Tuulan ut kub’enaq xch’ool

Sa’ li Ak’ Chaq’rab’, nokotzolok chirix jun saaj winq b’ihom li kixpatz’ re li Jesus, “At Tzolonel, k’a’ru li chaab’ilal tinb’aanu re naq tweechani li junelik yu’am?”² Li Kolonel xb’een kirelaji naq chixpaab’eb’ li chaq’rab’. Toja’ naq li Qaawa’ kixye jun chik na’leb’ re li saaj winq tz’aqal yiib’anb’il choq’ re a’an.

“Kichaq’ok li Jesus ut kixye: Wi taawaj naq tz’aqalaq aawe aawu, ayu, k’ayi jo’ nimal wank aawe ut k’e reheb’ li neb’a’, ut taawanq aab’ihomal sa’ choxa; toja’ naq tatchalq ut tinaataaqe.

“Naq kirab’i li aatin a’in, li saaj winq koho chi ra sa’ xch’ool xb’aan naq naab’al xb’ihomal.”³

Qatz’ilaq rix li kixb’aanu li saaj winq b’ihom rik’in li kixb’aanu laj Amulek, jo’ yeeb’il resil sa’ lix Hu laj Mormon. Laj Amulek a’an jun winq wan xsak’ahil ut xb’ihomal ut wankeb’ naab’al li rech alal ut ramiiw.⁴ A’an kixye naq a’an jun winq li k’iila sut kib’oqe’ ut ink’a’ kiraj ab’ink; jun winq li kixnaw chirix li k’a’ru re li Dios, a’ut ink’a’ kiraj xnawb’al.⁵ Us ta naq chaab’il winq a’an, jalb’ehinb’il xb’e laj Amulek xb’aan lix k’a’uxl li ruchich’och’ jo’ chanchan ajwi’ li saaj winq b’ihom sa’ li Ak’ Chaq’rab’.

Us ta kikawu xch’ool junxil, laj Amulek kixpaab’ lix yaab’ xkux jun li anjel, kixk’ul li profeet aj Alma sa’ rochoch, ut kixch’olani. Ki’ajsiik ru sa’ musiq’ej naq wan laj Alma sa’ rochoch ut kib’oqe’ chixjultikankil li evangelio. Toja’ naq laj Amulek kixkanab’ “chixjunil lix oor, ut lix plaat, ut k’a’aq re ru re li terto xtz’aq … choq’ re li raatin li Dios, [ut kitz’eqtaanaak] xb’aaneb’ li ke’ochb’eenink chaq re junxil, ut xb’aan ajwi’ lix yuwa’ ut eb’ li rech alal.”⁶

K’a’ut naq wan xjalanil chan ru kisumen li saaj winq b’ihomj rik’in chan ru kisumen laj Amulek?

Sa’ jun xuwajel xq’ehil li pleetink-ib’ li yeeb’il resil sa’ lix Hu laj Mormon, kik’ulman naq laj Moroni, li xb’eenil aj taqlanel sa’ xb’eeneb’ li teep aj pleet aj Nefita, ut laj Pahoran, li xb’eenil aj raqol aatin ut aj jolominel sa’ xb’een li tenamit, ke’xtaqlaheb’ li hu rib’ chirib’ileb’ rib’. Lix teep aj pleet laj Moroni rahob’tesinb’ileb’ xb’aan naq maak’a’eb’ xtenq’ankil rik’in lix jolomil li tenamit, jo’kan naq laj Moroni kixtaqla jun hu re laj Pahoran “re xjitb’al”⁷ a’an ut li rech aj jolominel, xyeeb’al naq warjenaqeb’ xk’a’uxl, naq aj q’emeb’, naq ke’xkanab’eb’, ut naq a’aneb’ aj pleetinel re li ach’ab’aak wankeb’ wi’.⁸

Moko ch’a’aj ta naq ch’i’ch’i’ raj kireek’a laj Pahoran chirix laj Moroni ut lix jitb’al li moko yaal ta, a’b’an ink’a’ kireek’a chi jo’kan. A’an kisumen rik’in toq’ob’ahom ut kixch’olob’ naq wan jun li po’resink ch’oolej rik’in lix jolomil li tenamit li ink’a’ na’no ru xb’aan laj Moroni. Toja’ naq kixye laj Pahoran:

“K’e reetal, ninye aawe, at Moroni, naq moko nasaho’ ta inch’ool rik’in xnimal aach’a’ajkilal, relik chi yaal, naraho’ inch’ool rik’in. …

“… Sa’ laa hu kinaajit, a’b’an maak’a’ naxye a’an; moko yoo ta injosq’il, nasaho’ b’an inch’ool rik’in xnimal ru aach’ool.”⁹

K’a’ut naq laj Pahoran kixsume chi chaab’il li jitok kixb’aanu re laj Moroni?

Sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ waqib’ po chaq anajwan, li Awa’b’ej Russell M. Nelson kixch’olob’ chan ru naq xsume lix b’oqb’al li Awa’b’ej Thomas S. Monson re rilb’al, xtz’ilb’al rix sa’ xk’a’uxl, ut xyu’aminkileb’ li yaalil na’leb’ sa’ lix Hu laj Mormon. A’an xye, “Inyalom chixtaaqenkil li raatin. Sa’ xyanqeb’ junjunqeb’ chik li k’anjel, intz’iib’ahom chirix k’a’ru a’an lix Hu laj Mormon, li k’a’ru naxch’olob’ wi’ xyaalal, li k’a’ru naxtz’eqtaana, li k’a’ru naxtz’aqob’resi ru, li k’a’ru naxch’olob’ chi saqen ru, ut li k’a’ru naxk’utb’esi. Chirilb’al lix Hu laj Mormon rik’ineb’ li na’leb’ a’in, a’an jun k’anjel li xk’ehom inna’leb’ ut xinixmusiq’a. Ninye naq chaab’ilaq choq’ eere chejunjunqal.”¹⁰

Li Awa’b’ej Henry B. Eyring xch’olob’ ajwi’ lix aajelil ru lix tz’aamahom li Awa’b’ej Monson sa’ xyu’am. A’an xye:

“Wilom ru lix Hu laj Mormon rajlal kutan chiru numenaq 50 chihab’ anajwan. Jo’kan ut, maare xinru chixk’oxlankil naq li raatin li Awa’b’ej Monson k’eeb’il re jalaneb’ chik. A’b’anan, jo’ naab’al eere, xweek’a naq lix kawresihom ch’oolej ut lix yeechi’ihom li profeet xe’b’oqok we chixk’eeb’al inch’ool b’ayaq chik. …

“Jwal chaab’il li xk’ulman choq’ we, ut choq’ eere naab’alex, a’an li k’a’ru xyeechi’i li profeet naq taak’ulmanq.”¹¹

K’a’ut naq sa’ junpaat ut chi anchaleb’ xch’ool li wiib’ aj jolominel a’in re lix Iglees li Qaawa’ xe’xsume lix b’oqb’al li Awa’b’ej Monson?

Ink’a’ yookin chixyeeb’al naq eb’ li tiikil sumenk sa’ musiq’ej re laj Amulek, laj Pahoran, li Awa’b’ej Nelson, ut li Awa’b’ej Eyring naru te’ch’olob’aaq xb’aan yal jun na’leb’ aj Kristiano. Relik chi yaal, wankeb’ k’iila na’leb’ li ke’xk’ameb’ xb’e sa’ li musiq’ejil kawilal li nak’utb’esiman sa’ xyu’ameb’ li kaahib’ chi chaab’il moos a’in. A’b’an li Kolonel ut eb’ li profeet neke’xka’jultika jun na’leb’ q’axal aajel ru li tento taqataw ru chi chaab’il chik ut taqayal qaq’e chiroksinkil sa’ li qayu’am.

K’ehomaq reetal li na’leb’ kiroksi li Qaawa’ re xch’olob’ankil ani a’an sa’ li raqal a’in: “Chek’ulub’a lin chaq’rab’ nink’e sa’ eeb’een ut tzolomaq eerib’ wik’in, xb’aan naq tuulanin ut q’un lin ch’ool, ut sa texwanq.”¹²

Re qatzolb’al, li Kolonel kixsik’ ru roksinkil li tuulanil sa’ xyanqeb’ li jun ch’ol chik chi na’leb’ kiru raj chiroksinkil.

Juntaq’eet li eetalil li natawman sa’ jun k’utb’esinb’il na’leb’ kik’ehe’ re li Profeet aj Jose Smith sa’ 1829. Li Qaawa’ kixye, “Chattzoloq chiwix, ut chawabʼi li waatin; chatbʼeeq saʼ xtuulanil inMusiqʼ, ut taawanq aatuqtuukilal wikʼin.”¹³

Li tuulanil a’an jun tz’aqal xch’olob’ankil ani laj Tojol-ix ut nak’utb’esiman rik’in li sumenk chi tiik qach’ool, li kub’enaqil atawom chi anchal qach’ool, ut li ramok-ib’ chi k’eek’o qach’ool. Li na’leb’ a’in nokoxtenq’a chixtawb’al ru chi chaab’il chik eb’ lix sumehom laj Amulek, laj Pahoran, li Awa’b’ej Nelson, ut li Awa’b’ej Eyring.

Jo’ jun eetalil, li Awa’b’ej Nelson ut li Awa’b’ej Eyring xe’xsume chi tiikeb’ xch’ool ut sa’ junpaat lix tz’aamahom li Awa’b’ej Monson naq te’ril ru ut te’xtzol lix Hu laj Mormon. Us ta naq li wiib’ winq a’in ninqeb’ xk’anjel sa’ li Iglees ut us ta naq ak yookeb’ chixtz’ilb’aleb’ rix li loq’laj hu chiru k’iila chihab’, xe’xk’utb’esi rik’in lix sumehom naq maak’a’ li b’ayok-ib’ chi moko li nimank-ib’ sa’ xch’ooleb’.

Laj Amulek kixkanab’ rib’ chi anchal xch’ool chiru li rajom li Dios, kixk’ulub’a lix b’oqb’al re xjultikankil li evangelio, ut kixkanab’ lix sahil wanjik ut li rech alal ut rech kab’al. Ut laj Pahoran ki’osob’tesiik rik’in jun tz’aqal ilok ut wankilal re xramb’al rib’ chi k’eek’o xch’ool re k’anjelak ut ink’a’ wank chi k’anjelanb’il naq kixch’olob’ chiru laj Moroni li ch’a’ajkilal li waklesinb’il xb’aan li po’resink ch’oolej rik’in xjolomil li tenamit.

Chi kok’ aj xsa’ moko natawman ta ru li na’leb’ aj Kristiano re tuulanil sa’ li qakutan. Li tuulanil a’an kaw rib’, moko q’un ta; nak’anjelak, ink’a’ yal k’anjelanb’il; wan xkawilal xch’ool, ink’a’ naxuwak; naxram rib’; ink’a’ naxnima rib’; ut chaab’il xch’ool, ink’a’ q’etq’et. Junaq li tuulan xch’ool ink’a’ sa’ junpaat najosq’o’, ink’a naxnima rib’, chi moko nataqlan chi numtajenaq ut sa’ junpaat naxk’e reetal lix chaab’ilal li rech aj kristiaanil.

Li tuulanob’resink-ib’ naraj naxye naq tenq’anb’ilo chi tz’aqal junes xb’aan li Dios ut junelik naqaj ru li qab’eresinkil ut qaxaqab’ankil xb’aan a’an, a’ut li tuulanil a’an naxye ajwi’ naq wan qach’ool chi tzole’k xb’aan li Santil Musiq’ej jo’eb’ ajwi’ li ani maare ink’a’ mas wankeb’ xseeb’al ut xnawom, malaj ink’a’ mas tzolb’ileb’, li ani maare ink’a’ ninqeb’ xk’anjel, malaj ink’a’ mas wan li naru te’xk’e. Chijultiko’q eere naq laj Nahaman, li xb’eenil aj taqlanel sa’ xb’een lix teep aj pleet li rey sa’ Siria, kinumta sa’ xb’een xq’etq’etil, ut chi tuulan xch’ool kixk’ulub’a lix na’leb’ lix moos naq tixpaab’ li profeet aj Eliseo ut taa’atinq wuqub’ sut sa’ li nima’ Jordan.¹⁴ Li tuulanil a’an li xb’eenil kolb’a-ib’ chiru li mutz’ob’resink-ib’ sa’ q’etq’etil li nak’ulman chi kok’ aj xsa’ naq naqak’ul li wankilal, li taqenaqil k’anjel, li b’ihomal, malaj li nimaak-u.

Li tuulanil a’an jun na’leb’ nimob’resinb’il rik’in rajom qach’ool, xk’anjelankil chi tiik xtaql li qach’ool, ut xyalb’al qaq’e re naq junelik taakanaaq qik’in li risinkil li qamaak.¹⁵ A’an ajwi’ jun musiq’ejil maatan li naru taqasik’ rik’in chaab’ilal.¹⁶ A’b’anan, chijultiko’q qe naq li rajb’al naq nak’eeman jun maatan chi kama’an, a’an re xchaab’ilob’resinkil ut xtenq’ankileb’ li ralaj xk’ajol li Dios.¹⁷

Naq nokochal rik’in ut naqataaqe li Kolonel, nak’ehe’ qe li wankilal re wank jo’ chanru a’an. Nak’ehe’ qe qametz’ew xb’aan li musiq’ej naq naqaram qib’ ut naq sa’ xyaalal ut chi ch’anch’o wanko. Jo’kan ut, li tuulanil maawa’ k’a’ruhaq yal naqab’aanu naq noko’ok jo’ xtzolom li Qaawa’. Li tuulanil, a’an b’an li tz’aqal noko’ok wi’.

Laj Moises “kitzole’k rik’in chixjunil li xna’leb’eb’ laj Ejiipt ut wank xwankil rik’in li nalajxye ut nalajxb’aanu.”¹⁸ A’ut, a’an “jun winq tuulan, q’axal tuulan chik chiruheb’ chixjunil li wankeb’ sa’ ruchich’och’.”¹⁹ Lix nawom ut lix seeb’al ke’ru raj chixk’eeb’al chi q’etq’eto’k. A’b’anan, li musiq’ejil maatan re tuulanil li ki’osob’tesiik wi’ kixk’e chi ka’ch’ino’k li q’etq’etil sa’ xyu’am ut kixnimob’resi b’an laj Moises jo’ jun k’anjeleb’aal re xtz’aqob’resinkil ru lix k’anjel li Dios.

Eb’ li reetalil li tuulanil q’axaleb’ loq’ ut ninqeb’ xwankil neke’chal sa’ xyu’am li Kolonel.

Li Nimla Kolonel, li “kikub’e rub’el chixjunil li k’a’aq re ru”²⁰ ut kixk’ul rahilal, ki’el xkik’el, ut kikam re “qach’ajob’resinkil chiru chixjunil qamaa’usilal,”²¹kixch’ajeb’ rik’in q’unal li roqeb’ lix tzolom.²² Li tuulanil a’an, a’an tz’aqal reetalil li Qaawa’ jo’ moos ut jo’ jolominel.

Li Jesukristo kixk’ut li tz’aqal reetalil li sumenk chi tiik ch’oolej ut li kub’enaqil atawom chi anchal ch’oolej naq kixk’ul li rahilal q’axal xuwajel sa’ Getsemani.

“Naq kiwulak aran, kixye reheb’ [lix tzolom]: Tijonqex re naq mext’ane’k sa’ li aaleek.

“Kixwiq’ib’ rib’ chi tijok ut kixye:

“At inYuwa’, wi taawaj, chawisi wik’in li sek’ a’in; a’b’an ink’a’ chi’uxmanq li nawaj laa’in, a’b’an laa wajom laa’at.”²³

Lix tuulanil li Kolonel sa’ li hoonal a’in q’axal aajel ru ut q’axal ra naxk’ut chiru li junjunq qe lix aajelil ru xk’eeb’al lix nawom li Dios sa’ xb’een li qanawom laa’o.

Jwal xnimal ru ut naab’al naqatzol rik’in naq li Qaawa’ junelik kub’enaq li ratawom ut kixram rib’ chi k’eek’o xch’ool. Naq kiwulak sa’ Getsemani jun teepeb’ aj puub’ aj Romano ut aj k’aak’alehom re li santil ochoch, laj Pedro kixb’otz’ lix ch’iich’ ut kixch’ot li xik wank sa’ xnim re lix moos li xyuwa’il aj tij.²⁴ Toja’ naq li Kolonel kixch’e’ lix xik li moos ut kixk’irtesi.²⁵ Chek’ehaq reetal naq a’an kixye’ li ruq’ ut kirosob’tesi li ani naxsik’ xchapb’al rik’in juntaq’eet li choxahil wankilal li kiru raj chiroksinkil re xkolb’al rib’ chiru li chape’k ut li k’ehe’k chiru krus.

Chek’ehaq ajwi’ reetal chan ru naq li Qaawa’ kijite’ ut kiraqe’ aatin chirix chiru laj Pilato re taak’ehe’q chiru krus.²⁶ Naq kiq’axtesiik li Jesus xb’aan laj Judas a’an kixye, “Malaj nakak’oxla naq ink’a’ truuq tinpatz’ xk’ab’a’ lin Yuwa’, ut a’an tixk’e raj chaq we chi junpaat numenaq kab’laju teep chi anjel?”²⁷ A’ut, “li Junelikil aj Raqol Aatin reheb’ li yo’yo jo’ ajwi’ li kamenaq”²⁸ a’an li kiraqe’ aatin chirix xb’aan jun winq yal taqlanb’il xb’aan xjolomil li tenamit. “A’ut [li Jesus] tik ink’a’ kichaq’ok: k’a’jo’ naq kisachk xch’ool laj Pilato xb’aan.”²⁹ Naru rilb’al lix tuulanil li Kolonel rik’in chan ru kisumen, kixram rib’, ut chan ru naq ink’a’ kiraj roksinkil lix nimajwal wankilal re rusilankil rib’.

Laj Mormon naxch’olob’ li tuulanil jo’ li k’ojleb’aal neke’el wi’ chixjunileb’ li musiq’ejil seeb’al ut maatan.

“Joʼkan ut, wi jun winq wan xpaabʼaal, tento taawanq xyoʼonihom; xbʼaan naq wi maakʼaʼ li paabʼaal inkʼaʼ naru nawan li yoʼonink.

“Ut joʼkan wiʼchik, kʼehomaq reetal, ninye eere naq inkʼaʼ naru nawan xpaabʼaal ut xyoʼonihom, kaʼajwiʼ wi tuulan, ut kubʼenaq xchʼool.

“Wi ta joʼkan, maakʼaʼ xyaalal lix paabʼaal ut lix yoʼonihom, xbʼaan naq maajun kʼulubʼanbʼil chiru li Dios, kaʼajwiʼ li tuulan ut kubʼenaq xchʼool; ut wi junaq winq tuulan ut kubʼenaq xchʼool, ut naxchʼolobʼ rikʼin xwankil li Santil Musiqʼej naq li Jesus aʼan li Kristo, tento taawanq ajwiʼ li rahok rikʼin; xbʼaan naq wi maakʼaʼ li rahok rikʼin, aʼan maakʼaʼ naʼok wiʼ; joʼkan naq tento taawanq rahok rikʼin.”³⁰

Li Kolonel kixye, “Us xaq reheb’ li tuulaneb’, x’aan naq te’reechani li loq’laj na’ajej yeechi’inb’il xb’aan li Dios.”³¹ Li tuulanil a’an jun xnimal ru raqal li choxahilal ut naru taak’ule’q ut taanimob’resiiq sa’ li qayu’am xb’aan ut rik’in lix tojb’al rix li maak kixb’aanu li Kolonel.

Ninch’olob’ xyaalal naq li Jesukristo a’an laj Tojol qix li waklesinb’il chi yo’yo. Ut ninye naq chi yaal a’an tixk’am qab’e, tooxkol, ut tooxkawob’resi naq nokob’eek sa’ xtuulanil lix musiq’. Ninyaab’asi tz’aqal innawom chirixeb’ li yaalil na’leb’ ut yeechi’ihom a’in sa’ lix loq’laj k’ab’a’ li Qaawa’ Jesukristo, amen.