Konifelenisi Lahi
Sīsū Kalaisi: Ko e Tauhi ʻo Hotau Laumālié
Konifelenisi Lahi ʻo ʻEpeleli 2021


Sīsū Kalaisi: Ko e Tauhi ʻo Hotau Laumālié

ʻI heʻetau fakatomala fakamātoato mei heʻetau ngaahi angahalá, ʻoku tau fakaʻatā ai e feilaulau fakalelei ʻa Kalaisí ke hoko ko e konga ʻaonga taha ia ʻi heʻetau moʻuí.

Siʻoku kāinga ʻofeina, ʻoku fiefia hoku lotó ʻi he pongipongi fakakoloa ko ʻeni ʻo e Toetuʻú ʻi heʻeku manatu ki he meʻa fakaofo taha, fakaʻeiʻeiki taha, ʻa e ngāue ʻoku ʻikai fakatataua ʻa ia kuo hoko ʻi he hisitōlia kotoa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá—ʻa e feilaulau fakalelei ʻa hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. ʻOku fakamahino ʻe he ngaahi lea ʻiloa ʻa e palōfita ko ʻĪsaiá ʻa hono lahi mo e taʻesiokita ʻa e āfeitaulalo mo e feilaulau ʻa e Fakamoʻuí ki hono kotoa e fānau ʻa e ʻOtuá:

“Ko e moʻoni kuó ne toʻo kiate ia ʻa ʻetau ngaahi vaivaí, ʻo ne fua ʻetau ngaahi mamahí: ka naʻa tau mahalo kuo taaʻi ia mei he ʻOtuá, pea mamahiʻia.

“Ka naʻe lavea ia koeʻuhi ko ʻetau ngaahi angahalá, naʻe fakavolu ia koeʻuhi ko ʻetau ngaahi hiá: naʻe ʻiate ia ʻa e tauteá koeʻuhi ke tau fiemālie; pea ʻi hono ngaahi taá ʻoku tau moʻui ai.”1

ʻI he toʻo fiemālie ʻe Sīsū kiate Ia ʻa e ngaahi angahala ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá, ʻo tutuki fakamamahi ki he ʻakaú, pea ikunaʻi nāunauʻia e maté ʻi he ʻaho hono tolú,2 naʻá Ne ʻomi ai ha ʻuhinga toputapu ange ki he ouau ʻo e Lakaatú ʻa ia naʻe foaki maʻa ʻIsileli ʻi he kuonga muʻá.3 ʻI hono fakakakato ʻo e kikité, naʻá Ne foaki Hono sinó mo e taʻataʻa mahuʻingá ko ha feilaulau lahi mo fakaʻosi,4 ʻo fakalaoʻi ai e ngaahi fakaʻilonga tukufakaholo ne fakaʻaongaʻi ʻi he kātoanga ʻo e Lakaatu ʻa e ʻEikí.5 ʻI hono fai iá, ne foua ai ʻe Kalaisi ha mamahiʻia fakatuʻasino mo fakalaumālie ʻa ia ʻoku ʻikai faʻa mākupusi ia ʻe he ʻatamai ʻo e tangatá. Naʻe folofola Tonu ʻa e Fakamoʻuí ʻo pehē:

“He vakai, ko au, ko e ʻOtuá, kuó u kātakiʻi ʻa e ngaahi meʻá ni maʻá e kakai kotoa pē, …

“ʻA ia ko e mamahi naʻe langaki ai ʻa ʻeku tetetete ʻaʻaku, ʻa ia ko e ʻOtuá, ko e tokotaha ʻoku mālohi tahá, koeʻuhí ko e mamahi pea mo e tafe ʻa e totó ʻi he ava kotoa ʻo hoku kilí, mo e mamahiʻia ʻi he sinó mo e laumālié fakatouʻosi—peá u loto ke ʻoua naʻá ku inu ʻi he ipu mahí, peá u holomui ai—

“Ka neongo iá, kae tuku ʻa e lāngilangí ki he Tamaí, pea naʻá ku inu ai ʻo fakaʻosi ʻa ʻeku ngaahi teuteu ki he fānau ʻa e tangatá.”6

