2019
Ko Hono ʻIloʻi ʻo e Ngaahi Mana ʻi he Moʻui Fakaʻahó
Māʻasi 2019


Ko Hono ʻIloʻi ʻo e Ngaahi Mana ʻi he Moʻui Fakaʻahó

Kapau te tau fakakaukau ki he moʻuí ʻo ngāue ʻaki ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí, te tau ʻiloʻi lahi ange ai ʻa e lahi ʻo e ngaahi mana ʻokú ne ʻākilotoa kitautolú.

ʻĪmisi
looking through a lens

Ko e Hā ʻa e Mana?

ʻOku tau ʻiloʻi kotoa pē ʻa e maná, ko ia? Ko hono fakamavaeuaʻi ʻe Mōsese ʻa e Tahi Kulokulá. Ko hono fakaʻā ʻe he Fakamoʻuí ʻa e tangata kuí. Ko hono fakamoʻui ha fefine mei ha mahaki ‘ikai lava ke faitoʻo. Ko e taha ʻo e ngaahi mana fakaofo tahá ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí—kuo teʻeki ha toe mana ʻe taʻengata pe mālohi ange ai. Ka ko e ngaahi aʻusia pē nai ia ʻe lava ʻo tala ko e ngaahi maná?

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi, Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, “ʻOku lahi e ngaahi mana ʻoku hoko he ʻaho kotoa pē ʻi he ngāue ʻi hotau Siasí pea ʻi he moʻui hotau kāingalotú.”1 Ka ko e fē nai e taimi ne ke hiki ai ha moʻunga pe mātā ki hano fafanga ʻaki ha fanga kiʻi mataʻi ika mo ha ngaahi foʻi mā ha toko laui afe? Mahalo ko e tokolahi taha ʻo kitautolu ʻoku teʻeki ke tau sio ha meʻa pehē. ʻE anga fēfē leva e moʻoni ʻa e fakamatala ʻa Palesiteni ʻOakesí?

Fakatatau ki he Bible Dictionary, ko e ngaahi maná ko hano “fakahaaʻi ia ʻo e mālohi fakalangí pe fakalaumālié.”2 ʻI heʻetau fakakaukau ki he fakaʻuhinga ko iá, te tau lava ai ʻo ʻiloʻi ʻa e ngaahi mana lahi ʻi hotau ʻātakaí—ʻa e ngaahi mana ʻoku ʻikai mahalo ke tau fakatokangaʻi ʻe kitautolu.

ʻOku tau mamata ki he ivi tākiekina ʻa e ʻOtuá ʻi he moʻui ʻo Hono kakaí ʻo fakafou ʻi he ngaahi mana he folofolá. Ka te tau lava foki ʻo mamata ki Hono mālohi fakalaumālié ʻi he taimi te tau maʻu ai ha tali ki haʻatau lotu, fakamālohia ʻetau fakamoʻoní, pe liliu hotau lotó.

Ka, ʻoku ʻi ai ha ngaahi mana kehe ʻoku faʻa ngalo ʻiate kitautolu: ʻOku hopo pea tō ʻa e laʻaá he ʻaho kotoa pē; ʻoku tupu mei he fanga kiʻi tengaʻi ʻakau īkí ha ʻuluʻakau mālohi; ʻoku fengāueʻaki fakataha ʻa e ngaahi kupu kehekehe hotau sinó, ʻo tau malava ai ke mānava, lele, fakaʻānaua pea mo kai. ʻOku hoko he ʻaho kotoa pē ʻa e ngaahi fakalakalaka ʻi he malaʻe fakafaitoʻó mo e tekinolosiá, pea ʻoku tau malava he taimí ni ke fetuʻutaki mo ha faʻahinga taha ʻi ha faʻahinga feituʻu pē. ʻOku malava ke fakatokangaʻi e mālohi ʻo e ʻOtuá ʻi he tapa kotoa pē ʻo ʻetau moʻuí.

Ko e Hā ʻOku Fakahoko ai ʻe he ʻOtuá ʻa e Ngaahi Maná?

ʻOku lahi e ngaahi founga ʻoku hoko mai ai e ngaahi maná, ka ʻoku fakahoko kotoa ia ʻe he ʻOtuá ki ha taumuʻa tatau pē. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku hanga ʻe he ngaahi maná ʻo fakamoʻui, fakafiemālie pe maluʻi fakatuʻasino e fānau ʻa e ʻOtuá, ka ʻoku ʻikai ko e ʻuhinga pē ia ʻoku hoko ai e ngaahi maná. ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku ʻikai teitei taʻofi ʻe ha mana ʻa e mamahí pe faingataʻá. ʻOku ʻi ai ha tefitoʻi ʻuhinga ʻe ua ʻoku fakahoko ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi maná: ke fakamālohia ʻa e tuí mo fakahoko ha lelei.

ʻOku faʻa fakahaaʻi ʻe he ngaahi maná ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá ki Heʻene fānaú pe akoʻi ha tefitoʻi moʻoni fakalaumālie. ʻOku pehē ʻe he Bible Dictionary ko e konga lahi ʻo e ngaahi mana ʻa Sīsū Kalaisí “naʻe fakataumuʻa ia ke fakamoʻoniʻi ki he kakai Siú ko Sīsū ʻa e Kalaisí” pea ke akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni hangē ko e ʻekeʻi meiate kita e meʻa ʻokú te fai pe taʻe faí, fakatomalá, tuí mo e ʻofá.3

ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻe lava ke fakapapauʻi ʻe he ngaahi maná ha fakahā he kuohilí, hangē ko e ngaahi fakaʻilonga ki hono ʻaloʻi ʻo Kalaisi ʻi ʻAmeliká. ʻE malava foki ke ngāue ʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi maná ke fakatupulaki ʻEne ngāué—ʻa e ngāue ki he hisitōlia fakafāmilí, ngāue fakafaifekaú, mo e alā meʻa pehē.

Ka ʻo kapau te tau fekumi ki he ngaahi maná ki ha ngaahi ʻuhinga hala, ʻe malava ke tau faingataʻaʻia. Ko e lahi taha ʻo e palopalemá ʻoku hoko ia kapau te tau fekumi ki he ngaahi fakaʻilongá ke fakamoʻoniʻi ʻaki ʻoku ʻi ai ha ʻOtuá. Kapau he ʻikai ke tau fakakau ki ai ʻa e tuí, he ʻikai teitei hoko ʻa e ngaahi fakaʻilonga ko ʻení ke moʻoni mo tolonga ai ʻa e fakauluí. Sio ki he meʻa ne hoko ʻi he Tohi ʻa Molomoná: naʻe tokolahi e kakai ne nau mamata ki he ngaahi fakaʻilongá mo e maná, ka naʻe taimi nounou pē ʻenau talangofuá koeʻuhí ko ʻenau taʻetuí.

ʻE toe hala foki ke fekumi ki he ngaahi maná ko ha ʻuhinga ke maʻu ai ha ongoongo pe paʻanga, ke sāuni, pe feinga ke liliu e finangalo ʻa e ʻOtuá.

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi (1801–77), “Ko e maná … ʻoku ʻikai maʻá e taʻetuí ia; ʻoku ʻomi ia ke fakafiemālieʻi ʻaki ʻa e Kāingalotú, pea ke fakamālohia mo fakapapauʻi ʻa e tui ʻanautolu ʻoku ʻofa, manavahē, mo tauhi ki he ʻOtuá.”4 ʻE ala tokoni ʻetau maʻu ha mahino ki he ʻuhinga ʻoku fakahoko ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi maná ke tau fakatokangaʻi ia ʻi heʻetau moʻuí.

Te U Lava Fēfē ke ʻIloʻi ha Mana?

ʻOku hoko pē ʻa e ngaahi maná ʻo fakatatau ki he finangalo ʻa e ʻOtuá pea mo ʻetau tui kiate Iá. Naʻe tohi ʻe he palōfita ko Molonaí ʻo pehē, “Pea kuo teʻeki ai foki ke ʻi ai ha taimi kuo fai ai ʻe he taha ha mana ka ʻi he hili pē ʻenau tuí; ko ia, naʻa nau tomuʻa tui ki he ʻAlo ʻo e ʻOtuá” (ʻEta 12:18). ʻOku hoko hono maʻu ʻo e tuí ke tau mamata ai ki he ngaahi meʻa lelei ʻoku hoko ʻi heʻetau moʻuí ko ha ngāue ʻa e ʻOtuá kae ʻikai ko ha tupukoso pe monūʻia. Ko hono ʻiloʻi ko ia ha maná ko e konga pē ia ʻo e maná! Kapau te tau fakakaukau ki he moʻuí ʻo ngāue ʻaki ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí, te tau ʻiloʻi lahi ange ai ʻa e lahi ʻo e ngaahi mana ʻokú ne ʻākilotoa kitautolú.

Ka neongo iá, ko e lahi, taimi mo e ola ʻo ha mana ʻoku ʻikai ko ha fua ia ʻo ʻetau tuí. Tau pehē pē ʻoku fakatou maʻu ʻe ha ongo fāmili ʻa e ongoongo ʻoku puke ha taha ʻo ʻena fānaú he kanisaá. ʻOku fakatou lotua ʻe he ongo fāmilí ʻa e ongo leká ke vave ʻena moʻui leleí. ʻOku fakatou ngāue ʻaki ʻe he ongo fāmilí ʻa e tui ki he mālohi faifakamoʻui ʻo Sīsū Kalaisí.

ʻOku moʻui lelei ʻa e tama ʻo e fāmili ʻuluakí, ʻo taʻofi ai e fakamahamahalo ʻa e toketaá ʻe lau māhina pē ʻene moʻuí. ʻOku foua ʻe he tama ʻo e fāmili hono uá ha ngaahi faitoʻo faingataʻa pea faifai pē peá ne mālōlō, ka ʻoku lomekina e mēmipa kotoa pē ʻo e fāmilí ʻe he nongá mo e fiemālié kae ʻikai ko e siva e ʻamanakí.

Naʻe ʻikai ke faivelenga ange ʻa e fāmili ʻuluakí ʻi he fāmili hono uá. Naʻe maʻu ʻe he ongo fāmilí fakatouʻosi ha mana, pea ko e ongo maná ko ha sīpinga ia ʻo e fakapapau ʻoku ʻi ai ha palani ʻa e ʻOtuá maʻa ʻEne fānaú takitaha.

ʻOku fakahoko ʻe he ʻEikí ʻa e ongo mana ngali angamaheni mo fakaofo ko ʻení ʻi hotau kuongá. Kuo aʻusia ʻe he kau muimui faivelenga ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he kuonga fakakosipeli kotoa pē ha fakamoʻui fakaofo mo ha ngaahi lavameʻa ʻoku ʻikai mafakamatalaʻi. Ka ʻoku totonu ke ʻoua naʻa tau tukunoaʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hoko fakaʻaho ko ha fakamanatu ʻo e ivi tākiekina ʻa e ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí. ʻI he taimi ʻe niʻihi kuo pau pē ke tau ʻiloʻi kinautolu!

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Dallin H. Oaks, “Miracles,” Ensign, June 2001, 6.

  2. Bible Dictionary, “Miracles.”

  3. Bible Dictionary, “Miracles.”

  4. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Pilikihami ʻIongi (1997), 295–96.