2016
Ko e Ngaahi Moʻoniʻi Meʻa Kuo Fakahā Mai fekauʻaki mo e Moʻui Fakamatelié
Sānuali 2016


Ko e Ngaahi Moʻoniʻi Meʻa Kuo Fakahā Mai fekauʻaki mo e Moʻui Fakamatelié

Mei ha lea ʻi ha fakatahaʻanga lotu, “The Realities of Mortality,” naʻe fai ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongi–ʻAitahoó ʻi he ʻaho 19 ʻo Fēpueli 2013. Ke maʻu kakato ʻa e leá (ʻi he lea faka-Pilitāniá), ʻalu ki he web.byui.edu/devotionalsandspeeches.

Tuku muʻa ke tau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi akonaki maʻuhala ʻa e tangatá pea pīkitai ki he ngaahi moʻoniʻi meʻa kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá, kae lava ke koloaʻia, kakato, mo moʻoni ʻa ʻetau fononga ʻi he moʻui fakamatelié.

ʻĪmisi
Portrait photograph of a young adult woman. She is wearing a red sweater.

ʻOku tuku ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi he māmaní ʻi he ngaahi tūkunga makehe. Neongo ʻa hotau tuʻunga makehé, kuo fakahā ʻe he ʻEikí ha ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e ngaahi taumuʻa ʻo e moʻui fakamatelié ʻa ia ʻoku kaunga kiate kitautolu hono kotoa. Naʻá ne akoʻi ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení ki heʻetau ʻuluaki mātuʻá, ʻa ʻĀtama mo ʻIvi, pea kuo toe fakapapauʻi mai kiate kitautolu ʻi hotau kuongá ni.

ʻOku ou ui ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení ko e “ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻo e moʻui fakamatelié.” Kapau ʻoku tau fie maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki taupotu tahá mo anuanu mei heʻetau aʻusia fakamatelié, kuo pau ke mahino kiate kitautolu mo tau tali ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa kuo fakahā mai ko ʻení. Ko e ʻikai ko ia ke mahino pe, toe kovi angé, ke tukunoaʻi kinautolu ʻi he ʻiloʻilo paú, ʻe iku maumautaimi, taʻeʻaonga, pea mole noa hotau taimí ʻi he māmaní.

ʻOku ʻikai feʻunga ke tau haʻu pē ki he māmaní, maʻu ha sino fakamatelie, pea nofo heni ʻi he kotoa ʻo ʻetau moʻuí. Ke mahuʻingamālie hotau taimi ʻi hení, kuo pau ke tau moʻui ʻaki mo aʻusia ʻa e ngaahi taumuʻa kuo tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ki he moʻui fakamatelié—kakato—kae ʻikai ke fakahohaʻasi ʻe he ngaahi meʻa mālié, fiemālié, mo faingamālié.

ʻI he taimi naʻe kapusi ai ʻa ʻĀtama mo ʻIvi mei he Ngoue ʻo ʻĪtení, naʻá na hū atu ki ha maama fakamatelie. Naʻe teuteuʻi kinaua ʻe he ʻEikí ki heʻena aʻusia fakamatelié ʻaki hano akoʻi ange kiate kinaua ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa te na aʻusiá. ʻOku ou loto ke toe vakaiʻi ha ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻe tolu ʻo e ngaahi meʻa ko iá.

Ke u kamatá, manatuʻi naʻe ʻi ai ha ngaahi laumālie tokolahi ʻi he maama fakalaumālié naʻe ʻikai ke nau maʻu ha ngaahi sino fakamatelie koeʻuhí ko ʻenau taʻetauhi honau ʻuluaki tuʻungá.1 ʻOku nau taumuʻa ke taʻofi kitautolu mei hono aʻusia ʻa hono kakato ʻo e moʻui fakamatelié. ʻOku nau feinga ke taʻofi kitautolu mei he ngaahi aʻusia ʻokú ne tākiekina ki heʻetau fiefia taʻengatá.

Ko e Moʻoniʻi Meʻa Fika 1: ʻOku tokoni ʻa e ngāué ke tau fakatupulaki ai ʻa e ngaahi ʻulungaanga leleí mo e ngaahi ʻulungaanga mahuʻinga ki he moʻui taʻengatá.

Naʻe pehē ʻe he ʻOtuá kia ʻĀtama, “Te ke kai ʻa e maá ʻi he kakava ho matá, kae ʻoua ke ke foki ki he kelekelé” (Mōsese 4:25; vakai foki ki he Sēnesi 3:19). ʻOku taku ʻe he kakai ʻe niʻihi ko ha fakamalaʻia ʻa e ngaahi folofola ʻa e ʻEikí kia ʻĀtama mo hono hakó koeʻuhí ko hono maʻu ʻo e fua naʻe tapuí. Ka neongo iá, ʻoku ou fanongo ki he ngaahi leá ni ʻo hangē ko hano fakamatalaʻi ʻe ha Tamai ʻofa ki ha foha kei talavou mo taʻetaukei ʻa e ngaahi tuʻunga ʻi he maama hinga fakamatelié ʻa ia ʻe vavé ni ʻene nofo aí.

Hangē ko hano teuteuʻi ʻe ha tamai ha foha ʻoku teu ke mavahe mei ʻapi, naʻe pehē pē hono tokoniʻi ʻe he Tamaí ʻa e fuofua tangatá ke mateuteu ke nofo ʻiate ia pe heʻene mavahe mei ʻapí. Naʻá ne fakamatalaʻi ko e ngāué ko ha moʻoniʻi meʻa foʻou—ko ha moʻoniʻi meʻa ʻo e moʻui fakamatelié.

Naʻe ʻafioʻi ʻe he Tamai Hēvaní kuo pau ke vavé ni pē ha fefaʻuhi ʻa ʻĀtama mo ʻIvi mo e ngaahi matamataʻau ʻo e māmaní. ʻI heʻene fehangahangai mo ʻena ngaahi aʻusia ʻi he Ngoue ko ʻĪtení, ʻa ia ne tokonaki ʻa e meʻa kotoa pē maʻanauá, ko e moʻui fakamatelié ʻe fie maʻu ai ʻa e ngāue fakatuʻasino ia mo fakaʻatamai, tō kakava, faʻa kātaki mo e loto vilitaki ke kei moʻui.

Ko e fakavaʻe ʻo e moʻui fakamatelie kotoa pe—ko e ako ke ngāue—ako-ngāue mo hono mapuleʻi hotau ʻatamaí, sinó, mo e laumālié ke nau ngāue, fakatupulaki, aʻusia, mo fakalakalaka. Ko e taha ia ʻo e ngaahi founga ke tau hoko ai ʻo hangē ko e ʻOtuá pea fakahoko ʻEne ngaahi taumuʻá ʻi he māmaní. ʻOku ngāue kotoa ʻa e Tamai Hēvaní, Sīsū Kalaisi, mo e Laumālie Māʻoniʻoní. Ko ʻEnau ngāué mo honau nāunaú ke “fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá” (Mōsese 1:39). Ko hono moʻoní, he ʻikai ha nāunau taʻe ʻi ai ha ngāue.

Ko e taha ʻo e ngaahi tefitoʻi ʻuhinga ʻoku fie maʻu ai ʻa e kakai tangatá ke nau ngāué ke nau tokonaki maʻa honau ngaahi fāmilí. ʻOku lisi ʻe he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmaní” ʻa e “tokonakí” ko e taha ia ʻo e ngaahi fatongia ʻe tolu ʻoku ʻomi fakapatonu pe ia ki he kakai tangatá.2 ʻOku maʻu ʻe ha tangata ʻokú ne ʻilo ʻa e founga ke ngāue mo tokonaki ai maʻaná ʻa e loto falala te ne lava ke mali mo tokonaki maʻa hono uaifí mo e fānaú.

Naʻe pehē ʻe Pīsope H. Tēvita Peatoni, ko e Pīsope Pule mālōlō ʻo e Siasí: “Ko e ngāue—faitotonu pea ola leleí—ʻokú ne ʻomi ʻa e fiemālié pea mo ha ongoʻi mahuʻingaʻia ʻiate kita. ʻI heʻetau fai ʻa e meʻa kotoa ko ia te tau ala lavá ke tau falala pē kiate kitautolú, ke tokonaki maʻa ʻetau ngaahi fie maʻú mo e ngaahi fie maʻu ʻa hotau fāmilí, ʻe lava ke tau tafoki ki he ʻEikí ʻi he loto falala ʻo kole kiate ia ʻa e meʻa ʻoku tau tōnounou aí.”3

ʻOku lamalama ʻe Sētane ke fakaʻauha ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá pea ke liua ʻetau aʻusia fakamatelié. Kuo hanga ʻe he filí ʻo fakalotoa ʻa e tokolahi ʻi hotau kuongá ni ko e tefitoʻi taumuʻa ʻo e moʻuí ni ke fakaʻehiʻehi mei he ngāué, ke fakafepakiʻi ʻa hono fakamamafaʻi ʻe he Tamaí ʻa e ngāué. ʻI he ngaahi sosaieti ʻo e ʻaho ní, ʻoku tokanga taha ha kakai tokolahi ki he maʻu ha ngāue totongi lelei kae fie maʻu pē ha kiʻi ngāue siʻisiʻi, ʻinivesi pe fakatupu paʻanga ʻoku māʻolunga hono totongí taʻe ʻi ai ha ngāué, mo e ngaahi polokalama ʻokú ne totongi ʻa e meʻa ʻoku nau fie maʻú taʻe ʻi ai ha fakamolé. ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻoku nau fakaʻehiʻehi mei he ngāué ʻaki hono nō mo ngāue ʻaki ha paʻanga ʻo ʻikai ʻaupito haʻanau taumuʻa ke toe totongi fakafoki. ʻOku ʻikai ke nau fie ngāue, patiseti, mo fakahū paʻanga ki muʻa pea nau fakaʻaongaʻí. Kuo akonaki mai ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻoku totonu ke tau ngāueʻi ʻa e meʻa ʻoku tau maʻú pea “fakaʻehiʻehi mei he fakamoʻuá tuku kehe ʻi heʻetau ngaahi fiemaʻu vivili tahá.”4

Ko e taha ʻo e ngaahi founga kākā ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he filí ʻi he toʻutangata ko ʻení ko hono ofeʻi e loto feinga fakaenatula ʻo tangatá ke ngāue mo aʻusia ai ha ngaahi meʻa maumau taimi. Naʻe tuku ʻe he ʻOtuá ki he kau talavoú ʻa e holi ke feʻauʻauhí mo ikunaʻí, ʻaki ʻa e taumuʻa ke nau ngāue ʻaki ʻa e loto feinga ko ʻení ke nau hoko ai ko ha kau tauhi fakapotopoto faivelenga ki ha fāmili. ʻI heʻetau kei talavoú, naʻe lava ke vaka mai ʻa e loto feinga ko ʻení ʻi he ako fakaʻatamaí, sipotí, pe ngaahi ngāue kehe ʻa ia ʻoku tokoni ke akoʻi ʻa e loto vilitakí, mapuleʻí, mo e ngāué. Ka neongo iá, ʻoku hanga ʻe Sētane ʻo tohoakiʻi ʻa e loto feinga ko iá pea ofeʻi ia ki ha māmani fakaʻinitaneti (virtual world) ʻo e ngaahi keimi vitioó ʻo mole ai e taimí mo e loto feingá pea iku ai ki he maʻunimaá.

ʻE tatau ai pē pe ʻe fakamātoato fēfē hoʻo vaʻinga keimi vitioó, ʻe ʻikai ʻaupito ke lava ʻe he ngāue fakaʻinitanetí ʻo ʻomi ha fiemālie kiate koe ke ne matuaʻi ʻa e ngāue moʻoní. Ko e ngāue moʻoní ʻa e ngāue, vilitaki, faʻa kātaki mo mapuleʻi kita ke maʻu ai ʻa e ʻilo ʻoku mahuʻingá, fai ha ngāue naʻe fie maʻu, pe ikunaʻi ha taumuʻa faingataʻa.

Kapau he ʻikai ke tau ako ke ngāue lolotonga ʻetau ʻi he moʻui fakamatelié, he ʻikai ke tau aʻusia hotau tuʻunga malavá mo e fiefia kakató ʻi he moʻuí ni, pea he ʻikai ke tau fakatupulaki ha ngaahi lelei mo ha ngaahi ʻulungaanga mahuʻinga ki he moʻui taʻengatá.

Ko e Moʻoniʻi Meʻa Fika 2: ʻOku tau lava ʻo aʻusia ʻi he mali taʻengatá ʻa e kotoa ʻo e ngaahi tāpuaki ʻoku finangalo e Tamai Hēvaní ke ʻomi kiate kitautolú.