Naʻe fakahoko lelei ʻe Kalaisi ʻa e finangalo ʻo e Tamaí7 ʻi Heʻene feilaulau manavaʻofa mo taʻefakangatangatá. Naʻá Ne ikunaʻi e huhu fakatuʻasino mo fakalaumālie ʻo e maté,8 naʻe hoko mai ki he māmaní ʻi he Hingá,9 pea ke tau malava ai ke maʻu ʻa e faingamālie nāunauʻia ʻo e fakamoʻui taʻengatá.10

Ko Sīsū pē ʻa e Tokotaha te Ne malava ke fakahoko e feilaulau taʻengata mo haohaoa ko ʻení maʻatautolu hono kotoa.11 Naʻe fili pea tomuʻa fakanofo Ia ʻi he Fakataha Lahi ʻi he Langí, kimuʻa ia pea toki fakatupu e māmaní.12 Makehe mei aí, ʻi hono fāʻeleʻi ko ia ʻe ha faʻē fakamatelié, naʻe malava ai ke Ne mate, ka mei he ʻOtuá, ʻi Heʻene hoko ko e ʻAlo pē ʻe Taha naʻe Fakatupu ʻo e Tamaí, naʻá Ne maʻu ai ʻa e mālohi ke foaki ʻEne moʻuí pea toe toʻo hake ia.13 Tānaki atu ki ai, naʻe moʻui haohaoa ʻa Kalaisi ʻo ʻikai hano mele pea haohaoa kakato pea ko ia ai, naʻá Ne ʻatā mei he ngaahi tuʻutuʻuni ʻo e fakamaau totonu fakalangí.14 Naʻe akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi ha ngaahi taimi ʻe niʻihi ʻo pehē:

“Naʻe ʻikai ke lava ʻo hoko mai ʻa e fakamoʻuí ki māmani taʻe ʻi ai ʻa e fakalaloa ʻa Sīsū Kalaisí.

“Naʻe teuteu … ʻe he ʻOtuá ha feilaulau ʻo meʻaʻofa ʻaki Hono ʻAló, ʻa ia naʻe tonu ke fekauʻi mai ʻi he taimi totonu ke … fakaava ʻa e matapā ʻe lava ke hū ai ʻa e tangatá ki he ʻafioʻanga ʻo e ʻEikí.”15

Neongo naʻe toʻo taʻe toe ʻi ai ha makatuʻunga ʻe he Fakamoʻuí e ngaahi haʻahaʻa ʻo e mate fakatuʻasinó,16 ka naʻe ʻikai te Ne toʻo ai hotau fatongia fakataautaha ke fakatomala mei he ngaahi angahala ʻoku tau fakahokó.17 ʻIkai ko ia pē, ka naʻá Ne fai mai kiate kitautolu ha fakaafe loto-ʻofa ke tau fakalelei mo ʻetau Tamai Taʻengatá. ʻOku lava ke tau aʻusia ha fuʻu liliu lahi ʻi he ʻatamaí mo e lotó, ʻo maʻu ai ha loto foʻou ki he ʻOtuá mo hono kotoa ʻo e moʻuí, ʻia Sīsū Kalaisi mo ʻEne feilaulau fakaleleí.18 ʻI heʻetau fakatomala fakamātoato mei heʻetau ngaahi angahalá, ʻo liliu hotau lotó ki he finangalo ʻo e ʻOtuá mo ʻEne ngaahi fekaú, te tau lava ʻo maʻu ʻEne fakamolemolé pea ongoʻi e tākiekina ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻo toe lahi ange. ʻI Heʻene ʻaloʻofá, ʻoku tau hao ai mei hono aʻusia ʻo e loloto ʻo e faingataʻaʻia naʻe kātekina ʻe he Fakamoʻuí.19

Ko e meʻafoaki ʻo e fakatomalá ko hano fakahaaʻi ia ʻo e angaʻofa ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú, pea ko hano fakatātaaʻi ia ʻa Hono mālohi taʻe-mafakatataua ke tokoniʻi kitautolu ke tau ikunaʻi e ngaahi angahala kuo tau feiá. Ko ha toe fakamoʻoni ia ʻo e kātaki mo e kātaki fuoloa ʻa ʻetau Tamai Taʻengatá maʻa hotau ngaahi vaivai mo e mamahi fakamatelié. Naʻe ui ʻe hotau palōfita ʻofeina ko Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní ʻa e meʻafoaki ko ʻení “ko e kī ki he fiefiá mo e nonga ʻo e ʻatamaí.”20

