na lotu me vakatubu vakasama, a dinata ka yalodina tu ga o tamaqu ena lotu Katolika, ena vakabauta tawayavalati rawa ena yalayala i Karisito. Sa dina sara, au dau vakasamataka ni a bula balavu tiko mai baleta ni dau vakarautaki koya vakavinaka cake mai vua e dua tale me mate.

“Au a tamata kunevinaka—vakalougatataki ena vuli torocake, ena noqu vuvale totoka, kei na so na rawa-ka ni bula oqo au sega ni namaka. Ia se cava sara noqu dokai au kei na vakavinavinaka, sa umanaki tu ena doka ka vakavinavinaka vua na tamata, e sega vua na dredre se lasu, sega ni namaka na idole se me vakacaucautaki, ka sa yaco tikoga—me dua na senitiuri oqo—ena itavi rawarawa, ilesilesi, kei na reki ni bulataki na bula dodonu.” ¹¹

Na vakasamataki vakabibi ni lotu kei na vakabauta vakalotu sa mai luluqa ena vuqa na matanitu ena vica na yabaki oqo. Era nanuma e vuqa na tamata ni vakabauta kei na muria na Kalou e sega ni gadrevi ki na bula savasava ki na tamata yadua se matatamata e vuravura nikua. ¹² Au nanuma ni da duavata kece ni o ira era sega ni vakabauta tiko vakalotu sa rawa, mera dau tamata vinaka, ka savasava. Eda sega ni duavata, ia, e yaco oqo ke sega kina na veivakauqeti vakalou. Au tukuna tiko oqo na Rarama i Karisito. A kaya na iVakabula: “Ka ni sai Au na rarama dina sa vakararamataka na tamata kecega sa lako mai ki vuravura.” ¹³ Ke da kila tiko se sega, na tagane, yalewa, kei na gone yadua ena vakabauta kece, vanua, kei na gauna sa vakauqeti ena Rarama i Karisito ka yaco mera taukena na yalo ni kila na dodonu kei na cala e vakatokai tu me yalo ni kila na ka. ¹⁴

Ia, na gauna e vida kina na dodonu vakatamata na veika ni vuravura mai na yalo ni lewa donu vua na Kalou, sa musuki kina na kau mai na wakana. Na vakararavi tabakidua ki na vanua kei na kena itovo ena sega ni veirauti me na tokona na bula dodonu ena bula raraba. Ni dua e sega ni sega ni vakabauta na kalou sa uasivi koya cake ka sega ni vakasaqara na veika vinaka mai na nona nanumi koya ga kei na digidigi, ena yaco ga mai na kena revurevu.

Na matatamata, me ivakaraitaki, sa itatarovi ga kina na lewa ni tamata yadua ena cakacaka ni veidauci sa na rusa ga. Na dauyalewa se dautagane, na vakaluveni ena taudaku ni vakamau, ¹⁵ kei na digidigi ni vakalutu era vua gaga era tubu mai na bula tawakilikili ka yavutaki ena veidauci. Na talemuri ni revurevu e saqata tiko na kena tokoni e dua na matatamata bulabula oka kina na tubu ni gone era susugi cake ena dravudravua ka sega kina na veivakauqeti vakatama, eso na gauna e yacova na veitabatamata eso, era oga duadua kina na marama ka dodonu me a ilesilesi wasei, kei na luluqa vakasivia ni vuli e koronivuli, me vaka na isoqosoqo eso, era sa tuvai mera dolele ni yaco na druka ena itikotiko. ¹⁶ Sa ikuri ki na dikevi ni kawatamata na kena yaco tikoga na kavoro ni yalo kei na veilecayaki—na vakacacani ni vakasama kei na loma e yacovi ira na cala kei na tawacala.

