Bwaeoniia: Te Angka ibukira aika ti maeka n te Bong Aei
Iroun Unimwaane Marcus B. Nash
Man te Itingaun
Man te maroro, “Bwaeoniia—Angka ibukin te tai ae Imwaira,” e taekinaki i Salt Lake City n te Sons of Utah Pioneers Sunrise Service n Turai 24, 2013.
Uringia bwaeoniia, n karakinaia, te kamatoa n te kateibai, te kamaiu, anganakoan mwakan te Atua are e roko mai imwiin aia onimaki ao aia kantaninga.
E anaaki nanona ni koauan Ana Boki Moomon, Weltha Bradford Hatch e tuatua ibukin te bwabetito n te karanga ae kamwaitorotoro nakon ae na tataninga ni karokoa te tiamwa.
N te 1832, Weltha Bradford Hatch—ana bakatibu kainabau, Shelley—ao kainabana, Ira, a maeka n te taun ae uarereke i Farmersville, New York, USA, irarikin Lake Seneca. Ngke mitinare Oliver Cowdery ao Parley P. Pratt a roko ni mweengan Hatch, Weltha e kaboa ana Boki Moomon ao e warekia naba ngkekei. N anakin nanona ibukin koauana, e tuangia mitinare bwa ana bwabetitoia.
E ngae ngke, kainabana, e kauringa bwa e na tataninga nakon rikiraken bwainikirinaia aomata ao te ataei ae kani bungiaki. E aki maan imwiin bungiakin te ataei, e bwabetitoaki Weltha—ao n korea te bwangabwanga inanon te aiti iaon te karaanga are e karaoaki iai te otenanti!1
E rangin ni korakora nanon Ira n ongo rongorongon te euangkerio. E tangiria ni kan ata ae mwaiti riki ao n namakina naba te nano ae korakora ni kan kabwaka mwane ibukin katean te Kirtland Temple. Ngaia ae ngaia ao Weltha a mwananga iaon kaan te aoti nako Kirtland, Ohio, USA, ni kaitibo ma te Burabeti Iotebwa Timiti. Ngke a roko, ao a tuangaki bwa e kona ni kunea te Burabeti ibuakoia kurubu ni mwaane ni koroi kaai n te buakonikai ae kaan.
Imwiin rokoia n te buakonikai, temanna te mwaane e katekea ana angara iaon te kai, e rangarangatia n naakonako ni kawariia, ao e taku, “Te Tari Hatch, I a tia n rangin ni kantaningaiko inanon teniua te bong; te mwane are ko a tia ni uotia e na kabonganaki ni katea te tabo n taetae inanon te tembora.”
Te mwaane aei bon Iotebwa Timiti. I aki kainnanoia n tuangko bwa, e a bwabetitoaki Ira, ao ngaia ao Weltha a oki nakon mweengaia, ikoikoti aia bwai, ao n raonia Aika itiaki i Kirtland.2
Temanna au bakatibu, Isaac Bartlett Nash, e kaaina te Ekaretia i Wales ao n rinanon te Atlantic ao taabo aika aoraoi n te American Midwest (mai Iowa nako Utah) imwain raonakia Aika Itiaki i Salt Lake City. Imwiin rokona e ongo ana taeka temanna te unimwaane n te Ekaretia ae tararua ni katanoata kabonganakin te bake n taeka aikai: “Iai Unimwaane inanon te bootaki aei aika iai aia baake inanon wiia, e ngae ngke te beeki ae rangin ni bubura e na aki kona ni kana te uteute ae kammaira.” Isaac, ma te bake inanon wiina, e karaurau ni butia, ao e kabwaka iaontano, ao e taku nakon te bake, “Ngkai tiku ikanne ni karokoa I a manga okiriko.” E aki manga okiria.3
Tera ae kaunga nanon Weltha bwa e na tangira te bwabetito inanon te karaanga ae kamwaitorotoro nakon ae na tataninga ni karokoa te tiamwa? Tera ae kaunga nanon Ira bwa e na mwananga mai New York nako Ohio ao n anga te mwane ibukin katean te tembora ae na kateaki man te aro are tiaki kaaina ngaia? Tera ae karika nanon Isaac bwa e na kitana mweengana, n nakon te Atlantic Ocean, rinanon aaba aika aoraoi, ao ni karina kangtakin te bake nakon karinanin bwaai aika e na aki manga karaoi?