ʻĪmisi
A young couple talking together.

Kuo talaʻofa mai ʻe he ʻEikí ʻi he fakapapau mo e fuakava ʻo e lakanga fakataulaʻeikí:

“ʻIlonga ʻa kinautolu ʻoku faivelenga ʻo aʻu ki hono maʻu ʻa e ongo lakanga fakataulaʻeikí ni kuó u lau ki aí … [ʻoku nau] hoko … ko e hako ʻo ʻĒpalahame, pea ko e siasi mo e puleʻanga pea mo e kakai fili ʻo e ʻOtuá.

“Pea ko kinautolu kotoa pē foki ʻoku maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeiki ko ʻení ʻoku nau maʻu au, ʻoku folofola ʻe he ʻEikí;

“… Ko ia ia ʻokú ne tali aú ʻokú ne tali ʻeku Tamaí;

“Pea ko ia ia ʻokú ne tali ʻeku Tamaí ʻokú ne maʻu ʻa e puleʻanga ʻo ʻeku Tamaí; ko ia ko e meʻa kotoa pē ʻoku maʻu ʻe heʻeku Tamaí, ʻe foaki ia kiate ia.

“Pea ʻoku fakatatau ʻeni ki he fakapapau mo e fuakava ʻoku kau ki he lakanga fakataulaʻeikí” (T&F 84:33–35, 37–39).

ʻOku finangalo ʻa ʻetau Tamai Hēvani ʻofá ki Heʻene fānaú ke nau maʻu ʻa e meʻa kotoa pē—ʻa hono kakató, Hono fonú. Ko e meʻa ʻe maʻu ai ʻa hono kakato ʻo ʻení, “kuo pau ke kau ha tangata ʻi he angá ni ʻo e lakanga fakataulaʻeikí [ko e ʻuhinga ki he fuakava foʻou mo taʻengata ʻo e malí]” (T&F 131:2).

Ko e mali taʻengatá mo e meʻa kotoa pē ʻoku fokotuʻutuʻu ke tokoni ke tau ako mo aʻusiá, ʻa e kī ki hono maʻu ʻo e ngaahi tāpuaki kotoa pē ʻoku finangalo e Tamai Hēvaní ke foaki ki Heʻene fānaú. Ko ha fāmili pē—ha tangata mo ha fefine ʻoku na moʻui taau ke hū ki he fale ʻo e ʻEikí pea silaʻi kinaua— ʻe lava ke nau feʻungá. ʻOku maʻu fakataha e ngaahi tāpuaki kakato ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ko e husepāniti mo e uaifi pe ko e ʻikai ʻaupito.

ʻOku mālie hono ngāue ʻaki ʻe he ʻEikí ʻi he fakapapau mo e fuakava ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻa e ongo veape (verbs) ko e ngāueʻi (obtain) mo e maʻu (receive). ʻOku ʻikai ke Ne ngāue ʻaki ʻa e veape ko e fakanofo. ʻOku ngāueʻi (obtain) mo maʻu (receive) ʻi he temipalé ʻe he kakai tangata mo fafiné—fakataha—ʻa e ngaahi tāpuaki mo e mālohi ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí fakatouʻosi. Hili hono maʻu ʻe ha ongomeʻa mali ʻa e ngaahi tāpuakí ni ʻi he fale ʻo e ʻEikí, ko ʻena moʻui fakaʻapí ʻoku tāfataha ki ai ʻena fakatupulaki ʻa e ngaahi ʻulungaanga mo e anga faka-ʻOtuá—feilaulau mo fetokoniʻaki, feʻofaʻaki ʻi he anganofo kakato, pea uouongataha ʻi heʻena feʻofaʻakí mo e ʻOtuá.

Kakato, lakanga fakataulaʻeiki, fāmili—ko e ngaahi foʻi lea fekauʻaki ʻe tolu ko ʻení ʻoku kātoi ia ʻi he moʻoniʻi meʻa ʻo e mali taʻengatá. ʻOku hoko ʻetau fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻi hotau mālohí ke aʻusia ʻe he mali taʻengatá ha moʻoniʻi meʻa ʻo ʻetau moʻui fakamatelié ke fakapapauʻi ai he ʻikai ke tau maumauʻi hotau taimí ʻi he māmaní.

ʻOku ʻalu fano holo ʻa Sētane, ke fulifulihi mo fakakeheʻi ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻo e moʻui fakamatelié. ʻOkú ne ngāue lahi ke fakaʻauha ʻa e ʻuhinga tefito mo e mahuʻinga ʻo e malí ʻi he ʻatamai ʻo e kakai tangatá mo fafiné. Ki he niʻihi, ʻokú ne tuʻuaki atu ʻa e loi ko ia ʻoku ʻikai fie maʻu ʻa e malí, he ʻoku feʻunga pē ʻa e ʻofá. Ki he niʻihi kehé, ʻokú ne ngāue ʻaki ha fakaʻuhinga foʻou ʻo e malí ke fakalaoʻi ʻa e ngaahi vā fetuʻutaki angaʻulí. Kiate kinautolu ʻoku nau tui ki he nofo-malí ʻi hono fakaʻuhingaʻi ʻe he ʻOtuá, ʻokú ne holoki hifo hono mahuʻingá ʻi heʻene fekauʻaki mo e akó mo e tuʻunga malu fakapaʻangá. ʻOkú ne fakatupu ʻa e manavahē ki he ngaahi feilaulau mo e ngaahi faingataʻa ʻoku fekuki mo e nofo-malí. ʻOku moʻunofoa ʻa e tokolahi ʻi he manavasiʻí ʻo hangē ko ha meʻa ke toki fekauʻi kae ʻikai laka ki muʻa mo ngāue ʻi he tuí.

Ko e niʻihi ko ia, ʻoku lōmekina ʻe he fie maʻu ke langa hake ha ngaahi vā fetuʻutaki moʻoní kae ongoʻi ha holi ke feohi fafalé, ʻoku tohoakiʻi kinautolu ʻe he ʻamanaki tō-noá ki he māmani fakaʻinitanetí. ʻOku ʻikai ʻomi ʻe he feinga ki he feohi fafale fakaʻinitanetí (virtual intimacy) ha meʻa ka ko e koto ngeʻesi pē, fakaʻānaua, mo e fakamā. ʻOku tokolahi ha niʻihi ʻoku tohoakiʻi hifo ʻi he havalá kae ʻoua leva kuo hoko ʻenau tōʻongá ko ha maʻunimā he ʻikai pē ke toe tōliʻa ia.5 ʻOku maʻutangī kinautolu ʻi ha siakale ʻe fakaʻau pē ʻo ne fakaʻauha ʻenau vilitaki ko ia ke matuʻuekiná. ʻOku nau kei maʻu pē ʻenau tauʻatāina ke filí ka ʻoku ʻikai feʻunga ʻa e ʻamanaki leleí ʻi heʻenau malava ko ia ke matuʻuakí. ʻI hono maʻu kinautolu ʻi he tauhele ko ʻení, ʻoku nau tō ai mei he kakato mo e fiefia ʻo e taha ʻo e ngaahi moʻoniʻi meʻa maʻongoʻonga taha ʻo e moʻui fakamatelié—ko e mali taʻengatá.

Kapau ʻokú ke fihia ʻi he tauhelé ni, kumi ha tokoni. ʻOua ʻe tatali. Te ke fakatoloi hoʻo tupulakí mo hoʻo fakalakalaka ʻi he moʻui fakamatelié ʻi hoʻo fai peheé.

Sivisiviʻi hoʻo moʻuí. Fakapapauʻi kuo teʻeki ke kapu ho ʻatamaí ʻe he ngaahi fakakaukau hala ʻoku fekauʻaki mo e nofo-malí. Manatuʻi ʻoku langa ʻa e nofo-mali ʻoku fiefiá ʻi he “tuí, lotú, fakatomalá, faʻa fakamolemolé, fakaʻapaʻapá, ʻofá, manavaʻofá, ngāué, pea mo e ngaahi ʻekitivitī ʻoku fakatupulakí.”6

Kamata he ʻahó ni hoʻo langa hake ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko iá ʻi hoʻo moʻui fakatāutahá. ʻI hoʻo fai iá ʻe fakaava hake ʻe he ʻEikí ʻa e halá maʻau ke ke maʻu ʻa e kakato ʻo e ngaahi tāpuaki kuó Ne teuteu maʻa ʻEne fānaú—ʻa e fuakava foʻou mo taʻengata ʻo e malí. ʻOua naʻá ke tuku hoʻo moʻui fakamatelié “ke fakaʻauha ʻo ʻosiʻosingamālie” (Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:39).

Ko e Moʻoniʻi Meʻa Fika 3: ʻOku tokoni ʻa e maʻu fanaú mo hono ohi hake ʻa e fānaú ke tau fakatupulaki ai ʻetau malava ko ia ke hoko ʻo hangē ko e ʻOtuá.

ʻĪmisi
A young family in England.

ʻI he taimi naʻá Ne “tāpuakiʻi,” pe silaʻi ai, ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ke faʻu ʻa e ʻuluaki fāmili ʻi he māmaní,7 ne ʻoange ʻe he ʻOtuá ha fekau: ke fanafanau, fakatokolahi, mo fakakakai ʻa e māmaní (vakai ki he Sēnesi 1:28; Mōsese 2:28). ʻOku vakavakaō ʻa e Nofo-malí mo e fānaú. ʻOku toki ngāue ʻaki pē ʻa e ngaahi mālohi ʻo e fakatupú ʻe ha tangata mo ha fefine, kuo na ʻosi mali fakalao.8

Naʻe mahino kia ʻĀtama mo ʻIvi ko e maʻu ha fānaú ko ha moʻoniʻi meʻa mahuʻinga ia ʻo e moʻui fakamatelié. Naʻá na talangofua ki he fekau ʻa e ʻOtuá, “pea naʻe ʻilo ʻe ʻĀtama ʻa hono uaifí, pea naʻá ne fanauʻi kiate ia ʻa e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine, pea nau kamata ke fakatokolahi mo fakakakai ʻa e māmaní” (Mōsese 5:2). Kuo fakahā ʻe he kau Palōfita ʻi hotau kuongá “ʻoku kei tuʻu maʻu pē ʻa e fekau ko ia ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú ke nau fanafanau mo fakatokolahi ʻa e māmaní.9

Ka neongo iá, ʻoku tokolahi e kakai ʻi he māmani ʻo e ʻahó ní ʻoku ʻikai ke nau toe tui ko e “fānaú ko e tofiʻa mei he ʻEikí” (Saame 127:3).

ʻI he ngaahi taʻu kuohilí, ne haʻu kiate au ha ongo meʻa naʻe teu ke na mali. Naʻá na kole mai ʻeku faleʻí fekauʻaki mo e fānaú. Naʻá ku fakamanatu ange kiate kinaua ʻa e fekau ko ia te na maʻu ʻi he taimi ʻe silaʻi ai kinauá, pea ne u faleʻi kinaua ʻe lava ke na tauhi ʻa e fekau ko ʻení ʻi heʻena fealeaʻaki mo e ʻEikí. Naʻá ku fakamanatu ange kiate kinaua ko ha fekau ia hangē ko e vahehongofulú, tauhi ʻo e Sāpaté, pe ngaahi fekau kehé. ʻI he taimi pē ʻoku fai ai ha fuakava, ʻoku ʻikai ko e fehuʻí pe ʻe tauhi ia ka ko e hā e founga ʻe tauhi ai ke fakahōifua pea finangalo ki ai ʻa e ʻEikí.

Naʻá ku mamata ki he taimi naʻe kamata ai ʻena nofo-malí. Naʻe toe ha taʻu ʻe taha ʻa e husepānití ʻi he ako ʻunivēsití, pea toe ha taʻu ʻe taha ʻo e uaifí ʻi ha polokalama M.A. Naʻá na ongoʻi mālohi ke kamata leva hona fāmilí he taimi ko iá—neongo ʻa e akó mo e taʻemahino ha ngāue ki he kahaʻú. Naʻe ʻikai ke faingofua pe faingamālie lelei ke ʻi ai leva ha fānau he vave tahá. Naʻe pau ke ne kumi ha ngāue, naʻe pau ke na hiki, pea naʻe pau ke fakaʻosi e ako mataʻitohi hono uaifí. Naʻá na fehangahangai mo e loto-hohaʻá mo e feilaulaú. Naʻe pau ke ne fakavavevave ki ʻapi ʻi he ʻaho kotoa ke tokangaʻi e pēpeé lolotonga hono fakakakato ʻe he uaifí ʻene ʻēseí mo e ako ngāué. Naʻá ne ako mo tohi ʻi he faingamālie kotoa pē mei hono fafanga ʻo e pēpeé ki hono fetongi e taipá.

Kuo faitāpuekina mo fakamonūʻiaʻi kinaua ʻe he ʻEikí. Lolotonga e mole ʻa e ngaahi ngāue ʻa e niʻihi tokolahi ʻi he tō lalo fakaʻekonōmika ʻo e 2008, naʻá ne kei ngāue pē pea toe hiki-tuʻunga. Koeʻuhí naʻá na moʻui fakapotopoto, ʻoku ʻikai haʻana moʻua tuku kehe pē ha mōkesi, pea ne na lava pē ʻo totongi kakato ha polokalama M.A taʻe ʻi ai ha moʻua. ʻI heʻena foua iá, kuó na hokohoko mai ai pē ʻa hono ako ʻo e ngaahi lēsoni mahuʻingá ʻa ia ʻoku maʻu pē ia ʻi he tuʻunga fakaemātuʻá. ʻOku ʻikai ko ha meʻa faingofua pe faingamālie lelei e maʻu ha fānaú, ka ko ha fekau ia ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke tau ʻiloʻi ai ʻa e ngaahi tāpuaki moʻoni ʻo e moʻui fakamatelié.

Ko ha Meʻaʻofa Maʻongoʻonga

Ko e moʻui fakamatelié ko e taha ia ʻo e ngaahi meʻaʻofa maʻongoʻonga taha kuo foaki mai ʻe he Tamaí kiate kitautolu. ʻOkú Ne ʻofa ʻiate kitautolu mo finangalo ke tau fakaʻaongaʻi kakato ʻa e meʻaʻofa ko ʻení. Ngata pē ʻi hono tali mo tukutaha e tokangá ki he ngaahi moʻoniʻi meʻa kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá te tau lava ai ʻo fakakakato ʻa e ngaahi taumuʻa ne ʻuhinga ai ʻetau haʻu ki he māmaní. ʻOku ʻilo ʻe Sētane he ʻikai ke ne lava ʻo fai ha meʻa ke taʻofi ai kitautolu mei hono maʻu ʻo e ngaahi sinó, ko ia ʻokú ne feinga ai ke ofeʻi kitautolu mei he ngaahi taumuʻa ʻa ia ne fakatupu ai kinautolú—ke ngāue, ke mali, pea ke maʻu ha fānau.

ʻOua muʻa naʻa tau nofo taʻe ʻi ai ha taumuʻa, ʻo toki ʻilo ʻi he ngataʻangá ne tau fakamoleki noa pē hotau taimí ʻi māmani ʻo mavahe mei he ngaahi moʻoniʻi meʻa mahuʻinga ko ia kuo fakahā mai fekauʻaki mo e moʻui fakamatelié ke aʻusia ai ʻetau taumuʻa ʻi hení. Tuku muʻa ke tau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi akonaki maʻuhala ʻa e tangatá pea pīkitai ki he ngaahi moʻoniʻi meʻa kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá, kae lava ke koloaʻia, kakato mo moʻoni ʻa ʻetau fononga ʻi he moʻui fakamatelié.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai ki he ʻĒpalahame 3:26, 28.

  2. Vakai ki he, “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona, Nōvema 2010, 129.

  3. H. David Burton, “Ko e Tāpuaki ʻo e Ngāué,” Liahona, Tīsema 2009, 37.

  4. Neil L. Andersen, “ʻApasia ki he ʻOtuá ko e Kamataʻanga Ia ʻo e Potó,” Liahona, Sānuali 2013, 26; vakai foki ki he Robert D. Hales, “Hoko ko ha Kau Tauhi Fakapotopoto Fakatuʻasino mo Fakalaumālie,” Liahona, Mē 2009, 7–10.

  5. Naʻe pehē ʻe ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “Ko e maʻunimaá ko ha holi ia ʻa e tangata fakakakanó pea he ʻikai pē ke fiemālie ia” (“Hoko ko ha Kau Tauhi Fakapotopoto Fakatuʻasino mo Fakalaumālie,” 10).

  6. “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani.”

  7. Vakai ki he, Joseph Fielding Smith, Doctrines of Salvation, fakatahatahaʻi ʻe Bruce R. McConkie, voliume ʻe 3, (1954–56), 1:115, 2:71.

  8. “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani.”

  9. “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani.”