Siʻoku kaungāmeʻa, ʻoku ou fakamoʻoni atu ʻi heʻetau fakatomala fakamātoato mei heʻetau ngaahi angahalá,21 ʻoku tau fakaʻatā ai e feilaulau fakalelei ʻa Kalaisí ke hoko ko e konga ʻaonga taha ia ʻi heʻetau moʻuí.22 Te tau tauʻatāina ai mei he pōpula ʻo e angahalá, ʻo maʻu e fiefia ʻi heʻetau fononga fakamāmaní, pea feʻunga ke maʻu e fakamoʻui taʻengatá, ʻa ia naʻe teuteu mei hono tanupou ʻo e māmaní maʻanautolu kotoa pē ʻoku tui kia Sīsū Kalaisí pea haʻu kiate Iá.23

Makehe mei hono ʻomi ʻo e meʻafoaki fakaʻeiʻeiki ko ʻeni ʻo e fakamoʻuí, ʻoku toe ʻomi ʻe he Fakamoʻuí e fakafiemālie mo e nonga ʻi heʻetau fehangahangai mo e mamahí, ʻahiʻahí, mo e ngaahi vaivai ʻo e moʻui fakamatelié, kau ai e ngaahi tūkunga kuo tau toki foua ʻi he mahaki fakaʻauha fakaemāmani lahí. Te u lava ke fakapapauʻi atu ʻoku ʻafioʻi maʻu pē ʻe Kalaisi e ngaahi faingataʻa ʻoku tau aʻusia ʻi he moʻui matelié. ʻOku mahino kiate Ia e koná, mamahí, mo e mamahiʻia fakatuʻasinó kae pehē ki he ngaahi pole fakaeloto mo fakalaumālie ʻoku tau fehangahangai mo iá. ʻOku fonu e loto ʻo e Fakamoʻuí ʻi he ʻaloʻofá, pea ʻokú Ne mateuteu maʻu pē ke tokoniʻi kitautolu. ʻOku malava ʻení koeʻuhí he naʻá Ne aʻusia fakataautaha pea toʻo kiate Ia ʻi he kakanó ʻa e faingataʻa ʻo hotau vaivaí mo e mamahí.24

Naʻá Ne hifo ʻo maʻulalo ange ʻi he meʻa kotoa pē ʻi he loto-vaivai mo e angamalū, pea talia hono fehiʻanekiná, fakafisingaʻí, mo ngaohikovia ʻe he tangatá, pea fakalaveaʻi koeʻuhi ko ʻetau ngaahi angahalá mo e ngaahi hiá. Naʻá Ne mamahiʻia ʻi he ngaahi meʻá ni maʻatautolu kotoa, ʻo toʻo kiate Ia e ngaahi angahala kotoa ʻa e māmaní,25 peá Ne hoko leva ko e tokotaha ke ne tokangaekina fakalaumālie kakato kitautolú.

ʻI heʻetau ʻunu ke ofi ange kiate Iá, mo tau tukulolo fakalaumālie ki Heʻene tauhí, ʻe lava leva ke tau toʻo kiate kitautolu ʻEne haʻamongá, ʻa ia ʻoku faingofua, pea mo ʻEne kavengá, ʻa ia ʻoku maʻamaʻa, ʻo maʻu leva e fiemālie mo e nonga naʻe talaʻofa maí. Makehe mei aí, te tau maʻu e mālohi ʻoku tau fie maʻu kotoa ke ikunaʻi ʻaki e ngaahi faingataʻá, vaivaí, mo e mamahi ʻo e moʻuí, ʻa ia ʻoku matuʻaki faingataʻa ke kātekina taʻe kau ai ʻEne tokoní mo e mālohi faifakamoʻuí.26 ʻOku akoʻi kitautolu ʻe he folofolá ke “tuku hoʻo kavengá ki [he ʻEikí], pea te ne poupou koe.”27 “Pea ʻofa ke toki tuku kiate [kitautolu] ʻe he ʻOtuá ke maʻamaʻa [ʻetau] kavengá, ʻi he fiefia ʻi hono ʻAló.”28

ʻĪmisi
Lēsina mo Maliō ʻEmeliki

ʻI he ofi ki he fakaʻosinga ʻo e taʻu kuo ʻosí, ne u ʻilo ai e mālōlō ʻa ha ongomātuʻa ʻofeina ko Maliō mo Lēsina ʻEmeliki, naʻá na fuʻu faivelenga ki he ʻEikí pea ne ʻaho pē ʻe fā ʻa e vāmamaʻo ʻena mālōloó koeʻuhi ko e faingataʻaʻia mei he COVID-19.

