2020
Ko e Fakaʻehiʻehi mei he Ngaohikoviá
ʻOkatopa 2020


Ko e Fakaʻehiʻehi mei he Ngaohikoviá

ʻĪmisi
silhouette of girl

ʻI he ngaahi vā fetuʻutaki leleí, ʻoku kole fakamolemole ʻa e kakaí koeʻuhí ko ʻenau ngaahi lea mo e tōʻonga taʻeʻofá pea ʻoku nau fakafalala ki he mālohi fakalelei ʻo e Fakamoʻuí ke tokoniʻi kinautolu ke nau fakalakalaka mo fakatomala. Ka ʻi he ngaahi tūkunga fakamamahí, ʻoku hokohoko atu ʻa e anga taʻeʻofa ʻa e kakaí ki he niʻihi kehé, pea ʻoku malava leva ke hoko e ngaohikoviá ʻi he ngaahi vā fetuʻutaki ko iá.

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē, “ʻOku ʻikai ha feituʻu ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá maʻá e [ngaohikoviá mo e] ngaahi faka-lotolavea ko iá” (“Ngaahi Koloa Fakalaumālie,” konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2019). ʻE tokoni ʻa e ngaahi fakamatala kehekehe ʻi he makasini ʻa e Siasí ki he māhina ní, ke tau ʻiloʻi mo fakaleleiʻi ʻa e ngaohikoviá:

  • ʻI heʻeku fakamatala ʻi he peesi 18, ʻoku ou talanoa ai ki he ngaahi ʻulungaanga ʻo e ngaohikoviá, pea ʻoku hā ai ha ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻe ala tokoni kiate koe pe ko e kakai ʻoku ke ʻiló, ke mou fakatokangaʻi pea fakamoʻui ʻa e ngaahi vā fetuʻutaki ʻoku ngaohikoviá.

  • ʻI he peesi 58, ʻoku vahevahe ai ʻe ha taʻahine taʻu hongofulu tupu ʻa ʻene aʻusia ʻi hono ngaohikovia fakasekisuale ia ʻi heʻene kei siʻí, pea mo e founga naʻá ne malava ai ke maʻu e loto-toʻa mo e mālohi ke lea ʻo tala mo kumi-tokoni mei he kakai lalahi falalaʻangá pea mo e Fakamoʻuí.

  • ʻI he Kaumeʻa ki he māhina ní ʻi he peesi K12, ʻe lava ke ke maʻu ai ha ʻekitivitī faitohi ke tokoni ki hono aleaʻi ʻa e “lea ʻikaí” mo hoʻo fānaú. Fakakaukau ke fakaʻaongaʻi ʻa e ʻekitivitī ko ʻení ko ha makatuʻunga ia ki ha lēsoni efiafi fakafāmili ʻi ʻapi ki he fakaʻehiʻehi mei he ngaohikoviá.

  • Ko e ngaohikovia fakaelotó ʻe malava pē ke fakatuʻutāmaki tatau hangē ko e ngaahi ngaohikovia kehé. Lau ʻa e “Recognizing Emotional Abuse” ʻi he fakalahi fakaʻilekutulōnika ʻo e meʻa ko ʻení ke ako ki he ngaahi fakaʻilonga fakatokanga ʻe nima mo e founga ke maʻu ai e tokoní.

Kapau kuo fakamamahiʻi koe, te ke lava ʻo tafoki ki he ʻOtuá ki ha fakahinohino mo ha fakamoʻui pea kumi tokoni foki ki ha kakai falalaʻanga. ʻOku mahino ki he ʻEikí ʻa e meʻa ʻoku tau ongoʻí, pea te Ne tataki kitautolu ki he maluʻanga mo e fiefia ʻi heʻetau tafoki kiate Iá.

Fakatauange te tau ongoʻi kotoa pē ʻa e ʻofa ʻa e ʻOtuá pea hanga kiate Ia ʻi he ʻaho kotoa pē,

Jason Whiting, PhD

Akoʻanga ʻo e Moʻui Fakafāmilí ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí