K’ehomaq choq’ xk’amol lee b’e li Santil Musiq’ej

Sa’ li domingo a’in re li Paswa, li qak’a’uxl naxik chixk’oxlankil lix waklijik chi yo’yo li Qaawa’ Jesukristo ut naq maak’a’ chi sa’ li muqleb’aal, li naxk’e reheb’ chixjunil aj paab’anel li yo’onink naq kinumta li Kristo sa’ xb’een li kamk, li taanumtaaq raj sa’ qab’een. Laa’in ninpaab’, jo’ li apostol aj Pablo, naq jo’ chanru naq li Dios “kixwaklesi chi yo’yo li Kristo Jesus sa’ xyanqeb’ li kamenaq [jo’ka’in] tixk’e wi’chik xyu’am [qach’och’il] tz’ejwalej xb’aan lix Musiq’ li wan [qik’in].”¹

Li k’ehok yu’am naraj xyeeb’al naq taawanq wi’chik xyu’am junaq. Jo’ chanru naq li Kristo naxk’e xyu’am li qatib’el wi’chik chirix li kamk sa’ tz’ejwalej rik’in li wankilal re lix waklijik chi yo’yo, kama’an ajwi’ naru xk’eeb’al qayu’am, malaj xk’eeb’al qayu’am chirix li musiq’ejil kamk.² Sa’ lix hu laj Moises, naqil naq laj Adan kik’ehe’ re chi ak’il xyu’am sa’ musiq’ej: “[Laj Adan] kikubʼe xhaʼ, ut lix Musiqʼ li Dios kikubʼe saʼ xbʼeen, ut chi joʼkan kiyoʼla rikʼin li Musiqʼej, ut kikʼeheʼ xyuʼam saʼ xchʼool saʼ raam.”³

K’a’jo’ xnimal ru li maatan maak’a’ xjuntaq’eetankil neke’xk’ul li ani neke’paab’ank re li Jesukristo! Li maatan a’in, a’an li Santil Musiq’ej li naxk’e qe “li yu’am rik’in li Kristo” jo’ nayeeman re sa’ li Ak’ Chaq’rab’.⁴ A’b’anan, ma wan naq nasach chiqu li maatan a’in?

Ex was wiitz’in, k’a’jo’ xnimal ru li nimla usilal naq wanq qik’in “li Loq’laj Musiq’ej choq’ aj k’amol b’e,”⁵jo’ naxk’ut qe li esil a’in.

Jalam-uuch

Li Alférez Frank Blair

Chiru li nimla pleet aran Korea, li Alférez Frank Blair kik’anjelak sa’ jun li jukub’ b’ar wi’ naxk’ameb’ li winq aj pleet li wankeb’ aran Japon.⁶ Li jukub’ moko mas nim ta re naq tixk’am ajwi’ jun aj tij, jo’kan naq li nataqlan sa’ li jukub’ kixpatz re li Hermano Blair naq a’an taawanq choq’ aj tij, xb’aan naq kiril naq a’an wan xpaab’aal ut chaab’il xna’leb’, ut oxloq’inb’il xb’aan chixjunileb’ li wankeb’ sa’ li jukub’.

Jalam-uuch

Li Alférez Blair

Li Alférez Blair kixtz’iib’a: “Li qajukub’ kikana sa’ xyi jun li nimla kaq-sut-iq’. Eb’ lix b’oolam li palaw neke’xq’ax 14 metros lix teram. Laa’in yookin jo’ aj k’aak’alenel … naq jun re li oxib’ chi motor li jukub’ kixkanab’ chi k’anjelak xb’aan naq kijore’ b’ar wi’ naxtiikisi li jukub’. Kookana rik’in wiib’ chi motor, ut jun moko yoo ta chi k’anjelak chi us. Wanko sa’ jun nimla ch’a’ajkilal.”

Li Alférez Blair kiraqe’ xhoonal re k’aak’alenk ut ok re chi wark naq li naxjolomi li jukub’ kixtoch’ li okeb’aal. Kixpatz’ re, “Ma tatruuq chi tijok chirix li jukub’, b’aanu usilal?” Alférez Blair kixye naq us tixb’aanu.

Sa’ li hoonal a’an, li Alférez Blair kiru raj ka’ajwi’ chixtz’aamankil, “At qaChoxahil Yuwa’, naqatz’aama aawe naq taawosob’tesi li qajukub’ ut toohaakol,” ut chirix a’an xik chi wark. A’b’anan, kitijok re xnawb’al ma wan li naru tixb’aanu re naq maajun ch’a’ajkilal tixk’ul li jukub’. Re xsumenkil lix tij li Hermano Blair, li Santil Musiq’ej kixmusiq’a re chi xik wan wi’ li naxjolomi li jukub’ ut xtawb’al xkomon chirix k’a’ru li ch’a’ajkilal. Kixtaw naq laj jolominel re li jukub’ yoo chixyalb’al xq’e chixnawb’al li kawilal tixk’e reheb’ li motor re naq te’b’eeq chi us. Li Alférez Blair kisutq’i chaq sa’ lix warib’aal chi tijok wi’chik.

Kixpatz’ sa’ lix tij, “K’a’ru naru tinb’aanu re naq tintenq’anq chixyiib’ankil li ch’a’ajkilal rik’ineb’ li motor?”

Re xsumenkil, li Santil Musiq’ej kiraatina sa’ hasb’ naq tento taaxik chirilb’al chixjunil li jukub’ re naq tixnaw b’ayaq chik. Kisutq’i wi’chik rik’in laj jolominel re li jukub’ ut kixpatz’ xliceens re xik chirilb’al chixjunil li jukub’. Chirix a’an, rik’in jun li k’aam kixb’ak’ rib’ sa’ xyii, ut ki’el sa’ li kaq-sut-iq’.

Chi xaqxo chirix li jukub’, kiril chan ru naq eb’ li ninqi ch’iich’ li neke’xtiikisi li jukub’ neke’taqe’ sa’ xb’een li ha’ naq li jukub’ wan sa’ xb’een lix b’oolam li palaw. Ka’ajwi’ jun li motor yoo chi k’anjelak rik’in chixjunil lix kawilal ut nasutink sa’ junpaat. Chirix naq kiril a’an, li Alférez Blair kitijok wi’chik. Li saqen ruhil sumehom kixk’ul a’an naq li jun ajwi’ chi motor li yoo chi k’anjelak chi us yoo chixk’eeb’al chixjunil lix metz’ew ut tento xkub’sinkil b’ayaq lix kawilal. Jo’kan naq kisutq’i chaq rik’in laj jolominel re li jukub’ ut kixye re li k’a’ru tento xb’aanunkil. Kisach xch’ool laj jolominel li jukub’, ut kixye re naq laj ilol re li jukub’ kixye jalan aatin—naq tixtaqsi lix metz’ew li motor li toj wan xwankil re naq te’elq chaq sa’ li kaq-sut-iq’. A’b’anan, laj jolominel re li jukub’ kixk’e xch’ool chixb’aanunkil li k’a’ru kixye li Alférez Blair ut kixkub’si xmetz’ew li motor. Naq kisaqew li kutan, li jukub’ ak kolb’il chik ut wan sa’eb’ li tuqtuukilal ha’.

Ka’ajwi’ wiib’ hoonal chirix a’an, li motor li yoo chi k’anjelak chi us kixchup rib’ chi junajwa. Li jukub’ rik’in ch’a’ajkilal kiru chi wulak sa’ lix na’aj rik’in li motor li nak’anjelak b’ayaq.

Laj jolominel re li jukub’ kixye re li Alférez Blair, “Wi ta ink’a’ xqakub’usi xmetz’ew li chaab’il motor naq xqab’aanu, kixaqli raj sa’ xyi li kaq-sut-iq’.”

Chi maak’a’ raj li motor a’an, moko ke’ru ta raj chixb’eresinkil li jukub’. Li jukub’ kixb’alq’usi raj rib’ ut kimuqe’ raj chirub’el li ha’. Laj jolominel re li jukub’ kixb’antioxi li saaj winq aj santil paab’anel ut kixye naq naxpaab’ naq xtaaqenkil lix musiq’ejil eek’ahom li Alférez Blair kixkol li jukub’ ut li wankeb’ chi sa’.

Anajwan b’i’, li esil a’in k’a’jo’ naxtoch’ qach’ool. Us ta maare maajo’q’e taqanumsi junaq ch’a’ajkilal jwal nim ru, sa’ li esil a’in wankeb’ na’leb’ aajeleb’ ru chirix chan ru tooruuq chixk’ulb’al lix b’eresihom li Santil Musiq’ej chi kok’ aj xsa’.

Xb’een, naq wan junaq li k’utb’esinb’il na’leb’, tento xk’eeb’al qach’ool chirab’inkil chi us li k’a’ru nachal sa’ li choxa. Li Alférez Blair naxk’am lix yu’am chi k’ulub’ej ut tiik chi paab’ank. Wi ta ink’a’ kixpaab’eb’ lix taqlahom li Dios, moko k’ojk’o ta raj xch’ool chi tz’aqal chi tijok jo’ chan ru kixb’aanu re xkolb’al rix li jukub’ ut re xk’ulb’al lix musiq’ejil b’eresihom. Sa’ junjunqal tento taqayal qaq’e chixjayalinkil li qayu’am rik’ineb’ lix taqlahom li Dios re naq a’an taaruuq tooxb’eresi.

Wan naq ink’a’ nokoru chixtawb’al ru chi chaab’il li esil nachal chaq sa’ li choxa xb’aan naq ink’a’ k’ulub’ejo. Li jalb’a-k’a’uxlej ut li ab’ink chiru li Dios a’aneb’ li b’e tooruuq wi’ chixk’ulb’al wi’chik li raatin chi saqen ru. Li aatin sa’ li Najter Chaq’rab’ choq’ re li jalb’a-k’a’uxlej naraj xyeeb’al “sutq’iik” malaj “ilok chirix.”⁷ Naq najtex nekereek’a rik’in li Dios, ka’ajwi’ tento naq teek’e eech’ool chixkanab’ankil li maak ut chi ilok wan wi’ li Kolonel, b’ar teetaw naq a’an yoo eeroyb’eninkil chi ye’b’il lix tel. Rik’in x’anchalil xch’ool naraj xk’amb’al lee b’e, ut laa’ex wankex yal sa’ xnajtil jun li tij re xk’ulb’al wi’chik lix b’eresihom.⁸

Xkab’, li Alférez Blair moko ka’aj ta wi’ kixpatz’ re li Qaawa’ naq tixtuqub’ lix ch’a’ajkilal. Kixpatz’ li k’a’ru naru tixb’aanu re naq a’an ajwi’ taawanq chix xtawb’al chan ru xtuqub’ankil li ch’a’ajkilal. Jo’kan ajwi’, tooruuq chixpatz’bal re, “Qaawa’, k’a’ru tento tinb’aanu re naq laa’in ajwi’ wanqin chixtuqub’ankil li ch’a’ajkilal?” Reeqaj ka’ajwi’ xyeeb’aleb’ li qach’a’ajkilal sa’ tijok ut xpatz’b’al re li Qaawa’ naq tixtuqub’eb’, tento naq yooko chixsik’b’al chan ru xk’ulb’al lix tenq’ li Qaawa’ ut chixk’eeb’al qach’ool chi k’anjelak a’ yaal jo’ chanru lix b’eresihom li Musiq’ej.

Sa’ li resil li Alférez Blair, wan li roxil ut xnimal ru chi tzol’leb’. Kiru raj a’an chi tijok rik’in tuqtuukil xnawom wi maji’ kixk’ul junxilaj lix b’eresihom rik’in li Musiq’ej? Naq nawulak jun kaq-sut-iq’ moko a’an ta li hoonal re risinkil li poqs chirix li maatan re li Santil Musiq’ej ut xtzolb’al chan ru tooxtenq’a. Saqen ru naq li saaj winq a’in kixtaaqe jun na’leb’ li kixk’anjela junxil naab’al sut, jo’ naq kixb’aanu naq kiwan choq’ misioneer re tz’aqal hoonal. Naqaj ru li Santil Musiq’ej jo’ aj k’amol qab’e naq eb’ li ha’ toj wankeb’ sa’ tuqtuukilal re naq saqenaq ru lix yaab’ xkux chiqu sa’ xyi li kaq-sut-iq’ jwal nim.

Wankeb’ li neke’xk’oxla naq ink’a’ taqoyb’eni rajlal kutan naq li Santil Musiq’ej tixk’am qab’e xb’aan naq “moko us ta naq [li Dios] taataqlanq sa’ chixjunil li k’a’aq re ru,” re naq ink’a’ toowulak chi wank jo’ jun moos aj q’em.⁹ A’b’anan, li raqal aatin sa’eb’ li loq’laj hu kik’eeman reheb’ junjunq li misioneer li ke’raj naq laj Jose Smit tixk’ul li k’utb’esinb’il na’leb’ li ke’ru raj chixk’ulb’al xjuneseb’ rib’. Sa’ li raqal aatin rub’elaj a’in, li Qaawa’ kixye reheb’ naq che’chalq sa’ li mision “jo’ te’xk’uub’ xna’leb’ chirib’ileb’ rib’, ut wik’in laa’in.”¹⁰

Eb’ li misioneer a’an ke’raj li k’utb’esinb’il na’leb’ chirix chan ru naq te’xchap xb’eheb’. Toj maji’ ke’xtzol xsik’b’al lix k’utb’esinb’il na’leb’ xjuneseb’ rib’. Li Qaawa’ kixk’ab’a’i li na’leb’ a’in jo’ naq a’an: jun aj q’em. Maare li xb’eenileb’ komon sa’ li Iglees k’a’jo’ xsahil xch’ooleb’ naq wan rik’ineb’ jun tz’aqal profeet, jo’kan naq wankeb’ sa’ jun ch’a’ajkilal naq ink’a’ te’xtzol chan ru xk’ulb’al li k’utb’esinb’il na’leb’ xjuneseb’ rib’. Li tenq’ank-ib’ sa’ musiq’ej naraj naq taqab’i lix yaab’ xkux li Qaawa’ rik’in li Santil Musiq’ej choq’ re li qayu’am.

Laj Alma kixchaq’rab’i li ralal, “Sik’ aana’leb’ rik’in li Qaawa’ sa’chixjunilli nakab’aanu.”¹¹ Li wank chi kama’an—li rajlal naqak’ab’a’i “li wank chi yo’yo xb’aan li Santil Musiq’ej”—a’an jun taqenaqil usilal. Naxk’e qe jun qeek’ahom re ch’anch’ookilal ut yaalalil, jo’ ajwi’ li ruuchinihom li Musiq’ej, jo’ li rahok, li sahil ch’oolej, ut li tuqtuukilal.¹²

Lix seeb’al li Alférez Blair chixk’ulb’al li k’utb’esinb’il na’leb’ kixkol rix ut rixeb’ lix komon sa’ li jukub’ chiru li xuwajel kaq-sut-iq’. Sa’ li kutan a’in, wankeb’ jalaneb’ chik chi kaq-sut-iq li nokoxtoch’. Li jaljookil ru aatin chirix li xtoonal che’ re li yu’am¹³ sa’ lix Hu laj Mormon naxk’ut qe jun xnimal ru chi na’leb’ chirix chan ru xtawb’al li musiq’ejil kolb’a-ib’ sa’ jun ruchich’och’ jo’ a’in. Li matk’ a’an na’aatinak chirix lix b’ook li aak’ab’ li nachal re xk’amb’al li musiq’ejil sachok reheb’ li komon re li Iglees li yookeb’ chi xik sa’ li b’e li nokoxsutq’isi rik’in li Dios.¹⁴

Jalam-uuch

Lix matk’ laj Lehi

Naq nawil li jalam-uuch a’an, nink’oxlaheb’ li k’illa kristiaan li yookeb’ chi xik sa’ li b’e a’an, wankeb’ junjunq chapchookeb’ chi kaw sa’ li b’arb’ookil ch’iich’, a’b’an wankeb’ jalaneb’ ka’ajwi’ neke’xtaaqe li ani yookeb’ chi xik chiruheb’. Li taaqenk chi jo’kan moko mas ta naq naxpatz’ qe. Yal naraj naq taqab’aanu ut taqak’oxla li k’a’ru neke’xb’aanu ut neke’xk’oxla li jun ch’ol chik chi kristiaan. Nak’anjelak chi us naq chaab’il li kutan. A’b’anan li kaq-sut-iq’ re li b’alaq’il na’leb’ ut eb’ lix b’ook li tik’ti’ik neke’k’ulun naq ink’a’ yooko chiroyb’eninkileb’. Naq wanko chi kama’an, li wank chi k’aynaqo rik’in lix yaab’ xkux li Santil Musiq’ej, aran wanko chixkolb’al rix qayu’am malaj chi kamk sa’ musiq’ej.

Lix nimla yeechi’ihom laj Nefi a’an naq “ani te’ab’inq chiru li raatin li Dios, ut … te’xchap rib’ chiru … maajo’q’e te’oso’q, chi moko taaruuq taanumtaaq sa’ xb’eeneb’ li aalek ut li lochlookil tzimaj re li xik’ na’ilok reheb’ re te’mutz’e’q ru, re xk’amb’aleb’ xb’e sa’ li sache’k.”¹⁵

Xtaaqenkil lix b’e li yookeb’ chi xik chiwu sa’ li b’e moko tz’aqal ta. Moko nokoru ta chixb’aanunkil ut xk’oxlankil yal li k’a’ru neke’xb’aanu ut neke’xk’oxla li jun ch’ol chik. Chiqajunilo tento taawanq qab’eresinkil sa’ li qayu’am. Tento naq li quq’ wankeb’ chi chapcho sa’ li b’arb’ookil ch’iich’. Chi jo’kan, tooruuq chi wulak wan wi’ li Qaawa’ rik’in xtuulanil qach’ool sa’ xyaalalil, xnawb’al naq a’an “[tooxb’eresi chiquq’], ut tixk’e xsumenkil ru [qatij].”¹⁶ Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.