Beretitenti Gordon B. Hinckley (1910–2008) e taekinna: “Te mwaaka are e kamwaingia membwa n te euangkerio bon mwakan te onimaki iroun te Atua. Bon te aeka ni mwaaka are e karika te mwanaga mai Aikubita, te rinanon te Karaanga ae Uraura, te mwananga ae abwabwaki rinanon te buakonikai, ao katean Ieraera n te Aba ni Berita.”4
Te onimaki bon te koaua n te mwakuri ao n te mwaaka.5 Bon “tiaki karekean te ataibwai ae kororaoi ibukin bwaai nako” (Aramwa 32:21). Ma, bon “kakoauan” te Tamnei (taraa Ebera 11:1, taekana inano) are e karaoira bwa ti na mwakuri (taraa Iakobo 2:17–26; 2 Nibwaai 25:23; Aramwa 34:15–17), ni ira te Tia Kamaiu, ao ni kawakin Ana tua ni kabane, e ngae ngke rinanon taai n anga karea ao ni kataaki (taraa Ita 12:4–6).6 Ni koauana ngkana e oti taai n te moaningabong, te onimaki e karika te kantaninga—te kantaninga ibukin bwaai aika raoiroi aika a na roko (taraa Moronaai 7:40–42)—ao ni uotia nakoira mwaakan te Uea ni kamatoaira.7
Ngkana te onimaki bon te mwaaka are e kaungaia ara bwaeoniia ake a roko imwaira, bon te kantaninga ae reke man aia onimaki are e anganiia aaia ae matoatoa. E koroboki Moronaai:
“Bwa n te onimaki ao a kakoroaki bwaai ni kabane—
“Mangaia ae, ane e kakoaua te Atua e kona ni kantaninga te aonaaba ae raoiroi riki ma te kantaninga ae koaua, eng, ao te mena n angatain te Atua, are te kantaninga are e roko man te onimaki, are e karekea te ati n roo nakon tamneia aomata, are e na karikiia bwa a na koaua ma n nnene, ma n aki toki ni karaoi mwakuri aika a raraoi, bwa a kairaki bwa a na kamimitonga te Atua” (Ita 12:3–4).
Aia onimaki bwaeoniia ae nene iroun Kristo e kaungaia bwa a na mwakuri ma te kantaninga, te kantaninga ibukin bwaai aika tamaroa aika a na roko—tiaki ti ibukiia ma ibukiia naba aia kariki. Ibukin te kantaninga aei, a koaua raoi iai ao a teimatoa, e kairiia nakon mimitongin te Atua rinanon kangaanga. Ibukiia naake a teimatoa n aia onimaki, mwakan te Atua e kakoauaki ni kawai aika kamimi.
Ana kanga bwaeoniia aikanne n riki bwa te angka ibukira n te bong aei? Iai teniua au iango.
Uringiia taian Bwaeoniia
Uringiia bwaeoniia, aia karaki, ao te kamatoa, kamaiu, kanakoan mwaakan te Atua are e roko mai imwiin aia onimaki ao aia kantaninga. Aia bakatibu aika bwaeoniia a buokira n ataia bwa antai ngaira aika aomata ni berita ao ni kamatoa bwa Atuara—are ti a tia ni berita ma ngaia ao are e “tuai ni bitaki” (Moomon 9:19)—e na kakabwaiaira n ara tai ni kangaanga ao ni kataaki, kanga aron are E karaoia nakoia ara bakatibu.
E reirei Aramwa bwa te Atua “e na kakoroi ana berita ni kabane, are e na karaoi [nakoira], bwa e a tia ni kakoroi bukin ana berita are e karaoi nakoia ara bakatibu” (Aramwa 37:17). Atakin aei, ti na kaungaki irouia bwaeoniia ni karaoa ae aekan aei n te onimaki ao n angkanaki n te onimaki.
Aio te angka ae ti ukoukoria ni maiura ae mamate, n tamnei, ao n te aonaaba ae mangaongao: ni maiu, kamwakura te onimaki iroun Kristo ao te kantaninga are e na kamatoaira ni Kawaina.
Karakinan aia kambwana n aenikaati Willie ao Martin e a tia n riki bwa kanikinaean kaotan te onimaki ao te kantaninga irouia bwaeoniia n taai akekei. Bon te kakai bwa ti tao 200 maibuakoia 1,000 kambwana aika mate kaaina.8 Aia onimaki aika a onrake ao aia kantaninga ni kekeiaki ae onrake taan kamaiu, n raonaki ma ibuobuoki mai ieta, ngaia ae a kamaiuia kambwana n aenikaati.9
Imwiin kitanan Salt Lake Valley, a rotaki taan kamaiu n angibuakan te winta ae korakora, are e katobibi kambwana n aenikaati. N aron kakamakun bwaai aika ririki n te aonaaba aei, tameman mai ibuakoia taani kamaiu a mamara n aia onimaki, a bua aia kantaninga, tan rikaaki (n okira mwengaia).
Ni kaokorona, Reddick Allred e teimatoa ni kaaina te tabo ni kamaiu ibukin tenua te wiiki inanon te winta ae kakamaku. Ngke temanna te tia kamaiu e kataia n ana nanon te Tari Allred n raonna n oki, e aki butimwaia Reddick:
“I aki kariaia ana iango, ao … n tuangnga bwa e na tiku, ibukina bwa maiun te kambwana e tiku irou [ra],” e koroia n ana tieno. “Imwiina E … e taekinna bwa ngkai ngai te beretitenti n te tabo anne, a katikui aia onimaki (taan ni kamaiu ake tabeman) irou, are N na riai ni karekea ana taeka te Uea n ata te bwai ae ti riai ni karaoia. Ibukin aei I aki kariaia ngke e a kaman taekinna [te Uea] te bwai ae e [tangiria bwa] ti na karaoia.”10
Te aeka n onimaki ae aki kamwaingiingaki n tain n te kataaki e karikia mwaane ao aine aika teimatoa ao e anga te kaetieti ae teimatoa, ngkana rongorongo aika kamangaongao ni kabuta te aonaaba a teimatoa n riki. Teuana maibuakon uaan te onimaki anne bwa naake a tia ni katoonga a na kona ni kakorakoraia, ni kamaiuia, ao ni kakabwaiaia tabeman. Iangoa te tangira ae namakinna Reddick Allred ngke e nora te kambwana n aenikaati bwa e a roko n ana tabo. Iangoa te kimwareirei are e namakinna te kambwana ngke a noria!
Uringa Aia Katiteuanaki (bwaeoniia n te Moomon ake rimoa)
Uringa bwa bwaeoniia, ni kabuta, a bane ni katiteuanaki. A tia taan Kororongorongo ibukin karaki ni kawai ni kunea bwa te mwananga mai maeao irouia aomata Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira e kaokoro man mwananga riki tabeua mai America Maeao.
“Bon kaawa raoi aika uaia ni mwaati, kaawa aika a iango man taua ma nanoia, boutoka n te nano teuana, ao te kairiiri ae matoatoa ae aki ongongo te aba taekana n taabo ni kabane iaon kawai mai maeao. …
“Tabeman aomata aika mwaing nako California ke Oregon a anga te iango nakoia aomata aika rimwiia. … Tiaki aroia kaain te Moomon. Te moan ni iango iaon te kambwana ni bwaeoniia bon iangoan taabo ni kaembwa aika tamaroa, kaai, te ran, uteute, n anai abwakia ao ni katei mwaake ibukin te raroa. Ngaia ao kambwana ake imwiina a mwakuri ni katei buriiti ao ni ken kawai aika nano ibukin te kawai n rinanon te karaanga. A karaoi kaai aika kabaebaeaki a ao bootin te karaanga ao ni katikui ibukin kabonganakina irouia kambwana ake imwiina.”11
Bukin te kaokoro aei bon ibukina bwa a roko membwa n te Ekaretia bwa a na katea Tion. N taekana ae bwainaki, Tion bon “te tabo ae a bane iai aomata ni karineia iai tariia kanga bon karineana bon irouna, ao ni kamwakura iai te tamaroa ao te mimitong imatan te Uea” (taraa D&C 38:24). Tion—bon te bootaki ma aomata aika teuana nanoia ao teuana aia iango, ni maeka ma te raoiroi, ma akea aika kainnano ibuakoia (taraa Moses 7:18)—ao e na riki bwa mwiia “ni kabane aomata aika ukoukora kainnanoia kaain rarikia, ao ni karaoi bwaai ni kabane ma aia iango ni kabane nakon mimitongin te Atua” (D&C 82:19).
Te namakin ibukin te botanaomata ao te mwakuri ae tibwatibwaki raoi e na karika te nano ae ti teuana n ira ana burabeti te Atua. Anne raoi bukina ngkai a tokanikai n aron ae a karaoia, ao bon mwakoron te bwaibwai ae kakawaki aika a kanakoi nakoira. A uirikiriki bwa ti kona ngaira naba n rikirake rinanon mwaakan te Atua ti n te bwai ae ti karaoia ae ti nano teuana iai ma iangoaia aomata ao tabera n ara bootaki n ira ana burabeti te Uea.
Anganiia (ami ataei) Tamnein te Bweoniia
Bon tabera bwa ti na karinna inanoia ara ataei ao tibura te maiu n tamnei ae titebo are e a kabuta mwanekaia bwaeoniia. Te reirei ae bebete bwa e kanga ni karaoaki aei e kona n noraki n ana utu te Muñoz i Otavalo, Ecuador. Inanon Maati 2013, I kaitibo ma te Tari Juan José Muñoz Otavalo, kainabana, Laura, ao temanna mai ibuakoia natiia mwaane, Juan Amado, n reiakina aron aia tai n te Ekaretia. I reiakinna bwa te Tari Muñoz bon temanna ibuakoia ake a kaman rairaki i Otavalo.
Ngke te teinimwaane ngaia, te Tari Muñoz e anganaki katoton Ana Boki Moomon n te taetae n Spain. E aki kona ni warekia, ma e namakina te mwaaka ae korakora ao te tamnei ngkana e taua. E karabaa inanon mweengana, ibukina bwa e ataia bwa e na kabua taekana tarina.
Man te tai teuana ma teuana e na anaa te boki man te tabo are e karaba iai, ti n taua ao n namakina mwaakana. E kekeiaki ni kaitara ma kangaanga ao kakaitara aika matoatoa, e kaaina te Ekaretia ao n riki bwa temanna te moan ni mitinare ae weteaki man te kaawa ae Otavalo. Imwiina e mare ma te aine ae tibwa oki ni mitinare, ao a uaia ni karikirakea te utu ae onimaki, ao n aanaki n te euangkerio. E beku bwa te tia kairiiri ae kakaonimaki n te Ekaretia ao n ibuobuoki n raira Ana Boki Moomon ao otenanti n te tembora nakon ana taetae n Quichua.
Juan Amado, te mitinare ae tibwa oki, e tang ngke ti kakaouongo nakon te Tari Muñoz n taekina karakinan te onimaki. Ngke e motika ana karaki tamana, e taku te nati ae tamaroa aei: “I rangin ni kakaitauia bwaeoniia ake ngkoa ake a rinanon aaba aika aoraoi ma aia aenikaati i Amerika Meang. Aia onimaki ao aia tai ao nanoia ae korakora e a tia ni kaungaai ao anaa nanou ae korakora rinanon maiu. Ma ni karokoa te bong aei, I aki ataia ae ngaia iai naba bwaeoniia ikai i Otavalo, ao ngaia bon au karo! Aio are e kaonai ma te kimwareirei.”
E reireinira te Tari ao Titita Muñoz bwa ti na karekea te bwaibwai n te onimaki are irouia bwaeoniia man te riki ni bwaeoniia—man kaukan, kaotan, ao maiuakinan kawain te euangkerio ibukiia tabeman bwa ana iria. Ngke ti teimatoa ni kamwakura te onimaki iroun te Uea ao n angkaani tamneira ma ara kantaninga Irouna, ti riki ni “koaua man n nnene, man n aki toki ni karaoi mwakuri aika raraoi, bwa a kairaki bwa a na kamimitonga te Atua” (Ita 12:4). Ngkanne, n aron Reddick Allred, ti na ibuobuoki ma naake a bua ni kawain te maiu, ao a—n raonaki ma te roro ae na roko—a na reirei mairoura mwaakan ao raun te maiu anne.
Unimwaane M. Russell Ballard man te Kooram n Abotoro n te Tengaun ma Uoman:
“Ni kabaei tabeua ara bwai nakon te waekon ke aenikaati ao n nakonako 1,300 te maire (2,090 km) tiaki te kawai ae ti na titirakinaki angiia mai ibuakora bwa ti na kaota ara onimaki ao ninikoriara. Ti kaitara ma kakaewenako aika kakaokoro n te bong aei—maunga aika kakaokoro aika ti na tamwarakei, karanga aika kakaokoro aika ti na rinanoi, ni karaoi mwarua aika kakaokoro ni ‘ue n ai aron te roti’ (Itaia 35:1). …
“Ara kaiangatoa e kona ni kuneaki inanon te aonaaba ae onrake n te bure ao ni kakaokoron te maiu n tamnei, ike iangoam bon iroum, te aki kokoaua, ao te mataai e tara n riki n taabo ni kabane. Te buakonikai n te bong aei bon teuana mai ibuakon rongorongo aika kamangaongao ao ni kaitara.”
Ti na aki bakanrereia ana tua te Atua, e reitia Unimwaane Ballard. “Totokoan kabwakabwakan ao buakakan te aonaaba e kainnanoa ana onimaki ao korakoran te bwaeoniia ni koaua ni boong aikai.”12
Ti bia ngaira aikai n tatabemanira n iangoia n riki bwa te bwaeoniia ao n nako imwain ao ni kauka te kawai ibukiia tabeman aika a oreaki ni buren te aonaaba aika korakora, kamangaongao, ao ni kananououa. Ti bia uringia bwaeoniia ma aia karaki, n uringa bwa a roko bwa ana katea Tion n te nano ae titeuana, ao ni butimwaea te katabeaki anne bwa ti na karina te onimaki anne irouia aomata ni kabane aika ti kaitibo ma ngaia—riki nakoia te roro ae rikirake—ao ni karaoia rinanon oin ara “karea ae maiu” (I-Rom 12:1) n te maiu ae kamwaingaki man te onimaki iroun te Uea Iesu Kristo ao n anaki n te kantaninga ibukin bwaai aika tamaroa aika a na roko Rinanona.
Te riki ni bwaeoniia e nanonaki ae ti “na aki kua ni karaoi bwaai aika tamaroa” (D&C 64:33). Weltha Hatch e aki nanououa n namakina te aki kakaawaki ae onoti ni kan bwabetitoaki n te karaanga ae onrake n te aiti. Ai aron naba Isaac Nash ngke e iangoia n te aro ae rangi ni mataata ni karenakoa te baakee mai wiina nako aontana. Ao ibukin Reddick Allred, e ti karaoa te bwai ae tangiria te Uea bwa e na karaoia.
Man bwaai aika uarereke ao ni bebete aikai a riki bwaai aika korakora! Ngaia ae ti na uringa bwa akea te bwai ae uarereke ni mwakuri aika korakora. Ngkana ti maiuakina te euangkerio, ira te burabeti, rinea te onimaki iaon te raraoma, ao ni karaoi bwaai aika uarereke aika a na karikirakea te onimaki ao ni karekea te kantaninga ae nene n te kantaninga, ngaira ni kabane ti na riki bwa bwaeoniia, ni katauraoa te kawai ibukiia tabeman bwa a na iria.
“Te mwane are ko a tia ni uotia e na kabonganaki ni katea te tabo n taetae inanon te tembora,” te Burabeti Iotebwa Timiti e tuanga Ira Hatch inanon aia moan ni kabowi. E anaki nanona iroun te Burabeti, e bwabetitoaki Ira ao ni kamwaingaki ma kainabana mai New York nako Kirtland, Ohio.
Kamatata n te tamnei iroun Dan Burr; tamnei ana mwamwannano te Church History Library; nen taian tamnei ana mwamwannano te kittimages/iStock/Thinkstock
Tamnein ana utu Muñoz ana mwamwannano Unimwaane Marcus Nash