A kaya o Nifai:

“Io, ena ca vei koya sa vakarorogo ki na nodra ivunau na tamata, ka cakitaka na kaukauwa ni Kalou, kei na isolisoli ni Yalo Tabu! …

“… Ena ca vei ira kece era sa sautaninini, ka cudru ena vuku ni dina ni Kalou!” ¹⁷

Ni veidutaitaki, sa noda itukutuku rekitaki vei ira na luveda kei na kawatamata kece o ya “na dina ni Kalou” sa dusia na sala sa vinaka cake, se kaya o Paula, “sa uasivi cake na kena vinaka,” ¹⁸ ki na marau ni tamata kei na matatamata nikua kei na vakacegu tawamudu kei na reki e tarava.

Na vosa se dina ni Kalou sa tukuna tiko na dina titobu e yavu ni Nona ituvatuva ni marau vei ira na Luvena. Na dina oqo o ya ni bula tiko na Kalou; o Koya na Tamada Vakalomalgi ni yaloda; ni ivakaraitaki ni Nona loloma, sa solia vei keda na ivakaro e mua ki na reki sa taucoko ki Vua; ni o Jisu Karisito na Luve ni Kalou ka Dauveivueti; a vakararawataki ka mate e kauveilatai me isoro ni ivalavala ca ke da veivutuni; ni a tucaketale mai na mate, me yaco mera tucaketale na tamata kecega; ni da na tucake kece e matana meda lewai, o ya, me lewai donu kina noda bula. ¹⁹

Ena loma ni ciwa na yabaki a vakatokai me “nodra veiliutaki na turaganilewa,” ena iVola i Momani, a vakasuka na parofita o Alama na itutu ni turaga ni lewa me laki veiliutaki vakatabakidua ena Lotu. Sa nona inaki me walia laivi na dokadoka, veivakacacani, kei na kocokoco sa tubu tiko ena kedra maliwa na tamata vakabibi vei ira na lewe ni Lotu. ²⁰ A kaya kina o Elder Stephen D. Nadauld, “Na lewa vakalou nei [Alama] me kakua ni vakayagataki gauna vakasivia me bulia ka vakaukauwataka na lawa me vakadonutaki kina na nodra itovo na tamata, ia me vosa ga vei ira ena vosa ni Kalou, me vakavulica na vunau ka yaco nodra kila vinaka na ituvatuva ni veivakabulai me liutaki ira mera veisautaka na nodra itovo.” ²¹

E levu na ka meda cakava vakaveiwekani ka vakalewenivanua meda cau ki na tokoni ka rawa-ka na matatamata eda bula tiko kina, ka dina sara ni noda veiqaravi bibi gugumatua o ya na vakavulici ka bulataki na dina e tiko ena ituvatuva cecere veivakabulai ni Kalou. Me vaka e tukuni ena qaqani serenilotu:

Kevaka eda saga o keda kei ira na tiko tikivi keda me dusimaka na noda bula na dina ni Kalou, ena vakasinaiti na ivakarau savasava e gadrevi ena noda veitikotiko raraba.

Ena Nona loloma, a solia na Luvena sa Duabau Ga, o Jisu Karisito, me rawa ni da bula tawamudu kina. ²³

“Sa sega ni kitaka ko [Jisu Karisito] e dua na ka, vakavo ga me vinaka kina ko vuravura; ni sa lomani vuravura, sa solia kina na nona bula me kauti ira kina na tamata kecega ki vua. Ia, sa sega ni vakarota e dua me kakua ni vakaivotavota ena nona veivakabulai.

“Raica, sa tagi li vua e dua ka kaya: Mo lako tani vei au? Raica, au sa kaya vei kemudou, E segai; ia sa kaya ga: Dou lako mai vei au koi kemudou kecega mai na iyalayala kei vuravura, dou mai volia na sucu kei na oni, ka segai ena ilavo se na isau.” ²⁴

Eda sa kaya kina “ena yalo e dina, ena yalomalua,” ²⁵ ena yaca i Jisu Karisito, emeni