Ne fakahā mai kiate au ʻe ha taha hona ngaahi foha ʻoku lolotonga hoko ko ha pīsope ʻi Palāsila: “Naʻe fuʻu faingataʻa ke sio ki he mavahe atu ʻeku ongomātuʻá mei he māmaní ʻi he tūkunga ko iá, ka naʻe lava ke u ongoʻi moʻoni e toʻukupu ʻo e ʻEikí ʻi heʻeku moʻuí ʻi he lotolotonga ʻo e faingataʻá, koeʻuhi he naʻá ku maʻu e mālohi mo e nonga ʻoku ope atu ia ʻi heʻeku mahinó. ʻI heʻeku tui kia Sīsū Kalaisí mo ʻEne Fakaleleí, ne u maʻu e tokoni fakalangi ke fakamālohia mo fakafiemālieʻi e kau mēmipa hoku fāmilí mo kinautolu kotoa pē ne nau tokoniʻi kimautolu ʻi he meʻa faingataʻa ko ʻení. Neongo naʻe ʻikai ke hoko e mana naʻe ʻamanekina ʻe he taha kotoa pē, ka ʻoku ou hoko ko ha fakamoʻoni fakataautaha ki he ngaahi mana kehekehe kuo hoko ʻi heʻeku moʻuí mo e moʻui ʻa e kau mēmipa hoku fāmilí. Ne u ongoʻi ha nonga moʻoni ne mahuhuhuhu ʻi hoku lotó, ʻa ia ne ʻomi ai kiate au ha ʻamanaki lelei mo e ʻiloʻilo pau e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí kiate au pea mo e palani ʻo e fiefia ʻa e ʻOtuá maʻa ʻEne fānaú. ʻOku ou ʻilo ʻoku mafao mai maʻu pē ʻa e toʻukupu ʻofa ʻo e Fakamoʻuí ʻi he ngaahi taimi fakamamahi tahá, ʻi heʻetau fekumi kiate Ia ʻaki hotau lotó, iví, ʻatamaí, mo e mālohí kotoa.”

ʻĪmisi
Fāmili ʻEmelikí

Siʻoku kāinga ʻofeina, ʻoku ou fakamoʻoni molumalu atu ʻi he Sāpate Toetuʻu ko ʻení, kuo toe tuʻu ʻa Sīsū mei he pekiá pea ʻokú Ne moʻui. ʻOku ou fakamoʻoni kiate kimoutolu ʻoku fakafou mai ʻiate Ia mo ʻEne Fakalelei taʻefakangatangatá, ʻa hono ʻomi ʻe he Fakamoʻuí ha founga maʻatautolu ke ikunaʻi ai e mate fakatuʻasinó mo fakalaumālié fakatouʻosi. ʻOku ʻikai ke ngata he ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga ko ʻení, ka ʻokú Ne toe ʻomi foki ʻa e fiemālie mo e fakapapau kiate kitautolu ʻi he ngaahi taimi faingataʻá. ʻOku ou fakapapauʻi atu ʻi heʻetau falala kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne feilaulau fakalelei fakalangí, ʻo kātekina ʻetau tuí ki he ngataʻangá, te tau fiefia ʻi he ngaahi talaʻofa ʻa ʻetau Tamai Hēvani ʻofeiná, ʻa ia ʻokú Ne fakahoko e meʻa kotoa pē ʻi Hono mālohí ke tokoniʻi kitautolu ke tau foki hake ki Hono ʻaó ʻi ha ʻaho. Ko ʻEne ngāué ʻeni mo Hono nāunaú!29 ʻOku ou fakamoʻoni kiate kimoutolu ko Sīsū ʻa e Kalaisí, ko e Huhuʻi ʻo e māmaní, ko e Mīsaia naʻe talaʻofa maí, ko e Toetuʻú pea mo e Moʻui.30 Pea ʻoku ou vahevahe e ngaahi moʻoni ko ʻení mo kimoutolu ʻi Hono huafa toputapú, ʻa e ʻAlo Pē ʻe Taha ʻo e Tamaí, ko hotau ʻEiki, ko Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.